Vai trò của tranh cổ động ở một số nước trong chiến tranh thế giới lần thứ II (1934-1945) và ở Việt Nam giai đoạn 1945-1954

64 Nghiên cứu trao đổi ● Research-Exchange of opinion
VAI TRÒ CỦA TRANH CỔ ĐỘNG Ở MỘT SỐ NƯỚC 
TRONG CHIẾN TRANH THẾ GIỚI LẦN THỨ II (1934-1945) 
VÀ Ở VIỆT NAM GIAI ĐOẠN 1945-1954
THE ROLE OF A MOBILE PICTURE IN SOME COUNTRIES IN THE II 
WORLD WAR (1934-1945) AND IN VIETNAM FOR THE PERIOD 1945-1954
Trần Quốc Bình*
Ngày tòa soạn nhận được bài báo: 3/10/2019
Ngày nhận kết quả phản biện đánh giá: 3/04/2020
Ngày bài báo được duyệt đăng: 28/04/2020
Tóm tắt: Tranh cổ động (propaganda)/tranh áp phích (Affi che) poster thuộc loại hình 
nghệ thuật đồ hoạ, dùng để tuyên truyền đường lối, chủ trương pháp luật của Nhà nước, cũng 
như các phong trào thi đua, các hoạt động chính trị, văn hoá xã hội thậm chí là quảng cáo 
đến công chúng những thông tin nhanh nhất, dễ hiểu, dễ nhớ nhất. Chính vì vậy, tranh cổ 
động còn được gọi là đồ họa tuyên truyền chính trị, được cấu tạo bởi phần hình và phần chữ 
mang tính ngắn gọn, khái quát được in ấn thành nhiều bản. Trên thế giới và Việt Nam đã từng 
sử dụng tranh cổ động nhằm mục đích tuyên truyền chính trị, quân sự khẳng định vị trí vài 
trò quan trọng trong đời sống tinh thần của mỗi giai đoạn cũng như mỗi quốc gia. Nội dung 
bài viết này bước đầu tìm hiểu một số tranh cổ động ở trên thế giới và Việt Nam để luận giải 
một số nét tiêu biểu của tranh cổ động (propaganda)/tranh áp phich (Affi che) poster nhằm 
đưa ra những vai vai trò/giá trị nghệ thuật cũng như giá trị lịch sử của tranh cổ động từng 
xuất hiện trên thế giới và Việt Nam. 
Từ khóa: Tranh cổ động/ chiến tranh/thế giới - Việt Nam 
Abstracts: Propaganda / Affi che poster is a type of graphic art, used to propagate 
the way and the state of law, as well as the emulation movement, political activities., social 
culture is even advertising the fastest information, easy to understand, most memorable. 
Therefore, the propaganda is also known as political propaganda, which is made up of short 
sections of the text and the text is generalized into several copies. In the world and Vietnam 
have used propaganda for the purpose of political propaganda, the military confi rmed the 
position of important role in the spiritual life of each period as well as each country. This 
article fi rst explores some of the popular paintings in the world and in Vietnam to illustrate 
some of the traits of the propaganda / poster (Affi che) poster for role play. art / value as well 
as the historical value of the paintings have appeared in the world and Vietnam
Keywords: Cheerleading / war / world - Vietnam
* Trường Đại học Mở Hà Nội
Tạp chí Khoa học - Trường Đại học Mở Hà Nội 66 (4/2020) 64-73
65Nghiên cứu trao đổi ● Research-Exchange of opinion
1. Khái niệm về tranh cổ động
Theo Từ điển tiếng Việt giải nghĩa 
“Cổ động” là dùng lời nói, sách báo, tranh 
ảnh tác động đến tư tưởng, tình cảm của 
số đông, nhằm lôi cuốn mọi người tham 
gia tích cực vào các hoạt động xã hội nhất 
định. [1tr.8]
Theo từ điển Hán Việt giải nghĩa, 
tranh giành nhau hoặc bức vẽ, cổ động 
dùng sự gì tác động đến tư tưởng, tâm tư, 
tình cảm. Tranh cổ động là từ ghép của 
hai từ là “tranh” hiểu theo cách ở đây có 
nghĩa là bức vẽ và “cổ động” có nghĩa là 
dùng bức vẽ tác động động viên, khích lệ 
đến tâm lý người xem. Như vậy tranh cổ 
động được hiều là một loại tranh nhằm 
mục đích tác động đến tâm lý người xem 
để tuyên chuyền, chuyển tải thông tin trực 
quan một cách ngắn gọn, nhanh chóng, rõ 
ràng thông qua nghệ thuật đồ họa. Từ đó 
động viên, cổ vũ con người vươn lên nhằm 
thu hút họ vào các hoạt động văn hóa, kinh 
tế,chính trị, xã hội cũng nhiều các lĩnh vực 
khác của đời sống xã hội nhằm đạt mục 
đích đặt ra. [2. tr14]
Áp phích (tiếng Pháp; affi che, Tiếng 
Anh: poster) hay bích chương là một ấn 
phẩm được thết kế với kích thước lớn, có 
mục đích truyền tải các thông tin, thông 
điệp về một sản phẩm, một sự kiện văn 
hóa kinh tế chính trị hay một vấn đề nào 
đó...Nhằm quảng cáo, thông báo, tuyên 
truyền hay cổ động tới nhân dân. Ngoài 
ra Poster còn được dùng như các phương 
tiện thông báo, giáo dục công cộng như 
một tác phẩm nghệ thuật thuần túy mà 
không có một thông điệp cụ thể nào cả”. 
