Bài giảng Thị trường chứng khoán - Chương 1: Tổng quan thị trường tài chính. Thị trường chứng khoán - Trần Thị Mộng Tuyết

1 
CHƯƠNG 1 
TỔNG QUAN 
 THỊ TRƯỜNG TÀI CHÍNH 
THỊ TRƯỜNG CHỨNG KHOÁN 
GV: TS Trần Thị Mộng Tuyết 
2 
1. Tổng quan về thị trường tài chính 
1.1. Bản chất của thị trường tài chính 
Thị trường tài chính là nơi diễn ra sự luân chuyển vốn từ những người có vốn nhàn rỗi tới người thiếu vốn. 
Thị trường tài chính cũng có thể được định nghĩa là nơi mua bán, trao đổi các công cụ tài chính. 
• Bản chất TTTC chính là sự giao lưu, luân chuyển vốn của xã hội. 
• Hoạt động trên TT tài chính có ảnh hưởng trực tiếp tới sự giàu có của cá nhân, tới hành vi doanh nghiệp và người tiêu dùng và tới động thái chung của toàn bộ nền kinh tế. 
3 
1.2. Chức năng của thị trường tài chính 
1.2.1 Dẫn vốn từ những nơi thừa vốn sang những nơi thiếu vốn 
Thể hiện: 
+ Kênh TC gián tiếp thông qua những trung gian TC là các Ngân hàng và các định chế TC phi NH. 
+ Kênh TC trực tiếp: người thừa vốn mua trực tiếp các tài sản TC từ người phát hành thông qua các TTTC. 
4 
1.2.2 Hình thành giá của các tài sản tài chính 
Thông qua tác động qua lại giữa những người mua và bán, giá của các TSTC được xác định, hay nói cách khác, lợi tức cần phải có trên một TSTC được xác định 
1.2.3 Tạo tính thanh khoản cho tài sản tài chính 
TTTC không những tạo ra cơ chế huy động vốn mà còn tạo ra cơ chế giao dịch chuyển đổi sở hữu chứng khóan cho phép NĐT kiếm lời trên khỏan chênh lệch giá, tức là tạo ra tính thanh khỏan cho các TSTC. 
5 
1.2.4 Giảm thiểu chi phí tìm kiếm và chi phí thông tin 
	Nhờ tính tập trung, khối lượng giao dịch và giá trị giao dịch lớn, thông tin được cung cấp đầy đủ và nhanh chóng, TTTC cho phép giảm đến mức thấp nhất chi phí tìm kiếm và chi phí thông tin 
6 
2. Cấu trúc của TTTC 
2.1 Căn cứ vào thời hạn luân chuyển vốn Thị trường tiền tệ và thị trường vốn 
2.1.1 Thị trường tiền tệ 
Là thị trường mua bán, trao đổi các công cụ tài chính ngắn hạn ( thường có thời hạn dưới 1 năm). 
7 
Đặc trưng : 
- Các công cụ thị trường tiền tệ có thời gian đáo hạn trong vòng 1 năm nên có tính thanh khoản cao, độ rủi ro thấp và hoạt động tương 
đối ổn định. 
- Hình thức tài chính đặc trưng là hình thức tài chính gián tiếp. Hoạt động diễn ra chủ yếu trên thị trường tín dụng do đó giá cả hình thành trên thị trường này được biểu hiện thông qua lãi suất tín dụng ngân hàng. 
8 
Thị trường tiền tệ bao gồm : 
Thị trường liên ngân hàng (Inter-bank Market) 
	. Đây là thị trường vốn ngắn hạn giữa các NH với nhau do NHTW tổ chức để giải quyết nhu cầu vốn giữa các NHTM để bù đắp thiếu hụt trong thanh tóan bù trừ, đáp ứng yêu cầu thanh tóan của khách hàng. 
	. Nghiệp vụ mua bán được thực hiện bằng cách chuyển vốn trên tài khỏan của các tổ chức tín dụng tại NHTW 
	. Hàng hóa là nguồn vốn nhàn rỗi của các tổ chức tín dụng. 
