Bản sắc văn hoá truyền thống trong kiến trúc công trình thuỷ lợi Việt Nam

 KHOA HỌC KỸ THUẬT THỦY LỢI VÀ MÔI TRƯỜNG - SỐ 36 (3/2012) 52 
B¶N S¾C V¡N HO¸ TRUYÒN THèNG TRONG KIÕN TRóC 
C¤NG TR×NH THUû LîI VIÖT NAM 
Phạm Thị Liên Hương1 
Tóm tắt: Kiến trúc và bản sắc văn hoá truyền thống Việt Nam luôn có mối quan hệ hữu cơ với nhau, 
đều bắt nguồn từ cội nguồn truyền thống dân tộc. Trong xu hướng toàn cầu hoá và hội nhập ngày nay, 
kiến trúc phải hiện đại hoá trong sự kế thừa tinh hoa dân tộc nhằm phản ánh rõ bản sắc vùng miền và trở 
thành yếu tố mang tính biểu tượng cho đặc trưng văn hoá truyền thống. Kiến trúc công trình thuỷ lợi cũng 
không nằm ngoài xu thế đó. Một số công trình là sự hoà nhịp thành công giữa kiến trúc truyền thống và kỹ 
thuật hiện đại đã trở thành điểm nhấn du lịch văn hoá địa phương. Bài viết đưa ra một số định hướng tạo 
lập bản sắc văn hoá truyền thống cho kiến trúc công trình thuỷ lợi, góp phần xây dựng cơ sở khoa học bền 
vững trong việc giữ gìn và phát huy bản sắc dân tộc trong các thiết kế hiện đại cho các kỹ sư, các kiến 
trúc sư, các nhà quản lý, các nhà chuyên môn có liên quan trong sự nghiệp xây dựng nông thôn mới. 
1. MỞ ĐẦU 
Việt Nam là một trong những quốc gia có nền 
văn hoá rất đa dạng bởi sự góp mặt của 54 dân tộc 
anh em sinh sống trong cộng đồng các dân tộc 
Việt Nam. Từ xa xưa, khái niệm bản sắc văn hoá 
được hiểu là những gì tinh hoa, tinh tuý nhất của 
mọi dân tộc thể hiện trong nhiều lĩnh vực của đời 
sống, xã hội. Văn hoá Việt Nam là thành quả lao 
động sáng tạo, tích lũy kinh nghiệm qua nhiều 
đời, là quá trình đấu tranh dựng nước và giữ nước 
của ông cha ta; là kết quả hoạt động nỗ lực khắc 
phục khó khăn để thích nghi với hoàn cảnh địa 
hình-khí hậu, lịch sử; là kết quả giao lưu và tiếp 
thu tinh hoa của nền văn minh thế giới để không 
ngừng hoàn thiện phát triển. Khái niệm kiến trúc 
hiểu theo nghĩa rộng không chỉ đơn thuần là xây 
dựng công trình mà còn là sự kết hợp của khoa 
học và nghệ thuật kiến trúc, nghệ thuật tạo hình, 
hội họa, âm nhạc và các ngành khoa học khác như 
tâm lý học, xã hội học, triết học Do vậy, bản 
sắc văn hoá không chỉ lưu giữ trong hệ tư tưởng, 
đạo đức, lối sống, văn hoá nghệ thuật mà còn thể 
hiện trong các công trình kiến trúc. 
Kiến trúc và bản sắc văn hoá truyền thống luôn 
có mối quan hệ hữu cơ với nhau. Kiến trúc là tinh 
hoa của văn hoá, là bộ mặt văn hoá của mỗi xã 
hội, là một trong những yếu tố đảm bảo tính liên 
tục của đời sống văn hoá trong cộng đồng. Văn 
hoá truyền thống Việt Nam nói chung và lĩnh vực 
kiến trúc nói riêng đều bắt nguồn từ cội nguồn 
truyền thống dân tộc. 
