Một số nghiên cứu về mối quan hệ giữa các yếu tố môi trường xã hội với bạo lực học đường

VJE Tạp chí Giáo dục, Số 448 (Kì 2 - 2/2019), tr 26-31 
26 
Email: maihuong.sw.hnue@gmail.com 
MỘT SỐ NGHIÊN CỨU VỀ MỐI QUAN HỆ GIỮA CÁC YẾU TỐ 
MÔI TRƯỜNG XÃ HỘI VỚI BẠO LỰC HỌC ĐƯỜNG 
Nguyễn Thị Mai Hương - Nguyễn Thu Hà 
Trường Đại học Sư phạm Hà Nội 
Ngày nhận bài: 08/12/2018; ngày sửa chữa: 18/12/2018; ngày duyệt đăng: 04/01/2019. 
Abstract: This paper reviews the international and Vietnamese studies on school violence and its 
manifestation. These studies indicated that social environmental factors such as family, school and 
friend groups are related to school violence, are factors affecting violent behavior and students with 
violence in school. From that results, the author suggests some support of school social workers who 
works with students involved in school violence through solving the relationships between students and 
social environmental factors to contribute to the prevention and mitigation of violence in schools today. 
Keywords: School violence, social environmental factors, social work, school social work, social 
worker. 
1. Mở đầu 
Trẻ em ngày nay đã và đang trở thành nạn nhân ngoài 
ý muốn, bất đắc dĩ của các vấn đề trong môi trường học 
đường. Các vấn đề học sinh (HS) gặp phải trong nhà 
trường ngày càng phức tạp và khó lường. Bên cạnh các 
rối nhiễu tâm lí, định dạng giới, quan hệ ứng xử với bạn 
bè, với thầy cô thì bạo lực học đường (BLHĐ) là một vấn 
đề nhức nhối cần phải giải quyết. Trước thực trạng 
BLHĐ ngày càng gia tăng và có tính chất ngày càng 
nghiêm trọng, các nhà nghiên cứu đã tập trung phân tích 
các hành vi BLHĐ, chỉ ra những ảnh hưởng nghiêm 
trọng của nó tới nạn nhân và những người liên quan như: 
BLHĐ không chỉ làm ảnh hưởng tiêu cực đến môi trường 
học đường, làm suy thoái đạo đức xã hội mà nó còn ảnh 
hưởng nghiêm trọng đến HS bị bạo lực và những người 
liên quan, đặc biệt là có ảnh hưởng nghiêm trọng đến kết 
quả học tập và sự phát triển tâm lí của HS. Bên cạnh đó, 
có nhiều nghiên cứu đã tập trung phân tích những nguyên 
nhân gây ra BLHĐ trong trường học, bao gồm có nhóm 
yếu tố cá nhân và nhóm yếu tố môi trường xã hội, để từ 
đó đưa ra các biện pháp phòng ngừa. 
Bài viết tập trung phân tích các quan niệm về BLHĐ 
và mối quan hệ giữa các yếu tố môi trường xã hội với 
BLHĐ để từ đó đưa ra một số gợi ý hỗ trợ của nhân viên 
công tác xã hội (CTXH) trường học trong làm việc với 
HS có liên quan tới BLHĐ. 
2. Nội dung nghiên cứu 
2.1. Quan niệm về bạo lực học đường 
Theo Furlong & Morrison, đến năm 1992, khái niệm 
“BLHĐ” mới được sử dụng rộng rãi như một thuật ngữ 
để mô tả những hành động bạo lực và căng thẳng trong 
trường học. Thuật ngữ BLHĐ (Violence School) được 
hiểu là “khái niệm gồm nhiều khía cạnh liên quan đến 
thủ phạm gây ra bạo lực và nạn nhân bị bạo lực, từ các 
hành vi chống đối xã hội đến cả hành vi phạm tội và gây 
hấn trong trường học ngăn cản sự phát triển và học tập, 
cũng như làm ảnh hưởng đến môi trường học đường, bao 
gồm cả sự khiếp sợ/ lo lắng, sợ hãi, kỉ luật/ môi trường 
học đường và các khía cạnh khác” [1; tr 71]. 
Theo Điều 2, Nghị quyết số 80/2017/NĐ-CP quy định 
về môi trường giáo dục an toàn, lành mạnh, thân thiện, 
phòng, chống BLHĐ: “BLHĐ là hành vi hành hạ, ngược 
đãi, đánh đập; xâm hại thân thể, sức khỏe; lăng mạ, xúc 
phạm danh dự, nhân phẩm; cô lập, xua đuổi và các hành 
vi cố ý khác gây tổn hại về thể chất, tinh thần của người 
học xảy ra trong cơ sở giáo dục hoặc lớp độc lập” [2]. 