Poster thông thường gồm một hình vẽ hay 
minh họa màu có một nhãn hiệu hay một 
dòng chữ ngắn gọn dễ hiểu màu sắc, hình 
ảnh chắt lọc mang giá trị thẩm mỹ cao hấp 
dẫn thị giác người xem. [4 tr.5]
Ở Việt Nam tranh cổ động, Tranh 
tuyên truyền, được sử dụng và phát triển 
mạnh mẽ từ những năm đầu của thế kỷ 
XX và kéo dài cho đến ngày nay. Đặc biệt 
tranh cổ động ở Việt Nam phát triển và 
được sử dụng nhiều nhất ở hai cuộc kháng 
chiến chống thực dân Pháp và đế quốc Mỹ 
giai đoạn 1946 - 1975. 
Qua một số khái niệm trên, có thể 
thấy tranh cổ động dù ở bất cứ đất nước 
nào cũng đều có tính thống nhất về ngữ 
nghĩa, hình ảnh cô đọng, ngôn ngữ dễ 
hiểu, màu sắc bắt mắt... nhằm thu hút sự 
chú ý của người dân với mục đích tuyên 
truyền, cổ động cho một mục đích chính 
trị. văn hóa, một hoạt động kinh tế mang 
tính xã hội của một quốc gia hay một thể 
chế chính trị nào đó.
2. Vai trò của tranh cổ động 
Tranh cổ động trên thế giới đã có 
từ lâu, nhằm tuyên truyền cổ động, quảng 
cáo cho các hoạt động văn hóa, kinh tế, 
chính trị, thương mại... đặc biệt nó được 
coi trọng, phát triển và đạt được thành 
công rực rỡ trong thế chiến lần thứ hai. 
Ở giai đoạn chiến tranh thế giới lần thứ 
hai (1939-1945). Khi các nước tham gia 
vào cuộc chiến tranh này mỗi nước đã sử 
dụng vai trò tranh cổ động, Propaganda, 
Poster, áp phích... làm vũ khí tuyên truyền 
sắc bén cho mục đích chiến tranh riêng 
của mình, trong thế chiến thức hai tranh 
cổ động đã phát huy hết vai trò nhiệm vụ 
của mình nó như một thứ khí khí sắc bén 
lợi hại đánh đúng vào tâm tư, tình cảm, 
tâm lý của người dân cũng như quân đội 
hai bên, thúc đẩy tinh thần yêu nước, cổ 
động cho tiền tuyến anh hùng quyết chiến 
66 Nghiên cứu trao đổi ● Research-Exchange of opinion
quyết thắng, khơi dậy lòng căm thù giặc, 
thúc đẩy hậu phương sản xuất lao động 
quyên mình để có nhiều của cải cho mục 
đích chiến tranh. 
Ở Việt Nam tranh cổ động được gắn 
liền với cuộc đấu tranh giải phóng dân tộc. 
Ngay từ khi mới ra đời tranh cổ động Việt 
Nam đã đóng góp một vai trò to lớn, như 
một chiến sĩ trên mặt trận tư tưởng, phục 
vụ đắc lực cho nhiệm vụ chính trị, tuyên 
truyền đấu tranh cách mạng, vận động 
quần chúng gắn liền với cách mạng và trở 
thành thứ vũ khí tinh thần mạnh mẽ trong 
hành trình giành độc lập cho dân tộc. Các 
bức tranh cổ động ở Việt Nam đã cho thấy 
sự phát triển mạnh mẽ của tinh thần và ý 
chí chiến đấu, đấu tranh, khát khao giành 
độc lập tự do thống nhất đất nước. Trong 
hai cuộc chiến thần kỳ của dân tộc, tranh 
cổ động là một phần máu thịt của nhân 
dân Việt Nam nối liền với Đảng nhà nước 
và chính phủ, thúc đẩy mạnh tinh thần đấu 
tranh quật cường của dân tộc chống lại đế 
quốc thực dân. Những bức tranh cổ động 
mang sức sống của chủ nghĩa anh hùng 
cách mạng Việt Nam, những tác phẩm 
nghệ thuật phục vụ quần chúng và nhân 
dân, hàm chứa rất nhiều thông điệp của 
thời đại.
Trong thời đại ngày nay những sự 
kiện bất ổn về văn hóa, kinh tế, chính trị 
gần đây của một số nước trên thế giới. 
Nhiều nước đã sử dụng công nghệ hiện đại 
vào việc tuyên truyền như; đài phát thanh, 
báo chí, vô tuyến truyền hình, internet, 
nhằm thay thế phần nào vai trò của tranh 
cổ động. Tuy nhiên mặc dù áp dụng những 
công nghệ thông tin vào quảng cáo và 
tuyên truyền, những vẫn không thể bỏ qua 
vai trò của tranh cổ động, Propaganda, 
poster, áp phích, pano truyền thống... hình 
thức tuyên truyền này vẫn là công cụ đắc 
lực giúp một quốc gia, một đảng phái 
chính trị... mang thông tin đến dân một 
cách hiệu quả khó có thể thay thế bằng bất 
cứ hình thức nào.
