Bài giảng Lịch sử kiến trúc Việt Nam - Bài 10: Kiến trúc đình làng - Nguyễn Hữu Tâm Hiền

THỰC HIỆN: KTS. NGUYỄN HỮU TÂM HIỀN
BÀI GIẢNG
LỊCH SỬ KIẾN TRÚC VIỆT NAM
KIẾN TRÚC ĐÌNH LÀNG
1. NGUỒN GỐC
2. CHỨC NĂNG
3. ĐẶC ĐIỂM KIẾN TRÚC
4. TRANG TRÍ
5. MỘT SỐ CÔNG TRÌNH TIÊU BIỂU
BÀI 10:
1. NGUỒN GỐC
CÁC LOẠI ĐÌNH
- PHƯƠNG ĐÌNH, VIÊN ĐÌNH: NGẮM CẢNH.
- MIẾU ĐÌNH: ĐỂ THỜ.
- LONG ĐÌNH: KHÁM THỜ.
- BI ĐÌNH, THIẾT ĐÌNH: NHÀ BIA.
- ĐÌNH KIỀU, ĐÌNH TẠ: CẢNH QUAN.
- TRẠM ĐÌNH, DỊCH ĐÌNH, GIANG ĐÌNH, QUÁN ĐÌNH.
ĐÌNH LÀNG:
- NƠI DỪNG CHÂN CỦA DỊCH QUÁN PHÁT TRIỂN THÀNH ĐÌNH
LÀNG.
- PHÁT TRIỂN MẠNH Ở THẾ KỶ 16,17,18.
- LÀ BỘ MẶT CỦA LÀNG MANG TÍNH DÂN GIAN.
2. CHỨC NĂNG:
CHỨC NĂNG TÔN GIÁO TÍN NGƯỠNG (THẦN QUYỀN):
THỜ THÀNH HOÀNG
- THÀNH HOÀNG LÀNG:LÀ VỊ THẦN BẢO VỆ ĐÔ THỊ.
- THÀNH HOÀNG LANG:
THIÊN THẦN: THÁI THƯỢNG LÃO QUÂN
NHIÊN THẦN: NÚI, ĐẤT, NƯỚC,
NHÂN THẦN: NGƯỜI CÓ CÔNG VỚI NƯỚC, TỔ NGHỀ
- CÁC VỊ THẦN PHẢI ĐƯỢC VUA SẮC PHONG.
CHỨC NĂNG HÀNH CHÍNH (VƯƠNG QUYỀN):
- PHÉP VUA + LỆ LÀNG THỨ TỰ CÁC VỊ TRÍ NGỒI: CHIẾU
THƯỢNG (GIÀ LÀNG), CHIẾU NHẤT (HÀO LÝ), CÁC HẠNG DƯỚI,
DÂN.
- NƠI DIỄN RA CÁC HOẠT ĐỘNG, VIỆC LÀNG: THU TÔ, THUẾ, PHẠT
VẠ,
CHỨC NĂNG VĂN HÓA:
- LỄ (NGHIÊM TÚC): TẾ LỄ THÀNH HOÀNG.
- HỘI (THOẢI MÁI): CÁC TRÒ VUI MANG TÍNH TÍN NGƯỠNG, THI TÀI
 NGÔI ĐÌNH LÀ TÒA THỊ CHÍNH, NHÀ THỜ, NHÀ VĂN
HÓA HÒA LÀM MỘT TRONG CÁC CHỨC NĂNG VÀ
TRONG CẢNH QUAN.
3. ĐẶC ĐIỂM KIẾN TRÚC ĐÌNH LÀNG:
1. VỊ TRÍ XÂY DỰNG:
- ĐẶT TẠI TRUNG TÂM LÀNG.
- CÓ THỂ KẾT HỢP VỚI CHÙA, ĐỀN, TẠO RA MỘT QUẦN THỂ KIẾN
TRÚC TÔN GIÁO TÍN NGƯỠNG.
2. BỐ CỤC TỔNG THỂ:
MỘT PHỨC HỢP KIẾN TRÚC – CẢNH QUAN GỒM: MÁI ĐÌNH,
CÂY ĐA, GIẾNG/ AO ĐÌNH/ BẾN NƯỚC, TRỤ BIỂU, SÂN ĐÌNH.
- CÁC LOẠI BỐ CỤC MẶT BẰNG CỦA NGÔI ĐÌNH:
. CHỮ NHẤT
. CHUÔI VỒ / CHỮ ĐINH.
. CHỮ CÔNG.
. CHỮ NHẤT (THÊM NHÀ TIỀN TẾ VÀ TẢ VU – HỮU VU.
. HÌNH ỐNG (KIẾN TRÚC NAM BỘ).
- CÁC THÀNH PHẦN KIẾN TRÚC TRONG NGÔI ĐÌNH:
. HẬU CUNG: THỜ THÀNH HOÀNG
. ĐẠI ĐÌNH: KHÔNG GIAN CHÍNH, NƠI HÀNH LỄ. CÓ PHÂN CẤP
HẠNG NGÔI THỨ TRONG LÀNG
. NHÀ TIỀN TẾ: NƠI TẾ LỄ.
