Đề cương Bài giảng Tâm lý học

TẬP THỂ KHOA SƯ PHẠM KỸ THUẬT 
ĐỀ CƯƠNG BÀI GIẢNG 
TÂM LÝ HỌC 
 (Lưu hành nội bộ) 
Hưng Yên, 2015 
TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM KỸ THUẬT HƯNG YÊN 
KHOA SƯ PHẠM KỸ THUẬT 
------------------------------- 
TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM KỸ THUẬT HƯNG YÊN KHOA SƯ PHẠM KỸ THUẬT 
1 
Phần 1. NHỮNG VẤN ĐỀ CHUNG CỦA TÂM LÝ HỌC 
Chƣơng 1: KHÁI QUÁT VỀ TÂM LÝ HỌC ĐẠI CƢƠNG 
1.1. Khoa học tâm lý 
Tâm lý học là một khoa học chuyên nghiên cứu các hiện tượng tâm lý 
người và các vấn đề có liên quan đến tâm lý người. Tức là toàn bộ những hiện 
tượng tâm lý, ý thức, tinh thần được nảy sinh, hình thành, biểu hiện và biến đổi 
trong mỗi con người, nhóm người và cả loài người. 
 Khoa học này có đối tượng nghiên cứu riêng, có nhiệm vụ riêng và có hệ 
thống phương pháp nghiên cứu riêng. 
1.1.1. Sơ lƣợc về lịch sử hình thành và phát triển tâm lý học 
 Những tư tưởng tâm lý học thời cổ đại 
Lịch sử hình thành và phát triển tâm lý học là một quá trình tiến triển lâu 
dài, là quá trình đấu tranh phức tạp của quan điểm duy tâm và duy vật về mối quan 
hiện giữa vật chất – tinh thần, tâm lý – vật chất. 
- Quan điểm duy tâm 
Thời cổ đại đến nay vẫn tồn tại quan niệm cho rằng linh hồn là lực lượng 
siêu nhân bất diệt do thượng đế, trời, phật ban cho con người. Con người luôn bất 
lực trước thế giới linh thiêng và huyền bí. 
+ Khổng Tử (551- 479) và học trò của ông cho rằng: Số phận con người là 
do trời định, con người không thể thay đổi được thứ hạng đẳng cấp “quân tử” và 
“tiểu nhân”. 
+ Platông (428 -348 TCN) cho rằng: Tâm hồn con người là có trước, thực 
tại có sau, tâm hồn do Thượng đế sinh ra, nhập vào thể xác. 
- Quan điểm duy vật 
Ngay thời cổ đại cũng có quan điểm cho rằng tâm lý, ý thức của con người 
cũng là một “chất” gì đó giống như một dạng vật chất đặc biệt. 
+ Nhà Triết học duy vật Talet (thế kỷ VII –VI TCN) cho rằng tâm lý, tâm 
hồn cũng như vạn vật đều được cấu tạo từ vật chất như: nước, lửa, không khí, đất . 
+ Nhà Triết học Đêmôcrít (460 – 370 TCN) cho rằng: tâm hồn do nguyên 
tử cấu tạo thành, trong đó “nguyên tử lửa” là nhân lõi tạo nên tâm lý. 
+ Gần một thế kỷ sau, nhà hiền triết Hy Lạp cổ đại Xôcrat (469 - 399 TCN) 
đã tuyên bố câu châm ngôn nổi tiếng: “Hãy tự biết mình”. 
TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM KỸ THUẬT HƯNG YÊN KHOA SƯ PHẠM KỸ THUẬT 
2 
Đây là một định hướng có giá trị to lớn cho tâm lý học: con nguời có thể và 
cần phải tự hiểu biết mình, tự nhận thức, tự ý thức về cái ta. 
 + Arixtốt (384 – 322 TCN) đã cho ra đời cuốn sách mới nhan đề “Bàn về 
tâm hồn”. Ông là một trong những người có quan điểm duy vật về tâm hồn con 
người. Arixtốt cho rằng tâm hồn gắn liền với thể xác. 
  Những tư tưởng tâm lý học từ nửa đầu thế kỷ XIX trở về trước 
- Thuyết nhị nguyên: 
R. Đêcac đại diện cho phái “nhị nguyên luận” cho rằng: vật chất và tâm hồn 
là hai thực thể song song tồn tại, không cái gì quyết định cái gì. 
- Đến thế kỷ XVIII, tên gọi tâm lý học mới xuất hiện trong tác phẩm “Tâm 
lý học kinh nghiệm”, “Tâm lý học lí trí” của nhà triết học Đức Vôn Phơ. 
- Trong thời kỳ này một quan điểm duy vật cho rằng: tất cả vật chất đều có 
tư duy, chỉ có cơ thể người mới có cảm giác. Nhưng đây là một quan điểm duy vật 
máy móc khi cho rằng: Não tiết ra tư tưởng gống như gan tiết ra mật bởi vì phải 
vật chất nào cũng có tư duy. 
 L. Phơbach nhà duy vật lỗi lạc nhất trước khi CN Mác đã khẳng định: Tinh 
thần, tâm lý không thể tách rời khỏi não người, nó là sản vật của thứ vật chất phát 
triển tới mức độ cao là bộ não. (Ông chưa vạch ra được là có não nhưng chưa chắc đã 
có tâm lý). 
 Tâm lý học trở thành một khoa học độc lập 
- Từ đầu thế kỷ 19 trở đi, nền sản xuất thế giới đã phát triển mạnh, thúc đẩy 
sự tiến bộ không ngừng của nhiều lĩnh vực KHKT đã tạo điều kiện cho tâm lý học 
trở thành một khoa học độc lập. 
