Bài giảng Tâm lý học nhân cách - Phạm Thị Xuân Cúc

TÂM LÝ HỌC NHÂN CÁCH 
Ths. Phạm thị Xuân Cúc 
MỤC TIÊU: 
Nêu khái niệm về nhân cách, các khái niệm có liên quan & các đ ặc đ iểm của nhân cách 
Trình bày sự hình thành & phát triển nhân cách, các yếu tố ảnh h ư ởng 
Trình bày các thuộc tính của nhân cách 
Ứng dụng vào thực tế LS 
I. KHÁI NIỆM CHUNG 
CON NG Ư ỜI: 
Bao gồm ytố SVật & cả ytố XH 
Chỉ mọi cá thể: 
	 từ trẻ s ơ sinh  ng ư ời tr ư ởng thành 
	 từ ng ư ời chậm phát triển về trí tuệ  bậc tài ba lỗi lạc 
2. CÁ NHÂN: 
	Chỉ con ng ư ời riêng lẻ, cụ thể; gồm 2 mặt: sinh học & XH tâm lý . 
Mặt sinh học : ytố BS-DT 
Mặt XH : h.th quan hệ XH 
Mặt tâm lý : là những nét h.th tlý ổn đ ịnh nh ư : n ă ng lực, nhu cầu, tính cách 
3. CÁ TÍNH: 
Những đđ thể trạng & tlý đ ộc đ áo , ko lập lại ở ng ư ời khác 
Hình thành dựa trên cs tố chất DT , d ư ới ảnh h ư ởng của GD , hoàn cảnh sống & HĐ cá nhân 
4. NHÂN CÁCH: 
	Khi xem xét 1 con ng ư ời với t ư cách là thành viên của 1 XH nhất đ ịnh, là chủ thể các mối q.hệ XH, giao tiếp & HĐ có ý thức nhân cách của ng ư ời đ ó 
1số khái niệm về nhân cách: 
 NC là t ư cách & phẩm chất của con ng ư ời , là toàn bộ những phẩm chất về ĐĐ & tlý của cá nhân đư ợc hình thành & phát triển trong XH. 
 NC là toàn bộ những đđ iểm, phẩm chất tlý đ ã ổn đ ịnh của cá nhân qui đ ịnh giá trị XH & hành vi XH của ng ư ời đ ó 
 NC laø kieåu suy nghó, CG & haønh vi ñaëc tröng cho loái soáng & caùch thích nghi cuûa rieâng töøng ngöôøi; do nhöõng ytoá theå traïng, mtr gaén vôùi söï phaùt trieån cuûa caù nhaân & nhöõng kno trong XH hình thaønh neân. 
CÁC ĐẶC ĐIỂM CỦA NHÂN CÁCH: 
Tính ổn đ ịnh, bền vững 
Tính thống nhất 
Tính tích cực 
Tính giao l ư u 
 Tính oån ñònh, beàn vöõng: 
	 NC phaûi laø nhöõng neùt tlyù ñieån hình, oån ñònh & beàn vöõng trong 1khoaûng t.gian daøi, trong hoaøn caûnh nhaát ñònh; ko phaûi laø h.töôïng ngaãu nhieân, nhaát thôøi. 
Sự k.hợp các h.t tlý x.h đư ợc t.hợp lại, dần dần h.th nét tlý ổn đ ịnh  đ ặc đ iểm ổn đ ịnh  NC 
Dự kiến tr ư ớc h.vi của 1 NC 
 Tính thoáng nhaát: 
	 Nhöõng neùt tlyù trong NC coù moái l.quan maät thieát, chaët cheõ vôùi nhau thaønh 1 heä thoáng taïo neân tính thoáng nhaát cuûa NC 
	NC ko phải là dấu cộng của nhiều thuộc tính, phẩm chất riêng lẻ mà là 1ht thống nhất  mỗi nét NC đ ều l.quan ko tách rời với nét NC khác  Cần GD con ng ư ời nh ư 1NC hoàn chỉnh 
 Tính tích cöïc: 
	 NC laø nhöõng phaåm chaát tlyù giuùp con ngöôøi giöõ vai troø chuû theå tích cöïc trong caùc moái q.heä XH, trong HÑ, giao löu. Noù qui ñònh h.vi XH & g.trò XH cuûa caù nhaân. 
Thể hiện ở những HĐ muôn màu muôn vẻ & đ a dạng  biến đ ổi, cải tạo TG xq, cải tạo bản thân & những đ ặc tr ư ng tlý của mình. 
