Bài giảng Nhập môn Công nghệ phần mềm - Chương 11: Các mẫu thiết kế che dấu hành vi, thuật giải trong đối tượng (Behavioral Patterns) - Nguyễn Văn Hiệp

Khoa Khoa học & Kỹ thuật Máy tính
Trường ĐH Bách Khoa Tp.HCM
© 2010
Môn : Nhập môn Công nghệ phần mềm
Chương 11 : Các mẫu thiết kế che dấu hành vi, thuật giải trong ₫ối tượng
Slide 1
11.1 Tổng quát về nhóm mẫu “Behavioral Patterns”
11.2 Mẫu Chain of Responsibility
11.3 Mẫu Template Method
11.4 Mẫu Strategy
11.5 Mẫu State
11.6 Mẫu Command
11.7 Mẫu Observer
11.8 Kết chương
Chương 11
Các mẫu thiết kế che dấu hành vi, thuật giải
trong ₫ối tượng (Behavioral Patterns)
Khoa Khoa học & Kỹ thuật Máy tính
Trường ĐH Bách Khoa Tp.HCM
© 2010
Môn : Nhập môn Công nghệ phần mềm
Chương 11 : Các mẫu thiết kế che dấu hành vi, thuật giải trong ₫ối tượng
Slide 2
11.1 Tổng quát về nhóm mẫu “Behavioral Patterns”
‰ Trong ₫oạn code giải quyết vấn ₫ề của ứng dụng, khi cần phải
chọn lựa 1 trong nhiều thuật giải/hành vi khác nhau thì ta thường
dùng phát biểu if/switch như sau :
Switch (acode) {
case ALG1 : //₫oạn code miêu tả thuật giải/hành vi 1
case ALG2 : //₫oạn code miêu tả thuật giải/hành vi 2
case ALGn : //₫oạn code miêu tả thuật giải/hành vi n
}
‰ Đoạn code trên có nhiều khuyết ₫iểm như : ohu5 thuộc hoàn toàn
vào số lượng thuật giải/hành vi, vào chi tiết cụ thể của từng thuật
giải/hành vi, phải hiệu chỉnh khi số lượng/chi tiết của thuật
giải/hành vi bị thay ₫ổi.
Khoa Khoa học & Kỹ thuật Máy tính
Trường ĐH Bách Khoa Tp.HCM
© 2010
Môn : Nhập môn Công nghệ phần mềm
Chương 11 : Các mẫu thiết kế che dấu hành vi, thuật giải trong ₫ối tượng
Slide 3
11.1 Tổng quát về nhóm mẫu “Behavioral Patterns”
‰ Để khắc phục các nhược ₫iểm của cách lập trình cổ ₫iển trong
slide trước, cách tốt nhất là dùng 1 trong các mẫu thuộc nhóm
“Behavioral Patterns”. 
‰ Nhiệm vụ của các mẫu thuộc nhóm “” là che dấu các ₫oạn code 
miêu tả thuật giải/hành vi vào trong các ₫ối tượng, code của client 
chỉ giữ tham khảo ₫ến ₫ối tượng và gởi thông ₫iệp nhờ ₫ối tượng
thực hiện thuật giải/hành vi cụ thể khi cần thiết.
Khoa Khoa học & Kỹ thuật Máy tính
Trường ĐH Bách Khoa Tp.HCM
© 2010
Môn : Nhập môn Công nghệ phần mềm
Chương 11 : Các mẫu thiết kế che dấu hành vi, thuật giải trong ₫ối tượng
Slide 4
11.2 Mẫu Chain of Responsibility
Mục tiêu :
ƒ Mẫu dây chuyền trách nhiệm (Chain of Responsibility) giúp
tránh ₫ược việc gắn kết cứng giữa phần tử gởi request (Client) 
với phần tử nhận và xử lý request (Server) bằng cách cho phép
hơn 1 ₫ối tượng có cơ hội xử lý request ₫ó. Các ₫ối tượng nhận
và xử lý request sẽ ₫ược liên kết lại thành 1 dây chuyền, Client 
sẽ tham khảo ₫ến ₫ầu dây chuyền này ₫ể gởi request khi có
yêu cầu.
Khoa Khoa học & Kỹ thuật Máy tính
Trường ĐH Bách Khoa Tp.HCM
© 2010
Môn : Nhập môn Công nghệ phần mềm
Chương 11 : Các mẫu thiết kế che dấu hành vi, thuật giải trong ₫ối tượng
Slide 5
11.2 Mẫu Chain of Responsibility
Thí dụ về việc dùng mẫu Chain of Responsibility :
ƒ Trong ứng dụng có trợ giúp theo ngữ cảnh thì user có thể xem
thông tin trợ giúp của 1 phần tử giao diện nào ₫ó trực tiếp từ phần tử
₫ó bằng cách ấn phải chuột vào nó. Lưu ý là các ₫ối tượng giao
diện thường ₫ược tổ chức theo dạng cây thứ bậc : 1 chương trình có
nhiều cửa sổ giao diện, mỗi cửa sổ giao diện chứa nhiều ₫ối tượng
giao diện, mỗi ₫ối tượng giao diện có thể là group chứa nhiều ₫ối
tượng giao diện con Tóm lại số lượng các ₫ối tượng giao diện ₫ơn
(không chứa ₫ối tượng khác nữa) của chương trình thường rất lớn, 
chi phí hiện thực tất cả sự trợ giúp cho tất cả các ₫ối tượng ₫ơn này
sẽ rất lớn, do ₫ó thường sẽ ₫ược hiện thực từ từ thông qua nhiều
version mới ₫ạt ₫ược sự hoàn chỉnh. Tuy nhiên, dưới góc nhìn user, 
ngay cả version ₫ầu tiên, chương trình cũng phải ₫áp ứng tốt mọi
yêu cầu trợ giúp theo ngữ cảnh trên mọi ₫ối tượng giao diện.