Trong xu hướng toàn cầu hoá và hội nhập ngày 
nay, phát triển kiến trúc luôn có sự kế thừa tinh 
hoa dân tộc nhằm phản ánh bản sắc vùng miền để 
trở thành yếu tố mang tính biểu tượng cho đặc 
trưng văn hoá truyền thống, cho phép ta phân biệt 
cộng đồng này với cộng đồng khác, dân tộc này 
với dân tộc khác, nền nghệ thuật này với nền nghệ 
thuật khác. 
Xây dựng công trình thuỷ lợi là lĩnh vực xây 
dựng đặc thù kỹ thuật với vai trò khai thác sử 
dụng, quản lý nguồn nước, phòng chống thiên tai, 
phục vụ các lợi ích kinh tế và dân sinh. Kiến trúc 
công trình thuỷ lợi bao gồm nhiều hạng mục công 
trình: trạm bơm, nhà máy thuỷ điện, tháp cống 
điều tiết nước, công trình đập dâng - đập tràn, nhà 
điều hành, hồ chứa Cũng giống như các loại 
hình kiến trúc khác, kiến trúc công trình thuỷ lợi 
cũng không nằm ngoài xu hướng chung “Phát 
triển nền kiến trúc Việt Nam hiện đại theo khuynh 
hướng giữ gìn và phát huy bản sắc dân tộc”. 
Bản sắc văn hoá và truyền thống trong kiến 
trúc nói chung và kiến trúc công trình thuỷ lợi nói 
riêng đều được thể hiện ở những khía cạnh sau: 
+ Tổ chức kiến trúc hài hoà, phù hợp với điều 
kiện địa hình, khí hậu địa phương, hoà nhập với 
thiên nhiên, phù hợp với lối sống, phong tục tập 
quán, tín ngưỡng, quan niệm triết lý 
1 Bộ môn Đồ hoạ kỹ thuật - ĐHTL 
KHOA HỌC KỸ THUẬT THỦY LỢI VÀ MÔI TRƯỜNG - SỐ 36 (3/2012) 53 
+ Sự mô phỏng ẩn dụ những hình ảnh truyền 
thống: mái dốc, mái cong, hình dáng nhà Rông, 
hoa Sen, tháp Chăm vào hình dáng, đường nét 
trong tổ hợp kiến trúc. 
+ Sử dụng vật liệu địa phương như ngói, gạch 
nung, gỗ với công nghệ phù hợp. 
Trong những năm gần đây, quá trình công 
nghiệp hoá và đô thị hoá diễn ra mạnh mẽ dẫn đến 
sự thay đổi xã hội sâu sắc, các giá trị văn hoá của 
quốc gia dân tộc dần bị bào mòn bởi lối xây dựng 
kiến trúc hiện đại theo xu hướng đề cao công 
năng, kết cấu vật liệu mới làm mất đi những nét 
văn hoá truyền thống trong hình thức công trình. 
2. MỘT SỐ DẤU ẤN VĂN HOÁ TRUYỀN 
THỐNG TRONG KIẾN TRÚC CÔNG 
TRÌNH THUỶ LỢI VIỆT NAM 
Trong bối cảnh đó, kiến trúc công trình 
thuỷ lợi đã cố gắng lựa chọn ứng dụng công 
nghệ khoa học tiên tiến phù hợp với hoàn 
cảnh cụ thể của từng địa phương. Một số công 
trình thể hiện sự hoà nhịp thành công giữa 
kiến trúc truyền thống và kỹ thuật hiện đại đã 
trở thành điểm nhấn du lịch văn hoá: 
+ Sử dụng các hình thức kiến trúc và vật liệu 
xây dựng truyền thống trong một số công trình 
trong tổ hợp kiến trúc thuỷ lợi. 
Hình thức kiến trúc công trình luôn thấp 
thoáng đâu đó các mái ngói đỏ dân gian truyền 
thống kết hợp hệ kết cấu và tổ chức không gian 
đơn giản, hợp lý, cân bằng và hài hoà với đặc 
điểm sinh thái môi trường khí hậu nhiệt đới ẩm 
gió mùa như các dạng mái dốc; cửa sổ rộng; mái 
đua chống nắng, mưa tạt; công trình nhà thường 
trải dài nhằm tạo điều kiện thông gió xuyên 
phòng, chống ẩm (Hình 1). 