	. Giá cả của hàng hóa này là lãi suất. 
9 
	 - Thị trường ngoại hối (Foreign Exchange Market) 
	. Là nơi mua bán, vay mượn ngọai tệ giữa các chủ thể có liên quan 
	. Các nghiệp vụ phần lớn mang tính chất ngắn hạn 
	. Thành viên tham gia chủ yếu là NHTM, doanh nghiệp, các nhà môi giới ngọai hối, các nhà cung cấp dịch vụ tư vấn, các nhà kinh doanh, NHTW 
10 
Thị trường vốn ngắn hạn (Short-term Loans Market)/Thị trừờng tín dụng 
Là sự vận động gián tiếp của vốn trong nền kinh tế thị trường thông qua các trung gian tài chính. 
Bao gồm: 
	. Thị trường tín dụng NH 
	. Thị trường tín dụng TM 
	. Thị trường tín dụng NN 
	. Thị trường tín dụng tự do giữa các tầng lớp dân cư. 
11 
2.1.2 Thị trường vốn 
Là thị trường mua, bán trao đổi các công cụ tài chính trung và dài hạn. 
• Vai trò chủ yếu : 
Cung cấp tài chính cho các khoản đầu tư dài hạn của chính phủ, doanh nghiệp và hộ gia đình. 
12 
Thị trường vốn bao gồm : 
Thị trường thế chấp (Mortgage market) 
Họat động trên thị trường này là các NHTM và các tổ chức TD phi NH 
13 
Thị trường cho thuê tài chính (Leasing market). 
Là lọai hình tài trợ vốn hữu hiệu cho DN đầu tư đổi mới trang thiết bị công nghệ. 
14 
Thị trường chứng khoán (Securities market) 
Đáp ứng nhu cầu mua bán trao đổi chứng khoán các lọai 
15 
2.2 Căn cứ vào tính chất chuyên môn hoá của thị trường Thị trường công cụ nợ, thị trường công cụ vốn và thị trường công cụ phái sinh. 
 2.2.1 Thị trường công cụ nợ 
Là thị trường mua bán các công cụ nợ như trái phiếu, các khoản cho vay . . . 
• Đặc trưng : 
+ Các công cụ giao dịch đều có kỳ hạn nhất định (ngắn, trung hoặc dài hạn ) 
+ Sự hoạt động trên thị trường nợ phụ thuộc rất lớn vào biến động của lãi suất ngân hàng. 
+ Các công cụ nợ dựa trên quan hệ vay mượn, có thời hạn, lãi suất được ấn định trước và cố định, người sở hữu công cụ nợ không có tiếng nói trong việc quản lý Cty 
16 
2.2.2 Thị trường công cụ vốn 
Là thị trường mua bán các cổ phần của các công ty cổ phần 
Đặc trưng : 
+ Các công cụ trên thị trường này không có kỳ hạn mà chỉ có thời điểm phát hành, không có ngày mãn hạn. 
+ Hoạt động của thị trường vốn cổ phần chủ yếu phụ thuộc vào hiệu quả kinh doanh của công ty cổ phần 
+ Người nắm công cụ vốn là người chủ sở hữu Cty phát hành 
17 
2.2.3 Thị trường công cụ phái sinh 
Là thị trường cao cấp phát hành và mua đi bán lại các chứng khoán phái sinh 
18 
2.3 Căn cứ vào cơ cấu thị trường Thị trường sơ cấp và thị trường thứ cấp 
2.3.1 Thị trường sơ cấp 
Là thị trường trong đó các công cụ tài chính được phát hành lần đầu và được bán cho người đầu tiên mua chúng. (còn gọi là thị trường cấp 1) 
19 
2.3.2 Thị trường thứ cấp 
Là thị trường giao dịch các công cụ tài chính sau khi chúng đã được phát hành trên thị trường sơ cấp. (còn gọi là thị trường cấp 2) 
Việc mua bán chứng khoán trên thị trường này không làm thay đổi nguồn vốn của tổ chức phát hành mà chỉ chuyển vốn từ chủ thể này sang chủ thể khác. 