Con ng ư ời sống  con ng ư ời HĐ  NC phát triển 
Nguồn gốc tính tích cực/NC là nhu cầu 
 Tính giao löu: 
	 Giöõa caùc caù nhaân coù söï giao löu, taùc ñoäng, aûnh höôûng laãn nhau, töø ñoù töøng NC daàn daàn tröôûng thaønh & hoaøn thieän hôn. 
Qua giao l ư u cá nhân lĩnh hội các chuẩn mực ĐĐ & HT giá trị của XH 
Qua giao l ư u mỗi cá nhân đư ợc đ .giá, đư ợc nhìn nhận theo quan đ iểm của XH 
Ko có nhu cầu giao l ư u & sự HĐ tập thể với MĐ nhất đ ịnh ko có ngôn ngữ, ko có LĐ 
II. CẤU TRÚC CỦA NHÂN CÁCH: 
Kiểu phổ biến hiện nay: 
Gồm 4 thuộc tính tlý đ iển hình: 
Xu h ư ớng 
N ă ng lực 
Tính khí 
Tính cách 
XU H Ư ỚNG: 
	Chiều h ư ớng phát triển của 1 cá nhân, là những ytố tlý thúc đ ẩy bên trong; khiến ý thức & h.vi của cá nhân nghiêng về h ư ớng này mà ko theo h ư ớng khác 
2. NĂNG LỰC: 
	Cho biết khả n ă ng có thể làm đư ợc gì? Mức đ ộ nào? Chất l ư ợng ra sao? N ă ng lực là những phẩm chất tlý giúp cho cá nhân thực hiện đư ợc xu h ư ớng mà mình đ ã chọn lựa. 
3. TÍNH KHÍ: 
	B.hiện ở tốc đ ộ, nhịp đ ộ & c. đ ộ của các đ ộng tác cấu thành h.vi & HĐ; nói lên h.thức b.hiện HĐ của cá nhân. 
4. TÍNH CÁCH: 
	H.thống thái đ ộ ổn đ ịnh đ /v hiện thực xq & cung cách h.vi của cá nhân. Tính cách nói lên nội dung tlý, ĐĐ của cá nhân. 
B. Cấu trúc NC gồm 3 lĩnh vực c ơ bản: 
Nhận thức 
Rung cảm 
Ý chí 
C. Cấu trúc NC gồm 2 tầng: 
Tầng nổi: ý thức, sự tự ý thức & ý thức nhóm 
Tầng sâu: tiềm thức & vô thức. 
D. Cấu trúc NC gồm 2 mặt thống nhất: 
Đức 
Tài 
III. SỰ HÌNH THÀNH & PHÁT TRIỂN NHÂN CÁCH 
SỰ H.THÀNH & PH.TRIỂN NHÂN CÁCH: 
Khi mới sinh ch ư a có NC. Khi ý thức ph.triển đ ến 1m đ ộ nhất đ ịnh thì NC mới b đ ầu h.thành & ph.triển dần trong CS. 
Sự h.thành & ph.triển NC ko diễn ra tuần tự, đ ều đ ặn, mà có nhiều biến đ ộng: có tkỳ b.th, tkỳ đ ột biến, tkỳ rất phức tạp 
 Xeùt veà maët tlyù: 
	 Söï h.thaønh NC laø söï keát hôïp caùc h.töôïng tlyù trong ñôøi soáng haøng ngaøy, caùc h.töôïng tlyù x.hieän trong CS ñöôïc toång hôïp laïi & daàn daàn h.thaønh nhöõng neùt tlyù oån ñònh taïo neân nhöõng ñaëc ñieåm oån ñònh cuûa con ngöôøi  Nhaân caùch 
Khi mới sra mtr & c ơ thể trẻ là1 → t đ của mtr: đ ói, rét, đ au đ ớn   trẻ nhận biết đư ợc dấu hiệu tồn tại của bản thân. 
Sự tx giữa c ơ thể trẻ & mẹ , sự tự VĐ, HĐ của trẻ  xung đ ộng TK từ các bộ phận/c ơ thể  ttin phản hồi trong. 