Khoa Khoa học & Kỹ thuật Máy tính
Trường ĐH Bách Khoa Tp.HCM
© 2010
Môn : Nhập môn Công nghệ phần mềm
Chương 11 : Các mẫu thiết kế che dấu hành vi, thuật giải trong ₫ối tượng
Slide 6
11.2 Mẫu Chain of Responsibility
Cách tốt nhất ₫ể giải
quyết vần ₫ề trên là
dùng mẫu Chain of 
Responsibility với lược
₫ồ class như sau :
Khoa Khoa học & Kỹ thuật Máy tính
Trường ĐH Bách Khoa Tp.HCM
© 2010
Môn : Nhập môn Công nghệ phần mềm
Chương 11 : Các mẫu thiết kế che dấu hành vi, thuật giải trong ₫ối tượng
Slide 7
11.2 Mẫu Chain of Responsibility
Lược ₫ồ ₫ối tượng liên quan ₫ến 1 button nào ₫ó có dạng như sau :
Khoa Khoa học & Kỹ thuật Máy tính
Trường ĐH Bách Khoa Tp.HCM
© 2010
Môn : Nhập môn Công nghệ phần mềm
Chương 11 : Các mẫu thiết kế che dấu hành vi, thuật giải trong ₫ối tượng
Slide 8
11.2 Mẫu Chain of Responsibility
Theo lược ₫ồ ₫ối tượng của Button như trên thì khi user ấn phải chuột
vào button ₫ể xem trợ giúp về button ₫ó thì :
ƒ Hoặc là hàm xử lý HandleHelp() của chính button ₫ó chạy (nếu có
hiện thực) ₫ể hiển thị nội dung trợ giúp chính xác về button ₫ó.
ƒ Hoặc là hàm xử lý HandleHelp() của ₫ối tượng chứa button sẽ chạy
(GroupBox - nếu có hiện thực) ₫ể hiển thị nội dung trợ giúp về phần
tử GroupBox ₫ó, nội dung này thường chứa thông tin trợ giúp của
button.
ƒ Tương tự, nếu GroupBox không hiện thực hàm xử lý HandleHelp() 
thì hàm HandleHelp() của Form sẽ chạy, còn nếu Form cũng không
hiện thực hàm xử lý HandleHelp() thì cuối cùng hàm xử lý
HandleHelp() của chương trình sẽ chạy. Trong trường hợp này user 
sẽ xem ₫ược nội dung trợ giúp của toàn phần mềm, trong ₫ó có
thông tin sử dụng button mà họ cần.
Khoa Khoa học & Kỹ thuật Máy tính
Trường ĐH Bách Khoa Tp.HCM
© 2010
Môn : Nhập môn Công nghệ phần mềm
Chương 11 : Các mẫu thiết kế che dấu hành vi, thuật giải trong ₫ối tượng
Slide 9
11.2 Mẫu Chain of Responsibility
Ta có thể xây dựng
mẫu Chain of 
Responsibility theo loại
object pattern với lược
₫ồ class như sau :
Khoa Khoa học & Kỹ thuật Máy tính
Trường ĐH Bách Khoa Tp.HCM
© 2010
Môn : Nhập môn Công nghệ phần mềm
Chương 11 : Các mẫu thiết kế che dấu hành vi, thuật giải trong ₫ối tượng
Slide 10
11.2 Mẫu Chain of Responsibility
Các phần tử tham gia :
ƒ IService (IHelpHandler) : ₫ịnh nghĩa interface của tác vụ xử lý
request.
ƒ AbstractService (Widget) : ₫ặc tả các thành phần dùng chung cho tất
cả ₫ối tượng xử lý request, thí dụ thuộc tính tham khảo ₫ến ₫ối tượng
₫i sau mình trong dây chuyền xử lý, hiện thực tác vụ request() với
nhiệm vụ cơ bản nhất là gọi tác vụ này của ₫ối tượng mà mình tham
khảo trực tiếp.
ƒ ConcreteService1 (Button) : hiện thực tác vụ request() theo yêu
cầu riêng của mình theo ý tưởng chung như sau : nếu có thể xử lý
₫ược request, nó sẽ xử lý, nếu không thì gởi tiếp request cho ₫ối
tượng ₫i sau giải quyết.
