Nghiên cứu, chế tạo thiết bị cấp điện áp cao cho bầu lọc tĩnh điện xử lý muội trong khí xả động cơ diesel tàu thủy

CHÀO MỪNG NGÀY NHÀ GIÁO VIỆT NAM 20/11/2015 
Tạp chí Khoa học Công nghệ Hàng hải Số 44 – 11/2015 38 
4. Kết luận và kiến nghị 
Một chương trình thí nghiệm mô hình vật lý đã thực hiện cho 2 loại khối phủ Tetrapod và 
Rakuna IV để nghiên cứu ổn định của khối phủ Rakuna IV trong điều kiện có sóng tràn cho đê đá 
đổ mái nghiêng. Với các kết quả thu được cho thấy: 
- Đặc tính ổn định của khối phủ Rakuna dùng cho đê đá đổ mái nghiêng khi có sóng tràn 
cũng phụ thuộc vào thời gian bão tác động (thông qua số con sóng Nz) giống như các hệ khối phủ 
02 lớp khác trong trường hợp sóng không tràn (Hình 6). 
- Khi độ dốc sóng nhỏ tức là sóng có chu kỳ dài (s0m 0.035) thì mức độ hư hỏng tăng theo 
số con sóng. Khi độ dốc sóng lớn tức là sóng có chu kỳ ngắn (s0m > 0.035) thì mức độ hư hỏng 
gần như không tăng theo số con sóng. Như vậy, sự ổn định của khối phủ phụ thuộc vào chu kỳ 
sóng (hoặc độ dốc sóng s0m). 
- Trong cùng một điều kiện về thủy lực và kết cấu thì ổn định của khối phủ trên mái dốc phía 
biển tăng lên khi sóng tràn qua đê nhiều hơn (đê thấp hay Rc/Hm0 nhỏ). Điều này có thể giải thích 
rằng khi có sóng tràn thì một phần năng lượng sóng được chuyền qua đỉnh đê và mái phía trong 
nên ổn định của khối phủ ở mái phía biển được gia tăng. Mức độ gia tăng này có thể được xét đến 
thông qua một hệ số Fs, Fs phụ thuộc vào chiều cao lưu không tương đối Rc/Hm0 tức là mức độ 
sóng tràn qua đê và có thể được xác định theo công thức (4). 
TÀI LIỆU THAM KHẢO 
[1] Bruce, T., Van der Meer, J.W., Franco, L., Pearson, J.M., 2009. Overtopping performance of 
different armour units for rubble mound breakwaters, Coastal Engineering, 56, pp. 166-179. 
[2] Burcharth, H.F., Christensen, M. Jensen, T. and Frigaard, P., 1998. Influence of core 
permeability on Accropode armour layer stability, Proceedings International conference 
coastlines, structures and breakwaters, Institution of Civil Engineers, Thomas Telford, London, 
pp. 34-45. 
[3] Tuan, T.Q., Masushita, H., Luong, N.Q., Hai, L.T, Hai, P.T and Taki, Y., 2011. Experimental 
study on stability of Nikken Kogaku’s new wave dissipating blocks in application to coastal 
protection works in Vietnam, Report of Joint Research WRU-NIKKEN KOGAKU, 137 pp. 
[4] Van der Meer, J.W., 1988. Stability of Cubes, Tetrapods and Accropode. Design of 
Breakwaters, Thomas Telford, Proc. Breakwaters '88 Conference, Eastbourne. 
[5] Van der Meer, J.W., 1999. Design of concrete armour layers. 
[6] Zelt, J.A. and Skjelbreia, J.E., 1992. Estimating incident and reflected wave fields using an 
arbitrary number of wave gauges, Proc. 23rd Int. Conf. Coastal Eng., ASCE, pp. 777-789. 