Trong nhiều mốc lịch sử như; văn 
hóa, kinh tế, chính trị và chiến tranh của 
con người, tranh cổ động đã đóng góp 
một vai trò không nhỏ vào công tác tuyên 
truyền nhằm thúc đẩy kinh tế, chính trị, 
văn hóa xã hội phát triển, thậm trí nó cũng 
có thể làm giảm hoặc thụt lùi một nền 
kinh tế hay chính trị nào đó. Khi nghiên 
cứu về văn hóa chính trị cũng như lịch 
sử, ngoài các tư liệu về hình ảnh trên các 
Propaganda, pano, áp phích, poster, và 
sách, vở, báo chí... chúng ta còn có thể 
nghiên cứu lịch sử văn hóa xã hội qua các 
bức tranh cổ động, Propaganda, poster, 
pano, áp phích,... mỗi một tranh là một 
phong cách, một nền văn hóa, một quan 
niệm về nghệ thuật, một cách xây dựng 
về hình tượng màu sắc, bố cục, chữ, cũng 
như nôi dung thể hiện. 
3. Đặc trưng tranh cổ động ở một 
số nước tiêu biểu
- Tranh cổ động trong giai đoạn 
chiến tranh thế giới lần thứ hai
Trong chiến tranh thế giới lần hai, 
các hình thức tuyên truyền cổ động bằng 
tranh, ảnh, poster, áp phích... được các 
nước tham chiến sử dụng như một công cụ 
quan trọng nhằm duy trì quyền lực cũng 
như việc thực hiện các chính sách chính 
trị xã hội nhằm đưa ra thông báo về tin 
chiến thắng, thất bại hay tuyên truyền vào 
giáo dục, làm tăng cường hay làm suy yếu 
một nền văn hóa, huy động tấn công và 
phòng thủ... qua các hình ảnh ngôn ngữ 
trong tranh cổ động đã tác động mạnh mẽ 
67Nghiên cứu trao đổi ● Research-Exchange of opinion
vào tâm lý người dân. Việc sử dụng phổ 
biến tranh cổ động, Propaganda, poster. 
pano, áp phích tuyên truyền của các nước 
phần lớn được các cơ quan chuyên ngành 
phụ trách đảm nhận, dưới sự chỉ đạo của 
nhà nước. 
- Tranh cổ động ở Hoa Kỳ
Ở Hoa Kỳ Năm 1942, Tổng thống 
Fraklin D. Roosevelt đã thành lập văn 
phòng thông tin chiến tranh (OWI). Nhằm 
phổ biến thông tin và tuyên truyền cho 
chiến tranh. Văn phòng OWI đã sử dụng 
nhiều công cụ khác nhau như; các hãng 
phim Hollywood đài phát thanh nhằm 
tuyên truyền đến người dân. Ngoài ra họ 
còn sử dụng Poster áp phích như một công 
cụ đắc lực để tuyên truyền rộng rãi đến 
mọi tổ chức xã hội cũng như các nước 
đồng minh. Trong chiến tranh thế giới lần 
thứ hai. Chính phủ Hoa Kỳ đã cho phát 
hành gần 200.000 mẫu thiết kế poster, áp 
phích khác để quảng cáo, tuyên truyền cho 
chiến tranh. Những poster, áp phích nhăm 
tuyên truyền một số chủ đề như; bảo tồn, 
sản xuất lương thực, thực phẩm, vũ khí, 
tuyển dụng binh lính, khuyến khích hỗ trợ 
cho chiến tranh,...các poster, áp phích này 
thường được treo ở các khu công cộng 
nhiều người qua lại phổ biến nhất là bưu 
điện, ga đường sắt, trường học, nhà hàng 
và các cửa hàng bán lẻ. Ngoài ra Văn 
phòng OWI còn cho in các poster, áp phích 
nhỏ hơn để treo ở các cửa sổ của nhà riêng 
và các tòa nhà chung cư... Đây là những 
nơi mà các phương tiện tuyên truyền khác 
không thể sử dụng được. Sự khác biệt 
chính giữa tuyên truyền áp phích của Hoa 
Kỳ và tuyên truyền của người Anh và các 
đồng minh khác là các poster áp phích 
của Hoa Kỳ nội dung chủ yếu là tập trung 
vào nhiệm vụ, lòng yêu nước, tinh thần 
lao động, phát triển công nghiệp, sản xuất 
công nghiệp kim loại để phục vụ cho các 
hoạt động quân sự của quân đội Mỹ cũng 
như với các nước đồng minh, nhằm tăng 
năng xuất của cải vật chất... Điều này rất 
khác so với các nước đồng minh và các 
nước khác. Các nước đồng minh và một số 
nước thường sử dụng những hình ảnh, câu 
chữ... nhằm tập trung thúc đẩy lòng căm 
thù của người dân đối với kẻ thù. 
- Tranh cổ động ở Liên Xô cũ
Tranh cổ động, Propaganda, poster, 
áp phích tuyên truyền lần đầu tiên xuất 
hiện trong cuộc cách mạng vô sản ở Nga 
(1917). Những Propaganda, poster này 
được Đảng Cộng sản Liên Xô phát động 
bằng những khẩu hiểu đến công chúng và 
kêu gọi công nhân và nông dân, trí thức 
chiến đấu vì tự do và công lý. Trong chiến 
tranh thế giới lần thứ hai. Đảng cộng sản 
Liên Xô xây dựng một ủy ban Trung ương 
(Agitprop), đây là cơ quan chuyên hoạch 
định những đường lối chính sách, chủ 
trương và kiểm duyệt các thông tin nội 
dung của các propaganda, poster, áp phích. 
