Một số yếu tố liên quan gây ra hội chứng Cushing do thuốc Glucocorticoid

tạp chí nhi khoa 2018, 11, 5 
36
 MỘT SỐ YẾU TỐ LIÊN QUAN GÂY RA hỘI chỨNG 
cUShING do ThUỐc GLUcocoRTIcoId
Bế hà Thành*, Nguyễn Phú Đạt**
* Bộ môn Nhi - Trường Đại học Y- Dược Thái Nguyên
** Bộ môn Nhi - Trường Đại học Y Hà Nội
TÓM TẮT
Hội chứng Cushing do thuốc là tình trạng hay gặp do sử dụng glucocorticoid trong điều trị 
bệnh hiện nay. Mục tiêu: Nhận xét một số yếu tố liên quan gây ra hội chứng Cushing do thuốc. 
Đối tượng: 65 bệnh nhân hội chứng Cushing do dùng glucocorticoid, đến khám và điều trị tại 
Bệnh viện Nhi Trung ương từ 8/2017 đến 7/2018. Phương pháp nghiên cứu: Mô tả. Kết quả: Các 
bệnh tai mũi họng điều trị bằng glucocorticoid chiếm tỷ lệ cao nhất là 46,2%. Thời gian điều trị 
glucocorticoid kéo dài >30 ngày chiếm đa số 60,0%. Loại thuốc hay sử dụng nhất là presniolone 
chiếm 61,6%. Liều dùng >7,5mg/ngày chiếm tỷ lệ cao nhất 58,5% và liều thấp (<5mg) chiếm 
tỷ lệ thấp nhất 10,8%. Đa số bệnh nhân sử dụng thuốc glucocorticoid bằng đường uống chiếm 
92,3%. Kết luận: Sử dụng glucocorticoid kéo dài, liều cao gây ra nhiều tác dụng không mong 
muốn hơn so với sử dụng thời gian ngắn, liều thấp.
Từ khóa: Hội chứng Cushing, glucocorticoid, yếu tố liên quan. 
ABSTRAcT
SoME oF ThE FAcToRS INVoLVEd cAUSING cUShING’S SYNdRoME dUE 
To ThE GLUcocoRTIcoIdE dRUG
Cushing’s syndrome due to glucocorticoid is a common condition caused by the use of Glucocorticoid 
in the treatment of the disease. objectives: Comment on some of the factors involved causing Cushing’s 
syndrome due to the drug. Subjects: 65 patients presenting with Cushing’s syndrome due to 
glucocorticoid use, Medical examination and treatment at the National Hospital of Paediatrics from 
August 2017 to July 2018. Methods: Descriptive. Results: The ear, nose and throat diseases treated 
with glucocorticoid accounted for the highest rate of 46.2%. Long duration of glucocorticoid 
treatment> 30 days accounts for a majority of 60.0%. The most commonly prescribed presnololone is 
61.6%. The dose of >7.5mg/day accounted for the highest rate of 58.5% and low doses (<5 mg) accounted 
for the lowest rate of 10.8%. The majority of patients taking oral glucocorticoids accounted for 92.3%. 
conclusion: Long-term, high doses of glucocorticoid therapy produce more undesirable effects than 
short-term, low-dose use. 
Keywords: Cushing syndrome, glucocorticoid, related factors.
