Bài giảng Nhập môn Công nghệ thông tin 1 - Chương 8: Xây dựng, phát triển và đánh giá thuật toán - Ngô Chánh Đức

Nhập môn Công nghệ thông tin 1
 Nghiên cứu khoa học
 Nghiên cứu thuật toán
 Vai trò và chức danh trong nghiên cứu
khoa học
14/12/2015 2Khoa CNTT - ĐH Khoa học Tự nhiên
• Nghiên cứu khoa học thường được mô tả là 
một quy trình tìm hiểu tích cực, cần cù và 
có hệ thống nhằm khám phá, lý giải tri thức 
hay thậm chí tạo ra những tri thức mới.
14/12/2015 Khoa CNTT - ĐH Khoa học Tự nhiên 4
• Nghiên cứu thường được chia làm hai loại:
– Nghiên cứu cơ bản: phát triển các lý thuyết
hiện có nhằm làm cho nó càng gần giống với
thế giới tự nhiên.
– Nghiên cứu ứng dụng: cách thức đưa các lý
thuyết vào sản xuất các sản phẩm phục vụ
đời sống.
“Điện đã có thể không bao giờ được phát minh nếu
người ta chỉ lo việc cải tiến những ngọn nến”
14/12/2015 Khoa CNTT - ĐH Khoa học Tự nhiên 5
• Mức độ tổng quát:
– Giúp tri thức nhân loại ngày càng mở rộng và
phát triển.
– Đáp ứng được nhu cầu và thỏa mãn của con
người nhiều hơn.
– 
• Mức độ cá nhân:
– Để kiếm sống.
– Để thỏa đam mê khám phá.
– 
(Thảo luận)
14/12/2015 Khoa CNTT - ĐH Khoa học Tự nhiên 6
14/12/2015 Khoa CNTT - ĐH Khoa học Tự nhiên 7
Thị giác máy tính
Khai thác 
dữ liệu
Tính toán 
mềm
Nhận dạng
14/12/2015 8Khoa CNTT - ĐH Khoa học Tự nhiên
Bài toán Trí tuệ nhân tạoChẩn đoán y khoa
Search engine
Bioinformatics
14/12/2015 9Khoa CNTT - ĐH Khoa học Tự nhiên
Thị trường chứng khoán
Tài chính, ngân hàng
Hệ thống siêu thị
Tổng hợp, phân loại, gom cụm văn bản
14/12/2015 10Khoa CNTT - ĐH Khoa học Tự nhiên
Phân loại cá 
trong công nghiệp
Nhận dạng mặt người
Nhận dạng chữ viết
• Thuật toán hay giải thuật nói chung là một
tập hợp hữu hạn của các chỉ thị hay
phương cách được định nghĩa cho việc
hoàn tất một số việc từ một trạng thái ban
đầu cho trước dẫn đến kết quả mong
muốn.
• Một bài toán có thể được giải quyết bởi
các thuật toán khác nhau.
14/12/2015 Khoa CNTT - ĐH Khoa học Tự nhiên 12
• Thuật toán để giải phương trình bậc nhất
P(x): ax + b = c (với a, b, c là các số
thực) có thể thực hiện qua một số bước
sau:
Nếu a = 0
b = c thì P(x) có nghiệm bất kì
b ≠ c thì P(c) vô nghiệm
Nếu a ≠ 0
P(x) có duy nhất một nghiệm x = (c - b)/a
14/12/2015 Khoa CNTT - ĐH Khoa học Tự nhiên 13
• Boolos & Jeffrey (1974, 1999) đã đưa ra
nhận xét sau:
– Không có con người nào có thể viết đủ nhanh, đủ
dài, đủ nhỏ để liệt kê tất cả các thành phần của
một tập rất lớn gần như vô hạn mà chỉ bằng cách
lần lượt viết ra tên của chúng theo một số quy
ước.
– Tuy nhiên, con người có thể đưa ra cách thức để
xác định phần tử thứ n bất kì. Từ đó, cách thức
này sẽ được thực hiện bởi các máy điện toán.
14/12/2015 Khoa CNTT - ĐH Khoa học Tự nhiên 14
• Các nhà phát triển thuật toán thường tự
đặt 4 câu hỏi phản biện (critical) khi họ
đánh giá các thuật toán:
– Có phải thuật toán giải quyết bài toán đã
được nêu ra?
– Có phải thuật toán rõ ràng, rành mạch?