ƒ Client : chứa tham khảo ₫ến ₫ối tượng ₫ầu tiên trong dây chuyền ₫ể
mỗi lần cần thực hiện request, nó sẽ gởi thông ₫iệp tới ₫ối tượng này.
Khoa Khoa học & Kỹ thuật Máy tính
Trường ĐH Bách Khoa Tp.HCM
© 2010
Môn : Nhập môn Công nghệ phần mềm
Chương 11 : Các mẫu thiết kế che dấu hành vi, thuật giải trong ₫ối tượng
Slide 11
11.3 Mẫu Template Method
Mục tiêu :
ƒ Định nghĩa giải thuật tổng quát ₫ể giải quyết vấn ₫ề nào ₫ó
trong một tác vụ, trong giải thuật tổng quát này có gọi 1 số tác
vụ chức năng cơ bản nào ₫ó ₫ể thực hiện công việc theo yêu
cầu của giải thuật tổng quát, tuy nhiên các tác vụ cơ bản ₫ược
gọi sẽ ₫ược hiện thực sau trong các class con, chứ class hiện
hành cũng chưa biết chúng sẽ làm gì cụ thể.
ƒ Như chúng ta ₫ã trình bày nhiều lần trong tài liệu này, một trong
các mục tiêu chính của việc viết chương trình là phải viết ₫ược
₫oạn code giải quyết ₫úng chức năng và có tính tổng quát hóa
cao ₫ể hạn chế tối ₫a việc hiệu chỉnh lại. Mẫu Template 
Method là 1 trong những biện pháp hỗ trợ mục tiêu này.
Khoa Khoa học & Kỹ thuật Máy tính
Trường ĐH Bách Khoa Tp.HCM
© 2010
Môn : Nhập môn Công nghệ phần mềm
Chương 11 : Các mẫu thiết kế che dấu hành vi, thuật giải trong ₫ối tượng
Slide 12
11.3 Mẫu Template Method
Thí dụ về việc dùng mẫu Template Method :
ƒ Giả sử ta muốn viết chương trình quản lý hệ thống file 
(FileManagerApp) cho phép user thực thực hiện 1 số tác vụ xử lý
hệ thống file như xóa file ₫ệ qui từ 1 thư mục xác ₫ịnh; ₫ếm số
lượng file con, cháu, chắtcủa 1 thư mục; tìm và diệt virus tất cả
các file từ thư mục xác ₫ịnh
ƒ Phân tích các chức năng của chương trình xử lý hệ thống file ta
phát hiện 1 số ý tưởng sau :
Khoa Khoa học & Kỹ thuật Máy tính
Trường ĐH Bách Khoa Tp.HCM
© 2010
Môn : Nhập môn Công nghệ phần mềm
Chương 11 : Các mẫu thiết kế che dấu hành vi, thuật giải trong ₫ối tượng
Slide 13
11.3 Mẫu Template Method
Thí dụ về việc dùng mẫu Template Method :
ƒ Mỗi chức năng cần 1 form giao diện với user, nhưng may mắn là
các form giao diện phục vụ các chức năng ₫ều khá giống nhau về
số lượng và tính chất các phần tử giao diện. Cụ thể mỗi form cần
chứa các ₫ối tượng giao diện như : Button ₫ể giúp user duyệt chọn
thư mục xuất phát, TextBox ₫ể hiển thị ₫ường dẫn thư mục xuất
phát, TextBox ₫ể giúp user ₫ặc tả pattern về các phần tử cần xử lý
(*, *.exe,), Button ₫ể user kích hoạt việc thực hiện chức năng, 
ListBox ₫ể hiển thị thông tin về kết quả xử lý
Khoa Khoa học & Kỹ thuật Máy tính
Trường ĐH Bách Khoa Tp.HCM
© 2010
Môn : Nhập môn Công nghệ phần mềm
Chương 11 : Các mẫu thiết kế che dấu hành vi, thuật giải trong ₫ối tượng
Slide 14
11.3 Mẫu Template Method
Thí dụ về việc dùng mẫu Template Method :
ƒ Mỗi chức năng cần phải duyệt ₫ệ qui hệ thống file, bắt ₫ầu từ thư
mục chỉ ₫ịnh bởi user, ₫ể lần lượt gặp từng file rồi thực hiện hoạt
₫ộng xử lý xác ₫ịnh trên file ₫ó.
Khoa Khoa học & Kỹ thuật Máy tính
Trường ĐH Bách Khoa Tp.HCM
© 2010
Môn : Nhập môn Công nghệ phần mềm
Chương 11 : Các mẫu thiết kế che dấu hành vi, thuật giải trong ₫ối tượng
Slide 15
11.3 Mẫu Template Method
Cách tốt nhất ₫ể
xây dựng chương
trình trên là dùng
mẫu Template 
Method với lược ₫ồ
class như sau :
Khoa Khoa học & Kỹ thuật Máy tính
Trường ĐH Bách Khoa Tp.HCM
© 2010
Môn : Nhập môn Công nghệ phần mềm
Chương 11 : Các mẫu thiết kế che dấu hành vi, thuật giải trong ₫ối tượng
Slide 16
11.3 Mẫu Template Method
Class FileCommandDlg ₫ặc tả form giao diện tổng quát cho mọi chức
năng, nó có 4 tác vụ miêu tả các giải thuật tổng quát ₫ược dùng chung
cho mọi class con, ta gọi các tác vụ này là “template method” :
ƒ FileCommandDlg() chứa giải thuật tạo form, tạo các ₫ối tượng con 
trong form và thêm chúng vào form ở vị trí và kích thước mong
muốn. Lệnh cuối cùng của giải thuật tạo form tổng quát này sẽ gọi
hàm initForm() ₫ể hiệu chỉnh nội dung chuỗi văn bản ₫ược hiển thị
kèm theo từng phần tử giao diện sao cho phù hợp với chức năng
₫ặc thù.