Theo Phan Thị Mai Hương: “BLHĐ là thuật ngữ 
dùng để chỉ những hành vi bạo lực trong môi trường học 
đường hoặc những hành vi bạo lực của lứa tuổi học 
đường, bao gồm hàng loạt các hành vi bạo lực với các 
mức độ khác nhau, từ không lời đến có lời, từ hành động 
đơn giản đến những hành động thù địch, gây hấn, phá 
phách, gây tổn thương tâm lí, thậm chí tổn hại đến thể 
chất của người khác” [3; tr 28]. Theo Huỳnh Văn 
Sơn:”BLHĐ là một thuật ngữ dùng để chỉ các hành động 
làm tổn hại đến thể chất, tinh thần và vật chất của người 
khác dưới những hình thức khác nhau diễn ra trong môi 
trường học đường” [4; tr 60]. Còn theo Nguyễn Văn 
Tường:”BLHĐ là hệ thống xâu chuỗi lời nói, hành vi 
mang tính miệt thị, đe dọa, khủng bố người khác” [5; tr 
568] và Nguyễn Văn Lượt: “Hành vi BLHĐ được coi là 
những hành vi lệch chuẩn bởi nó vi phạm các quy tắc, 
chuẩn mực đạo đức xã hội, nội quy của nhà trường nơi 
mà các em là thành viên” [6; tr 322]. 
Theo chúng tôi, BLHĐ là hành vi dùng ngôn ngữ, cử 
chỉ và hành động gây tổn thương về thể chất và tinh thần 
của người khác trong môi trường học đường; BLHĐ 
VJE Tạp chí Giáo dục, Số 448 (Kì 2 - 2/2019), tr 26-31 
27 
thường là hành vi có ý thức, nhưng đôi khi cũng là hành 
vi vô tình, chưa có suy xét đầy đủ của người thực hiện. 
BLHĐ được thể hiện ở nhiều dạng khác nhau: “Bao 
gồm hàng loạt các hành vi bạo lực với các mức độ khác 
nhau, từ không lời đến có lời, từ hành động đơn giản đến 
những hành động thù địch, gây hấn, phá phách” [2; tr 
28]. BLHĐ có biểu hiện như: bạo lực bằng lời, bạo lực 
hình ảnh, bạo lực tâm lí, tinh thần, bạo lực thể chất. Nếu 
phân chia theo biểu hiện bên ngoài và hậu quả của 
BLHĐ, có bạo lực quan sát được trực tiếp, bạo lực không 
quan sát được trực tiếp; còn phân chia theo phạm vi diễn 
ra bạo lực, có BLHĐ diễn ra bên trong và diễn ra bên 
ngoài nhà trường; và căn cứ theo mục đích của chủ thể 
gây ra hành vi bạo lực, có 4 loại: chủ thể hành vi gây bạo 
lực muốn thể hiện bản thân với người khác, mục đích của 
chủ thể hành vi bạo lực là gây tổn hại đến tâm lí nạn nhân, 
bắt nạt tài chính, vật chất, và bạo lực tình dục [7; tr 10]. 
Như vậy, tuy tồn tại nhiều quan điểm khác nhau về 
BLHĐ. Song, theo chúng tôi, BLHĐ thường có những đặc 
điểm cơ bản sau: 1) BLHĐ chính là hiện tượng tâm lí - xã 
hội diễn ra trong môi trường trường học (có thể trong và 
ngoài nhà trường), liên quan tới những chủ thể của giáo 
dục như giáo viên (GV), HS, cán bộ giáo dục...; 2) BLHĐ 
thường diễn ra một cách có chủ ý, có sự tham gia của ý 
thức; 3) Chủ thể thực hiện hành vi BLHĐ bằng những 
phương tiện khác nhau như ngôn ngữ (lời nói, chữ viết), 
cử chỉ và hành động (đấm, đá, tát, véo tai, giật tóc, trấn lột, 
cướp giật,...); 4) Hậu quả của BLHĐ là làm tổn thương cả 
thể chất cũng như tinh thần - không chỉ đối với nạn nhân 
mà cả đối với người gây ra bạo lực; 5) BLHĐ có thể diễn 
ra giữa HS với HS, giữa HS với GV và ngược lại. 
2.2. Một số nghiên cứu về mối quan hệ giữa các yếu tố 
môi trường xã hội với bạo lực học đường 
Lí thuyết sinh thái của Urie Bronfenbrenner chỉ ra 
rằng, cá nhân phát triển trong “môi trường sinh thái, do 
đó nhận thức và hành vi của mỗi cá nhân đều chịu ảnh 
hưởng từ các yếu tố trong môi trường cá nhân đó đang 
sinh sống. Sự ảnh hưởng của môi trường xã hội và mối 
quan hệ xã hội đa dạng của mỗi một cá nhân tạo nên sự 
thay đổi và phát triển của cá nhân đó. Các yếu tố trong 
môi trường xã hội có ảnh hưởng đến cá nhân con người 
thực hiện hành vi [8]. Do đó, nhiều nghiên cứu về nguyên 
nhân dẫn đến hành vi bạo lực và bị bạo lực đều tiếp cận 
dưới Lí thuyết sinh thái của Urie Bronfenbrenner. Các 
nghiên cứu xem xét sự tương tác giữa các yếu tố trong 
môi trường xã hội như hoàn cảnh gia đình, môi trường 
học đường, môi trường tự nhiên và xã hội xung quanh 
trường học có ảnh hưởng như thế nào đến việc thực hiện 
hành vi bạo lực của HS cũng như học sinh bị bạo lực. 
Các yếu tố trong môi trường xã hội và mối quan hệ 
giữa mọi người với nhau có ảnh hưởng đến với mỗi cá 
nhân, ảnh hưởng đến thực hiện hành vi của mối cá nhân. 