TT thứ cấp là động lực thúc đẩy thị trường sơ cấp. 
20 
3. THỊ TRƯỜNG CHỨNG KHOÁN 
3.1 Cơ sở hình thành và phát triển TTCK 
Nhu cầu giao lưu vốn 
Sự xuất hiện các giấy tờ có giá 
Các nước trên thế giới đều có những chính sách kinh tế -tài chính nhằm thúc đẩy sự hình thành và phát triển củaTTCK, và được thể hiện: 
	+ Xây dựng luật, cải cách thuế, 
 	+ Hình thành nhiều công cụ tài chính mới 
􀂄 	+ Phát triển thị trường phi tập trung (OTC – Over The Counter) 
􀂄 	+ Có sự đổi mới mạnh mẽ về mặt kỹ thuật 
􀂄 	+ Thành lập các thị trường chứng khoán phái sinh (Derivatives) 
􀂄 	+ Mở rộng sự tham gia của các trung gian tài chính. 
21 
3.2. Khái niệm TTCK 
+ Theo Giaùo sö Freùdeùric Teulon – Vocabulaire moneùtaire et financier – 1993, TTCK laø nôi giao dòch nhöõng coå phieáu, traùi phieáu vaø nhöõng saûn phaåm phaùi sinh. Cuøng vôùi heä thoáng ngaân haøng, TTCK taïo moät doøng chaûy taøi chính trong neàn kinh teá. 
+ Theo Longman – Dictionary of Business English – 1985, TTCK laø moät thò tröôøng coù toå chöùc, laø nôi caùc chöùng khoaùn ñöôïc mua baùn tuaân theo nhöõng quy taéc ñaõ ñöôïc aán ñònh. 
22 
+ Cuõng coù quan nieäm cho raèng TTCK laø moät thò tröôøng coù toå chöùc vaø hoaït ñoäng coù ñieàu khieån, laø nôi dieãn ra caùc hoaït ñoäng mua baùn caùc loaïi chöùng khoaùn trung vaø daøi haïn giöõa nhöõng ngöôøi phaùt haønh chöùng khoaùn vaø mua chöùng khoaùn hoaëc kinh doanh chöùng khoaùn. 
23 
3.3. Đặc trưng của TTCK 
 - TTCK xuaát hieän khi caùc chöùng khoaùn ñöôïc phaùt haønh vaø trao ñoåi. 
 - TTCK laø thò tröôøng voán trung vaø daøi haïn. 
 - TTCK laø thò tröôøng maø ôû ñoù khoâng coù söï can thieäp, ñoäc ñoaùn hay cöôõng cheá veà giaù caû. Giaù mua baùn treân TTCK hoaøn toaøn do cung caàu quy ñònh. 
 - TTCK laø hình thöùc phaùt trieån cao cuûa neàn saûn xuaát haøng hoaù, thò tröôøng naøy chæ toàn taïi vaø phaùt trieån trong cô cheá kinh teá thò tröôøng. 
24 
4. Cơ cấu TTCK 
	4.1. Caên cöù vaøo quy trình löu thoâng chöùng khoaùn (m ức luân chuyển vốn) , coù theå phaân chia TTCK thaønh 2 lọai: 
	* Thò tröôøng sô caáp 
	* Thò tröôøng thöù caáp 
25 
4.2. Caên cöù vaøo phöông thöùc giao dòch, TTCK ñöôïc phaân chia thaønh 2 lọai: 
+ Thò tröôøng taäp trung: laø thò tröôøng coù toå chöùc, trong ñoù caùc chöùng khoaùn ñöôïc giao dòch mua baùn taïi moät nôi goïi laø SGDCK hay TTGDCK. 
+ Thò tröôøng phi taäp trung: thò tröôøng giao dòch ngoaøi quaày (thò tröôøng OTC – Over The Counter) 
26 
- Thò tröôøng OTC laø TTCK, ôû ñoù vieäc giao dòch khoâng dieãn ra taïi moät ñieåm taäp trung maø thoâng qua heä thoáng noái maïng giöõa caùc thaønh vieân, khoâng coù ngaøy giôø hay thuû tuïc nhaát ñònh maø do söï thoûa thuaän cuûa ngöôøi mua vaø ngöôøi baùn. 