ƒ Lưu ý là trong các môi trường lập trình trực quan như Visual Studio 
.Net, người lập trình sẽ dùng tiện ích thiết kế trực quan form giao
diện cho dễ dàng, nhanh chóng, chính xác. Máy sẽ tự ₫ộng sinh
mã cho tác vụ tạo form theo ₫úng yêu cầu thiết kế của user.
Khoa Khoa học & Kỹ thuật Máy tính
Trường ĐH Bách Khoa Tp.HCM
© 2010
Môn : Nhập môn Công nghệ phần mềm
Chương 11 : Các mẫu thiết kế che dấu hành vi, thuật giải trong ₫ối tượng
Slide 17
11.3 Mẫu Template Method
ƒ btnBrowse_Click() là hàm xử lý sự kiện Click chuột trên button 
Browse của user, nó có nhiệm vụ chung là hiển thị cửa sổ duyệt
chọn thư mục xuất phát.
ƒ btnStart_Click() là hàm xử lý sự kiện Click chuột trên button Start 
của user, nó có nhiệm vụ chung là thực hiện chức năng trên thư
mục xuất phát. Giải thuật của tác vụ này gồm 3 bước công việc : 
prolog() → browseTree() → epilog().
ƒ browseTree() chứa giải thuật duyệt từng file 1 cách ₫ệ qui, xuất
phát từ thư mục xuất phát do user chỉ ₫ịnh, mỗi lần gặp 1 file thì sẽ
gọi tác vụ action() thực hiện hành vi nào ₫ó lên file.
ƒ Các tác vụ initForm(), prolog(), action(), epilog() ₫ược dùng trong
giải thuật của tác vụ template method nhưng sẽ ₫ược từng class 
con ₫ặc tả cụ thể theo yêu cầu chức năng ₫ặc thù của class con 
₫ó. Ta gọi các tác vụ này là “primitive function”.
Khoa Khoa học & Kỹ thuật Máy tính
Trường ĐH Bách Khoa Tp.HCM
© 2010
Môn : Nhập môn Công nghệ phần mềm
Chương 11 : Các mẫu thiết kế che dấu hành vi, thuật giải trong ₫ối tượng
Slide 18
11.3 Mẫu Template Method 
Ta có thể xây dựng mẫu
Template Method theo
loại class pattern với
lược ₫ồ class như sau
Khoa Khoa học & Kỹ thuật Máy tính
Trường ĐH Bách Khoa Tp.HCM
© 2010
Môn : Nhập môn Công nghệ phần mềm
Chương 11 : Các mẫu thiết kế che dấu hành vi, thuật giải trong ₫ối tượng
Slide 19
11.3 Mẫu Template Method 
Các phần tử tham gia :
ƒ ITemplate (Form) : ₫ịnh nghĩa interface thống nhất của các class 
chức năng cần dùng, interface này thường chứa nhiều tác vụ chức
năng có tính chất chung như sau : ₫ể thực hiện chức năng ta sẽ
dùng giải thuật tổng quát. Như vậy các tác vụ chức năng trong
interface thường là các “template method”. 
ƒ AbstractClass (FileCommandDlg) : ₫ặc tả class cha dùng chung, 
class này chứa các tác vụ “template method”, mỗi tác vụ “template 
method” miêu tả giải thuật tổng quát ₫ể thực hiện chức năng tương
ứng, trong giải thuật tổng quát có gọi các hàm “primitive function”.
Khoa Khoa học & Kỹ thuật Máy tính
Trường ĐH Bách Khoa Tp.HCM
© 2010
Môn : Nhập môn Công nghệ phần mềm
Chương 11 : Các mẫu thiết kế che dấu hành vi, thuật giải trong ₫ối tượng
Slide 20
11.3 Mẫu Template Method 
Các phần tử tham gia (tt) :
ƒ ConcreteClass1 (RecursiveFilesDelDlg) : các class con, mỗi
class chịu trách nhiệm override các hàm “primitive function” theo
yêu cầu xử lý ₫ặc thù của mình. Các class con này không cần và
không ₫ược phép override các tác vụ “template method” ₫ã ₫ược
₫ặc tả 1 lần ở class cha.
ƒ Client (FileManagerApp) : miêu tả ₫oạn code của client sử dụng
các chức năng khác nhau.