Nhận bài: 20-8-2018; Thẩm định: 15-10-2018
Người chịu trách nhiệm chính: Bế Hà Thành
Địa chỉ: Bộ môn Nhi - Trường Đại học Y Dược Thái Nguyên
37
phần nghiên cứu
1. ĐẶT VẤN ĐỀ
Hội chứng Cushing là những biểu hiện gây 
nên bởi sản xuất quá nhiều cortisol hoặc dùng 
quá nhiều cortisol hay các glucocorticoid tương 
tự hormon.  Trong các nguyên nhân gây ra hội 
chứng Cushing thì hội chứng Cushing do thuốc 
là nguyên nhân hay gặp nhất, nhưng hiếm khi 
được báo cáo về tần suất mắc bệnh. Sử dụng 
glucocorticoid kéo dài, đặc biệt là lạm dụng 
thuốc đã gây ra một số tác dụng không mong 
muốn trên nhiều hệ thống cơ quan như: rối loạn 
sự phân bố mỡ hướng tâm, loét dạ dày và nhất 
là gây chậm tăng trưởng ở trẻ em[1]. Một số 
nghiên cứu thấy rằng thời gian sử dụng thuốc, 
liều lượng thuốc và đường dùng có liên quan 
đến hội chứng Cushing và sự ức chế trục dưới 
đồi - tuyến yên - tuyến thượng thận [2],[3]. Tuy 
nhiên biểu hiện hội chứng Cushing còn phụ 
thuộc vào cơ địa của từng bệnh nhân, có những 
bệnh nhân sử dụng liều thấp hay thời gian sử 
dụng ngắn vẫn mắc hội chứng Cushing. Trên thế 
giới đã có rất nhiều công trình nghiên cứu về 
hội chứng Cushing do thuốc trong khi đó ở Việt 
Nam còn ít nghiên cứu về tác dụng không mong 
muốn của glucocorticoid ở trẻ em. Nghiên cứu 
vấn đề này để tìm ra một số yếu tố liên quan gây 
ra hội chứng Cushing để là cơ sở khoa học cho 
việc sử dụng corticoid an toàn và hợp lý ở trẻ 
em. Mục tiêu: Nhận xét một số yếu tố liên quan 
gây ra hội chứng Cushing do thuốc.
2. ĐỐI TƯỢNG VÀ PhƯƠNG PhÁP
2.1. Đối tượng nghiên cứu: 65 bệnh nhân có 
biểu hiện hội chứng Cushing và có tiền sử hoặc 
hiện tại dùng glucocorticoid, đến khám và điều 
trị tại Bệnh viện Nhi Trung ương từ 8/2017 đến 
7/2018.
2.1.1. Tiêu chuẩn lựa chọn
Được chẩn đoán theo tiêu chuẩn Aron 2001[4]: 
Thay đổi hình thể như tăng cân, béo phì đặc biệt 
vùng trung tâm, bướu mỡ sau gáy (cổ trâu), chân 
tay gầy. Mặt tròn, đỏ, rạn da, rậm lông, trứng cá. 
Cơ tứ chi teo, yếu mỏi.
2.1.2. Tiêu chuẩn loại trừ
Đang điều trị bệnh ung thư.
2.2. Phương pháp nghiên cứu
2.2.1. Phương pháp: Mô tả.
2.2.2. Tiến hành nghiên cứu
Bệnh nhân đáp ứng đủ các tiêu chuẩn lựa chọn 
và loại trừ của nghiên cứu sẽ được tiến hành:
- Hỏi bệnh và khám đánh giá triệu chứng 
lâm sàng.
- Các xét nghiệm huyết học và sinh hóa được 
làm tại khoa Huyết học và Hóa sinh Bệnh viện Nhi 
Trung ương.
- Số liệu được thu thập theo một mẫu bệnh án 
thống nhất, thiết kế cho nghiên cứu.
- Số liệu được xử lý bằng phần mềm SPSS 20.0.
3. KẾT QUẢ NGhIÊN cỨU
Một số yếu tố liên quan đến hội chứng cushing 
do thuốc
Có 65 bệnh nhân được chẩn đoán hội chứng 
Cushing do thuốc theo tiêu chuẩn Aron 2001.
tạp chí nhi khoa 2018, 11, 5 
38
Bảng 1. Phân bố bệnh nhân theo bệnh điều trị bằng glucocorticoid
Bệnh Số lượng Tỷ lệ (%)
Viêm mũi, viêm họng 25 38,5
Hội chứng thận hư 11 16,9
Viêm tai giữa 5 7,7
Viêm tiểu phế quản 5 7,7
Viêm da 5 7,7
Lupus ban đỏ 4 6,2
Scholein- Henoch 4 6,2
Hen phế quản 3 4,6
Xuất huyết giảm tiểu cầu 2 3,1
LCH 1 1,5
Tổng số 65 100
Nhận xét: Các bệnh tai mũi họng điều trị bằng glucocorticoid chiếm tỷ lệ cao nhất là 46,2%. Hội 
chứng thận hư chiếm tỷ lệ ít hơn 16,9%. Các bệnh khác chiếm tỷ lệ gần tương đương nhau như Lupus 
ban đỏ, viêm da, viêm tiểu phế quản, Scholein - Henoch, hen phế quản.