Trước khi những poster, áp phích này 
được phát hành đưa đến người dân, phải 
được cơ quan này thống nhất từ tư tưởng, 
đến nội dung, sau đó mới đưa cho các họa 
sỹ nhanh chóng phác thảo rồi vẽ sau đó 
kiểm duyệt lại lần nữa mới được đưa ra 
tuyên truyền. Vì vậy, mỗi một hình ảnh, 
một câu chữ được mang ra tuyên truyền 
điều được chắt lọc gắn gọn, dễ hiểu, nhằm 
gửi đi những thông điệp của chính quyền 
đến tất cả các tầng lớp nhân dân công, 
nông, binh, trí thức trên toàn nước Liên 
Xô. Khi những Propaganda, Poster, áp 
phích này được treo lên tất cả mọi người 
điều phải có trách nhiệm bảo vệ và bất cứ 
ai cũng không được xé hoặc vứt bỏ những 
68 Nghiên cứu trao đổi ● Research-Exchange of opinion
Propaganda,poster này, những ai cố tình 
xé bỏ sẽ bị phạt rất nặng, thậm trí có thể 
bỏ tù qui vào tội chống phá chính quyền 
cách mạng nhân dân. 
Đặc trung của tranh cổ động Liên 
Xô là lối sử dụng hình mảng khúc triết, các 
dạng hình học và đường chéo kết hợp để 
tạo ra những hình ảnh đậm nét các mảng 
màu đỏ, trắng, đen, kết hợp với chữ trắng 
hoặc chữ màu vàng sắc nét, khẩu hiệu ngắn 
ngọn sao cho người xem cảm nhận được 
ngay nội dung cần truyền đạt. Một số bức 
tranh cổ động, đã trở thành hình tượng đại 
diện của Chiến tranh vệ quốc vĩ đại của 
nhân dân Liên Xô ví dụ như tác phẩm của 
họa sỹ Irakli Toidze vẽ vào cuối tháng 6 
năm 1941 với dòng chữ “The Motherland 
Calls” “Tổ quốc gọi”. H3. Đây là một bức 
tranh cổ động nổi tiếng của Liên Xô trong 
chiến tranh thế giới lần II. 
- Tranh cổ động của Đức quốc xã
Trong chiến tranh thế giới lần thứ 
hai Hitler cũng như các nước tham chiến 
khác đã ý thức hiểu rõ về vai trò và sức 
mạnh của tranh cổ động. Hetler đã cùng 
Bộ trưởng Tuyên truyền Josef Goebbels, 
tạo lên một mạng lưới tuyên truyền hiệu 
quả cho chế độ Phát Xít, một thiên sử 
ca, một bộ máy tuyên truyền trắng trợn 
chống Do Thái, mang tính hoành tráng 
và tàn bạo trong lịch sử loài người. Hitler 
đã tạo ra một biểu tượng Swastika - chữ 
Vạn, biến nó trở thành biểu tượng bất khả 
xâm phạm mang một bản sắc của Đức 
Quốc xã. Để có một biểu tượng của mình 
Hitler đã tham gia thiết kế cùng các họa 
sỹ cho đến khi có một hình tượng hoàn 
hảo mà ông ta ưng ý nhất đó là biểu 
tượng Swastika - chữ Vạn ngược lại so 
với biểu tưởng của Phật giáo.
Trong chiến dịch tuyên truyền chống 
người Do Thái của Đức Quốc. Hetler đã sử 
dụng tranh cổ động, poster như một công 
cụ quan trọng trong phỉ báng và tẩy chay 
người Do Thái. Bằng cách trong các tranh 
cổ động, poster. Đức Quốc Xã đã miêu tả 
người Do Thái như là một dân tộc đầy âm 
mưu, tham vọng, tham lam độc ác và hiếu 
chiến. Một cuộc tuyên truyền một chiều 
không đúng sự thật, hoàn toàn bịa đặt đã 
được xác định với việc nhồi nhét vào đầu 
những người dân Đức về sự mưu mô xảo 
quyệt của người Do Thái và cần phải loại 
bỏ dân tộc này ngay. Họ tự dựng lên biểu 
tưởng hoàn hảo của “chủng tộc Aryan”. 
Và tự cho mình là dân tộc thượng đẳng 
thông minh nhất thế giới, cần được duy trì 
nòi giống... 
Hình tượng người đàn ông Do Thái 
ẩn nấp sau là cờ của ba nước Mỹ, Liên 
Xô và Anh những vẫn để lộ ra thân hình 
to lớn to lớn đã chiếm gần trọn hết các lá 
cờ, Ngầm ý rằ ... pinion
chiến tranh chống lại Đức quốc xã. Họ 
còn dùng tranh cổ động, poster... như một 
phương tiện để giáo dục lòng yêu nước 
trách nhiệm của thanh niên với quốc gia, 
họ sử dụng những poster chê bai thậm chí 
miệt thị lẫn nhau làm giảm uy tín cũng 
như hệ thống chính trị của đối phương. 