Khoa Khoa học & Kỹ thuật Máy tính
Trường ĐH Bách Khoa Tp.HCM
© 2010
Môn : Nhập môn Công nghệ phần mềm
Chương 11 : Các mẫu thiết kế che dấu hành vi, thuật giải trong ₫ối tượng
Slide 21
11.4 Mẫu Strategy
Mục tiêu :
ƒ Cung cấp một họ giải thuật khác nhau ₫ể giải quyết cùng 1 vấn ₫ề
nào ₫ó và cho phép Client chọn lựa linh ₫ộng dễ dàng một giải
thuật cụ thể theo từng tình huống sử dụng.
ƒ Về nguyên lý chung, thường có nhiều giải thuật khác nhau cùng
giải quyết ₫ược 1 bài toán. Mỗi giải thuật có những ưu khuyết ₫iểm
riêng và sẽ thích hợp hơn trong ngữ cảnh sử dụng nào ₫ó so với
các giải thuật còn lại. Cách tốt nhất ₫ể giúp Client chọn lựa linh
₫ộng và dễ dàng 1 giải thuật phù hợp theo từng tình huống là dùng
mẫu Strategy.
Khoa Khoa học & Kỹ thuật Máy tính
Trường ĐH Bách Khoa Tp.HCM
© 2010
Môn : Nhập môn Công nghệ phần mềm
Chương 11 : Các mẫu thiết kế che dấu hành vi, thuật giải trong ₫ối tượng
Slide 22
11.4 Mẫu Strategy
Thí dụ về việc dùng mẫu Strategy :
ƒ Thí dụ ₫ể sắp xếp thứ tự các phần tử trong 1 danh sách, ta có
nhiều giải thuật sắp xếp khác nhau như sắp tuần tự, bubblesort, 
nhị phân, Cách tốt nhất ₫ể thiết lập linh ₫ộng giải thuật sắp xếp
cho danh sách và giúp code của các tác vụ chức năng trong ₫ối
tượng danh sách hoàn toàn ₫ộc lập với giải thuật sắp xếp thứ tự là
dùng mẫu Strategy với lược ₫ồ class như sau :
ƒ Đối tượng danh sách có 1 tham khảo ₫ến ₫ối tượng thực hiện sắp
xếp thứ tự các phần tử, tùy yêu cầu cụ thể, ta tạo ₫ối tượng chứa
giải thuật sắp xếp mong muốn và gán tham khảo ₫ến ₫ối tượng
này vào thuộc tính tham khảo của ₫ối tượng danh sách. Mỗi lần
cần sắp xếp thứ tự các phần tử trong danh sách của mình, nó gởi
thông ₫iệp sStart.sort(this) ₫ể kích hoạt tác vụ sắp xếp thứ tự chứ
nó không biết chính xác giải thuật sắp xếp nào sẽ chạy.
Khoa Khoa học & Kỹ thuật Máy tính
Trường ĐH Bách Khoa Tp.HCM
© 2010
Môn : Nhập môn Công nghệ phần mềm
Chương 11 : Các mẫu thiết kế che dấu hành vi, thuật giải trong ₫ối tượng
Slide 23
11.4 Mẫu Strategy
Khoa Khoa học & Kỹ thuật Máy tính
Trường ĐH Bách Khoa Tp.HCM
© 2010
Môn : Nhập môn Công nghệ phần mềm
Chương 11 : Các mẫu thiết kế che dấu hành vi, thuật giải trong ₫ối tượng
Slide 24
11.4 Mẫu Strategy
Ta có thể xây dựng mẫu Strategy theo loại object pattern với lược ₫ồ
class như sau :
Khoa Khoa học & Kỹ thuật Máy tính
Trường ĐH Bách Khoa Tp.HCM
© 2010
Môn : Nhập môn Công nghệ phần mềm
Chương 11 : Các mẫu thiết kế che dấu hành vi, thuật giải trong ₫ối tượng
Slide 25
11.4 Mẫu Strategy
Các phần tử tham gia :
ƒ IStrategy (ISortStrategy) : ₫ịnh nghĩa interface cho tất cả các class 
thể hiện giải thuật thực hiện 1 chức năng xác ₫ịnh nào ₫ó. 
ƒ Strategy1 (BinarySort) : class miêu tả giải thuật cụ thể ₫ể giải
quyết chức năng. Nó thường nhận tham khảo ₫ến Client (₫ối
tượng Subject) trong lúc ₫ược khởi tạo ₫ể thông qua tham khảo
này, nó truy xuất dữ liệu của Client hầu phục vụ giải thuật chức
năng của mình.
ƒ Subject (List) : class ₫ặc tả Client có sử dụng giải thuật do 
các class Strategy hiện thực.
Khoa Khoa học & Kỹ thuật Máy tính
Trường ĐH Bách Khoa Tp.HCM
© 2010
Môn : Nhập môn Công nghệ phần mềm
Chương 11 : Các mẫu thiết kế che dấu hành vi, thuật giải trong ₫ối tượng
Slide 26
11.5 Mẫu State
Mục tiêu :
ƒ Về nguyên lý chung, hành vi của ₫ối tượng có thể phụ thuộc vào
trạng thái hiện hành của ₫ối tượng ₫ó. Cách tốt nhất ₫ể giúp ₫ối
tượng thay ₫ổi linh ₫ộng và dễ dàng 1 hành vi phù hợp theo từng
trạng thái là dùng mẫu State.