. TẢ VU – HỮU VU: NHÀ HẬU CẦN, CHUẨN BỊ.
 QUY HOẠCH MẶT BẰNG ĐƠN GIẢN, KHÚC CHIẾT: PHÍA TRƯỚC
CÓ SÂN ĐÌNH RỘNG RÃI THOÁNG MÁT.
 KIÊN 1TRÚC KHÔNG TẠO CẢNH MÀ CHỌN CẢNH: KIÊN TRÚC
HÀI HÒA CẢNH QUAN
3. ĐẶC ĐIỂM KIẾN TRÚC:
3. KẾT CẤU:
- HỆ VÌ KÈO “CỘT – XÀ – KẺ/BẨY”.
- HỆ KHUNG GỖ “THƯỢNG LƯƠNG – HẠ KẺ”
- HỆ CHỒNG RƯỜNG – GIÁ CHIÊNG.
- HIÊN: TIỀN KẺ, HẬU BẨY.
- TỈ LỆ ĐƯỜNG KÍNH CÁC CỘT CÁI / QUÂN / HIÊN:
10/8/6.
- HÒN KÊ ĐÁ TẢNG, KHÔNG CẦN MÓNG ĐỒNG THỜI
CHỐNG ẨM MỐC.
4. TỔ CHỨC KHÔNG GIAN KIẾN TRÚC:
- KHÔNG GIAN ĐA NĂNG: HỘI HỌP, VUI CHƠI.
- KHÔNG GIAN THOÁNG MỞ, XUNG QUANH KHÔNG CÓ
TƯỜNG BAO, THAY BẰNG CỬA BỨC BÀN HOẶC LAN
CAN.
 LÒNG ĐÌNH, SÂN ĐÌNH NHƯ MỘT KHÔNG GIAN
THỐNG NHẤT.
- TOÀN BỘ LÒNG ĐÌNH ĐỂ TRỐNG, CÓ CÁC CAO ĐỘ
KHÁC NHAU
 PHÂN BIỆT THỨ BẬC, PHÔ DIỄN VẺ ĐẸP TỰ NHIÊN
CỦA KẾT CẤU.
- SỐ GIAN LẺ: 5-7-9 GIAN VÀ 2 CHÁI.
- BỘ MÁI CAO, 2/3 CHIỀU CAO CÔNG TRÌNH
- 4 ĐẦU ĐAO CONG VÚT Ở 4 GÓC ĐÌNH.
- KIỂU NHÀ SÀN: SÀN ĐÌNH TRÊN NỀN CAO.
4. TRANG TRÍ:
1. TRANG TRÍ BÊN NGOÀI:
- BỜ NÓC, BỜ DẢI TRỔ HÌNH HOA CHANH, HOA THỊ, HÌNH
RỒNG ĐUỔI NHAU
- ĐẦU BỜ NÓC: CON KÌM.
- CHUYỂN TỪ THẲNG SANG CONG CỦA BỜ DẢI: CON XÔ.
- CUỐI BỜ DẢI: CON GUỘT.
2. TRANG TRÍ NỘI THẤT:
- PHÙ ĐIÊU GẮN VÀO HỆ CHỊU LỰC BỔ SUNG CHO
KẾT CẤU.
- ĐỀ TÀI ĐỜI SỐNG THƯỜNG NGÀY CỦA LÀNG.
- KỸ THUẬT CHẠM KHẮC GỖ PHONG PHÚ: CHẠM
THỦNG, CHẠM NÔNG, CHẠM LỘNG.
5. CÔNG TRÌNH TIÊU BIỂU:
1. ĐÌNH CHU QUYẾN:
- HUYỆN QUẢNG OAI – HÀ SƠN BÌNH.
- THỜ NHÃ LANG VƯƠNG
- MẶT BẰNG HÌNH CHỮ NHẬT, 5 GIAN, 2 CHÁI.
- MÁI THẤP, SÀN CAO, MỞ RA 4 PHƯƠNG
- CHẮC, KHỎE, TRANG NGHIÊM.
- CỘT XÀ, KẺ LÀM TỪ GỖ NGUYÊN, KHÔNG
CHẠM TRỔ.
- TRANG TRÍ PHONG PHÚ, ĐỀ TÀI RỒNG PHƯỢNG,
SINH HOẠT ĐỜI THƯỜNG, TIÊN PHẬT, HOA LÁ.
2. ĐÌNH BẢNG:
- HÀ BẮC.
- THỜ 3 VỊ THẦN: NÚI, NƯỚC VÀ ĐẤT.
- MẶT BẰNG HÌNH CHỮ CÔNG, 7 GIAN , 2 CHÁI.
HẬU CUNG 3 GIAN.
- KIẾN TRÚC BẰNG GỖ LIM.
- KẾT CẤU KIỂU CHỒNG RƯỜNG GIÁ CHIÊNG.
- BỐN PHÍA CÓ CỬA BỨC BÀN, XUNG QUANH CÓ
HÀNH LANG.
- MÁI CAO RỘNG, CHIẾM 2/3 CHIỀU CAO NHÀ.
- ĐIÊU KHẮC TINH VI, CHỦ ĐỀ RỒNG, TỨ LINH, TỨ
QUÝ,.