+ Sử dụng và tận dụng các yếu tố thiên nhiên 
trong tổng thể xây dựng công trình 
Bản thân công trình thuỷ lợi là kiến trúc hoà 
nhập với thiên nhiên bởi nó luôn song hành cùng 
yếu tố địa hình, mặt nước, cây xanh và cảnh quan 
thiên nhiên rộng lớn. Không gian tổng thể được 
xử lý linh hoạt, phong phú vừa hoà nhập với thiên 
nhiên môi trường vừa thích ứng với hoạt động đời 
sống nông nghiệp (Hình 2). 
Hình 1. Mái ngói đỏ truyền thống kết hợp với hình dáng dốc, cửa sổ rộng, mái đua chống nắng, mưa tạt 
trong công trình trạm bơm Tiêu Tân Chi - Bắc Ninh và nhà máy thuỷ điện EA Krông Rou - Khánh Hoà 
+ Sự mô phỏng ẩn dụ những hình ảnh 
truyền thống 
Một số công trình thuỷ lợi đã để lại dấu ấn 
kiến trúc truyền thống Việt Nam qua hình 
thức ẩn dụ những hình ảnh di sản. Ví dụ như 
vẻ đẹp duyên dáng, mềm mại của những ngọn 
tháp Chăm trong công trình tháp cống Cà 
Giây, Bình Thuận (Hình 3). Nét đẹp nhà 
Rông Tây Nguyên trong công trình tháp cống 
Ayuhạ Gia Lai hoặc nhà điều hành hồ chứa 
nước sông Quao Bình Thuận (Hình 4). Sự 
ẩn hiện hình ảnh “quốc hoa” Việt Nam trong 
dáng dấp công trình tháp điều áp công trình 
thuỷ điện Định Bình-Bình Định, tháp cống 
Cà Giây-Bình Thuận hay tràn xả lũ hồ chứa 
nước Phú Xuân(Hình 5). Tượng đài bác Hồ 
và một số hoạ tiết hoa văn mang đậm hơi thở 
truyền thống trong một số tác phẩm tranh phù 
điêu trên nhà máy thuỷ điện Hoà Bình 
(Hình 6). 
 KHOA HỌC KỸ THUẬT THỦY LỢI VÀ MÔI TRƯỜNG - SỐ 36 (3/2012) 54 
Hình 2. Kiến trúc hoà mình với thiên nhiên 
trong công trình thuỷ điện Yali 
Hình 3. Vẻ đẹp duyên dáng, mềm mại của 
những ngọn tháp Chăm trong công trình tháp 
cống Cà Giây, Bình Thuận. 
Các công trình này với vóc dáng mang tính 
thẩm mỹ hiện đại, đường nét kiến trúc mang 
đậm bản sắc dân tộc đã trở thành điểm nhấn 
cảnh quan của địa phương. 
Trong quá trình phát triển, kiến trúc công 
trình thuỷ lợi tuy chưa phải là những công trình 
lớn nhưng đã và đang góp phần bảo tồn những 
giá trị văn hoá Việt và làm phong phú thêm kiến 
trúc truyền thống bằng các công trình mới hiện 
đại có bản sắc. 