– Thuật toán có đưa ra một kết xuất?
– Thuật toán có kết thúc trong một khoảng thời
gian hợp lý?
14/12/2015 Khoa CNTT - ĐH Khoa học Tự nhiên 15
• Xác định đầu vào
• Xác định tiến trình thực hiện
• Xác định đầu ra
• Phát triển lược đồ HIPO
• Xác định các module liên quan
14/12/2015 Khoa CNTT - ĐH Khoa học Tự nhiên 16
• Thuật toán cần dữ liệu gì?
• Như thế nào để có dữ liệu đó?
• Định dạng dữ liệu thế nào?
14/12/2015 Khoa CNTT - ĐH Khoa học Tự nhiên 17
• Làm cách nào để thao tác với dữ liệu để
sinh ra những kết quả có ý nghĩa?
14/12/2015 Khoa CNTT - ĐH Khoa học Tự nhiên 18
• Dữ liệu nào cần được trả ra?
• Định dạng dữ liệu trả ra?
14/12/2015 Khoa CNTT - ĐH Khoa học Tự nhiên 19
• HIPO (Hierarchy of Input-Processes-
Outputs) là một kĩ thuật phục vụ cho việc
lên kế hoạch và ghi tài liệu cho thuật toán.
• HIPO là một biểu đồ phân tầng thể hiện
cấu trúc điều khiển và một bộ nhập-xử lý-
xuất để mô tả dữ liệu đến, dữ liệu xuất từ
đâu và những xử lý được thực thi bởi các
module trên lược đồ phân tầng này.
14/12/2015 Khoa CNTT - ĐH Khoa học Tự nhiên 20
14/12/2015 Khoa CNTT - ĐH Khoa học Tự nhiên 21
BÀI TOÁN
NHẬP
MODULE MODULE
XỬ LÝ
MODULE MODULE
XUẤT
MODULE MODULE
• Như thế nào để tách những bài toán lớn
thành những mảnh nhỏ hơn và có thể
quản lý được?
• Các module cần dữ liệu đầu vào nào?
• Những xử lý cần được thực hiện trong mỗi
module?
• Dữ liệu kết xuất của từng module?
14/12/2015 22Khoa CNTT - ĐH Khoa học Tự nhiên
• Thuật toán có thể được thể hiện trong:
– Ngôn ngữ tự nhiên
– Mã giả
– Lược đồ flowchart
– Ngôn ngữ lập trình
– Bảng điều khiển
14/12/2015 23Khoa CNTT - ĐH Khoa học Tự nhiên
• Thuật toán được đánh giá dựa trên khối
lượng tài nguyên (thời gian và bộ nhớ)
cần để thực thi nó.
– Độ phức tạp về mặt không gian.
– Độ phức tạp về mặt thời gian.
14/12/2015 24Khoa CNTT - ĐH Khoa học Tự nhiên
• Đánh giá thuật toán quan trọng vì:
– Việc sử dụng vô ý một thuật toán không hiệu
quả có thể ảnh hưởng đến hiệu năng hệ
thống.
– Trong các ứng dụng thời gian thực, một thuật
toán chạy quá lâu có thể làm cho kết quả của
nó đã lỗi thời hoặc vô dụng.
– Một thuật toán không hiệu quả cũng có thể
tiêu tốn một khối lượng tính toán hay vùng
nhớ một cách không kinh tế để chạy.
14/12/2015 25Khoa CNTT - ĐH Khoa học Tự nhiên
• Có nhiều cách để phân loại thuật toán:
– Theo cách thực thi: tuần tự, song song,
– Theo phương pháp thiết kế: vét cạn, chia để
trị, 
– Theo lĩnh vực nghiên cứu: tìm kiếm, sắp xếp,
– Theo độ phức tạp: khối lượng thời gian cần
để hoàn thành so với kích thước dữ liệu nhập.
14/12/2015 26Khoa CNTT - ĐH Khoa học Tự nhiên
• Các chức danh trong nghiên cứu khoa học
ở Việt Nam:
– Học vị:
• Cử nhân: người hoàn thành một chương trình đào
tạo các môn khoa học ở cấp đại học.
• Thạc sĩ: người nắm vững một lĩnh vực trong
nghiên cứu khoa học.
• Tiến Sĩ: người có thể đưa ra các phát kiến mới.
– Học hàm:
• Phó Giáo Sư
• Giáo Sư
14/12/2015 28Khoa CNTT - ĐH Khoa học Tự nhiên