NGHIÊN CỨU, CHẾ TẠO THIẾT BỊ CẤP ĐIỆN ÁP CAO CHO BẦU LỌC TĨNH 
ĐIỆN XỬ LÝ MUỘI TRONG KHÍ XẢ ĐỘNG CƠ DIESEL TÀU THỦY 
STUDY AND DESIGN HIGH VOLTAGE SUPPLY EQUIPMENT FOR 
ELECTROSTATIC PRECIPITATOR TO TREAT PARTICULAR MATTER IN 
EXHAUST GAS OF DIESEL ENGINE 
PGS.TS. TRẦN HỒNG HÀ; PGS.TS. NGUYỄN HỒNG PHÚC 
Trường Đại học Hàng hải Việt Nam 
ThS. NGUYỄN ĐỨC THỌ 
Sở SGVT Hải Phòng 
Tóm tắt 
Bài báo giới thiệu kết quả nghiên cứu chế tạo thiết bị cấp điện áp cao tới - 70kV với mục 
đích làm bộ nguồn để cấp điện áp một chiều cho bộ lọc muội bằng tĩnh điện. Bộ lọc muội 
này được lắp trên đường xả của động cơ diesel tàu thủy với mục đích xử lý muội trong 
khí xả. Thiết bị cung cấp điện áp cao cấp điện áp âm một chiều ổn định từ (0÷70) kV tùy 
theo tải của bầu lọc tĩnh điện. Hệ thống điều khiển tín hiệu điện áp đầu vào để duy trì 
điện áp cấp không đổi. Kết quả thử nghiệm cho thấy hệ thống làm việc ổn định, an toàn 
và có các mạch bảo vệ khi có hiện tượng ngắn mạch và phóng điện. 
CHÀO MỪNG NGÀY NHÀ GIÁO VIỆT NAM 20/11/2015 
Tạp chí Khoa học Công nghệ Hàng hải Số 44 – 11/2015 39 
Abstract 
This paper introduces a result of designed high voltage supply equipment up to 70kV. 
This equipment is used as a source to provide high voltage for electrostatic precipitator 
that used to treat particulate matter in exhaust gas of marine diesel engine. This 
equipment supply a stability negative high voltage in range 0-70 kV depending on the 
load of electrostatic precipitator. It could alter input voltage to maintain output voltage. 
The results show that the system operate stability, safety and it protects short circuits and 
spark. 
Key words: High voltage supply, electrostatic precipitator. 
1. Đặt vấn đề 
Trong các phương pháp xử lý khí xả, phương pháp sử dụng bầu lọc tĩnh điện là phương 
pháp có hiệu quả xử lý muội rất cao nhất là đối với các hạt muội có kích thước nhỏ hơn 1µm . Bầu 
lọc tĩnh điện có ưu điểm nổi bật hơn so với tất cả các hệ thống khác do có có tổn thất áp suất khi 
lắp đặt trên đường xả thấp, công suất xử lý muội lớn, làm việc tương đối ổn định với khí xả của tàu 
thủy ở nhiệt độ cao và có hiệu suất xử lý muội cao lớn hơn 99,5% đồng thời với chi phí bảo trì 
thấp. Trên tàu thủy sử dụng phương pháp xử lý muội trong khí xả của động cơ diesel bằng bầu lọc 
tĩnh điện là phương pháp được lựa chọn thích hợp để lắp đặt. Trong bầu lọc tĩnh điện quá trình 
tách các hạt muội trong khí xả theo nguyên lý lực hút tĩnh điện của điện cực trái dấu. Quá trình 
tách các hạt muội trong khí xả có thể được chia thành năm bước như sau: 
- Tạo ra luồng điện tử và ion; 
- Nạp điện cho muội; 
- Thay đổi hướng và hút hạt muội; 
- Thu muội trên các cực thu; 
- Làm sạch muội trên cực thu. 