Những mỗi quan hệ từ gia đình, bạn bè, trường học, xã 
hội đã tạo nên những chỗ cho cuộc sống của mỗi người, 
con người có thể nhận được các nguồn cảm xúc, thông 
tin, ủng hộ, trợ giúp... thông qua các mối quan hệ xã hội; 
đó cũng là nơi con người có thể tin tưởng, là chỗ dựa cả 
vật chất lẫn tinh thần. Ở lứa tuổi vị thành niên, các mối 
quan hệ xã hội mà trẻ thường tìm đến khi gặp khó khăn 
là thầy cô, bố mẹ, bạn bè và các chuyên gia tham vấn, tư 
vấn. Trong đó, bố mẹ và bạn bè là hai chỗ dựa các em 
thường tìm đến hơn [9]. 
Yếu tố môi trường xã hội có một vai trò rất lớn trong 
sự xuất hiện của các hành vi BLHĐ và là nguyên nhân 
dẫn tới HS bị bạo lực trong trường học, cụ thể như: yếu 
tố gia đình, nhà trường (mối quan hệ bạn bè, kỉ luật 
trường học) và yếu tố xã hội. Mikayo Ando nghiên 
cứu về BLHĐ tại Nhật Bản đã chỉ ra nguyên nhân bạo 
lực trong trường học là do các yếu tố tâm lí xã hội. Các 
yếu tố xã hội khác nhau liên quan đến các loại bạo lực 
khác nhau. Do đó, các can thiệp tập trung vào giải quyết 
các yếu tố tâm lí xã hội có thể có hiệu quả trong công tác 
phòng chống BLHĐ. Các yếu tố tâm lí xã hội như: mối 
quan tâm của phụ huynh về cuộc sống hàng ngày của HS, 
mối quan hệ của cha mẹ đối với HS, giao tiếp cởi mở với 
cha mẹ, sự hỗ trợ bởi GV trường học, sự hỗ trợ của bạn 
thân, học tập, mối quan hệ phù hợp với bạn học, thái độ 
trong trường học, các mối quan hệ giữa các cá nhân, khả 
năng tự giải quyết khắc phục khó khăn, giải quyết vấn 
đề, tự giải quyết chống lại bắt nạt có mối liên hệ với 
các loại bạo lực về thể chất, bạo lực bằng lời nói và bạo 
lực gián tiếp [10]. 
Nghiên cứu của Chen tại Đài Loan chỉ ra yếu tố môi 
trường xã hội là nguyên nhân gây ra BLHĐ, các cấp bậc 
học khác nhau dẫn đến tỉ lệ BLHĐ khác nhau, một số thủ 
phạm có liên quan đến bạo lực là do đã từng bị đánh đập 
hoặc nạn nhân của bạo lực: 16,6%, bị ai đó trêu trọc: 
14,8%, bị trừng phạt: 13,8%, và có ai đó làm sai:12,6%; 
hoặc lí do về vấn đề tiền bạc giữa HS với nhau: 3,5% hay 
mối quan hệ bạn trai/bạn gái hoặc tình yêu giữa các HS: 
6,2% [11]. 
Các yếu tố trong môi trường xã hội có mối liên quan 
tới BLHĐ gồm: 
2.2.1. Yếu tố gia đình 
Cha mẹ và con cái rất ít có thời gian gặp nhau trong 
ngày, chưa nói đến việc chia sẻ, tâm giao. Cha mẹ không 
dành nhiều thời gian để giáo dục con cái về đạo đức, đạo 
lí làm người, về phép tắc, lễ nghĩa trong gia đình và ngoài 
xã hội. Bên cạnh đó, một số cha mẹ có cuộc sống không 
thật chuẩn mực để có thể làm gương cho con cái. Điều 
VJE Tạp chí Giáo dục, Số 448 (Kì 2 - 2/2019), tr 26-31 
28 
này làm cho trẻ em không tìm được chỗ dựa về tinh thần, 
tâm lí trong gia đình khiến các em có các hành vi bạo lực 
trong trường học. 
Các đặc điểm gia đình như: phong cách giáo dục và 
sự nhìn nhận về hành vi bạo lực của cha mẹ hạn chế; thái 
độ và sự ủng hộ của cha mẹ đối với hành vi bạo lực; tấm 
gương không chuẩn mực của cha mẹ, phong cách giáo 
dục thiếu khoa học hay thiếu sự quan tâm. Khi cuộc sống 
gia đình không ổn định và dễ bị thay đổi, trẻ em có thể 
có khuynh hướng bạo lực hơn. Những gì các em học ở 
nhà được chuyển sang hành vi của trường; trong môi 
trường lớp học Kiểu nuôi dạy của cha mẹ như quan tâm 
quá ít hoặc kiểm soát quá nhiều cũng có hại “các phương 
pháp độc đoán, độc tài cùng với sự trừng phạt thể chất 
quá mức và những cơn giận dữ cảm xúc tức giận”. Loại 
nuôi dạy con cái này dường như cũng có hành vi không 
phù hợp ở trẻ em (dẫn theo Kristin D. Eisenbraun, 2007) 
[12], (Ji-Kang Chen, 2008) [11]. 