- Đặc biệt vào năm 1879, nhà tâm lý học Đức V. Vuntơ (1832 – 1920) đã 
sáng lập ra phòng thí nghiệm tâm lý học đầu tiên trên thế giới tại thành phố Laixic. 
Một năm sau nó trở thành viện tâm lý học đầu tiên trên thế giới, xuất bản các tạp 
chí tâm lý học. Vuntơ đã bắt đầu nghiên cứu tâm lý ý thức một cách khách quan 
bằng quan sát, thực nghiệm, đo đạc 
  Đầu thế kỷ 20, các dòng phái tâm lý học khách quan ra đời đó là: 
 Tâm lý học hành vi, tâm lý học Gestalt, phân tâm học, tâm lý học nhân văn, 
tâm lý học nhận thức. 
TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM KỸ THUẬT HƯNG YÊN KHOA SƯ PHẠM KỸ THUẬT 
3 
 Sau cách mạng tháng mười Nga thành công vào năm 1917, dòng phái tâm 
lý học hoạt động của các nhà tâm lý học Xôviết ra đời đã đem lại những bước 
ngoặt lịch sử đáng kể trong tâm lý học. 
1.1.2. Đối tƣợng nghiên cứu, nhiệm vụ và phƣơng pháp nghiên cứu tâm lý học 
 Đối tượng nghiên cứu 
Là các hiện tượng tâm lý với tư cách là hiện tượng tinh thần do thế giới 
khách quan tác động vào não người sinh ra, gọi chung là các hoạt động tâm lý 
như: cảm giác, tri giác, tư duy, tưởng tượng, trí nhớ, tình cảm, nhu cầu, hứng thú, 
năng lực, khí chất, tính cách. Nói cách khác là nghiên cứu sự hình thành, vận 
hành và phát triển các hoạt động tâm lý. 
 Nhiệm vụ nghiên cứu 
- Nghiên cứu bản chất của hoạt động tâm lý, cả về mặt số lượng và chất 
lượng. 
- Vạch ra được mối quan hệ và sự tác động giữa các hiện tượng tâm lý. 
- Tìm ra cơ chế của các hoạt động tâm lý, đó là cơ chế nảy sinh, diễn biến 
và thể hiện tâm lý. 
 Các phương pháp nghiên cứu tâm lý 
Phương pháp quan sát. 
Phương pháp này được dùng trong nhiều khoa học, trong đó có tâm lý học 
 - Quan sát là loại tri giác có chủ định, nhằm xác định các đặc điểm của đối 
tượng qua những biểu hiện như hành động, cử chỉ, cách nói năng 
 - Quan sát có nhiều hình thức: quan sát toàn diện hay quan sát bộ phận, 
quan sát có trọng điểm, quan sát trực tiếp hay gián tiếp 
- Phương pháp quan sát cho phép chúng ta thu thập được các tài liệu cụ thể, 
khách quan trong các điều kiện tự nhiên của con người. Tuy nhiên nó cũng có hạn 
chế như: mang tính thụ động, chờ đợi, yếu tố ngẫu nhiên nhiều, mất thời gian, tốn 
nhiều công sức 
 - Muốn quan sát đạt kết quả cao cần chú ý các yêu cầu sau: 
+ Xác định mục đích, nội dung, kế hoạch quan sát 
+ Chuẩn bị chu đáo về mọi mặt 
+ Tiến hành quan sát một cách cẩn thận và có hệ thống 
+ Ghi chép tài liệu quan sát một cách khách quan, trung thực 
Phương pháp thực nghiệm 
TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM KỸ THUẬT HƯNG YÊN KHOA SƯ PHẠM KỸ THUẬT 
4 
Đây là phương pháp có nhiều hiệu quả trong nghiên cứu tâm lý. 
- Thực nghiệm là quá trình tác động vào đối tượng một cách chủ động, 
trong những điều kiện đã được khống chế để gây ra ở đối tượng những biểu hiện 
về quan hệ nhân quả, tính quy luật, cơ cấu, cơ chế của chúng, có thể lặp đi lặp lại 
nhiều lần và đo đạc, định lượng, định tính một cách khách quan về các hiện tượng 
cần nghiên cứu. 
 -Người ta thường nói tới hai loại thực nghiệm cơ bản là thực nghiệm trong 
phòng thí nghiệm và thực nghiệm tự nhiên: 
 + Phương pháp thực nghiệm trong phòng thí nghiệm được tiến hành dưới 
điều kiện khống chế một cách nghiêm khắc các ảnh hưởng bên ngoài, người làm 
thực nghiệm tự tạo ra những điều kiện để làm nảy sinh hay phát triển một nội 
dung tâm lý cần nghiên cứu, do đó có thể tiến hành nghiên cứu tương chủ động 
hơn so với quan sát và thực nghiệm tự nhiên. Người bị nghiên cứu biết là mình 
đang bị thực nghiệm. 
 + Phương pháp thực nghiệm tự nhiên được tiến hành trong điều kiện bình 
thường của cuộc sống hoạt động. Đối tượng thực nghiệm không biết mình đang bị 
thực nghiệm và tiến hành những điều kiện thực nghiệm một cách tự nhiên. 
Phương pháp trắc nghiệm (Test) 
- Trắc nghiệm là một phép thử để “đo lường” tâm lý đã được chuẩn hoá 
trên một số lượng người đủ tiêu chuẩn. 