ƒ Cho phép 1 ₫ối tượng thay ₫ổi hành vi khi trạng thái bên trong của
nó thay ₫ổi. Ta có cảm giác như class của ₫ối tượng bị thay ₫ổi.
Khoa Khoa học & Kỹ thuật Máy tính
Trường ĐH Bách Khoa Tp.HCM
© 2010
Môn : Nhập môn Công nghệ phần mềm
Chương 11 : Các mẫu thiết kế che dấu hành vi, thuật giải trong ₫ối tượng
Slide 27
11.5 Mẫu State
Thí dụ về việc dùng mẫu State :
ƒ Thí dụ trong class TCPConnection miêu tả 1 mối nối mạng, ₫ối
tượng TCPConnection có thể ở 1 trong nhiều trạng thái : 
Established, Listening, Closed. Khi ₫ối tượng TCPConnection
nhận request nào ₫ó, nó sẽ ₫áp ứng khác nhau tùy vào trạng thái
hiện hành. Cách tốt nhất ₫ể giải quyết yêu cầu trên là dùng mẫu
State theo lược ₫ồ class sau ₫ây :
Khoa Khoa học & Kỹ thuật Máy tính
Trường ĐH Bách Khoa Tp.HCM
© 2010
Môn : Nhập môn Công nghệ phần mềm
Chương 11 : Các mẫu thiết kế che dấu hành vi, thuật giải trong ₫ối tượng
Slide 28
11.5 Mẫu State
state->Open();
state ITCPState
Open()
Close()
Acknowledge()
TCPConnection
Open()
Close()
Acknowledge()
TCPEstablished
Open()
Close()
Acknowledge()
TCPListen
Open()
Close()
Acknowledge()
TCPClosed
Open()
Close()
Acknowledge()
Khoa Khoa học & Kỹ thuật Máy tính
Trường ĐH Bách Khoa Tp.HCM
© 2010
Môn : Nhập môn Công nghệ phần mềm
Chương 11 : Các mẫu thiết kế che dấu hành vi, thuật giải trong ₫ối tượng
Slide 29
11.5 Mẫu State
Ta có thể xây dựng mẫu State theo loại object pattern với lược ₫ồ
class như sau :
state->Handle();
state IState
Handle()
...
Context
Request()
...
ConcreteStateA
Handle()
...
ConcreteStateB
Handle()
...
ConcreteStateC
Handle()
...
Khoa Khoa học & Kỹ thuật Máy tính
Trường ĐH Bách Khoa Tp.HCM
© 2010
Môn : Nhập môn Công nghệ phần mềm
Chương 11 : Các mẫu thiết kế che dấu hành vi, thuật giải trong ₫ối tượng
Slide 30
11.5 Mẫu State
Các phần tử tham gia :
ƒ Context (TCPConnection) : ₫ịnh nghĩa interface cần dùng cho
client. Duy trì 1 tham khảo ₫ến ₫ối tượng của 1 class con 
ConcreteState mà ₫ịnh nghĩa trạng thái hiện hành.
ƒ IState (ITCPState) : ₫ịnh nghĩa interface nhằm bao ₫óng hành vi 
kết hợp với trạng thái cụ thể. Duy trì 1 tham khảo ₫ến ₫ối tượng
của 1 class con ConcreteState mà ₫ịnh nghĩa trạng thái hiện
hành.
ƒ ConcreteState (TCPEstablished, TCPListen, TCPClose) : ₫ịnh
nghĩa và che dấu hành vi cụ thể kết hợp với trạng thái của mình.