Tác giả Stuart Henry (người Mĩ) cũng có quan điểm 
tương tự, ông cho rằng: tính kỉ luật quá khắc nghiệt hay 
quá dễ dàng của cha mẹ trong ứng xử với con, sự thiếu 
quan tâm, thiếu tình cảm của cha mẹ và người chăm sóc 
với con cái; hoạt động giao tiếp của các thành viên trong 
gia đình hạn chế cũng có ảnh hưởng tới hành vi bạo lực 
của trẻ hoặc dẫn tới HS bị BLHĐ. Gia đình có cha mẹ 
phạm tội, trình độ nhận thức hạn chế, điều kiện kinh tế, 
thu nhập bấp bênh, không có người giám sát, bỏ rơi trẻ 
thường có nguy cơ dẫn đến hành vi BLHĐ hoặc là nạn 
nhân của bạo lực [13]. 
Giống như Stuart Henry, khi nghiên cứu trên 496 HS 
tại 8 trường THCS và THPT về hành vi BLHĐ tại Quy 
Nhơn, Đinh Anh Tuấn cũng đã chỉ rõ các yếu tố trong 
môi trường xã hội có ảnh hưởng tới hành vi BLHĐ, như: 
Hành động bạo lực nghiêm trọng như đe dọa, đánh nhau 
hoặc sử dụng hung khí tấn công bạn học có sự tập trung 
cao ở những HS gia đình có vấn đề (bố mẹ thường xuyên 
cãi nhau, li hôn, bố/mẹ mất hoặc không sống chung với 
bố mẹ), đồng thời những HS này cũng bị bạo lực nhiều 
hơn. Các GV trong trường đều cho rằng, HS sống trong 
gia có vấn đề thì các em hoặc là thu mình trầm lặng nên 
dễ bị bắt nạt hoặc là tính khí cộc cằn, nóng nảy dễ bộc 
phát hành vi bắt nạt bạn. So với các nhóm HS khác thì 
những hình thức bạo lực nghiêm trọng chiếm tỉ lệ cao, 
nhất là ở những HS mà bố mẹ để cho các em tự do 
(38,1%). 4/5 trường hợp có hành động đe dọa; đánh; sử 
dụng hung khí tấn công thầy cô cũng là những HS này. 
Những trường hợp HS đánh thầy cô giáo thì đều rơi vào 
đối tượng HS sống trong gia đình có bạo lực [14]. 
Hành vi BLHĐ của HS được “học tập”, “bắt chước” 
từ môi trường gia đình, kết quả cho thấy nhóm HS vừa là 
thủ phạm, vừa là nạn nhân của bạo lực chứng kiến mức độ 
anh chị em trong gia đình đánh nhau khi có mâu thuẫn là 
rất cao và ngược lại, đồng thời các nhóm HS gây ra bạo 
lực thì có mức độ được bố mẹ quan tâm thấp nhất [15]. 
Học sinh là nạn nhân của BLHĐ thường có những đặc 
điểm về gia đình như: gia đình có hoàn cảnh đặc biệt hoặc 
không đầy đủ cha mẹ (không có bố theo nghĩa được công 
nhận về mặt luật pháp, “con rơi”); cha mẹ ít giao tiếp hay 
gắn kết con cái; con cái không tin tưởng cha mẹ trong hỗ 
trợ, giải quyết, bảo vệ khi bị bắt nạt ở trường học [16]. 
Ngược lại, nếu mức độ gắn kết gia đình bền chặt sẽ là 
yếu tố bảo vệ HS không tham gia gây bạo lực cũng như 
không chủ động gây thương tích cho bản thân. Việc bố mẹ 
sống chung cũng góp phần bảo vệ HS khỏi các hành vi tự 
gây thương tích bản thân hoặc nguy cơ bạo lực tinh thần từ 
bạn bè [17]; cha mẹ giáo dục tình yêu thương cho con cái 
càng nhiều thì hành vi BLHĐ của HS càng giảm. Tương tự, 
khi HS càng thể hiện sự giúp đỡ và đồng cảm đối với người 
khác thì càng ít thực hiện hành vi bạo lực [18]. 
Như vậy, các nghiên cứu đều chỉ ra, yếu tố gia đình 
là 1 trong 3 yếu tố (bên cạnh nhà trường và nhóm bạn bè) 
có mối quan hệ với vấn đề bạo lực trong trường học, cụ 
thể là cả đối với HS gây ra hành vi bạo lực và HS là nạn 
nhân của bạo lực. 
2.2.2. Yếu tố trường học 
Trung tâm Thống kê Giáo dục Quốc gia cho thấy bạo 
lực phổ biến hơn ở các trường lớn so với các trường nhỏ 
hơn, 89% các trường lớn được khảo sát thừa nhận một 
hoặc nhiều vụ phạm tội trong một năm trong khi chỉ có 
38% xảy ra ở trường nhỏ. Furlong và Morrison (2000) 
cũng cho rằng, quy mô trường học là một yếu tố thiết yếu 
để xác định tỉ lệ bạo lực. Có nghĩa là với số HS lớn hơn, 
việc tiếp xúc với các hành vi bạo lực trong khuôn viên 
trường học sẽ lớn hơn [1]. Do vậy, có thể dễ giải thích 
rằng, các trường học ở thành phố có nhiều khả năng bạo 
lực nhiều hơn các trường học nông thôn, 
Tuy nhiên, có nhiều bằng chứng chống lại giả định 
này của Furlong và Morrison: không tìm thấy sự khác 
biệt đáng kể nào giữa BLHĐ trong các khu vực thành 
phố, ngoại ô và phi đô thị. Trung tâm Thống kê Giáo dục 
Quốc gia đã tìm thấy sự khác biệt đáng kể giữa các 
trường học thành phố và các trường học nông thôn; tuy 
nhiên, không có sự khác biệt giữa các địa điểm ngoại 
thành và thành phố (dẫn theo [12]). 