 - Test trọn bộ thường bao gồm 4 phần: Văn bản test; Hướng dẫn quy trình 
tiến hành; Hướng dẫn đánh giá; Bản chuẩn hoá, 
Phương pháp đàm thoại (trò chuyện) 
- Đó là cách đặt ra các câu hỏi cho đối tượng và dựa vào trả lời của họ để 
trao đổi, hỏi thêm, nhằm thu thập thông tin về vấn đề cần nghiên cứu. 
- Muốn đàm thoại thu được tài liệu tốt thì cần phải: 
+ Xác định rõ mục đích, yêu cầu (vấn đề cần tìm hiểu) 
+ Tìm hiểu trước thông tin về đối tượng đàm thoại với một số đặc điểm 
của họ 
+ Có một kế hoạch để “lái hướng” câu chuyện 
Phương pháp điều tra bằng phiếu 
TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM KỸ THUẬT HƯNG YÊN KHOA SƯ PHẠM KỸ THUẬT 
5 
 - Đây là phương pháp dùng một số câu hỏi nhất loạt đặt ra cho một số lớn 
đối tượng nghiên cứu nhằm thu thập ý kiến chủ quan của họ về một vấn đề nào 
đó. 
 - Câu hỏi dùng để điều tra có thể là câu hỏi đóng, tức là có nhiều đáp án 
sẵn để đối tượng chọn một hay hai, cũng có thể là câu hỏi mở để họ tự trả lời. 
 - Dùng phương pháp này có thể trong một thời gian nhắn thu thập được 
một số ý kiến của rất nhiều người nhưng là ý kiến chủ quan. 
 Phương pháp phân tích sản phẩm của hoạt động 
 - Đó là phương pháp dựa vào kết quả, sản phẩm ( vật chất, tinh thần) của 
hoạt động do con người làm ra để nghiên cứu các chức năng tâm lý của con người 
đó, bởi vì trong sản phẩm do con người làm ra có chứa đựng “dấu vết” tâm lý, ý 
thức, nhân cách của con người. 
Các phương pháp nghiên cứu tâm lý người khá phong phú, đa dạng. Mỗi 
phương pháp đều có ưu điểm và hạn chế nhất định. Muốn nghiên cứu một chức 
năng tâm lý một cách khoa học, khách quan, chính xác, cần phải: Sử dụng các 
phương pháp nghiên cứu thích hợp với vấn đề nghiên cứu; Sử dụng phối hợp, 
đồng bộ các phương pháp nghiên cứu để đem lại kết quả khoa học, toàn diện. 
1.1.3. Bản chất của hiện tƣợng tâm lý theo quan điểm của Tâm lý học hoạt động 
1.1.3.1. Định nghĩa tâm lý 
- Quan điểm duy tâm: Tâm lý là nói đến thế giới nội tâm nhưng không ai 
biết được, tâm lý có trước. 
 - Quan điểm duy vật: tâm lý con người là những tâm tư, tình cảm, nguyện 
vọng, mong muốn của con người. tâm lý con người có thể biết được bằng cách 
gián tiếp. 
 - Quan điểm duy vật biện chứng: Tâm lý là những hiện tượng tinh thần tồn 
tại và phát triển trong các dạng vận động của cơ thể sống (cả người và động vật). 
 Theo quan điểm của Chủ nghĩa duy vật biện chứng (Tâm lý học hoạt 
động): Tâm lý người là sự phản ánh hiện thực khách quan vào não người thông 
qua chủ thể, tâm lý người có bản chất xã hội- lịch sử. 
1.1.3. Bản chất của hiện tƣợng tâm lý theo quan điểm của Tâm lý học hoạt 
động 
 Tâm lý người là sự phản ánh hiện thực khách quan vào não người 
TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM KỸ THUẬT HƯNG YÊN KHOA SƯ PHẠM KỸ THUẬT 
6 
 - Tâm lý con người không phải do thượng đế, do trời sinh ra, cũng không 
phải do não tiết ra như gan tiết ra mật mà tâm lý người là sự phản ánh hiện thực 
khách quan vào não người. 
 - Phản ánh là thuộc tính chung của mọi sự vật hiện tượng đang vận động. 
Phản ánh là quá trình tác động qua lại giữa hệ thống này và hệ thống khác, kết quả 
là để lại dấu vết (hình ảnh) tác động ở cả hệ thống tác động và hệ thống chịu sự tác 
động. 
- Hiện thực khách quan: là toàn bộ các sự vật hiện tượng và cả con người 
có trong tự nhiên, trong xã hội, tồn tại không phụ thuộc vào ý muốn của con 
người. 
Hiện thực khách quan vừa là nguồn gốc vừa là nội dung tâm lý. Tức là có 
hiện thực khách quan tác động vào não thì mới có hiện tượng tâm lý. Đồng thời 
hiện thực khách quan chính là nội dung tâm lý mà con người phản ánh. 
- Tâm lý là sự phản ánh hiện thực khách quan tức là hiện thực khách quan 
tác động vào não của con người tạo ra hình ảnh tâm lý thông qua các giác quan và 
hệ thần kinh. Do đó nội dung của các hiện tượng tâm lý người chính là phản ánh 
hiện tượng khách quan, hiện thực khách quan có cái gì thì phản ánh tâm lý lại 
những cái đó. 
 - Phản ánh tâm lý là sự tác động của hiện thực khách quan vào não người, 
vào hệ thần kinh, bộ não người – tổ chức cao nhất của vật chất. Chỉ có hệ thần 
kinh và bộ não người mới có khả năng nhận tác động của hiện thực khách quan, 
tạo ra trên não hình ảnh tinh thần chứa đựng trong vết vật chất, đó là các quá trình 
sinh lý, sinh hóa trong hệ thần kinh vào não bộ. 