Điều này chúng ta có thể xem trong Poster 
của người Mỹ vẽ, miêu tả Hitler như một 
kẻ cuồng tín biểu tượng mà ông ta đã tạo 
ra một cách ngu ngốc, vụng về và không 
có thuốc chữa, Hitler đầu đội mũ, mặc áo 
quân phục với chiếc quần đùi trắng được 
in đầy chữ Vạn thể hiện tư tưởng ám ảnh 
của Hitler và xem thường những biểu 
tượng mà Hitler tạo ra. Một biểu tượng mà 
Hitler cho rằng được chứa đầy sức mạnh 
và niềm tin, ý trí mạnh mẽ của tộc người 
Aryan. Những chiếc xe tăng Panzer và xe 
bọc thép xếp đống dưới chân Hitler chính 
là lời răn đe ám chỉ của phe đối nghịch về 
việc họ sẽ phá hủy chế độ Đức Quốc xã dễ 
như việc làm tê liệt và phá hủy xe tăng của 
Đức rồi đưa thành một đống sắt vun. Hình 
ảnh mô tả vẻ ngoài của Hitler, cách sử 
dụng kiểu chữ và dấu câu (như dấu chấm 
than, chữ viết tắt, góc cạnh và trích dẫn,...) 
đã cho thấy rõ ràng rằng poster này chỉ 
mang tính chất châm biếm, miệt thị những 
suy nghĩ hàng động của Hiler chứ không 
có mục đích nhằm để đe dọa đối phương.
Như vậy khi nghiên cứu về tranh cổ 
động Pano, poster của mỗi giai đoạn hoặc 
của một quốc gia nào đó chúng ta cần phải 
nghiên cứu kỹ lưỡng về tư tưởng các hình 
mảng, chữ cũng như các đặc điểm văn hóa 
kinh tế chính trị các biểu tượng của một 
nền văn hóa, những ngôn ngữ ẩn dụ... thì 
mới hiểu hết ý nghĩa của tranh cổ động 
cũng như các pano, poster tuyên truyền. 
Nếu không người xem có thể hiểu nhầm 
sang một hình thức tuyên truyền nào đó. 
Ví dụ như poster H4 làm cho người xem 
dể hiểu đây là một bức poster nhằm tuyên 
truyền quảng cáo cho một bộ phim truyền 
hình nào đó.
4. Vai trò của tranh cổ động trong 
chiến tranh ở Việt Nam 
Trong chiến tranh ở Việt Nam, tranh 
cổ động có một vai trò hết sức đặc biệt nó 
gánh vác một vai trò trọng trách to lớn, 
phục vụ đắc lực cho nhiệm vụ tuyên truyền 
kinh tế, văn hóa chính trị của Đảng và nhà 
nước đến nhân dân, nhằm vận động gắn 
kết quần chúng nhân dân gắn liền với cách 
mạng và trở thành vũ khí sắc bén trên mọi 
mặt trận, tạo nên động lực tinh thần mạnh 
mẽ, cùng toàn Đảng, toàn quân, toàn dân 
ta đồng lòng trước sau như một trong công 
cuộc giải phóng đất nước giành độc lập cho 
dân tộc. Ở Việt Nam cũng giống như các 
nước phương Tây khác như Liên Xô, Anh, 
và Hoa Kỳ khi có chiến tranh điều thành 
lập ra bộ thông tin tuyên truyền. Ngay sau 
khi chiến tranh sảy ra, chính phủ Việt Nam 
đã thành lập Bộ Thông tin, Tuyên truyền 
ngày 1/1/1946 sau đổi tên là Bộ Tuyên 
truyền và Cổ động) - tiền thân của Bộ Văn 
hóa, Thể thao và Du lịch ngày nay. Bộ này 
có trách nhiệm phát động tuyên truyền, 
đưa ra những đường lối chính sách của 
Đảng và nhà nước ta tới các họa sỹ, để các 
họa sỹ sáng tác tranh cổ động, tờ rơi nhằm 
tuyên truyền chủ trương, đường lối kháng 
chiến của Đảng tới mọi tầng lớp nhân dân. 
Các chủ đề tùy theo từng giai đoạn cụ thể 
của cuộc kháng chiến mà sáng tác.
- Tranh cổ động giai đoạn kháng 
chiến chống Pháp (1945-1954)
Có thể nói, người khởi nguồn cho 
tranh cổ động Việt Nam phát triển mạnh 
70 Nghiên cứu trao đổi ● Research-Exchange of opinion
mẽ chính là Chủ Tịch Hồ Chí Minh đã 
vẽ minh họa đăng trên báo Độc Lập năm 
1941: “Việt Nam độc lập thổi kèn loa”. 
Bức tranh thể hiện hình tượng một người 
đầu đội nón lá, tay cầm kèn loa đang bước 
đi mạnh mẽ, được Hồ Chủ Tịch khéo léo 
tạo hình bằng chính những nét chữ “Việt 
Nam độc lập”, khoẻ khoắn và mộc mạc, 
đầy sáng tạo kèm theo một khổ thơ.
Bức ký họa sử dụng nét tuy đơn giản 
nhưng có sức tuyên truyền cổ vũ mạnh mẽ, 
đến hàng triệu triệu con tim người Việt. 
Không những thế, nó còn có tác dụng như 
một sự khởi đầu cho sự phát triển tranh cổ 
động ra đời trong giai đoạn 1945 - 1954 và 
cho đến tận ngày nay. 