Hình 4. Vẻ đẹp Tây Nguyên trong công trình tháp cống Ayuhạ, Gia Lai; nhà điều hành 
hồ chứa nước sông Quao, Bình Thuận 
Hình 5. Hình ảnh “quốc hoa” Việt Nam ẩn hiện trong dáng dấp công trình 
thuỷ điện Định Bình và tràn xả lũ hồ Phú Xuân 
KHOA HỌC KỸ THUẬT THỦY LỢI VÀ MÔI TRƯỜNG - SỐ 36 (3/2012) 55 
3. MỘT SỐ ĐỊNH HƯỚNG PHÁT 
TRIỂN KIẾN TRÚC CÔNG TRÌNH THUỶ 
LỢI THEO KHUYNH HƯỚNG PHÁT HUY 
VÀ BẢO TỒN CÁC GIÁ TRỊ TRUYỀN 
THỐNG DÂN TỘC 
Trong xu thế hội nhập, khoa học kỹ thuật, 
giao lưu văn hoá đang diễn ra rất mạnh mẽ; vấn 
đề bản sắc dân tộc có ý nghĩa hết sức quan 
trọng. Nhà nước đã ban hành ‘‘Định hướng phát 
triển kiến trúc Việt Nam đến năm 2020’’ trong 
đó vấn đề cốt lõi là ‘‘Phát triển kiến trúc Việt 
Nam theo hướng hiện đại có bản sắc dân tộc’’. 
Việt Nam là đất nước có nền kinh tế nông 
nghiệp chủ đạo, địa hình đa dạng lắm núi nhiều 
sông, khí hậu nóng ẩm mưa nhiều nên kiến trúc 
công trình thuỷ lợi cần phải thể hiện rõ những 
yếu tố trên như những đặc trưng riêng.. 
Hình 6. Tranh phù điêu dân tộc trong nhà máy 
thuỷ điện Hoà Bình 
Việc định hướng tạo lập bản sắc cho kiến 
trúc công trình thuỷ lợi là một phạm trù lớn. 
Tuy nhiên, để góp phần xây dựng cơ sở khoa 
học bền vững trong việc giữ gìn và phát huy bản 
sắc dân tộc trong kiến trúc công trình thuỷ lợi, 
chúng ta có thể dựa vào một số tiêu chí sau: 
a. Kiến trúc phản ánh bản sắc văn hóa 
truyền thống 
Một trong những yếu tố phản ánh bản sắc 
văn hoá truyền thống là tổ hợp kiến trúc phải 
phù hợp với điều kiện khí hậu. Do đặc điểm khí 
hậu của nước ta là nhiệt đới ẩm, mùa hè nóng 
bức, mùa đông lạnh, lượng mưa hàng năm lớn 
nên kiến trúc công trình nói chung và kiến trúc 
công trình thuỷ lợi nói riêng nên có hình thức 
đảm bảo chống nóng, chống lạnh, thân thiện với 
môi trường và tiết kiệm năng lượng: 
+ Không nên sử dụng nhiều kính, có thể thiết 
kế các dạng mái dốc; cửa sổ rộng; mái đua 
chống nắng và mưa tạt; hành lang 
+ Kiến trúc nhà thường trải dài nhằm tạo 
điều kiện thông gió xuyên phòng, chống ẩm, 
hạn chế tối đa ánh nắng chiếu trực tiếp vào công 
trình, nên sử dụng những loại vật liệu kiến trúc 
bền vững có tính cách nhiệt, tiết kiệm năng 
lượng. 
+ Chú trọng tính hoà nhập với thiên nhiên 
bằng cách tổ chức cảnh quan, cây xanh, hồ 
nước 
+ Nghiên cứu kỹ lưỡng những yếu tố mang 
tính dân tộc, mang tính biểu tượng quốc gia để 
cách điệu đường nét đưa vào hình thức công 
trình. Tuy nhiên, không nên quá áp đặt hoặc lạm 
dụng các hình thức được coi là truyền thống. 
b. Kiến trúc khai thác đặc điểm địa phương 
Do đặc thù chức năng của lĩnh vực thuỷ lợi là 
khai thác sử dụng, quản lý nguồn nước trong 
một đất nước có nền nông nghiệp chủ đạo như 
Việt Nam, các công trình thường trải dài khắp 
mọi miền tổ quốc nên sự hoà hợp thống nhất với 
điều kiện tự nhiên, địa hình, khí hậu, văn hoá xã 
hội của từng địa phương là rất cần thiết. Người 
kỹ sư thiết kế cần chú ý những điểm sau: 
+ Tiếp cận bản sắc kiến trúc riêng của từng 
khu vực bằng cách phân tích các giá trị đặc 
trưng của vùng, đánh giá ảnh hưởng của điều 
kiện tự nhiên, địa hình, cảnh quan, khí hậu và 
văn hoá kiến trúc của địa phương đó; 
+ Tìm kiếm các hình ảnh mang tính biểu 
tượng riêng của địa phương để từ đó cách điệu 
đưa vào công trình; 
+ Khai thác tận dụng cảnh quan tự nhiên để 
phát triển du lịch sinh thái (câu cá, du thuyền...) 