 - Phản ánh tâm lý khác với các loại phán ánh cơ học, vật lý, sinh học ở chỗ: 
Phản ánh tâm lý mang tính sinh động, sáng tạo không máy móc nguyên si (phản 
ánh bề ngoài vừa phản ánh thuộc tính bản chất). 
 Tâm lý mang tính chủ thể 
Mỗi chủ thể trong khi tạo ra hình ảnh tâm lý về thế giới đã đưa vốn hiểu 
biết, vốn kinh nghiệm, cái riêng của mình, xu hướng, tính khí, năng lựcvào 
trong hình ảnh làm cho nó mang đậm màu sắc chủ quan. 
 - Tâm lý mang tính chủ thể thể hiện: 
TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM KỸ THUẬT HƯNG YÊN KHOA SƯ PHẠM KỸ THUẬT 
7 
+ Cùng nhận sự tác động của thế giới về cùng một hiện thức khách quan 
nhưng ở chủ thể khác nhau xuất hiện những hình ảnh tâm lý với những mức độ, 
sắc thái khác nhau. 
 + Cùng một sự vật hiện tượng nhưng tâm trạng, trạng thái cơ thể, trạng thái 
tinh thần khác nhau, có thể cho mức độ biểu hiện và các sắc thái tâm lý khác nhau. 
- Tâm lý mang tính chủ thể là vì: 
+ Mỗi người có những đặc điểm riêng về cơ thể, giác quan và hệ thần kinh 
và não bộ. 
 + Tâm lý người phụ thuộc vào mức độ và thái độ tham gia hoạt động cũng 
như mục đích của hoạt động. 
 + Mỗi người có hoàn cảnh sống khác nhau, điều kiện giáo dục khác nhau 
nên tâm lý cũng khác nhau. 
 Tâm lý có bản chất xã hội và mang tính lịch sử 
 - Tâm lý người có nguồn gốc là thế giới khách quan, (thế giới tự nhiên và 
xã hội) trong đó nguồn gốc xã hội là cái quyết định. 
Tâm lý người được hình thành trong môi trường xã hội đồng thời tâm lý 
người phán ánh toàn bộ những mối quan hệ xã hội mà người đó có. Nói cách khác 
các mối quan hệ kinh tế xã hội, các quan hệ đạo đức, pháp quyền, mối quan hệ con 
người với con người trong gia đình, làng xóm, bạn bè các mối quan hệ trên là 
đặc trưng, là sản phẩm của xã hội loài người và nó quyết định bản chất tâm lý 
người. Nếu con người thoát li khỏi các quan hệ xã hội, quan hệ người - người thì 
tâm lý sẽ mất bản tính người. 
Mác nói: “Bản chất con người không phải là cái gì trừu tượng, tồn tại đối 
với từng cá nhân riêng biệt, trong tính hiện thực của mình, nó là tổng hoà của tất 
cả các mối quan hệ xã hội”. 
 - Tâm lý của mỗi cá nhân là kết quả của quá trình lĩnh hội, tiếp thu vốn 
kinh nghiệm xã hội - lịch sử của loài người, biến thành cái riêng của mỗi người 
thông qua các hoạt động và giao tiếp trong đó giáo dục giữ vai trò chủ đạo, hoạt 
động của con người và mối quan hệ giao tiếp của con người trong xã hội có tính 
quyết định. 
 - Kinh nghiệm xã hội- lịch sử là những kinh nghiệm cụ thể, những hiểu 
biết, những tri thức về mọi mặt của cuộc sống. Những hiểu biết, những tri thức của 
loài người được đúc kết từ nhiều đời, được kết tinh trong nền văn hoá: công tr ình 
TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM KỸ THUẬT HƯNG YÊN KHOA SƯ PHẠM KỸ THUẬT 
8 
văn hoá nghệ thuật, kiến trúc, kho tàng văn hoá dân gian, ca dao, tục ngữvà đó 
chính là nội dung phản ánh của tâm lý người. 
 - Quá trình tiếp thu của con người chính là quá trình chuyển biến những sự 
vật hiện tượng trong thế giới khách quan vào não người theo cơ chế bắt chước và 
học tập. 
 - Tâm lý của mỗi người hình thành, phát triển và biến đổi gắn liền với sự 
phát triển của lịch sử cá nhân, lịch sử dân tộc và cộng đồng. Nên tâm lý của mỗi 
người  ... phụ thuộc vào mức độ của gánh nặng 
thể lực và tâm lý. Với những công việc đều đều và đơn điệu, không đòi hỏi tiêu 
tốn nhiều năng lượng thì mỗi lần giải lao là 5 phút. Với công việc mà gánh nặng 
thể lực hơn đòi hỏi sự chú ý, chính xác của động tác thì thời gian một lần giải lao 
là 10 phút, có khi lên tới 15 phút. 
8.2.5. Sự sáng tạo kỹ thuật 
- Sự sáng tạo kỹ thuật là sự tạo ra cái mới trong kỹ thuật, qua đó nâng cao 
hiệu quả, năng suất và chất lượng sản phẩm, giảm nhẹ sức lao động, hạ giá thành, 
tiêu tốn ít và rút ngắn thời gian lao động. 