Sau khi bức kí họa này đăng trên báo 
Độc Lập đã ngay lập tức tác động đến các 
họa sỹ tài hoa và yêu nước thời bấy giờ 
như: Tô Ngọc Vân, Trần Văn Cẩn, Lương 
Xuân Nhị, Nguyễn Đỗ Cung, Sĩ Ngọc...
cùng nhiều các thế hệ họa sỹ đi theo cách 
mạng vì sự giải phóng dân tộc độc lập, tự 
do hạnh phúc của nhân dân. Những họa 
sỹ đi theo cách mạng đều nhanh chóng 
tham gia vào vẽ tranh cổ động nhằm tuyên 
truyền cho sự nghiệp giải phóng dân tộc, 
cho phong trào diệt giặc đói, giặc dốt...
những bức tranh cổ động đã gây lên tiếng 
vang lớn trong xã hội và in đậm dấu ấn 
trong lòng người xem như tác phẩm. “Hà 
Nội vùng đứng lên 1946” tranh khắc gỗ 
của họa sỹ Tô Ngọc Vân. 
Cũng trong giai đoạn để hưởng ứng 
lời kêu gọi của Chính phủ nước Việt Nam 
Dân chủ Cộng hòa, tháng 9 năm 1945. 
Chủ tịch Hồ Chí Minh chủ trương mở 
chiến dịch chống nạn mù chữ, tiêu diệt 
giặc dốt, coi đó là nhiệm vụ cấp bách thứ 
hai trong 6 nhiệm vụ cấp bách của chính 
quyền. Hồ Chủ tịch nói “Một dân tộc dốt 
là một dân tộc yếu” và nhấn mạnh “Dốt 
là dại, dại thì hèn”. Vì vậy, không chịu 
dại, không chịu hèn, cho nên thanh toán 
nạn mù chữ là một trong những việc cấp 
bách và quan trọng của nhân dân các nước 
dân chủ mới”. Vì vậy ông đã vẽ nhiều bức 
tranh cổ động tuyên truyền hưởng ửng 
chủ trương chống nạn mù chữ của chính 
phủ: (Đốt đuốc đi học) nhằm tuyên truyền 
động viên toàn dân đi học. Bình dân học 
vụ đã dấy lên tinh thần say mê học chữ 
từ Bắc chí Nam, từ đồng bằng đến miền 
núi. Công nhân học trong xưởng thợ, 
thương binh học ở an dưỡng đường, ngư 
dân học ngay trên thuyền chài, nông dân 
học trên cánh đồng, sân đình chùa, gốc 
đa, bến nước, trẻ nhỏ học trên lưng trâu. 
Người dân ban ngày đi làm, ban đêm thắp 
đèn dầu, đốt đuốc đến lớp. Điều này cho 
thấy các tác phẩm tranh cổ động của họa 
sỹ Tô Ngọc Vân đã bám sát thực tiễn của 
cách mạng Việt Nam hoàn cảnh xã hôi đất 
nước trong giai đoạn đương thời để tuyên 
truyền cổ động toàn dân tham gia phong 
trào do chính phủ đề gia. 
Nếu họa sỹ Tô Ngọc Vân vẽ tranh 
cổ động nhằm tuyên truyền đến người dân 
những đường lối, chủ chương, chính sách 
của Đảng, thì họa sỹ Lương Xuân Nhị lại 
vẽ những bức tranh cổ động tác động đến 
tâm lý của những người lính bên kia chiến 
tuyến, kêu gọi động viên những người 
lính bỏ súng quay đầu về với gia đình với 
quê hương tổ quốc mình. Những tác phẩm 
của ông có sức tuyên truyền mạnh mẽ tác 
động trực tiếp đến tâm lý, tình cảm của 
bính lính Pháp cũng như nhân dân những 
người yêu chuộng hòa bình...Những bức 
tranh này ban đầu được treo trên các trụ 
đường quốc lộ chính về sau những ấn 
71Nghiên cứu trao đổi ● Research-Exchange of opinion
phẩm này được in lại theo cỡ nhỏ để các 
cán bộ tuyên truyền sử dụng dưới dạng 
“tờ rơi” đưa đến chiến trường nhằm tuyên 
truyền những người lính Pháp quay về với 
chính nghĩa. 
Trong giai đoạn kháng chiến chống 
Pháp nghệ thuật tranh cổ động Việt Nam 
đã phát triển một cách nhanh chóng tạo tiền 
đề cho sự phát triển giai đoạn sau. Trong 
kháng chiến chống thức dân Pháp, vì điều 
kiện khó khăn các dạng tranh cổ động, áp 
phích in khắc gỗ, in lưới và in đá được 
nhiều họa sỹ, nghệ nhân sử dụng phổ biến, 
chủ yếu được vẽ hoặc in lên trên chất liệu 
giấy như giấy dó, giấy báo, giấy xi măng... 
được phát hành với nhiều hình thức đa 
dạng và phong phú như truyện tranh, tranh 
cổ động, áp phíc vẽ trên tường, truyền đơn 
và hình thức báo giấy, báo tường, nội dung 
chủ yếu nhằm tuyên truyền đường lối của 
chính phủ Kháng chiến, và cung cấp những 
thông tin chiến trường cho quần chúng 
nhân dân, động viên nhân dân tích cự tham 
gia sản xuất tích trữ lương thực... phục vụ 
cho chiến tranh. 