 KHOA HỌC KỸ THUẬT THỦY LỢI VÀ MÔI TRƯỜNG - SỐ 36 (3/2012) 56 
mang lại nguồn lợi lớn cho địa phương; 
c. Kiến trúc đảm bảo tính hội nhập, toàn 
cầu hoá 
Trong xu thế hội nhập không ngừng, việc 
ứng dụng thành quả của khoa học kỹ thuật, công 
nghệ hiện đại như vật liệu mới, công nghệ mới 
trong lĩnh vực xây dựng là rất cần thiết. Tuy 
nhiên, cần có những nghiên cứu cụ thể về mức 
độ phù hợp của khoa học công nghệ với điều 
kiện, đặc điểm của từng công trình. Đối với 
ngành kỹ thuật thuỷ lợi, việc ứng dụng công 
nghệ hiện đại, tự động hoá nói chung hay sáng 
tạo các hình thức mới trong trong kiến trúc công 
trình thuỷ điện, trạm bơm... nói riêng đóng vai 
trò rất quan trọng. Nó giúp con người khai thác 
sử dụng tối đa nguồn nước, tạo ra nhiều kiểu 
hình thái công trình, phù hợp với sự phát triển 
của toàn cầu trong lĩnh vực thuỷ lợi. 
4. KẾT LUẬN 
Trong quá trình phát triển và hội nhập toàn 
cầu, kiến trúc công trình thuỷ lợi đã và đang góp 
phần bảo tồn những giá trị văn hoá truyền thống 
bằng các công trình mới hiện đại có bản sắc. 
Một số công trình đã trở thành điểm nhấn du 
lịch văn hoá địa phương như tháp cống Ayuhạ 
Gia Lai, nhà máy thuỷ điện Hoà Bình Hàng 
năm, những công trình này đã thu hút rất nhiều 
du khách tới tham quan, du lịch. 
Tài liệu tham khảo 
1. Nguyễn Đức Thiềm - Khái niệm kiến trúc và cơ sở sáng tác - NXB Xây Dựng – 2005. 
2. Viện Nghiên cứu kiến trúc - Bàn về dân tộc và hiện đại trong kiến trúc Việt Nam - NXB Xây 
Dựng – 1999. 
3. Bộ NN&PTNN – Atlat công trình thuỷ lợi tiêu biểu ở Việt Nam - Thư viện ĐHTL. 
4. Đặng Thái Hoàng - Sáng tác kiến trúc – NXB Khoa học kỹ thuật – 2002 
5. Bài giảng kiến trúc công trình thuỷ lợi - Bộ môn Đồ Hoạ Kỹ Thuật - Trường Đại học Thuỷ Lợi. 
Abstract: 
TRADITIONAL CUTURAL IDENTITY IN 
ARCHITECTURE OF IRRIGATION STRUTURES OF VIETNAM 
Architecture and cultural identity of Vietnam always have organic relations and both originate 
from national traditions. In the trend of globalization and integration today, architecture is 
modernized in inheritance of national quintessence to obliviously reflect regional identities and 
become a symbolic feature for traditional cultural characteristics. Architecture of irrigation 
structures does not stand aside that trend. Some structures with a harmonious combination between 
traditional architecture and modern technology have become a highlight for local cultural tourism. 
The article suggests some orientations for applying traditional cultural characters to irrigation 
structure architecture to contribute to establishing a sustainable scientific foundation in preserving 
and promoting national identity in modern designs for engineers, architects, managers, and related 
experts in the process of new rural construction. 
Người phản biện: PGS.TS.KTS. Doãn Minh Khôi