- Những vấn đề của sự sáng tạo kỹ thuật 
Muốn sáng tạo kỹ thuật, vấn đề là phải nghiên cứu để cải tiến và hợp lý hóa 
lao động- trong đó chú ý đến áp dụng các thành tựu mới của khoa học kỹ thuật, 
yếu tố thời gian để rút ngắn, vấn đề tìm nguyên liệu mới, tiết kiệm nguyên nhiên 
liệu.Trình tự có thể tiến hành như sau: 
+ Phân tích các quá trình lao động thực tế 
+ Phát hiện những bất hợp lý, những cái cần cải tiến 
+ Đề ra các phương án giả thiết để hoàn thiện và lựa chọn phương án tối ưu 
+ Lập kế hoạch tổ chức lao động khoa học 
+ Tổ chức thử nghiệm để tìm ra cách giải quyết tốt nhất 
- Trong quá trình cải tiến kỹ thuật có thể hướng vào các mặt sau đây: 
+ Cải thiện điều kiện lao động 
+ Cải tiến chi tiết máy, tổ hợp máy 
+ Cải tiến dụng cụ phương tiện lao động 
+ Cải tiến quy trình công nghệ, và phương pháp gia công 
+ Thay thế vật liệu 
- Phát triển sự sáng tạo kỹ thuật ở học sinh 
Để phát triển những khả năng sáng tạo kỹ thuật của học sinh, một yêu cầu 
hết sức cần thiết là ngay trong quá trình đào tạo đã phải ý thức chuẩn bị cho họ 
tham gia vào quá trình lao động, thông qua đó, họ ham thích cái mới, có tính tò mò 
và tìm tòi. Để thực hiện điều đó cần chú ý một số biện pháp chủ yếu sau: 
 + Nêu tình huống có vấn đề làm nảy sinh thắc mắc từ phía học sinh 
 + Phổ biến cho họ những thành tựu kỹ thuật mới, tiên tiến 
 + Chỉ ra cho họ những khâu yếu, cần phải thay đổi và cải tiến 
TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM KỸ THUẬT HƯNG YÊN KHOA SƯ PHẠM KỸ THUẬT 
159 
 + Khuyến khích và nắm bắt những đề xuất từ phái học sinh 
 + Giúp đỡ, tạo điều kiện để họ thực hiện có kết quả những sáng kiến đã đề xuất 
 + Tổ chức các nhóm sáng tạo kỹ thuật, thông qua đó phát hiện bồi dưỡng nhân tài 
* Tóm lại: Cần phải dạy cho học sinh có đầu óc sáng tạo để họ làm chủ 
được kỹ thuật trong quá trình lao động và không ngừng sáng tạo trong điều kiện 
phát triển mạnh mẽ kỹ thuật- công nghệ và trong nền sản xuất hàng hóa, cạnh 
tranh trên thị trường. 
TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM KỸ THUẬT HƯNG YÊN KHOA SƯ PHẠM KỸ THUẬT 
160 
Câu hỏi ôn tập 
Câu 1: Trình bày những vấn đề chung về tổ chức lao động khoa học? 
Câu 2: Phân tích nội dung của tâm lý học tổ chức lao động khoa học? 
Câu 3: Trong tổ chức quá trình lao động, để nâng cao năng suất, chất lượng 
lao động cần quan tâm đến yếu tố nào? Phân tích vai trò của từng yếu tố. 
Câu 4: Phân tích vai trò và biện pháp phát triển sự sáng tạo kỹ thuật cho 
học sinh. 
TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM KỸ THUẬT HƯNG YÊN KHOA SƯ PHẠM KỸ THUẬT 
161 
DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO 
1. Nguyễn Quang Uẩn, chủ biên: Tâm lý học đại cương, (NXBĐHQG Hà 
Nội,).NXBĐH Sư phạm, 2005; 
2. Lê Văn Hồng, chủ biên: Tâm lý học lứa tuổi và Tâm lý học sư phạm, 
NXBĐHQG Hà nội,1999; 
3. Đào Thị Oanh: Tâm lý học lao động, NXBĐHQG Hà nội, 1999; 
4. Trần Trọng Thủy (chủ biên), Bài tập thực hành tâm lý học, NXB ĐHQG HN, 
2002; 
5. Đỗ Thị Châu: Tình huống Tâm lý học lứa tuổi và tâm lý học sư phạm, 
NXBGD, 2005; 
6. Phạm Minh Hạc: Tâm lý học, sách dùng cho ĐHSP, tập1, NXBGD, 
1998; 
7. Vũ Thị Nho: Tâm lí học phát triển, NXBĐHQG Hà Nội, 2003; 
8. A.N. Lêônchép. Hoạt động, ý thức, nhân cách. (dịch từ tiếng Nga), NXB GD. 
1989; 
TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM KỸ THUẬT HƯNG YÊN KHOA SƯ PHẠM KỸ THUẬT 
162 
PHỤ LỤC 
HỌA ĐỒ NGHỀ NGUỘI 
1. Tên nghề: Nghề nguội 
2. Các chuyên môn của nghề 
- Nguội chế tao 
- Nguội cắt 
- Nguội lắp ráp 
3. Đặc điểm hoạt động của nghề 
3.1 Đối tượng lao động 
 - Những phối liệu bằng kim loại, chi tiết hợp kim đã qua gia công hoặc 
chưa được gia công, có kích thước từ nhỏ đến lớn 
3.2 Mục đích công việc 
 - Chế tạo các chi tiết, lắp ráp chung thành bộ phận, sửa chữa máy móc, 
dụng cụ và làm các dụng cụ đồ nghề phục vụ cho các nghề khác 
3.3 Sản phẩm 
 - Các chi tiết máy, các bộ phận máy móc hoàn chỉnh, các sản phẩm hàng 
hoá, máy móc đã sửa chữa, dụng cụ đã được cắt gọt các loại 
3.4 Công cụ lao động 
- Các dụng cụ cắt gọt cầm tay, dụng cụ kẹp, dụng cụ đo, kiểm, các loại 
máy móc đơn giản như máy khoan, máy mài 
3.5 Điều kiện lao động 
 - Làm việc trong các xưởng nguội, lắp ráp, sửa chữa các máy trong nhà, 
ngoàI trời. Điều kện nhiệt độ không quá cao, không nhiều tiếng ồn. Thường xuyên 
tiếp xúc với dầu mỡ công nghiệp, các dụng cụ sắc nhọn dễ gây tai nạn 
 - Tư thế làm việc: Thường xuyuên phảI đứng và nhiều khi phảI cúi đIều 
khiển 
3.6 Các yêu cầu đối với người làm nghề 
 - Về thể lực: Có sức khoẻ tốt, thị giác và thính giác tốt. 