Thí nghiệm “ đ ói CG” - W.Heron, B.K. Doane, T.H. Scott  ko nhận đư ợc mức k’t’ th.hợp, sẽ ko có sự cảm nhận bth về sự tồn tại của c ơ thể 
G đ đ ầu phát triển NC nếu trẻ ko nhận đư ợc mức k’t’ th.hợp  NC bị lệch lạc 
R.Spitz  “HC nằm viện”, “HC tách mẹ” 
Qtr VĐ, HĐ tự phát, HĐ sờ mó của trẻ  l.quan ttin phản hồi trong. Mặt khác các HĐ này  tạo biến đ ổi trong mtr với những kq có thể nhìn, nghe, sờ thấy  ttin phản hồi ngoài. 
B. CÁC YTỐ ẢNH H Ư ỞNG ĐẾN SỰ H.THÀNH & PH.TRIỂN NHÂN CÁCH: 
 Yếu tố bẩm sinh, di truyền: tiền đ ề, cs vật chất & đ k cho sự h.thành & ph.triển NC. 
 Yếu tố xã hội: có vai trò rất q.trọng 
	1. Yếu tố giáo dục 
	2. Yếu tố hoạt đ ộng 
	3. Yếu tố giao tiếp 
Yếu tố giáo dục: giữ vai trò chủ đ ạo 
Vạch ra chiều h ư ớng cho sự h.thành & ph.triển NC. 
Bù đ ắp những thiếu hụt từ BS, DT hay do bệnh tật 
Uốn nắn những phẩm chất tlý xấu, giúp cá nhân ph.triển theo h ư ớng mong muốn của XH. 
H.dẫn trẻ em lĩnh hội những kno lịch sử XH đ ể biến thành tlý riêng của cá nhân mình 
 2. Yếu tố hoạt đ ộng: 
	 q đ ịnh tr.tiếp sự h.thành & ph.triển NC 
Tạo ra của cải VC & TT phong phú cho XH. 
Tích lũy tri thức, kno h.thành & hoàn thiện kỷ n ă ng, kỷ xảo 
H.thành ph.chất tlý phù hợp với ycầu XH. 
Làm bộc lộ các đ . đ iểm của NC: tài n ă ng, đ ạo đ ức, xu h ư ớngtrong qtr HĐ. 
Hoàn thiện chức n ă ng, c ơ chế p.ánh tlý. 
T.hiện các vai trò, ch.n ă ng XH, giúp khẳng đ ịnh NC. 
3. Yếu tố giao tiếp: 
	 đ óng v.trò cbản q. đ ịnh sự h.thành & hoàn thiện nhân cách: 
Trao đ ổi t.tin, kno với nhau đ ể ph.triển NC. 
H.thành ý thức & sự tự ý thức. 
Có đ k tiếp xúc, tìm hiểu về hoàn cảnh tâm t ư , giúp tâm hồn rộng mở & nhân hậu h ơ n. 
IV. CÁC THUỘC TÍNH CỦA NHÂN CÁCH: 
XU H Ư ỚNG: 
Nói lên ý muốn v ươ n tới của con ng ư ời, thúc đ ẩy con ng ư ời HĐ theo 1 mục tiêu nhất đ ịnh. 
Xu h ư ớng b.hiện ở nhiều mặt: nhu cầu, hứng thú, lý t ư ởng, TGQ 
Nhu cầu: 
Là những đ òi hỏi con ng ư ời cần đư ợc thỏa mãn  tồn tại & ph.triển, là sự p.ánh vào bộ não con ng ư ời cái mà ng ư ời đ ó cảm thấy cần thiết. 
Kích thích con ng ư ời HĐ, buộc phải v ươ n tới 1 đ .t ư ợng nhất đ ịnh. 
 N.cầu thể hiện càng mạnh thì HĐ đ áp ứng cho n.cầu đ ó diễn ra càng kiên quyết & có hiệu quả. 
 Tùy vào đ k KT-XH, tr. đ ộ nhận thức, tuổi đ ờicon ng ư ời có các n.cầu ≠ 
 Khi n.cầu c.bản ko đư ợc đ áp ứng sẽ ả.h đ ến q.tr phát triển (vd: trẻ mồ côi) 
MỘT SỐ NHU CẦU CỦA CON NG Ư ỜI 
Sinh lý 
Sự yên ổn, an toàn 
Tình cảm 
Sự tự trọng 
Tự thể hiện 
Đ ư ợc đ ánh giá 
NHU CẦU C Ơ BẢN CỦA BỆNH NHÂN  VIRGIRIA HENDERSON – U.S 
Thở bình th ư ờng 
Ăn thỏa đ áng 
Thải trừ qua mọi đư ờng bài tiết 
HĐ & duy trì t ư thế đ ứng nằm, ngồi, đ i lại, di chuyển 
Ngủ & nghỉ ng ơ i 
Mặc & thay quần áo 
Duy trì nhiệt đ ộ c ơ thể 
NHU CẦU C Ơ BẢN CỦA BỆNH NHÂN VIRGIRIA HENDERSON – U.S 
8. Giữ c ơ thể sạch sẽ 
9. Tránh những nguy hiểm trong môi tr ư ờng 
10. Chia sẻ vui buồn 
11. Tôn trọng niềm tin cá nhân 
12. Ý thức muốn hòan thành công việc 
13. Tham gia giải trí 
14. Biết phát hiện & đ áp ứng tính hiếu kỳ đ ể phát triển bình th ư ờng 
	2. Hứng thú: 
 Là thái đ ộ đ ặc thù/ cá nhân đ /v đ ối t ư ợng nào đ ó, nó vừa có YN q.trọng trong ĐS & đ em lại sự hấp dẫn về mặt tình cảm. 