27 
Đặc điểm: 
TT OTC giao dịch mua bán CK thông qua hệ thống điện thoại và vi tính nối mạng. 
CK niêm yết trên TT OTC có điều kiện niêm yết không quá nghiêm ngặt, chỉ cần được phép phát hành là có thể giao dịch mức độ tín nhiệm không cao. 
Quản trị TT OTC: Hiệp hội các nhà kinh doanh CK quốc gia. 
28 
4.3 Caên cöù vaøo kyø haïn giao dòch, TTCK coù theå ñöôïc phaân chia thaønh: 
+ Thò tröôøng trao ngay 
	Thò tröôøng trao ngay ( coøn goïi laø thò tröôøng thôøi ñieåm ) laø thò tröôøng maø vieäc giao dòch mua baùn chöùng khoaùn theo giaù thoûa thuaän khi kyù hôïp ñoàng, nhöng thanh toaùn vaø giao nhaän chöùng khoaùn seõ dieãn ra tieáp theo sau ñoù moät hoaëc hai ngaøy. 
+ Thò tröôøng giao dòch kyø haïn 
	Thò tröôøng giao dòch kyø haïn laø thò tröôøng giao dòch theo giaù thoûa thuaän khi kyù hôïp ñoàng, nhöng thanh toaùn vaø giao nhaän chöùng khoaùn seõ dieãn ra sau moät khoaûng thôøi gian nhaát ñònh theo quy ñònh trong hôïp ñoàng. 
+ Thò tröôøng giao dòch töông lai. 
	Thò tröôøng giao dòch töông lai laø thò tröôøng mua baùn chöùng khoaùn theo moät loaïi hôïp ñoàng ñònh saün, giaù caû ñöôïc thöïc hieän trong ngaøy giao dòch nhöng vieäc giao nhaän vaø thanh toaùn seõ dieãn ra trong moät kyø haïn nhaát ñònh trong töông lai. 
29 
4.4 Căn cứ vào hàng hoá giao dịch: 
Thị trường cổ phiếu. 
Thị trường trái phiếu. 
Thị trường các công cụ CK phái sinh. 
30 
5. Các chủ thể tham gia TTCK tập trung 
5.1 UÛy Ban Chöùng Khoaùn Quoác Gia. 
UÛy Ban Chöùng Khoaùn Quoác Gia laø cô quan quaûn lyù ñieàu tieát vó moâ veà TTCK do Chính phuû thaønh laäp, tuy nhieân khoâng phaûi UÛy Ban Chöùng Khoaùn Quoác Gia ra ñôøi khi baét ñaàu xuaát hieän TTCK. Quaù trình phaùt trieån TTCK theá giôùi cho thaáy raèng UÛy Ban Chöùng Khoaùn Quoác Gia ñöôïc hình thaønh sau moät thôøi gian daøi hoaït ñoäng cuûa TTCK phi taäp trung; thò tröôøng naøy hình thaønh moät caùch töï phaùt khi xuaát hieän coå phieáu, traùi phieáu vaø coù nhu caàu mua baùn laïi caùc chöùng khoaùn naøy. 
31 
Chức năng: 
Thực hiện các quy định quản lý ngành CK, điều hành và giám sát có hiệu quả hoạt động của TTCK 
Kiểm soát mọi vấn đề trong hoạt động thị trường. 
Quản lý trực tiếp các tổ chức tự quản. 
Thanh tra đối với cá nhân hay tổ chức để bảo vệ lợi ích chung của công chúng. 
32 
5.2 Sôû giao dòch chöùng khoaùn ( SGDCK). 
SGDCK laø nôi gaëp gôõ giöõa caùc thaønh vieân cuûa TTCK ñeå thöông löôïng ñaáu giaù mua baùn chöùng khoaùn, vaø laø cô quan phuïc vuï cho hoaït ñoäng giao dòch mua baùn chöùng khoaùn. 