 - Các phẩm chất khác: Có trình độ học vấn, nhất là về toán và một số môn 
khoa học tự nhiên, ít nhất phải có trình độ văn hoá hết THCS, có khả năng chú ý 
cao và có khả năng cảm nhận tốt 
3.7 Những chống chỉ định cần thiết 
 - Bệnh tim, bệnh mắt, dị ứng dầu mỡ 
TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM KỸ THUẬT HƯNG YÊN KHOA SƯ PHẠM KỸ THUẬT 
163 
3.8 Những nơi đào tạo nghề 
- Các cơ sở sản xuất tư nhân 
- Các trường dạy nghề 
- Các cơ sở đào tạo nghề 
- Các xí nghiệp 
Trung tâm KTTH-HN-DN 
3.9 Triển vọng nghề 
 - Tự bồi dưỡng, học tiếp qua các lớp tại chức, học lên thành cán bộ kỹ 
thuật, cán bộ quản lý tổ, phân xưởng 
3.10 Những Nơi làm việc: 
 - Tự mở xưởng sửa chữa, làm cho các doanh nghiệp, lao động ở nước 
ngoài 
TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM KỸ THUẬT HƯNG YÊN KHOA SƯ PHẠM KỸ THUẬT 
164 
HỌA ĐỒ NGHỀ TIỆN KIM LOẠI 
1. Tên nghề: Tiện kim loại 
2. Đặc điểm hoạt động của nghề 
2.1 Đối tượng lao động 
 - Những phối liệu bằng kim loại, các dụng cụ gia công thô, tính các mặt 
phẳng trong và ngoàI chi tiết, làm ren 
2.2 Mục đích công việc 
 - Chế tạo các chi tiết, lắp ráp chúng thành bộ phận, sửa chữa máy móc, 
dụng cụ cơ khí và làm các dụng cụ đồ nghề phục vụ cho các nghề khác 
2.3 Sản phẩm 
 - Các chi tiết máy hoàn chỉnh, các bán thành phẩm, các sản phẩm hàng hoá 
có yêu cầu vè kỹ thuật, độ hính xác của kích thước, hình dáng khác nhau. 
2.4 Công cụ lao động 
 - Máy tiện đơn giản, vạn năng, bán tự động, máy tự động; các dụng cụ cắt 
gọt dao tiện, máy khoan; các dụng cụ đo kiểm Compa, thước cặp, panme, đồng hồ 
đo 
2.5. Điều kiện lao động 
- Làm việc trong các xưởng cơ khí có tiếng ồn của các loại máy, nhiệt độ 
cao, bụi kim loại, nguy cơ tai nạn cao, thường xuyên tiếp xúc với dầu mỡ 
- Tư thế làm việc: Thường xuyên phảI đứng và nhiều khi phảI cúi đIều 
khiển 
2.6 Các yêu cầu đối với người làm nghề 
- Về thể lực: Có sức khoẻ tốt, thị giác và thính giác tốt. 
- Các phẩm chất khác: Có trình độ học vấn, nhất là về toán và một số môn 
khoa học tự nhiên, ít nhất phải có trình độ văn hoá hết THCS, có khả năng chú ý 
cao và có khả năng cảm nhận tốt 
3.7. Những chống chỉ định cần thiết 
 - Bệnh tim, bệnh mắt, dị ứng dầu mỡ và bụi kim loại 
3.8. Những nơi đào tạo nghề 
- Các cơ sở sản xuất tư nhân 
- Các trường dạy nghề 
- Các cơ sở đào tạo nghề 
- Các xí nghiệp 
TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM KỸ THUẬT HƯNG YÊN KHOA SƯ PHẠM KỸ THUẬT 
165 
 - Trung tâm KTTH-HN-DN 
3.9 Triển vọng nghề 
 - Tự bồi dưỡng, học tiếp qua các lớp tại chức, học lên thành cán bộ kỹ 
thuật, cán bộ quản lý tổ, phân xưởng 
3.10 Những Nơi làm việc: 
 - Tự mở xưởng sửa chữa, làm cho các doanh nghiệp, lao động ở nước 
ngoài 
TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM KỸ THUẬT HƯNG YÊN KHOA SƯ PHẠM KỸ THUẬT 
166 
HỌA ĐỒ NGHỀ ĐIỆN DÂN DỤNG 
1. Tên nghề: ĐIện dân dụng 
2. Tên các chuyên môn của nghề 
- Lắp đặt mạng đIện. 