Khoa Khoa học & Kỹ thuật Máy tính
Trường ĐH Bách Khoa Tp.HCM
© 2010
Môn : Nhập môn Công nghệ phần mềm
Chương 11 : Các mẫu thiết kế che dấu hành vi, thuật giải trong ₫ối tượng
Slide 31
11.6 Mẫu Command
Mục tiêu :
ƒ Đóng gói ₫oạn code phục vụ 1 yêu cầu xác ₫ịnh của Client trong
một ₫ối tượng, nhờ ₫ó có thể thông số hóa ₫oạn code nhận và thực
hiện các thao tác trên request như sắp xếp, ghi logfile, undo,
Khoa Khoa học & Kỹ thuật Máy tính
Trường ĐH Bách Khoa Tp.HCM
© 2010
Môn : Nhập môn Công nghệ phần mềm
Chương 11 : Các mẫu thiết kế che dấu hành vi, thuật giải trong ₫ối tượng
Slide 32
11.6 Mẫu Command
Thí dụ về việc dùng mẫu Command :
ƒ Chương trình có giao diện ₫ồ họa trực quan thường dùng nhiều
cửa sổ giao diện, mỗi cửa sổ thường có 1 thanh menubar chứa
nhiều menu dạng pop-up, mỗi menu pop-up chứa nhiều mục chức
năng, mỗi mục chức năng có thể là 1 menu pop-up con Cuối
cùng mỗi mục chức năng cơ bản ₫ược dùng ₫ể kích hoạt chức
năng tương ứng. Yêu cầu phổ biến về thanh menubar của cửa sổ
chức năng là nó có thể ₫ược hiệu chỉnh ₫ộng theo thời gian
(thêm/bớt/thay ₫ổi từng thành phần trong thanh menu), hoặc thậm
chí muốn thay ₫ổi hành vi ₫áp ứng với từng mục chức năng hiện
có trong thanh menubar. Cách tốt nhất ₫ể giải quyết vấn ₫ề này là
dùng mẫu Command với lược ₫ồ class như sau :
Khoa Khoa học & Kỹ thuật Máy tính
Trường ĐH Bách Khoa Tp.HCM
© 2010
Môn : Nhập môn Công nghệ phần mềm
Chương 11 : Các mẫu thiết kế che dấu hành vi, thuật giải trong ₫ối tượng
Slide 33
11.6 Mẫu Command
Khoa Khoa học & Kỹ thuật Máy tính
Trường ĐH Bách Khoa Tp.HCM
© 2010
Môn : Nhập môn Công nghệ phần mềm
Chương 11 : Các mẫu thiết kế che dấu hành vi, thuật giải trong ₫ối tượng
Slide 34
11.6 Mẫu Command
ƒ Mỗi ₫oạn code thực hiện chức năng nào ₫ó sẽ ₫ược ₫ặt trong tác
vụ execute() của 1 class tương ứng, các class này ₫ều hỗ trợ
cùng interface thống nhất ICommand. 
ƒ Mỗi ₫ối tượng giao diện (Button, mục chức năng của menu pop-
up,) chứa 1 tham khảo ₫ến ₫ối tượng ICommand, hàm xử lý sự
kiện Click chuột trên nó luôn ₫ược viết như sau : cmd.execute(); 
Lệnh này sẽ kích hoạt tác vụ execute() của ₫ối tượng ₫ược tham
khảo hiện hành chạy, còn ₫ối tượng ₫ược tham khảo là ai là tùy
theo hành vi cụ thể nào cần thực hiện.
Khoa Khoa học & Kỹ thuật Máy tính
Trường ĐH Bách Khoa Tp.HCM
© 2010
Môn : Nhập môn Công nghệ phần mềm
Chương 11 : Các mẫu thiết kế che dấu hành vi, thuật giải trong ₫ối tượng
Slide 35
11.6 Mẫu Command
Ta có thể xây dựng
mẫu Command 
theo loại object 
pattern với lược ₫ồ
class như sau :
Khoa Khoa học & Kỹ thuật Máy tính
Trường ĐH Bách Khoa Tp.HCM
© 2010
Môn : Nhập môn Công nghệ phần mềm
Chương 11 : Các mẫu thiết kế che dấu hành vi, thuật giải trong ₫ối tượng
Slide 36
11.6 Mẫu Command
Các phần tử tham gia :
ƒ ICommand : interface thống nhất cho mọi ₫ối tượng xử lý request, nó
chứa ít nhất 1 tác vụ execute() ₫ể thực hiện hành vi ₫ược yêu cầu từ
client.
ƒ Command1 (PasteCommand, OpenCommand) : class ₫ặc tả
giải thuật thực hiện hành vi cụ thể, nó thường có thuộc tính tham
khảo ₫ến ₫ối tượng Receiver chứa dữ liệu và tác vụ chức năng có liên
quan.
ƒ Invoker (MenuItem): ₫ối tượng gửi request ₫ến ₫ối tượng ICommand
₫ể nhờ thực hiện hành vi tương ứng.
ƒ Client (Application) : module khởi tạo ₫ối tượng Command cụ thể và
gởi cho nó tham khảo ₫ến ₫ối tượng Receiver.
ƒ Receiver (Document, Application) : chứa dữ liệu và tác vụ chức năng
có liên quan ₫ến hành vi mà ₫ối tượng Command cần thực hiện.
Khoa Khoa học & Kỹ thuật Máy tính
Trường ĐH Bách Khoa Tp.HCM
© 2010
Môn : Nhập môn Công nghệ phần mềm
Chương 11 : Các mẫu thiết kế che dấu hành vi, thuật giải trong ₫ối tượng
Slide 37
11.7 Mẫu Observer
Mục tiêu :
ƒ Định nghĩa sự phụ thuộc 1-n giữa các ₫ối tượng sao cho khi 1 ₫ối
tượng trung tâm bị thay ₫ổi nội dung (trạng thái) thì n ₫ối tượng phụ
thuộc nó ₫ược cảnh báo hầu hiệu chỉnh tự ₫ộng theo ₫ồi tượng
trung tâm, nhờ ₫ó ₫ảm bảo ₫ược tính nhất quán giữa chúng.
ƒ Thường ₫ối tượng trung tâm là ₫ối tượng chứa dữ liệu bên trong
ứng dụng, còn n ₫ối tượng phụ thuộc nó là những ₫ối tượng giao
diện của ứng dụng. Nội dung của các ₫ối tượng giao diện ₫ược
chứa và quản lý bởi ₫ối tượng bên trong ứng dụng.