 Vai trò của hứng thú: 
	Làm t ă ng hiệu quả của q.tr nhận thức. 
Làm nảy sinh khát vọng hành đ ộng, sáng tạo, t ă ng sức làm việc 
 Hứng thú t. đ ổi dần theo qtr ph.triển con ng ư ời, những hứng thú nông cạn  s.sắc & bền vững. 
 Hứng thú & n.cầu k’t’ con ng ư ời HĐ, trao dồi kiến thức kỹ n ă ng mới. 
Tùy tuổi đ ời có hứng thú ≠ ch ơ i thể thao, đ ọc sách, xem film 
Hứng thú càng nhiều  NC phong phú, dễ thích nghi với CS 
3. Lý t ư ởng: 
 Nét đ ặc tr ư ng q.trọng của xu h ư ớng 
 Mục tiêu cao đ ẹp đư ợc p.ánh vào bộ não bằng những h.ảnh mẫu mực & hoàn chỉnh  khao khát đ ạt đư ợc & cố gắng noi theo 
	  lôi cuốn mạnh mẽ toàn bộ CS cá nhân  HĐ v ươ n tới nó 
Chức n ă ng của lý t ư ởng: 
 X. đ ịnh m.tiêu & chiều h ư ớng ph.triển cá nhân. 
 Là đ ộng lực thúc đ ẩy, đ iều khiển toàn bộ HĐ của con ng ư ời. 
 Trực tiếp chi phối sự h.thành & ph.triển tlý cá nhân. 
Nếu lý t ư ởng ko phù hợp n ă ng lực bản thân & hoàn cảnh cụ thể ả.h qtr NC & sự thích nghi trong CS 
4. Thế giới quan: 
h.thống những q. đ iểm về TN, XH & bản thân 
 Định h ư ớng cho các HĐ của mỗi cá nhân 
Con ng ư ời HĐ theo cách nhìn, cách suy nghĩ của mình. 
	5. Niềm tin: 
	 Lòng tin t ư ởng sâu sắc & có c ơ sở về sự việc 	 hay lý t ư ởng mà cá nhân đ ó đ ang v ươ n tới 	 trong CS 
B. NĂNG LỰC: 
 Là tổng hợp các thuộc tính đ ộc đ áo về thể chất & tlý  ĐK đ ể t.hiện có kq tốt các HĐ nhất đ ịnh. 
 Các mức đ ộ của n ă ng lực: 
	1. Mức n ă ng lực thông th ư ờng 
	2. Mức tài n ă ng 
	3. Mức thiên tài 
 N ă ng khiếu 
 Phaân loaïi: 
Naêng löïc chung: 
Naêng löïc trí tueä 
Ñ.baûo caù nhaân naém ñöôïc tri thöùc & t.hieän nhöõng HÑ chung deã daøng & coù h.quûa 
Cô sôû cuûa baát kyø naêng löïc chuyeân bieät naøo 
Naêng löïc chuyeân bieät: 
	 Naêng löïc chuyeân moân veà töøng ngaønh ngheà. 