- Sửa chữa thiết bị đIện 
- Sửa chữa đồ dùng đIện 
3. Đặc đIểm hoạt động của nghề 
3.1. Đối tượng lao động 
 - Các nguồn đIện năng một chiều, xoay chiều, đIện áp thấp, đIện áp cao, 
công xuất nhỏ, công suất lớn 
- Các vật tư kỹ thuật đIện 
- Các khí cụ đIện, đồ dùng đIện, thiết bị đIện 
- Đường dây, mạng đIện 
3.2. Mục đích công việc 
 - Phán đoán phát hiện những hư hỏng của mạng đIện, khí cụ đIện, đồ dùng 
đIện, thiết bị đIện. 
 - Kiểm tra, xá định các nguyên nhân hư hỏng về đIện và cơ đIện 
 - Tiến hành sửa chữa, khôI phục chức năng của mạng đIện và thiết bị đIện, 
đảm bảo sự cung cấp liên tục đIện năng và sử dụng có hiệu quả đIện năng 
 - Bảo dưỡng và đIều chỉnh thiết bị đIện, bảo dưỡng mạng đIện 
3.3. Sản phẩm 
 - Các các mạng đIện được lắp đặt hoàn chỉnh theo yêu cầu kỹ thuật, các đồ 
dùng, thiết bị đIện, khí cụ đIện được sửa chữa. 
 Công cụ lao động 
- Các dụng cụ đo, các loại khí cụ điện. 
3.5. Điều kiện lao động 
 - Làm việc tại nhà, trong các xưởng sửa chữa, nguy cơ tai nạn cao nguy 
hiểm đến tính mạng 
 - Tư thế làm việc: thường xuyên phảI vận động, di chuyển, leo cao 
3.6. Các yêu cầu đối với người làm nghề 
 - Về thể lực: Có sức khoẻ tốt, thị giác và thính giác tốt 
TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM KỸ THUẬT HƯNG YÊN KHOA SƯ PHẠM KỸ THUẬT 
167 
 - Các phẩm chất khác: Có tính cẩn thận, thao tác nhanh, chính xác, óc quan 
sát 
3.7. Những chống chỉ định cần thiết 
 - Bệnh tim, bệnh mắt, lao phổi, thấp khớp, thần kinh, đIếc 
3.8. Những nơi đào tạo nghề 
- Các cơ sở sản xuất tư nhân 
- Các trường dạy nghề 
- Các cơ sở đào tạo nghề 
- Các xí nghiệp 
Trung tâm KTTH-HN-DN 
3.9 Triển vọng nghề 
 - Tự bồi dưỡng, học tiếp qua các lớp tại chức, học lên thành cán bộ kỹ 
thuật, cán bộ quản lý tổ, phân xưởng 
 - Nghề đIện dân dụng là nghề có nhiều đIều kiện phát triển, có nhiều việc 
làm kể cả ở thành thị và ở nông thôn, miền núi 
3.10. Những Nơi làm việc: 
 - Tự mở xưởng sửa chữa, làm cho các doanh nghiệp, cơ quan, xí nghiệp, 
lao động ở nước ngoài 
TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM KỸ THUẬT HƯNG YÊN KHOA SƯ PHẠM KỸ THUẬT 
1 
LỜI NÓI ĐẦU 
Học phần Tâm lý học Nghề nghiệp là môn học trong chương trình đào tạo 
Sư phạm kỹ thuật. Để đáp ứng nhu cầu giảng dạy và học tập của sinh viên, 
chúng tôi biên soạn tập đề cương bài giảng này. Môn học này giới thiệu những 
kiến thức chung về tâm lý học đại cương và tâm lý học sư phạm: Các quá trình 
tâm lý, trạng thái tâm lý, các thuộc tính tâm lý của con người; các thuyết về dạy 
học, hoạt động dạy và hoạt động học. Các kiến thức chuyên sâu về tâm lý học sư 
phạm: Cơ sở tâm lý của dạy lý thuyết và thực, đặc điểm tâm lý học sinh học học 
nghề; đặc điểm hoạt động lao động sư phạm và nhân cách của nhà giáo; công tác 
hướng nghiệp và việc tổ chức lao động khoa học... Hy vọng cuốn sách sẽ giúp ích 
cho các bạn trong học tập cũng như trong cuộc sống 
Tập thể tác giả đã cố gắng nhiều trong nghiên cứu và biên soạn, song khó 
tránh khỏi những thiếu sót nhất định, mong các bạn đọc góp ý kiến nhận xét để 
cuốn tài liệu ngày càng hoàn thiện hơn. 
 Chúng tôi xin chân thành cảm ơn! 