33 
SGDCK ñöôïc thaønh laäp theo quy ñònh cuûa phaùp luaät, laø moät toå chöùc coù tö caùch phaùp nhaân, coù theå ñöôïc toå chöùc theo moät trong nhöõng loaïi hình sôû höõu cô baûn sau : 
+ Sôû höõu Nhaø nöôùc. 
+ Sôû höõu tö nhaân: bao gồm sôû höõu thaønh vieân vaø sôû höõu cuûa caùc coå ñoâng ngoaøi SGDCK 
34 
Chức năng: 
Điều hành các hoạt động diễn ra trên Sở GD. 
Giám sát, theo dõi các giao dịch giữa các Cty thành viên và khách hàng của họ. 
Hoạt động điều hành và giám sát của Sở GD phải được thực hiện trên cơ sở phù hợp với các quy định pháp luật có liên quan đến ngành CK. 
35 
5.3 Caùc nhaø phaùt haønh chöùng khoaùn. 
+ Chính phuû: goàm chính quyeàn Trung öông vaø chính quyeàn ñòa phöông. 
+ Doanh nghieäp: bao goàm coâng ty coå phaàn vaø caùc doanh nghieäp Nhaø nöôùc. 
+ Caùc ñònh cheá taøi chính (financial institutions): caùc ngaân haøng, caùc ty baûo hieåm, caùc quyõ trôï caáp höu boång, caùc coâng ty ñaàu tö, caùc coâng ty taøi chính 
36 
5.4 Caùc nhaø ñaàu tö chöùng khoaùn. 
+ Nhaø ñaàu tö caù nhaân: laø coâng chuùng, moät loaïi chuû theå coù khaû naêng cung öùng moät khoái löôïng tieàn teä raát lôùn. 
+ Caùc toå chöùc ñaàu tö: bao goàm caùc quyõ höu boãng, quyõ töông hoã, caùc coâng ty baûo hieåm, caùc ngaân haøng thöông maïi, caùc coâng ty ñaàu tö quoác gia, caùc quyõ taøi chính coâng, caùc quyõ baûo hieåm xaõ hoäi, quyõ cöùu trôï 
37 
5.5 Caùc ñònh cheá taøi chính trung gian (financial intermediaries). 
+ Nhöõng ñònh cheá kyù thaùc (depository institutions) bao goàm caùc ngaân haøng thöông maïi, ngaân haøng tieát kieäm, hieäp hoäi tieát kieäm vaø cho vay. 
+ Nhöõng ñònh cheá tieát kieäm hôïp ñoàng (contractual saving institutions) goàm coù nhöõng coâng ty baûo hieåm (insurance companies), caùc quyõ trôï caáp höu boång (pension funds). 
+ Caùc coâng ty ñaàu tö (investment companies) 
+ Caùc coâng ty taøi chính (financial companies) 
+ Caùc coâng ty kinh doanh vaø moâi giôùi chöùng khoaùn (security brokers and dealers) 
38 
6. Nguyên tắc hoạt động, chức năng và vai trò của TTCK 
6.1 Nguyên tắc hoạt động: 
Nguyên tắc trung gian. 
	Đây là nguyên tắc căn bản với vai trò của các Cty CK, các nhà môi giới làm cầu nối giữa cung và cầu CK. 
39 
Nguyên tắc cạnh tranh: 
Theo nguyên tắc này, giá cả trên TTCK phản ảnh quan hệ cung cầu về CK và thể hiện tương quan cạnh tranh giữa các Cty. 
40 
Nguyên tắc công khai: 
Nguyên tắc này nhằm đảm bảo lợi ích cho tất cả những người tham gia thị trường, thể hiện tính công bằng có nghĩa là mọi người tham gia thị trường đều phải tuân thủ những quy định, được bình đẳng trong việc chia sẻ thông tin và trong việc gánh chịu các hình thức xử phạt nếu vi phạm vào những quy định đó. 
Nguyên tắc này nhằm bảo vệ NĐT, đồng thời NĐT phải chịu trách nhiệm về các quyết định đầu tư của mình. 