Môi trường học tập an toàn, thân thiện, công bằng và 
bình đẳng sẽ là yếu tố hạn chế bạo lực trong trường học, 
cụ thể như: HS nhận được sự quan tâm của người lớn 
xung quanh đúng mức khi có hiện tượng bạo lực, cũng 
có tương quan với mức độ bạo lực, điều đó có nghĩa là 
VJE Tạp chí Giáo dục, Số 448 (Kì 2 - 2/2019), tr 26-31 
29 
khi HS nhận được sự tôn trọng từ người lớn và bạn bè 
trong trường học, họ sẽ ứng xử tôn trong lại và việc cảm 
thấy được tôn trọng sẽ làm giảm cảm xúc tiêu cực và 
giảm hành vi gây hấn, vì vậy HS sẽ giảm hành vi gây bạo 
lực hoặc bị bạo lực [15]. Như vậy, khi HS có nhận thức 
về quy tắc của nhà trường và tin tưởng vào các quy tắc 
đó tốt thì có xu hướng diễn ra BLHĐ ít hơn, bởi khi đó 
HS sẽ có mối quan hệ tích cực với GV, cảm thấy thân 
thiện với ngôi trường của họ, cảm thấy môi trường tích 
cực và trật tự. 
Để thực hiện giáo dục và quản lí HS, nhà trường 
thường có các biện pháp kỉ luật. Những biện pháp kỉ luật 
HS một cách tích cực, phù hợp là rất quan trọng và cần 
được thực hiện để đảm bảo môi trường trường học an 
toàn. Những HS được học tập tại môi trường tích cực như 
có sự tôn trọng, công bằng và có kỉ luật có xu hướng ít 
có hành vi bạo lực hơn những HS ở môi trường tiêu cực 
như không được đối xử công bằng bởi GV và các HS 
khác, việc chấp hành nội quy nhà trường không tốt [15]. 
Mayer và Leone chỉ ra rằng, một môi trường học tập 
có hình thức kỉ luật tiêu cực, khắc nghiệt có thể dẫn đến 
hành vi lệch chuẩn của HS nhiều hơn là giảm thiểu các 
hành vi tiêu cực đó. Có nhiều biện pháp kỉ luật HS trong 
trường học như: dựa vào các hình phạt của pháp luật, 
trừng phạt, hay sự răn đe của nhà trường và của GV được 
chứng minh là không có hiệu quả [dẫn theo 10]. 
Như vậy, các hình thức kỉ luật tích cực áp dụng đối 
với HS cần có quy tắc rõ ràng, công bằng và không thiên 
vị, phương pháp kỉ luật phải được truyền đạt một cách rõ 
ràng. Khi có các biện pháp trừng phạt thì cần có cách giải 
thích thích đáng và các hành vi có thể được xã hội chấp 
nhận. Nếu nhà trường nhận thức được điều này thì 
BLHĐ sẽ giảm đi đáng kể. 
Theo nhà tâm lí học tội phạm Đonvonga (Liên Xô 
cũ), ảnh hưởng của nhóm bạn không chính thức tiêu cực 
đến hành vi phạm pháp của trẻ em được thể hiện qua 04 
điểm sau: 1) Các nhóm tiêu cực là cơ sở hình thành quan 
điểm và định hướng dẫn đến hành vi phạm pháp; 2) Trẻ 
vị thành niên tuân theo những quyết định của nhóm dù 
bản thân có quan điểm riêng. Sự phục tùng này lúc đầu 
có thể là hình thức, nhưng dần dần có thể làm thay đổi 
định hướng bên trong; 3) Việc tham gia vào nhóm bạn 
tiêu cực có tác dụng làm tăng động cơ thực hiện tội phạm 
và làm cho cá nhân cảm thấy tinh thần trách nhiệm đối 
với hành vi của mình giảm đi; 4) Nhóm bạn tiêu cực có 
vai trò quan trọng trong việc loại trừ nỗi sợ hãi của các 
thành viên trước sự phạt của pháp luật (dẫn theo [21]). Ji-
Kang Chen cho rằng, các nguy cơ từ bạn bè như chơi với 
nhóm bạn xấu, chứng kiến cảnh bạo lực của bạn bè cũng 
có thể sẽ dẫn tới hành vi bạo lực hoặc bị bạo lực [11]. 
Những HS là nạn nhân của BLHĐ thường chơi với 
nhóm bạn bè có đặc điểm: Thiếu kĩ năng kết bạn, ít bạn 
bè/không thuộc một nhóm bạn ở lớp hay trường học, 
thường bị bạn bè kì thị, cách li, chối bỏ; Thiếu các kĩ năng 
ứng xử, giao tiếp với bạn bè thì có xu hướng bị bạo lực 
hoặc có hành vi BLHĐ do không kiểm soát được hành 
vi [16]. 
Một đặc điểm nữa của trường học có thể là nguy cơ 
cho BLHĐ đó là: tình trạng quá tải về chương trình giáo 
dục tạo nên những áp lực về học tập cho HS; thiếu các 
hoạt động giáo dục kĩ năng sống cho HS; sự liên kết lỏng 
lẻo của nhà trường với gia đình trong việc quản lí, kiểm 
soát và giáo dục HS, thái độ tiêu cực của GV, các quy 
định thiếu rõ ràng của nhà trường [16]. 