Tranh cổ động ở Việt Nam ra đời 
trong những năm đầu của cuộc kháng 
chiến chống Pháp, với hoàn cảnh đất nước 
vô cùng khó khăn thiếu thốn cả về vật chất 
lẫn tinh thần, trong khi đó người dân thì 
không biết chữ.Vì vậy muốn tuyên truyền 
những đường lối kháng chiến kiến quốc 
của chính phủ tới người dân thì chỉ còn có 
cách là vẽ những hình ảnh trực quan sinh 
động nhất, kèm theo lời minh họa ngắn 
gọn súc tích thì người dân mới hiểu được. 
Những bức tranh cổ động, tờ rơi truyền 
đơn lúc này chủ yếu là khắc gỗ, vì chất liệu 
này in ấn nhanh để phục vụ kháng chiến, 
tuy là chất liệu đồ họa khắc gỗ nhưng 
phong phú về bút pháp, nhạy bén về chủ 
đề, đề tài của các họa sỹ lúc này chủ yếu 
tuyên truyền về đường lối kháng chiến 
chống Pháp và những thành quả đấu tranh 
của Đảng quân và dân ta đã đạt được. Mỗi 
một bức tranh cổ động là một tác phẩm 
nghệ thuật đồ họa giàu cảm xúc của mỗi 
cá nhân họa sỹ. Vượt qua những khó khăn 
thiếu thốn về phương tiện cũng như chất 
liệu ở thời chiến, các họa sỹ đã đưa nghệ 
thuật tranh cổ động tuyên truyền Việt Nam 
lên một tầm cao mới, sáng tạo nên những 
tác phẩm vừa mang giá trị thẩm mỹ cao, 
vừa là công cụ tuyên truyền một cách hiệu 
quả những đường lối, chủ trương, chính 
sách của Đảng và Nhà nước, truyền tải đi 
ý chí quyết tâm và hành động của cả dân 
tộc, ghi lại những khoảng khắc hào hùng 
của quân và dân ta một cách chân thực 
nhất trong lịch sử chiến tranh ở Việt Nam 
giai đoạn 1945-1954. 
5. Kết luận
Như vậy qua tìm hiểu và phân tích 
một số các bức trong cổ động của một số 
nước tham gia thế chiến lần thứ hai như; 
Liên Xô, Anh, Mỹ. Đức quốc xã. Ta có 
thấy mỗi quốc gia khi tham gia vào chiến 
tranh điều sử dụng vai trò của tranh cổ động. 
Progapanda, poster, áp phích, như một thứ 
vũ khí sắc bén với mục đích tuyên truyền tới 
người dân, và cũng làm thứ vũ khí lợi hại tác 
động đến tâm lý, gây tổn hại đến tinh thần và 
vật chất phía đối phương. Mỗi nước có mục 
đích khác nhau nên sử dụng tranh cổ động 
với mục đích chính trị khác nhau. 
Ở Mỹ trong chiến tranh thế giới lần 
hai người Mỹ không tham gia trực tiếp với 
Đức mà chỉ đứng danh nghĩa đồng minh. 
Nên tranh cổ động của họ thiên về khoa 
khoang sức mạnh quân sự và thúc đẩy 
nhân dân làm kinh tế phát triển đất nước. 
72 Nghiên cứu trao đổi ● Research-Exchange of opinion
Ở Anh trong suốt thế chiến thứ 
hai Anh tái lập bộ thông tin để tạo ra bộ 
máy tuyên truyền nhằm tác động đến dân 
chúng thúc đẩy người dân hỗ trợ của cải 
vật chất cho chiến tranh. Các hình thức 
truyền thống như báo và áp phích, thúc 
đẩy sự thù địch với kẻ thù, hỗ trợ cho các 
đồng minh. Thức tỉnh dân chúng để chiến 
đấu với Đức quốc Xã một cuộc chiến chính 
nghĩa giúp giải phóng cho các quốc gia bị 
chiếm đóng. Người Đức cũng bị coi là ác 
quỷ. Người Anh sử dụng nhiều poster, áp 
phích, nhằm đả kích, Đức quốc Xã.
Ở Liên Xô tranh cổ động đã đóng 
một vai trò vô cùng quan trọng trong cuộc 
chiến tranh vệ quốc vĩ đại của nhân dân 
Liên Xô. Dựa trên hệ tư tưởng của chủ 
nghĩa Mác Lênin nhằm thúc đẩy đường lối 
của Đảng cộng sản. Tranh cổ động ở Liên 
Xô như là một chiến sĩ xung kích trên toàn 
bộ mặt trận từ hoạch định đường lối, chủ 
trương lao động sản xuất, phát triển kinh 
tế, chính trị, cổ động toàn dân sẵn sàng 
tham gia chiến đấu bảo vệ tổ quốc. Mang 
tính chất về chủ nghĩa hiện thực anh hùng 
và lãng mạn. Trong những bức tranh cổ 
động sau có rất nhiều cảnh công nghiệp xã 
hội chủ nghĩa được coi là một chủ đề lớn 
của nghệ thuật xã hội chủ nghĩa. 