Ở điện thế cao, từ các cực phóng trong bầu lọc tĩnh điện sẽ tạo ra các thác điện tử và ion 
(điện hóa) trong đó phần lớn các phần tử khí được nạp điện mang điện trong pha khí, cường độ 
tới hạn của điện trường được tạo ra để tạo ra cường độ điện trường cao, áp dụng thiết kế điện 
cực đặc biệt điện áp cao để hạn chế điện áp vượt quá một giá trị xác định, tránh việc tạo ra dòng 
điện giữa hai điện cực có thể tạo ra hiện tượng phóng tia lửa điện. Đây là điện áp vầng quang khởi 
phát, một sự gia tăng hơn nữa điện áp sẽ dẫn đến một hiện tăng dần điện tích đến khi xảy ra 
phóng hồ quang. Các hồ quang đánh vào luồng khí, mất điện tích nạp điện cho muội. 
Nguồn điện áp cao có một sự đa dạng về cấu hình và khả năng. Kích thước, hình dáng, 
trọng lượng, đầu vào và đầu ra, nhiệt và nhiễu điện từ che chắn, phương pháp làm mát, kết nối, 
vv, có thể thay đổi theo từng ứng dụng. Tùy thuộc vào các thông số kỹ thuật, yêu cầu quy định, vị 
trí lắp đặt và điều kiện làm việc trên tàu thủy để thiết kế thiết bị tạo điện áp cao phù hợp. 
2. Thiết kế thiết bị cấp điện áp cao cho bầu lọc tĩnh điện xử lý muội trong khí xả động cơ 
diesel tàu thủy 
2.1. Cơ sở thiết kế 
Một số thông số ở phụ tải định mức của động cơ diesel: 
- Động cơ diesel: Weichai, 4 kỳ, tăng áp 
- Công suất: 132 kW; 
- Lượng khí xả: 3000-5000 l/giờ; 
- Nhiệt độ khí xả: 3000C; 
- Hàm lượng muội trong khí xả: 0.5 g/m3. 
2.2. Thiết kế thiết bị cấp điện áp cao 
Khi thiết kế thiết bị cấp điện áp cao (máy biến áp) tạo điện áp cao cần có hệ thống thử 
nghiệm với sơ đồ như sau: 
CHÀO MỪNG NGÀY NHÀ GIÁO VIỆT NAM 20/11/2015 
Tạp chí Khoa học Công nghệ Hàng hải Số 44 – 11/2015 40 
Hình 1. Sơ đồ thử máy biến áp điện áp cao 
Phương án quấn dây cho máy biến áp cao áp 
Hình 2. Sơ đồ quấn dây biến áp điện áp cao 
Trong máy biến áp, cuộn dây cao áp và thấp áp ở hai phía được quấn quanh hình trụ tròn 
và hai cuộn bố trí tách riêng trên hai trụ. Phương pháp quấn dây kiểu này cũng giống như kiểu 
quấn dây của máy biến áp thông thường. Trong các máy biến thế cao áp khi chế tạo phải chú ý 
đến sự tập trung của điện trường để đặt màn chắn hoặc tăng cường cách điện bên trong cuộn cao 
áp. Điện áp ra của máy biến áp được tính như sau: 
2
310....'...92,7
v
qrr
U
kkaSf
Unx

 (1.1) 
Trong đó: 
f: Tần số lưới, Hz; 
: Hệ số hình dáng,  = 1.2; 
kr: Hệ số Rogovski, k =0,95; 
kq: Hệ số qui đổi thực nghiệm; 
ar: Chiều rộng qui đổi rãnh từ tản nhiệt, m; 
S’: Công suất máy biến áp, kVA. 
Uv: Điện áp thực của mỗi vòng dây, V. 
Trong máy biến áp cuộn dây sơ cấp và thứ cấp được quấn và xếp thành hình bậc thang. Ở 
phía đầu ra của cuộn cao áp cuộn dây có đường kính nhỏ dần. Từ trường tản của các cuộn dây 
phân bố như hình 2. Trong đó B1, B1’ là từ thông tản chính, B2 là từ thông tản do các cuộn dây 
nằm ở độ cao khác nhau tạo ra. Phương án quấn dây này có các ưu điểm do đầu cấp cao áp ra 
CHÀO MỪNG NGÀY NHÀ GIÁO VIỆT NAM 20/11/2015 
Tạp chí Khoa học Công nghệ Hàng hải Số 44 – 11/2015 41 
nằm ở cuộn dây được đặt phía trên gần với vị trí của sứ cách điện trên nóc máy biến áp do đó sẽ 
giảm được chiều dài của dây cao áp và đảm bảo được các vấn đề về cách điện. 