Một số yếu tố của trường học là điều kiện cho hành 
vi bạo lực xảy ra ở HS như: Quy mô trường học, địa 
điểm, tình trạng, những quy tắc đạo đức, chính sách của 
nhà trường đều có tác động đến số lượng, loại và mức 
độ nghiêm trọng của bạo lực. 
Từ những phân tích trên cho thấy, môi trường học 
đường cùng với mối quan hệ trong trường học, sự giám 
sát, nội quy, kỉ luật của nhà trường có vai trò quan trọng 
trong việc tạo điều kiện phát triển hay giảm bớt các hành 
vi BLHĐ. Do đó, mỗi nhà trường cần xây dựng một môi 
trường trường học an toàn, thân thiện và bình đẳng để 
ngăn ngừa hiện tượng bạo lực trong trường học hiện nay. 
2.2.3. Các yếu tố xã hội 
Tác động của môi trường xã hội cho thấy, những HS 
bị ảnh hưởng hoặc tham gia các tệ nạn xã hội, sử dụng 
mạng xã hội thường có xu hướng BLHĐ hơn những HS 
không tham gia, những hành vi BLHĐ của HS được 
“học” từ phim ảnh và trò chơi bạo lực [15]. Những HS 
có thói quen rất thích xem phim hành động, kinh dị của 
Mĩ và chơi các game có các cảnh bạo lực như Võ Lâm 
truyền kì, Biệt đội thần tốc, Đột kích... thường xuyên có 
hành vi BLHĐ [14]. Tác giả đã đưa ra các dẫn chứng cụ 
thể khi nghiên cứu trên 496 HS tại Quy Nhơn, trong đó 
có 18,4% HS chơi game ở tiệm internet và 24,8% chơi 
game ở nhà và quan sát cho thấy hầu hết các em chơi 
những trò chơi bạo lực. HS chơi game có tỉ lệ gây bạo 
lực thể chất cao hơn HS không chơi game (40,0% so với 
27,8%), trong đó tỉ lệ HS đánh nhau vượt trội là ở những 
HS chơi game ở tiệm internet (58,3%), có 02 trường hợp 
HS đánh thầy cô thì đều rơi vào nhóm HS chơi game, 
nghiện game này. Nhiều khi, mâu thuẫn trong quá trình 
chơi được các game thủ đưa ra giải quyết ngoài đời, 
80,4% HS nhận định BLHĐ bị ảnh hưởng từ game 
online, phim ảnh bạo lực. Bên cạnh đó, nhiều em coi 
mạng internet là phương tiện để thực hiện bạo lực tinh 
VJE Tạp chí Giáo dục, Số 448 (Kì 2 - 2/2019), tr 26-31 
30 
thần với bạn bè [14]. Việc lạm dụng mạng xã hội của HS 
là yếu tố nguy cơ đối với cả hành vi gây và bị bạo lực 
trong môi trường học đường, đối với cả hành vi bạo lực 
thể chất và bạo lực tinh thần giữa HS với nhau [17]. 
Bên cạnh đó, các hành vi nguy cơ của HS như hút 
thuốc lá, sử dụng bia rượu, hút shisha, sử dụng các chất 
gây nghiện, kích thích cũng được chỉ ra là có môi liên hệ 
chặt chẽ đến hành vi gây bạo lực, bị bạo lực hoặc tự gây 
thương tích cho bản thân [17]. 
Như vậy, những HS bị ảnh hưởng bởi các tệ nạn xã 
hội và môi trường xã hội không lành mạnh thường có xu 
hướng gây bạo lực và ngược lại. Do đó, tìm hiểu nguyên 
nhân dẫn đến BLHĐ của HS cần chú ý đến những tác 
động của môi trường xã hội ảnh hưởng tới HS. 
Tóm lại, ảnh hưởng đến HS bị BLHĐ và gây ra hành 
vi bạo lực là từ các nhóm yếu tố tâm lí cá nhân và nhóm 
yếu tố môi trường xã hội. Việc chỉ ra và phân tích các 
nguyên nhân này chính là cơ sở để thực hiện các biện 
pháp phòng ngừa và can thiệp giảm thiểu BLHĐ. 
2.3. Vai trò của nhân viên công tác xã hội trường học 
trong giải quyết mối quan hệ giữa các yếu tố môi 
trường xã hội với vấn đề bạo lực học đường 
CTXH trường học chính là những ứng dụng của 
CTXH trong nhà trường. Ở đó, nhân viên CTXH thực 
hành kiến thức chuyên môn, kiến thức thực tế của mình 
và coi nhà trường là phạm vi hoạt động chủ yếu để liên 
kết giữa HS, phụ huynh, GV và cộng đồng dân cư, nhằm 
đưa ra những dịch vụ tương ứng với mục tiêu giáo dục 
của nhà trường, từ đó hỗ trợ HS giải quyết những vấn đề 
mà các em gặp phải và thúc đẩy sự phát triển lành mạnh 
của các em, đồng thời cũng giúp nhà trường thực hiện 
được những tôn chỉ và mục đích đã đề ra [5]. 