Khoa Khoa học & Kỹ thuật Máy tính
Trường ĐH Bách Khoa Tp.HCM
© 2010
Môn : Nhập môn Công nghệ phần mềm
Chương 11 : Các mẫu thiết kế che dấu hành vi, thuật giải trong ₫ối tượng
Slide 38
11.7 Mẫu Observer
Thí dụ về việc dùng mẫu Observer :
ƒ Trong ứng dụng quản lý bảng tính (MSExcel), mỗi bảng tính là 1 
bảng dữ liệu của 1 database tương ứng (ta gọi là workbook hay file 
*.xls). Ta có thể hiển thị nội dung của bảng dữ liệu trên nhiều ₫ối
tượng giao diện khác nhau, thí dụ như spreadsheet (bảng nội
dung chi tiết 2 chiều), barchart (biểu ₫ồ vạch), piechart (biểu ₫ồ
bánh),... 
ƒ Mỗi khi bảng dữ liệu bên trong phần mềm thay ₫ổi nội dung bởi ai
₫ó (có thể do phần mềm khác), nó phải gởi cảnh báo (notify) ₫ến
mọi ₫ối tượng giao diện có dùng nội dung của nó ₫ể các ₫ối tượng
này kịp thời hiển thị lại nội dung mới.
Khoa Khoa học & Kỹ thuật Máy tính
Trường ĐH Bách Khoa Tp.HCM
© 2010
Môn : Nhập môn Công nghệ phần mềm
Chương 11 : Các mẫu thiết kế che dấu hành vi, thuật giải trong ₫ối tượng
Slide 39
11.7 Mẫu Observer
Thí dụ về việc dùng mẫu Observer :
ƒ Tương tự, nếu ₫ối tượng giao diện nào cho phép người dùng cập
nhật nội dung (spreadsheet), thì mỗi khi user cập nhật nội dung, 
nó không ₫ược cập nhật cục bộ mà phải gởi yêu cầu cập nhật nội
dung về ₫ối tượng trung tâm, chỉ có ₫ối tượng này mới có quyền
quyết ₫ịnh cập nhật hay không, nếu nó cập nhật nội dung thì nội
dung sẽ bị thay ₫ổi và như thế nó phải gởi cảnh báo cho mọi ₫ối
tượng phụ thuộc nó biết. 
ƒ Cách tốt nhất ₫ể giải quyết vấn ₫ế trên là dùng mẫu thiết kế
Observer với lược ₫ồ class như sau :
Khoa Khoa học & Kỹ thuật Máy tính
Trường ĐH Bách Khoa Tp.HCM
© 2010
Môn : Nhập môn Công nghệ phần mềm
Chương 11 : Các mẫu thiết kế che dấu hành vi, thuật giải trong ₫ối tượng
Slide 40
11.7 Mẫu Observer
Khoa Khoa học & Kỹ thuật Máy tính
Trường ĐH Bách Khoa Tp.HCM
© 2010
Môn : Nhập môn Công nghệ phần mềm
Chương 11 : Các mẫu thiết kế che dấu hành vi, thuật giải trong ₫ối tượng
Slide 41
11.7 Mẫu Observer
Ta có thể xây
dựng mẫu
Observer theo
loại object 
pattern với
lược ₫ồ class 
như sau :
Khoa Khoa học & Kỹ thuật Máy tính
Trường ĐH Bách Khoa Tp.HCM
© 2010
Môn : Nhập môn Công nghệ phần mềm
Chương 11 : Các mẫu thiết kế che dấu hành vi, thuật giải trong ₫ối tượng
Slide 42
11.7 Mẫu Observer
Các phần tử tham gia :
ƒ IObservable : interface của ₫ối tượng trung tâm (₫óng vai trò 1 trong
mối quan hệ 1-n), nó chứa các tác vụ attach, detach từng ₫ối tượng
phụ thuộc nó vào danh sách quản lý; tác vụ notify() gởi cảnh báo
cho từng ₫ối tượng phụ thuộc khi có sự thay ₫ổi nội dung; tác vụ
updateData() nhận yêu cầu thay ₫ổi nội dung và xử lý yêu cầu.
ƒ Observable (WorksheetData) : class ₫ặc tả ₫ối tượng trung tâm, nó
hiện thực interface IObservable.
ƒ IObserver : interface thống nhất của các ₫ối tượng phụ thuộc vào
₫ối tượng trung tâm.
ƒ Observer1 (PieChart) : class ₫ặc tả ₫ối tượng phụ thuộc cụ thể.
Khoa Khoa học & Kỹ thuật Máy tính
Trường ĐH Bách Khoa Tp.HCM
© 2010
Môn : Nhập môn Công nghệ phần mềm
Chương 11 : Các mẫu thiết kế che dấu hành vi, thuật giải trong ₫ối tượng
Slide 43
11.8 Kết chương
‰ Chương này ₫ã giới thiệu các thông tin cơ bản về nhóm mẫu
phục vụ che dấu hành vi, thuật giải trong ₫ối tượng (Behavioral 
Patterns) và thông tin chi tiết cụ thể về các mẫu Chain of 
Responsibility, Template Method, Strategy, State, Command, 
Observer.