Bảng 2. Phân bố bệnh nhân theo thời gian điều trị glucocorticoid
Thời gian điều trị Số lượng Tỷ lệ (%)
≤ 10 ngày 2 3,1
10 - ≤30 ngày 24 36,9
>30 ngày 39 60,0
Tổng số 65 100
Nhận xét: Đa số bệnh nhân có thời gian điều trị glucocorticoid kéo dài > 30 ngày chiếm 60,0%.
Bảng 3. Phân bố bệnh nhân theo loại glucocorticoid thường dùng
Loại thuốc Số lượng Tỷ lệ (%)
Prednisolone 40 61,6
Dexamethasone 15 23,0
Betamethasone 12 18,5
Methylprednisolone 9 13,9
Khác 8 12.3
 Nhận xét: 3 loại thuốc hay dùng là prednisolone, dexamethasone, betamethason. Đa số bệnh nhân 
dùng prednisolone 61,6%, sau đó là dexamethasone (23,0%).
39
phần nghiên cứu
Bảng 4. Liều dùng hàng ngày 
Liều dùng hàng ngày Số lượng Tỷ lệ (%)
<5mg/ ngày 7 10,8
5 - 7,5mg/ ngày 20 30,8
>7,5mg/ ngày 38 58,5
Tổng số 65 100
Trung vị (min - max) 8,5mg (1,3mg - 73,0mg)
Nhận xét: Liều dùng hàng ngày chủ yếu là >7,5mg/ngày chiếm tỷ lệ cao nhất 58,5%, liều thấp 
(<5mg) chiếm tỷ lệ thấp nhất 10,8%. Liều dùng thấp nhất là 1,3mg, cao nhất là 73mg.
Bảng 5. Đường dùng glucocorticoid
Đường dùng Số lượng Tỷ lệ (%)
Uống 60 92,3
Nhỏ mũi 9 13,9
Tiêm 7 10,7
Bôi 4 6,2
Xịt 4 6,2
Nhận xét: Bệnh nhân sử dụng thuốc glucocorticoid bằng đường uống chiếm tỷ lệ cao nhất 92,3%.
4. BÀN LUẬN
Trong thời gian nghiên cứu từ 01/8/2017 đến 
31/7/2018 có 65 bệnh nhân được chẩn đoán hội 
chứng Cushing do thuốc, trong đó tỷ lệ nam/nữ 
là 1,6/1.
Từ khi glucocorticoid được áp dụng vào điều 
trị, glucocorticoid đã được chứng minh tác dụng 
điều trị trong nhiều bệnh khác nhau. Trong nghiên 
cứu này glucocorticoid đã được dùng cho một 
số bệnh như hội chứng thận hư, Lupus ban đỏ 
hệ thống, bệnh hô hấp, bệnh tai mũi họng, xuất 
huyết giảm tiểu cầu. Trong đó số bệnh nhân có 
biểu hiện Cushing mắc các bệnh về đường hô 
hấp (viêm mũi, viêm họng, viêm tiểu phế quản, 
hen phế quản) là chủ yếu chiếm tỷ lệ là 50,8%, 
hội chứng thận hư là 16,9 % (Bảng 1). Kết quả này 
tương tự như nghiên cứu của Van Staa năm 2000 
về sử dụng corticoid đường uống tại Anh, trong 
đó bệnh hô hấp là bệnh được ghi nhận nhiều 
nhất là 40%, bệnh khớp là 19,3% [5].