Nhân viên CTXH học đường làm công tác phòng 
ngừa và trợ giúp cho HS có liên quan đến BLHĐ không 
chỉ làm việc với thủ phạm và nạn nhân, mà còn làm việc 
cha mẹ HS, GV, bạn bè, cán bộ tư vấn tâm lí trường 
học để tạo điều kiện môi trường xã hội lành mạnh và 
thuận lợi trong trợ giúp cho HS cũng như phòng ngừa 
vấn đề bạo lực trong trường học. 
Nhân viên CTXH cần xem xét các “hệ thống” xung 
quanh các HS có liên quan đến BLHĐ để tìm kiếm các 
nguồn lực, giải pháp phù hợp. Ví dụ, cần xác định xem 
các em chơi với nhóm bạn nào (tốt hay xấu); mối quan 
hệ của các em với bạn bè xung quanh, với đối tượng gây 
bạo lực ra sao; gia đình các em như thế nào, có người 
hiểu biết, bảo vệ và chăm sóc các em hay không; họ hàng, 
ông bà, cô, dì, chú, bác,... của các em như thế nào, liệu 
có thể có tác động tích cực trong việc ngăn ngừa đối 
tượng gây bạo lực và động viên, giúp đỡ nạn nhân không; 
lớp học, nhà trường có quy định gì liên quan hoặc có cơ 
chế gì giúp cho việc chia sẻ, báo cáo và xử lí vụ việc bạo 
lực hay không... Chính từ việc phân tích một cách tổng 
thể, có hệ thống những yếu tố tác động gây ra hành vi 
bạo lực, cũng như những yếu tố bảo vệ, trợ giúp nạn nhân 
mà nhân viên CTXH có thể tham vấn cho HS và các bên 
liên quan để đưa ra những giải pháp can thiệp phù hợp từ 
cấp độ vi mô, trung mô đến vĩ mô - tùy từng vụ việc cụ 
thể và kết quả phân tích, đánh giá hệ thống sinh thái cụ 
thể đối với từng trường hợp khác nhau. 
Trong quá trình làm việc với HS, đặc biệt là HS liên 
quan đến BLHĐ, nhân viên CTXH cần đảm bảo các 
nguyên tắc là: bảo vệ, đảm bảo quyền lợi, đảm bảo tính 
chủ thể, đảm bảo cơ hội để phát triển và quan tâm [19]. 
3. Kết luận 
Bạo lực trong trường học hiện nay đang là một vấn 
nạn trong trường học, diễn ra ở nhiều cấp, bậc học khác 
nhau, với nhiều hình thức đa dạng và phức tạp. Hiện 
tượng này đã ảnh hưởng nghiêm trọng đến học tập, tâm 
lí và cuộc sống của HS sau này, thể hiện sự xói mòn đạo 
đức nghiêm trọng trong môi trường giáo dục. Bên cạnh 
các yếu tố thuộc về cá nhân, thì nhóm yếu tố môi trường 
xã hội bao gồm gia đình, nhà trường, mối quan hệ bạn bè 
và các yếu tố xã hội khác được cho là có mối quan hệ 
chặt chẽ và là nguyên nhân dẫn tới BLHĐ. Do vậy, nhân 
viên CTXH trường học cần vận dụng các lí thuyết về tâm 
lí xã hội, CTXH để giải quyết tốt mối quan hệ giữa HS 
với gia đình, bạn bè, nhà trường và xã hội góp phần 
phòng ngừa, can thiệp, hỗ trợ HS có liên quan đến 
BLHĐ, thực hiện môi trường học đường an toàn, thân 
thiện, bình đẳng hướng tới xây dựng “Nhà trường thân 
thiện, HS tích cực”. 
Bài viết này là kết quả của đề tài cấp Bộ “Mô hình 
công tác xã hội nhóm trong hỗ trợ học sinh có biểu 
hiện rối nhiễu hành vi trong trường học”, MS: B2017 
- SPH - 42. 
Tài liệu tham khảo 
[1] Furlong and Gale Morison (200). School Violence: 
Definitions and Facts. Journal of emotional and 
behavioral disorders, Vol.8, No. 2, pp. 71-82. 
[2] Chính phủ (2017). Nghị quyết số 80/2017/NĐ-CP 
ngày 17/7/2017 quy định về môi trường giáo dục an 
toàn, lành mạnh, thân thiện, phòng, chống bạo lực 
học đường. 
[3] Phan Thị Mai Hương (2009). Thực trạng bạo lực 
học đường hiện nay. Kỉ yếu Hội thảo khoa học quốc 
VJE Tạp chí Giáo dục, Số 448 (Kì 2 - 2/2019), tr 26-31 
31 
tế: Nhu cầu định hướng và đào tạo Tâm lí học đường 
tại Việt Nam, Hà Nội, tr 28-32. 
[4] Huỳnh Văn Sơn (2016). Bạo lực học đường - Cần 
có cái nhìn khoa học về khái niệm. Kỉ yếu Hội thảo 
Thực trạng và giải pháp ngăn chặn bạo lực học 
đường trong trường phổ thông, Hà Nội, tr 60-65. 
[5] Nguyễn Văn Tường (2013). Công tác xã hội trường 
học và cơ chế phòng ngừa hành vi bạo lực học 
đường. Kỉ yếu Hội thảo khoa học quốc tế “Nâng cao 
tính chuyên nghiệp công tác xã hội vì phát triển và 
hội nhập” do Bộ Lao động - Thương binh và Xã hội 
và Trường Đại học Sư phạm Hà Nội tổ chức. NXB 
Đại học Sư phạm, tr 568-575. 