Trong khi quấn dây do các cuộn dây được đặt cách nhau theo hình bậc thang tạo ra một ra 
khoảng cách giữa các đầu cuộn dây lớn hơn. Điện áp của cuộn dây càng lớn vị trí đặt các cuộn 
dây càng xa (khoảng cách giữa các cuộn nằm kế tiếp nhau) làm cho độ cách điện giữa cuộn dây 
có điện áp thấp và cuộn dây có điện áp cao tăng lên. 
 Cách quấn này sẽ giảm được độ cách điện của các vòng dây nằm trong một cuộn dây. 
 Giảm được chiều dài của đầu cấp ra điện áp cao trong máy biến áp tăng được độ an toàn 
và tin cậy trong khi biến áp hoạt động. 
 Trong máy biến áp có dầu làm mát nên truyền nhiệt được tốt hơn. 
 Máy biến áp có cấu tạo đơn giản nên vận hành, bảo dưỡng và sửa chữa thuận lợi. 
Bộ chuyển đổi điện áp dùng cầu chỉnh lưu bằng Thyristor 
Sơ đồ hình 3 là cấu trúc cơ bản của mạch chuyển đổi dùng cầu chỉnh lưu bằng Thyristor. 
Cầu chỉnh lưu cho phép dòng công suất đi từ xoay chiều (AC) sang phía 1 chiều (DC). Bộ chuyển 
đổi công suất có chế độ làm việc khác nhau phụ thuộc vào góc điều khiển α. Bộ chỉnh lưu làm việc 
với góc 0 < α < 90. Các van Thyristor làm nhiệm vụ đóng - mở, để dẫn dòng khi có xung kích hoạt 
vào cực điều khiển (Pulse gate). Đồng thời điện áp thuận được đặt lên 2 cực Anốt (+) và Katốt (-). 
Mỗi Thyristor chỉ dẫn dòng theo 1 chiều duy nhất, chỉ khóa khi đặt một điện áp ngược lên 2 cực 
Anốt (+) và Katốt (-) và dòng về 0. 
Làm mát máy biến áp 
Trong máy biến áp có sử dụng dầu khoáng để làm mát và nó có tính cách điện. Dầu khoáng 
này khi nhận nhiệt từ các cuộn dây sẽ thay đổi thể tích do giãn nở do vậy thùng chứa có thể tích 
không gian máy biến áp phải có chỗ dư thừa để không làm tăng áp suất khi dầu giãn nở. Thường 
thể tích thừa này chính là các cánh bên hông thùng dầu, do thùng dầu là loại kín nên dầu trong 
thùng không bị ô xy hóa do vậy kéo dài tuổi thọ của dầu và không cần phải bảo dưỡng thường 
xuyên. Thường sau 10 năm mới cần kiểm tra tính chất của dầu trong thùng, dầu rò lọt cũng dễ 
dàng phát hiện và nước bên ngoài khó thâm nhập được vào thùng. 
2.3. Thiết kế mạch điện hệ thống của thiết bị cấp điện áp cao 
Việc cung cấp điện được thiết kế để cung cấp điện áp đầu ra lớn (DC), tại các dòng thấp. 
Các đầu ra có thể được điều chỉnh bằng các điện trở biến. Dưới đây là những thông số kỹ thuật 
quan trọng. 
- Đầu ra phạm vi điện áp: (0÷50) kV DC; 
- Tối đa sản lượng hiện tại: 20 mA; 
- Điện áp vào: 220 V Ac; 
- Đầu vào hiện tại: (0,5÷1) ampe; 
Hình 3. Biến áp điện áp cao 
CHÀO MỪNG NGÀY NHÀ GIÁO VIỆT NAM 20/11/2015 
Tạp chí Khoa học Công nghệ Hàng hải Số 44 – 11/2015 42 
- Công suất trung bình của thiết bị: (40 ÷ 60) watts. 