Nghiên cứu có tỷ lệ bệnh nhân sử dụng 
glucocorticoid trong các bệnh tai mũi họng cao 
và nhất là sử dụng trong các trường hợp viêm mũi 
họng là cao nhất, do một bộ phận không nhỏ các 
gia đình khi thấy con chảy mũi, ho, khò khè đã tự 
ý ra hiệu thuốc mua thuốc hoặc tự ý dùng thuốc 
theo đơn cũ không theo chỉ định trong thời gian 
vài ngày hoặc hàng tháng. Cũng có một số trường 
hợp do các bác sĩ chỉ định, tuy không dùng thuốc 
liên tục nhưng bệnh nhân vẫn có biểu hiện Cushing. 
Theo chúng tôi, ngoài lý do hấp thu chậm và thời 
gian tồn tại kéo dài của một số thuốc thì việc sử 
dụng thuốc không theo chỉ định cũng có thể làm 
tăng tỷ lệ xuất hiện hội chứng Cushing cùng các 
tác dụng không mong muốn. 
Trong nghiên cứu thời gian điều trị của bệnh 
nhân ngắn nhất là 10 ngày, dài nhất là 5,5 năm. 
Số bệnh nhân điều trị glucocorticoid kéo dài > 30 
ngày chiếm tỷ lệ cao nhất 60% (Bảng 2). Điều này 
cho thấy bệnh nhân sử dụng glucocortisoid kéo 
dài thì biểu hiện hội chứng Cushing cao hơn, kết 
tạp chí nhi khoa 2018, 11, 5 
40
quả nghiên cứu này phù hợp với nghiên cứu của 
Hà Lương Yên [6].
Schweizer và cộng sự báo cáo một trường hợp 
dùng 200mg triamcinolone acetonide. Tác giả thấy 
hội chứng Cushing tồn tại hơn 6 tháng trong khi 
Triamcinolone acetonide vẫn còn định lượng được 
trong máu sau khi ngừng thuốc ít nhất là 80 ngày và 
thời gian bán huỷ của triamcinolone acetonide là 33 
ngày. Schweizer cho rằng khi dùng triamcinolone 
acetonide quá liều trong một thời gian ngắn thì 
thuốc này sẽ tồn tại kéo dài do hấp thu chậm so 
với liều điều trị [7]. Đây có lẽ là lý do làm xuất hiện 
và tồn tại lâu dài của hội chứng Cushing. 
Bệnh nhân dùng chủ yếu 3 loại thuốc như 
prednisolone, dexamethasone, betamethason. 
Đa số bệnh nhân dùng prednisolone (61,6%), sau 
đó là dexamethasone (23,0%). Điều này có lẽ do 
prednisolone là thuốc phổ biến, có tác dụng tốt 
và rẻ tiền nên là lý do lựa chọn cho cả bác sĩ và 
bệnh nhân. 
Nghiên cứu Huscher D và cộng sự năm 2009 thấy 
rằng với mức liều thấp hơn 7,5mg prednisolone/
ngày một số bệnh nhân vẫn có biểu hiện Cushing 
và một số các tác dụng không mong muốn khác, 
điều này trái với quan niệm trước đây là với liều 
nhỏ không gây biểu hiện Cushing. Tác giả cho 
rằng với mức liều dùng như vậy vẫn nhiều hơn 
nhu cầu sinh lý của cơ thể mà tuyến thượng thận 
sản xuất ra và khó có thể suy diễn từ glucocorticoid 
nội sinh sang glucocorticoid ngoại sinh do độ 
sinh khả dụng, mức gắn protein, dược động học 
là khác nhau [3]. 