Tập thể tác giả 
TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM KỸ THUẬT HƯNG YÊN KHOA SƯ PHẠM KỸ THUẬT 
2 
MỤC LỤC 
 Trang 
 Lời nói đầu 
 Phần 1: Những vấn đề chung của tâm lý học 
Chương 1: Khái quát về tâm lý học đại cương 
1 
1.1. Khoa học tâm lý học 1 
1.1.1. Sơ lược về lịch sử hình thành và phát triển tâm lý học 1 
1.1.2. Đối tượng, nhiệm vụ, phương pháp nghiên cứu của Tâm lý học 3 
1.1.3. Bản chất của hiện tượng tâm lý theo quan điểm của Tâm lý 
học hoạt động 
5 
1.2. Các trường phái tâm lý học 8 
1.3. Cơ sở tự nhiên và xã hội của hiện tượng tâm lý 11 
1.3.1. Cơ sở tự nhiên của hiện tượng tâm lý 11 
1.3.2. Cơ sở xã hội của hiện tượng tâm lý 16 
 Câu hỏi và bài tập 25 
 Chương 2: Các hiện tượng tâm lý người 26 
2.1. Quá trình tâm lý 26 
2.1.1. Cảm giác 26 
2.1.2. Tri giác 30 
2.1.3. Trí nhớ 36 
2.1.4. Tư duy 42 
2.1.5. Tưởng tượng 48 
2.2. Trạng thái chú ý 51 
2.3. Ý chí và hành động ý chí 53 
2.3.1. Ý chí 53 
2.3.2. Hành động ý chí 55 
2.4 Các thuộc tính tâm lý của nhân cách 57 
2.4.1. Xu hướng của nhân cách 60 
2.4.2. Khí chất 70 
TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM KỸ THUẬT HƯNG YÊN KHOA SƯ PHẠM KỸ THUẬT 
3 
2.4.3 Tính cách 74 
2.4.4. Năng lực 76 
 Câu hỏi và bài tập 79 
 Phần 2: Tâm lý học sư phạm 
Chương 3: Khái quát về tâm lý học dạy học 
80 
3.1. Tìm hiểu một số thuyết về tâm lý học dạy học 80 
3.1.1. Thuyết liên tưởng 80 
3.1.2. Thuyết hành vi 81 
3.1.3. Thuyết hoạt động 82 
3.1.4. Thuyết giao lưu 83 
3.1.5. Thuyết kiến tạo 84 
3.1.6. Thuyết đa tri tuệ 86 
3.2. Hoạt động dạy và học 89 
3.2.1. Hoạt động dạy 89 
3.2.2. Hoạt động học 90 
 Câu hỏi và bài tập 100 
 Chương 4: Cơ sở tâm lý của dạy lý thuyết và dạy thực 
hành nghề 
101 
4.1. Tâm lý học về dạy lý thuyết 101 
4.1.1. Bản chất của hoạt động dạy lý thuyết 101 
4.1.2. Một số đặc điểm tâm lý sư phạm trong giảng dạy lý thuyết 104 
4.2. Tâm lý học dạy thực hành 106 
4.2.1. Kỹ năng 106 
4.2.2. Kỹ xảo 109 
4.3. Tư duy kỹ thuật 112 
4.3.1. Bài toán kỹ thuật 112 
4.3.2. Tư duy kỹ thuật 113 
4.3.3. Biện pháp phát triển tư duy kỹ thuật 115 
 Câu hỏi và bài tập 116 
 Chương 5: Tâm lý học nhân cách người giáo viên kỹ thuật 118 
TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM KỸ THUẬT HƯNG YÊN KHOA SƯ PHẠM KỸ THUẬT 
4 
và đặc điểm tâm lý lứa tuổi học sinh học nghề 
5.1 Tâm lý học nhân cách người giáo viên kỹ thuật 117 
5.1.1. Yêu cầu về nhân cách đối với giáo viên kỹ thuật 117 
5.1.2 Năng lực sư phạm của giáo viên kỹ thuật 118 
5.2 Đặc điểm tâm lý lứa tuổi học sinh học nghề 119 
5.2.1 Khái quát chung về lứa tuổi học sinh học nghề 119 
5.2.2. Đặc điểm thể chất 119 
5.2.3. Đặc điểm tâm lý 120 
 Câu hỏi và bài tập 125 
 Phần 3: Tâm lý học nghề nghiệp 
Chương 6: Tâm lý học lao động 
126 
6.1. Những vấn đề chung về tâm lý học lao động 126 
6.1.1. Khái niệm lao động 126 
6.1.2. Cấu trúc của hoạt động lao động 127 
6.1.3. Định nghĩa, đối tượng, nhiệm vụ của Tâm lý học lao động 128 
6.2. Hệ thống người – máy – môi trường 129 
6.2.1. Khái niệm 129 
6.2.2. Các kiểu hệ thống 130 
6.2.3. Các thuộc tính của hệ thống 130 
6.2.4. Chức năng của hệ thống 131 
6.3. Hiện tượng ý vận 131 
6.3.1. Định nghĩa 131 
6.3.2. Vai trò 132 
6.3.3. Một số biện pháp khắc phục ý vận tiêu cực 132 
 Câu hỏi và bài tập 133 
 Chương 7: Tâm lý học giám định lao động khoa học 134 
7.1. Những vấn đề chung về tâm lý học giám định lao động 134 
7.1.1. Giám định lao động 134 
7.1.2. Tâm lý học giám định lao động 134 
7.2. Nội dung cơ bản của tâm lý học giám định lao động 134 
TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM KỸ THUẬT HƯNG YÊN KHOA SƯ PHẠM KỸ THUẬT 
5 
7.2.1. Công tác hướng nghiệp 134 
7.2.2. Các sự cố và phân tích các sai lầm trong quá trình lao động 140 
 Câu hỏi và bài tập 144 
 Chương 8: Tâm lý học tổ chức lao động khoa học 145 
8.1. Những vấn đề chung về tổ chức lao động khoa học 145 
8.1.1. Khái niệm 145 
8.1.2. Cơ sở khoa học của việc tổ chức lao động khoa học 145 
8.1.3 Mục đích, ý nghĩa của tổ chức lao động khoa học 145 
8.2. Nội dung của tâm lý học tổ chức lao động khoa học 146 
8.2.1. Không khí tâm lý 146 
8.2.2. Môi trường làm việc 147 
8.2.3. Chế độ lao động 152 
8.2.4. Năng lực làm việc 154 
8.2.5. Sự sáng tạo kỹ thuật 158 
 Câu hỏi và bài tập 160 
 Tài liệu tham khảo 
 Phụ lục