Trong tranh cổ động của Đức quốc 
Xã luôn đề cao chủ nghĩa cuồng tín dân 
tộc vừa chớm nở bắt quần chúng nhân 
dân tôn trọng, ngưỡng mộ vô biên đối 
với Lãnh tụ. Hướng người dân đi theo tư 
tưởng phân biệt chủng tộc. Hình ảnh kẻ 
thù của họ là người Do thái, người cộng 
sản và các nước đông minh như; Vương 
quốc Anh, Hoa Kỳ, Pháp..Chính vì vậy 
những bức tranh cổ động của họ luôn có 
những ngôn từ lời nói hình ảnh miệt thị 
phân biệt đối sử, nhằm bôi xấu súc phạm 
danh dự các quốc gia khác bằng những lời 
lẽ vu khống khong có thật... 
Ở Việt Nam tranh cổ động đã ra đời 
cùng cách mạng Việt Nam, nó đã gằn bó 
máu thịt với trong công cuộc đấu tranh 
giải phóng dân tộc và đã nhanh chóng 
trở thành thể loại xung kích của mỹ thuật 
Việt Nam, phục vụ kịp thời công cuộc 
đấu tranh dành độc lập dân tộc, xây dựng, 
bảo vệ và phát triển đất nước. Các họa sỹ 
vẽ tranh cổ động luôn là những chiến sĩ 
tuyên truyền, cổ động phản ánh những sự 
kiện, những vấn đề thời sự của đời sống 
xã hội. Giai đoạn kháng chiến chống Pháp 
(1946-1954) tranh cổ động luôn bám sát 
các chiến dịch của bộ đội ta, công tác binh 
vận, tình quân dân, đặc biệt là chiến dịch 
Điện Biên Phủ. Các đề tài về giao thông, 
vận tải, nông nghiệp, đẩy mạnh sản xuất, 
học tập văn hóa góp phần cổ vũ khí thế 
cách mạng, tất cả để đánh thắng thực dân 
Pháp tiến tới độc lập tự do hạnh phúc của 
nhân dân.
Trong chiến tranh thế giới lần thứ 
hai, cũng như cuộc kháng chiến chống 
Pháp của nhân dân Việt Nam. Tranh cổ 
động, pano, áp phích tuyên truyền đã đóng 
một vai trò quan trọng, trong việc tuyên 
truyền quảng bá các yếu tố tâm lý, chính 
trị vv... đến với nhân dân. Tranh cổ động... 
còn là một công cụ, một vũ khí vô cùng sắc 
bén trong việc chiêu mộ, tuyển dụng binh 
lính, cũng như vật chất cho các nhà nước. 
Qua những luận giải của một số tranh cổ 
động, poster mà các nước thể hiện trong 
thế chiến lần thứ hai đã cho chúng ta biết 
được, mỗi một quốc gia, một vùng lãnh 
thổ điều có những đặc trưng văn hóa riêng 
biệt, vì vậy mà những poster, áp phích, 
tuyên truyền của họ có những nét riêng 
biệt mà không nước nào giống nước nào. 
73Nghiên cứu trao đổi ● Research-Exchange of opinion
Mỗi nước vì mục đích văn hóa kinh tế 
chính trị khác nhau sẽ thiết kế những pano 
áp phích khác nhau nhằm tuyên truyền 
những tư tưởng đường lối chính trị riêng 
của mình tới nhân dân của mỗi nước. Tuy 
nhiên những tranh cổ động, áp phích, 
poster, pano này có đúng hay không đúng 
sự thật nó còn phụ thuộc vào hoàn cảnh 
xã hội cũng như hệ thống chính trị đương 
thời đang nắm chính quyền.
Tài liệu tham khảo: 
[1]. Nguyễn Tôn Nhan, Phú Văn Hẳn (2015), 
Từ điển Tiếng Việt, Nxb Hồng Đức. [tr.8]
[2]. Trương Văn Giới Lê Khắc Kiều Lục Nxb 
khoa học xã hội Từ điển Hán Việt [tr.14]
[3]. Jacques Ellul. (1973) Propaganda The 
Formation of Men’s Attitudes. New York: 
Vintage Books, [tr107]
 [4]. Jowett & O’Donnell. A brief history of 
Propaganda [tr.5]
[5]. Jacques Ellul. Propaganda: The Formation 
of Men’s Attitudes. New York: Vintage Books, 
1973
[6]. Minh Huy Vai trò của tranh cổ động 
chính trị trong công tác tuyên truyền, giáo 
dục truyền thống cách mạng. Nguồn http://
trungtamvhtt.thuathienhue.gov.vn Ngày cập 
nhật 11/09/2018
[7]. Trần Duy Long, Bài học trong việc sáng 
tác tranh cổ động, nguồn 
vn/
[8]. Tuyển tập tranh cổ động 2009 - 2010, Cục 
Văn hóa cơ sở phát hành.
[9]. Tuyển tập tranh cổ động 2006, Cục Văn 
hóa cơ sở phát hành.
[10]. Nghiên cứu vai trò của thiết kế đồ họa 
trong chiến tranh thế giới thứ 2. Nguồn http://
polygon.vn/VN/ truy cập 2/11/2018
[11]. propaganda/archive/poster-german-
student/ nguồn ttps://www.Ushmm.Org/ truy 
cập ngày 7/11/2018)
Địa chỉ tác giả: Khoa Tạo dáng công nghiệp, 
Trường Đại học Mở Hà Nội
Email: tranquocbinh72@gmail.com