[6] Nguyễn Văn Lượt (2009). Bạo lực học đường 
nguyên nhân và một số biện pháp hạn chế. Kỉ yếu 
Hội thảo khoa học toàn quốc: Nhà trường Việt Nam 
trong một nền giáo dục tiên tiến, mang đậm bản sắc 
dân tộc, TP. Hồ Chí Minh 11/2009, tr 322-325. 
[7] [7] Nguyễn Đắc Thanh (2013). Phân loại bạo lực 
học đường giữa học sinh và học sinh bậc trung học 
hiện nay. Tạp chí Giáo dục, số 310, tr 9-11. 
[8] Urie Bronfenbrenner (1979). The Ecology of Human 
Development Experiments by nature and design. 
Harverd university press Cambridge, Masschusets 
and London, England. 
[9] Phan Thị Mai Hương (2007). Cách ứng phó của trẻ 
vị thành niên với hoàn cảnh khó khăn. NXB Khoa 
học xã hội. 
[10] Mikayo Ando-Takashi Asakura-Bruce Simons-
Morton (2005). Psychosocial Influences on 
Physical, Verbal, and Indirect Bullying Among 
Japanese Early Adolescents. The Journal of Early 
Adolescence, Vol. 25; No. 268. 
[11] Ji-Kang Chen (2008). School social dynamics as 
mediators of students’ personal traots and family 
factors on the perpetration of school violence in 
Taiwan. Doctor of philosophy (Social work). 
[12] Kristin D. Eisenbraun (2007). Violence in schools: 
Prevalence, prediction, and prevention. Aggression 
and Violent Behavior, pp. 459-469. 
[13] Stuart Henry (2000). What Is School Violence? An 
Integrated Definition. The ANNALS of the 
American Academy of Political and Social Science, 
Vol. 567, issue 1, pp. 16-29. 
[14] Đinh Anh Tuấn (2015). Bạo lực học đường trong 
học sinh trung học trên địa bàn thành phố Quy 
Nhơn, tỉnh Bình Định hiện nay: Thực trạng và các 
nhân tố ảnh hưởng. Luận án tiến sĩ chuyên ngành 
Xã hội học. 
[15] Đỗ Ngọc Khanh (2014). Một số yếu tố chi phối bạo 
lực học đường nhìn từ góc độ hành vi. Tạp chí Tâm 
lí học, số 11 (188), tr 36-49. 
[16] Phan Đức Nam (2016). Một số đặc trưng xã hội và 
nhân tố ảnh hưởng đến tình trạng bắt nạt trong học 
sinh trung học phổ thông hiện nay. Tạp chí Xã hội 
học, số 4 (136), tr 55-66. 
[17] Dương Thị Thu Hương (2016). Các yếu tố xã hội có 
liên quan đến hành vi bạo lực học đường của học 
sinh trung học phổ thông tại Hà Nội. Tạp chí Nghiên 
cứu Gia đình và Giới, số 4, tr 51-63. 
[18] Phạm Minh Thu (2017). Hành vi bạo lực học 
đường của học sinh. Tạp chí Tâm lí học, số 5 
(218), tr 54-66. 
[19] Nguyễn Văn Tường (2012). Những khó khăn trong 
việc thực hiện các nguyên tắc đạo đức của người 
làm công tác xã hội thanh thiếu niên. Kỉ yếu khoa 
học Hội thảo quốc tế về chia sẻ kinh nghiệm quốc tế 
về công tác xã hội và an sinh xã hội. NXB Đại học 
Quốc gia Hà Nội, tr 410-419. 
[20] Holan Liang - Alan J. Flisher B - Carl J. Lombard C 
(2007). Bullying, violence, and risk behavior in 
South African school students. Child Abuse & 
Neglect, Vol. 31, pp. 161-171. 
[21] Killam-Wendy K. Roland-Catherine B. Weber-Bill 
(2014). Violence Prevention in Middle School: A 
Preliminary Study. Michigan Journal of Counseling, 
Vol. 40, No. 2, Fall-Winter. 
[22] Lưu Song Hà (2004). Hành vi sai lệch chuẩn mực 
xã hội. Tạp chí Tâm lí học, số 7, tr 44-47. 
KÍNH MỜI BẠN ĐỌC ĐẶT MUA 
TẠP CHÍ GIÁO DỤC NĂM 2019 
Tạp chí Giáo dục ra 1 tháng 2 kì, đặt mua 
thuận tiện tại các bưu cục địa phương, (Mã 
số C192) hoặc đặt mua trực tiếp tại Tòa soạn 
(số lượng lớn) theo địa chỉ: TẠP CHÍ 
GIÁO DỤC, 4 Trịnh Hoài Đức, quận 
Đống Đa, Hà Nội. 
Kính mời bạn đọc, các đơn vị giáo dục, 
trường học đặt mua Tạp chí Giáo dục năm 
2019. Mọi liên hệ xin gửi về địa chỉ trên hoặc 
liên lạc qua số điện thoại: 024.37345363; Fax: 
024.37345363. 
Xin trân trọng cảm ơn. 
TẠP CHÍ GIÁO DỤC