 Nghiên cưu của Huscher D cũng cho thấy rằng 
liều càng tăng thì bệnh nhân có biểu hiện Cushing, 
vết bầm máu, da mỏng, rối loạn giấc ngủ cũng 
tăng theo [3]. Trong nghiên cứu tỷ lệ bệnh nhân 
sử dụng liều cao >7,5mg chiếm tỷ lệ cao nhất 
58,5%, liều thấp < 5mg chiếm tỷ lệ thấp nhất 
10,8% (Bảng 4), điều này cho thấy bệnh nhân sử 
dụng liều cao biểu hiện hội chứng Cushing cao 
hơn, kết quả nghiên cứu này tương tự với kết quả 
của Huscher D và cộng sự năm 2009 [3].
 Một số bệnh nhân xuất hiện hội chứng 
Cushing sau một tháng điều trị tại bệnh viện như 
xuất huyết giảm tiểu cầu và hội chứng thận hư. 
Điều này có lẽ là do những bệnh này được dùng 
glucocorticoid liều cao nên dễ xuất hiện hội 
chứng Cushing hơn. Điều này cho thấy hội chứng 
Cushing có thể gặp tại cơ sở y tế do đó cần cân 
nhắc kỹ khi dùng liều cao.
Số bệnh nhân sử dụng glucocorticoid bằng 
đường uống chiếm tỷ lệ cao nhất (Bảng 5). Kết 
quả này tương tự như kết quả nghiên cứu của Van 
Staa năm 2000 về sử dụng corticoid đường uống 
tại Anh [5]. Phần lớn bệnh nhân trong nghiên cứu 
sử dụng thuốc bằng đường uống cũng có lẽ là do 
trong nghiên cứu số bệnh nhân mắc các bệnh khi 
phải điều trị đều sử dụng glucocorticoid đường 
uống như hội chứng thận hư, bệnh đường hô hấp.
Có 2 bệnh nhân chỉ điều trị neomidexa 1 tháng, 
xuất hiện hội chứng Cushing, kết quả nghiên cứu 
này cũng tương tự các báo cáo ca bệnh của 
Oluwayemi I.O năm 2014 và Van den Berg S.A.A 
năm 2017 [8].
5. KẾT LUẬN
Sử dụng glucocorticoid kéo dài, liều cao gây 
ra nhiều tác dụng không mong muốn hơn so với 
sử dụng glucocorticoid thời gian ngắn, liều thấp.
TÀI LIỆU ThAM KhẢo
1. Azizi F, Jahed A, hedayati M, et al (2008). 
Outbreak of exogenous Cushing’s syndrome due 
to unlicensed medications. Clin Endocrinol (Oxf), 
69 (6), 921-925.
2. Tempark T, Phatarakijnirund V, chatproedprai 
S, et al (2010). Exogenous Cushing’s syndrome 
due to topical corticosteroid application: case report 
and review literature. Endocrine, 38 (3), 328-334.
3. huscher d, Thiele K, Gromnica-Ihle E, et al 
(2009). Dose-related patterns of glucocorticoid 
- induced side effects. Ann Rheum Dis, 68 (7), 
1119-1124.
41
phần nghiên cứu
4. Aron d.c (2001). Glucocorticoids and Adrenal 
androgen. Basic and clinical Endocrinology, 6th 
ed, McGraw-Hill, pp. 373-374.
5. Van Staa T. P, Leufkens h. G, Abenhaim L, et 
al (2000). Use of oral corticosteroids in the United 
Kingdom. Qjm, 93 (2), 105-111.
6. hà Lương Yên (2004). Nhận xét đặc điểm 
lâm sàng và cận lâm sàng của hội chứng Cushing 
do dùng glucocorticoid. Luận văn Thạc sĩ y học, 
Trường Đại học Y Hà Nội.
7. Schweitzer d. h, Le-Brun P. P, Krishnaswami 
S, et al (2000). Clinical and pharmacological aspects 
of accidental triamcinolone acetonide overdosage: 
a case study. Neth J Med, 56 (1), 12-16.
8. Van den Berg S. A. A, Van ‘t Veer N. E, Emmen 
J. M. A, et al (2017). Fluticasone furoate induced 
iatrogenic Cushing syndrome in a pediatric patient 
receiving anti-retroviral therapy. Endocrinol 
Diabetes Metab Case Rep, 2017.