C. KHÍ CHẤT: 
L.quan mật thiết giữa sinh lý - giải phẫu -tâm lý 
Sự b.hiện về mặt c ư ờng đ ộ, tốc đ ộ, nhịp đ ộ của các HĐ tlý trong những h.vi cử chỉ, cách nói n ă ng của cá nhân 
PHÂN LOẠI KHÍ CHẤT 
Theo HYPPOCRATE 
Theo PAVLOV 
1. Kieåu linh hoaït 
Maïnh – caân baèng - nhanh 
2. Kieåu bình thaûn 
Maïnh – caân baèng – chaäm 
3. Kieåu noùng naûy 
Maïnh – ko caân baèng 
4. Kieåu öu tö 
Kieåu yeáu 
Khí chất hoạt: ( đ a huyết chất) 
	 Ư u đ iểm: 
N ă ng đ ộng, linh hoạt, thích ứng nhanh & dễ dàng đ /v b. đ ổi xq 
Tiếp thu nhanh, HĐ h ă ng hái, xông xáo, đ ạt kq cao 
Lạc quan, tự tin, vui tính, cởi mở 
	  dễ thiết lập mối q.hệ 
	Nh ư ợc đ iểm: 
 h ơ i vội vàng, thiếu kiên trì 
Tình cảm thiếu sâu sắc, ko bền vững 
Hay thay đ ổi 
 Thích hợp với công việc đ òi hỏi c đ ộ HĐ mạnh, xử trí linh hoạt 
2. Khí chất nóng: chất mật vàng 
	 Ư u đ iểm: 
Sinh lực dồi dào, b.hiện tlý rất mãnh liệt 
Ý chí mạnh bạo, thẳng thắn 
Sôi nổi, táo bạo trong công việc 
Dám nhận n.vụ nặng nề, k.kh ă n, nguy hiểm 
Nh ư ợc đ iểm: 
P.ứng tlý thiếu cân bằng, dễ bị k’t’ 
Khó kiềm chế bản thân, dễ cáu gắt 
Dễ xúc đ ộng & bi quan thất vọng 
hay HĐ xốc nổi thiếu bình tĩnh 
3. Khí chất trầm: bạch huyết chất 
	 Ư u đ iểm: 
Tlý bền vững, sâu sắc 
Tận tình, cần cù & ch ă m chỉ trong công việc 
Bình tĩnh, kiên trì, thận trọng & chu đ áo 
Tác phong đ iềm đ ạm, chín chắn, tự chủ cao 
Giữ đư ợc qui tắc sống đ ặt ra & giao thiệp đ úng mức 
Nh ư ợc đ iểm: 
 Thiếu linh hoạt 
Chậm thích nghi với mtr x.quanh 
HĐ chậm, ko cởi mở 
Dễ bỏ lỡ thời c ơ  
4. Khí chất ư u t ư : chất mật đ en 
Ư u đ iểm: 
Ko vội vàng hấp tấp, kiên trì chịu đ ựng 
Tìm hiểu sâu xa mọi sự việc 
Q.hệ t.cảm tế nhị, sâu sắc & bền vững 
Nh ư ợc đ iểm: 
 yếu đ uối, ủy mỵ, trầm lặng, ko thích giao thiệp 
Hay ư u t ư lo lắng, buồn rầu 
HĐ tlý bị kiềm chế, p/ứ chậm chạp 
Hay e ngại, sợ sệt, khó thích nghi với th. đ ổi mtr 
 Khí chất làm cho cách biểu lộ t.cảm của mỗi ng ư ời có 1 sắc thái khác nhau. 
Khí chất còn biểu lộ trong tác phong cử chỉ, ngôn ngữ  có thể ảnh h ư ởng tới n ă ng lực & phong thái cá nhân 
D. TÍNH CÁCH: 
 Là thuộc tính tlý phức hợp, đ ặc tr ư ng & đ iển hình /cá nhân 
 P.ánh h.th t. đ ộ /cá nhân đ /v TGQ x.q 
B.hiện qua h.vi, cử chỉ, cách nói n ă ng 
H.thành & ph.triển tùy ĐK sinh sống & GD 
Đạo đ ức q. đ ịnh bản chất/tính cách con ng ư ời 
Vai trò của tính cách: 
 bộ mặt đđ ức của cá nhân 
nòng cốt của CS tlý cá nhân 
csở ph.triển các thuộc tính tlý khác 
 Thái đ ộ & h.vi là 2 mặt/tính cách. HT th. đ ộ cá nhân q. đ ịnh sự b.hiện của ht h.vi . Ng ư ợc lại rèn luyện đ úng mức ht h.vi sẽ ả.h tốt đ ến sự h.thành ht t. đ ộ 
KẾT LUẬN 
N.cứu cấu trúc NC tr ư ớc bệnh & những t. đ ổi do ả.h btật 
Đối chiếu các t. đ ổi ấy với t/c các tổn th ươ ng GPBL 
 biết b.chất bệnh & đ iều trị 1cách toàn diện