Thiết bị điều khiển cấp điện nguồn áp cao áp gồm một biến áp cấp điện áp cao và một 
module được thiết kế điều khiển tự động. Trong module điều khiển tự động là bộ G1P144401 như 
trong hình 4, module điều khiển tự động này được kết hợp với một bộ lắng, việc điều chỉnh tự 
động trong bộ lắng được thông qua nhờ các góc mở của các thyritor. Biến áp cấp điện thế cao áp 
được lắp cùng với một cầu chỉnh lưu để thay đổi điện áp xoay chiều thành điện áp một chiều được 
cung cấp đến hệ thống điện cực ở đầu ra tạo ra công suất điện. 
Hình 4. Sơ đồ mạch điện của thiết bị cấp điện áp cao 
Trong hệ thống mạch điện hình 4 gồm có một bộ thyristor, bộ này được mắc song song 
ngược với mục đích điều chỉnh dòng điện trước khi nó được cấp tới cuộn sơ cấp của biến áp cao 
áp TR1 qua cuộn điện cảm. Ở phía cuộn thứ cấp, điện áp được cấp qua bộ cầu chỉnh lưu cao áp 
sau đó cấp tới trực tiếp các điện cực. Tín hiệu dòng điện được đo và được đưa về làm tín hiệu 
phản hồi, trong khi đó tại bộ lắng giá trị trung bình của nó là thông số mà thông số này được điều 
chỉnh ở trong một vòng lặp kín. Bộ G1P144401 là bộ điều khiển tự động theo nguyên lý PI (tích 
phân- tỉ lệ), trong đó tín hiệu đo được của dòng trung bình so sánh với tín hiệu của dòng danh 
định, giá trị độ lệch này là một hàm của thời gian, theo chương trình được lập, độ sai lệch đưa tới 
bộ G1P144401. Các thyrristor tạo ra xung mở để thay đổi độ lệch này. Tín hiệu điện áp được đưa 
về module điều khiển để ngăn ngừa tia lửa điện tạo ra và phục hồi lại điện áp bị giảm. 
Trong bầu lọc tĩnh điện hiệu quả xử lý muội có liên quan với năng lượng của điện hoá được 
tạo ra từ nguồn cấp điện thế cao, nồng độ muội trong khí xả sẽ giảm khi tăng công suất của quá 
trình điện hoá, điều đo làm cho hiệu suất xử lý muội tăng theo công suất điện hoá. Trong hệ thống 
này bộ chỉnh lưu hoạt động được chế độ kích một chiều truyền thống. 
Bộ chỉnh lưu kích một chiều truyền thống: Trong hệ thống bộ điều khiển pha thyritor dùng để 
thay đổi điện áp sau đó cấp cho cuộn sơ cấp của máy biến thế cao áp với mục đích thay đổi công 
suất điện hoá. Trong thiết kế, hệ số phản hồi được chọn tương thích, do đó điện áp sơ cấp sẽ tăng 
tới giá trị yêu cầu, điện áp thứ cấp sẽ được chỉnh lưu nhờ cầu chỉnh lưu điện áp cao. Điện áp thứ 
cấp sau khi được chỉnh lưu thành một chiều được cấp tới bầu lọc tĩnh điện mà không cần qua bộ 
lọc. Đầu ra của bộ cấp điện áp ra cho điện áp âm. 
Trong sơ đồ mạch có lắp thêm một điện cảm để hạn chế dòng, cuộn này được đấu nối tiếp 
với cuộn sơ cấp của máy biến thế cao áp và thêm mục đích tăng trở kháng ngắn mạch trong bầu 
lọc. Nguyên lý cơ bản của nó là thay đổi góc mở của các thyrisor điều khiển mắc ở đầu vào của 
biến áp. Việc làm trễ góc mở thyristor, qua đó làm giảm giá trị dòng trung bình và điện áp trung 
bình của bộ lắng.