41 
6.2 Chức năng của TTCK: 
Huy động VĐT cho nền KT. 
	Thông qua việc mua CK do các cty phát hành hoặc từ Cphủ, chính quyền địa phương, NĐT đã cung ứng một lượng vốn lớn cho hoạt động SXKD và góp phần mở rộng sản xuất xã hội. 
Cung cấp môi trường ĐT cho công chúng. 
	TTCK cung cấp cho công chúng môi trường đầu tư lành mạnh với cơ hội lựa chọn phong phú (thông qua tính chất, thời hạn, độ rủi ro của CK) 
Tạo môi trường giúp CPhủ thực hiện chính sách kinh tế vĩ mô. 
	Các chỉ báo của TTCK phản ảnh động thái của nền kinh tế một cách nhạy bén và chính xác, là công cụ giúp Cphủ thực hiện các chính sách kinh tế vĩ mô. 
42 
6.3 Vai trò của TTCK: 
Tạo tính thanh khoản cho các CK. 
	Các NĐT có thể chuyển đổi các CK họ sở hữu thành tiền mặt hoặc các loại CK khác. 
Đánh giá hoạt động của các DN. 
	Thông qua sự biến động giá CK, NĐT có thể đánh giá DN một cách khách quan và khoa học. 
Hỗ trợ và thúc đẩy các CTyCP ra đời và phát triển. 
	TTCK hỗ trợ chương trình CP hoá, thu hút NĐT góp vốn vào Cty CP; ngược lại sự phát triển mô hình Cty CP làm phong phú và đa dạng các loại hàng hoá, thúc đẩy sự phát triển TTCK 
Thu hút VĐT nước ngoài. 
	Thông qua việc phát hành TP hoặc CP ra thị trường vốn quốc tế để thu hút ngoại tệ. 
43 
7. Nhöõng maët haïn cheá của TTCK. 
	 * TTCK luoân tieàm aån khaû naêng luõng ñoaïn thò tröôøng vaø coù theå gaây neân khuûng hoaûng thò tröôøng . 
* TTCK coù theå taïo ra caùc hieän töôïng giao dòch noäi giaùn. 
* TTCK coù theå phaùt sinh caùc thoâng tin khoâng ñuùng veà hoaït ñoäng cuûa doanh nghieäp hoaëc moät loaïi chöùng khoaùn. 
44 
8. TTCK một số nước châu Á . 
	8.1 Toå chöùc vaø hoaït ñoäng cuûa moät soá TTCK: 
	 * TTCK Nhaät Baûn 
	* TTCK Haøn Quoác 
	* TTCK Trung Quoác 
	* TTCK Thaùi Lan 
45 
	 8.2 Baøi hoïc kinh nghieäm ruùt ra töø vieäc xaây döïng vaø phaùt trieån TTCK. 
Thöù nhaát , caàn thieát phaûi taïo laäp moâi tröôøng phaùp lyù ñaày ñuû vaø phuø hôïp. 
Thöù hai, caùc TTCK chæ xaây döïng moät SGDCK duy nhaát. 
Thöù ba, coù söï hoã trôï cuûa Nhaø nöôùc trong ñieàu haønh cuûa SGDCK. 
Thöù tö , aùp duïng chính saùch khuyeán khích caùc coâng ty nieâm yeát treân SGDCK. 
46 
Thöù naêm, haïn cheá caùc nhaø ñaàu tö nöôùc ngoaøi tham gia vaøo thò tröôøng trong thôøi gian ñaàu nhöng sau ñoù thöïc hieän chính saùch môû cöûa TTCK. 
Thöù saùu , söû duïng heä thoáng giao dòch töï ñoäng hoaøn toaøn. 
Thöù baûy , trong thôøi gian ñaàu, caàn duy trì moät tyû leä bieân ñoä dao ñoäng giaù thaáp ñeå ñaûm baûo tính oån ñònh cuûa thò tröôøng. 
Thöù taùm , toå chöùc giao dòch treân TTCK OTC