Bài giảng Cờ vua - Dương Lê Bình

1 
 UBND TỈNH QUẢNG NGÃI 
 TRƯỜNG ĐH PHẠM VĂN ĐỒNG 
BÀI GIẢNG 
MÔN CỜ VUA 
 GV: Dương Lê Bình 
 BỘ MÔN: TD - GDQP, AN 
 Quảng Ngãi, 2/2017 
2 
LỜI NÓI ĐẦU 
 Thực hiện thông báo số: 935/TB-ĐHPVĐ của Hiệu trưởng trường Đại học 
Phạm Văn Đồng về việc triển khai đưa bài giảng lên website nhằm tạo điều kiện cho 
sinh viên có thêm tài liệu để nghiên cứu học tập, qua đó đáp ứng yêu cầu đổi mới đào 
tạo theo hệ thống tín chỉ, từng bước nâng cao chất lượng đào tạo trong nhà trường, 
chúng tôi đã biên soạn và giới thiệu đề cương bài giảng môn Cờ Vua với thời lượng 
02 tín chỉ, giảng dạy 45 tiết (lý thuyết 15t, thực hành 30t), dùng cho sinh viên ngành 
Cao đẳng Sư phạm Giáo dục thể chất trường Đại học Phạm Văn Đồng. 
 Chương trình đào tạo cử nhân CĐSP GDTC yêu cầu phải nắm vững kiến thức, 
kỹ năng thực hành kỹ thuật môn Cờ Vua và ứng dụng nó trong thực tiễn GDTC, huấn 
luyện thể thao ở cơ sở: Đây chính là phần kỹ năng chuyên môn nghiệp vụ rất quan 
trọng của người giáo viên GDTC. 
 Cờ Vua là môn thể thao có tác dụng phát triển tư duy lôgic, luyện trí thông 
minh, giáo dục những phẩm chất tốt đẹp như tính tổ chức kỉ luật, kiên cường, bình 
tĩnh, luyện mưu trí, óc sáng tạo; luyện cách nhìn xa trông rộng, biết cách phân tích 
tổng hợp tình hình một cách khách quan khoa học, rèn luyện cách làm việc có kế 
hoạch, tính quyết đoán và táo bạo trong xử lí tình huống. 
Học phần cung cấp cho sinh viên hệ thống các tri thức cơ bản trong môn cờ 
vua, các phương pháp giảng dạy, tập luyện, luật cờ vua, phương pháp tổ chức thi đấu 
và làm trọng tài môn Cờ Vua. 
 Đề cương bài giảng được biên soạn dựa trên giáo trình qui định của Bộ Giáo 
dục-Đào tạo, kết hợp với các tài liệu, sách tham khảo có liên quan, theo hướng tập 
trung vào các vấn đề cơ bản nhất, phù hợp với trình độ khả năng tiếp thu của sinh 
viên, nhưng vẫn đảm bảo nội dung của chương trình. 
 Để tiếp thu tốt nội dung bài giảng, sinh viên cần tự nghiên cứu học tập kết hợp 
với các tài liệu tham khảo, tự giác tích cực trong ôn tập, ngoại khóa, tự học và thảo 
luận nhóm để nắm chắc các nội dung trọng tâm của bài giảng, đồng thời có thể vận 
dụng vào hoạt động rèn luyện học tập của bản thân cũng như trong thực tiễn công tác 
sau này. 
3 
 Trong quá trình biên soạn không tránh khỏi những thiếu sót, chúng tôi chân 
thành cảm ơn những ý kiến đóng góp chân tình của quí thầy cô giáo, các đồng nghiệp 
và các bạn sinh viên để tập bài giảng ngày càng hoàn chỉnh. 
 Xin chân thành cảm ơn! 
 TÁC GIẢ 
 DƯƠNG LÊ BÌNH 
4 
DANH MỤC NHỮNG TỪ, THUẬT NGỮ VIẾT TẮT 
FIDE Liên đoàn Cờ Vua thế giới 
HLV Huấn luyện viên 
ĐHPVĐ Đại học Phạm Văn Đồng 
CĐSP Cao đẳng Sư phạm 
HSSV Học sinh, sinh viên 
GDTC Giáo dục thể chất 
NXB Nhà xuất bản 
TDTT Thể dục thể thao 
VĐV Vận động viên 
ĐKTQT Đại kiện tướng Quốc tế 
5 
Chương 1 
NHỮNG TRI THỨC CƠ BẢN TRONG CỜ VUA 
1.1. Nguồn gốc, lịch sử phát triển, đặc điểm, tác dụng của môn Cờ Vua 
 1.1.1. Nguồn gốc của môn Cờ Vua 
 Cờ Vua xuất hiện ở Ấn Độ vào thế kỷ thứ VI sau Công nguyên. Cho đến ngày 
nay, người ta vẫn không biết chính xác ngày tháng nào và ai là người khởi xướng ra 
trò chơi này, chỉ biết rằng đây là một trò chơi phức tạp về đủ mọi phương diện: Bàn 
cờ, hình thức quân, nhất là luật chơi, phong cách, đường lối, chiến thuật và chiến 
lược. Do vậy, Cờ Vua không phải là sản phẩm của một người nào mà là một trò chơi 
trí tuệ của cả một tập thể của các dân tộc Phương Đông. Trải qua nhiều thế hệ, trò 
chơi này đã phát triển thành môn thể thao cuốn hút hàng triệu triệu người tham gia 
tập luyện và thi đấu như ngày nay. Có thể nói rằng, Cờ Vua xuất hiện là do nhu cầu 
của đời sống loài người nhằm phát triển trí tuệ, luyện cách suy nghĩ, cách tính toán 
và là sự đấu tranh với nhau về mặt lí trí mà bắt đầu cuộc đấu này với nhiều điều kiện 
như nhau, không có yếu tố ngẫu nhiên, trong đó ai là người thông minh hơn sẽ thắng 
cuộc. 
 Ở Ấn Độ người ta gọi trò chơi này là "Chatugara" có nghĩa là “04 thành viên” 
phù hợp với bốn loại binh chủng của quân đội thời bấy giờ đó là: Chiến xa, tượng xa, 
kị binh và lục quân. Như vậy có thể cho rằng, Cờ Vua ra đời cùng với sự hình thành 
và phát triển của nghệ thuật quân sự; nghệ thuật: “Bài binh bố trận” và “Điều binh 
khiển tướng”. 
6 
 1.1.2. Lịch sử phát triển Cờ Vua trên thế giới 
 Từ Ấn Độ trò chơi này được chuyển sang Trung Á, ở Ả rập, nó được mang tên 
là "Satơrăng", sau đó Satơrăng theo những cuộc chiến tranh buôn bán du nhập vào 
Tây Ban Nha, Italia rồi lan rộng ra khắp châu Âu. 
 Ở Châu Âu, SaTơRăng được mang tên mới ở mỗi nước như: Schanh (Đức); 
Szchung (Ba Lan), Chess (Anh), E chess (Pháp) 
 Vào cuối thế kỷ thứ XV đến đầu thế kỉ XVI, luật chơi Cờ Vua bắt đầu được 
hình thành. Đến thế kỷ XVI-XVII các trường phái cờ bắt đầu xuất hiện với tư tưởng 
chủ đạo là Phối hợp chiến thuật (Tạo ra tính năng động của các quân cờ, những đòn 
phối hợp đẹp mắt, nhiều nước đi mang lại hiệu quả bất ngờ, tạo ra những tình thế 
chiếu hết sức chớp nhoáng). 
 Sang thế kỷ thứ XVIII, Cờ Vua đi sâu vào Châu Âu, khi đó Paris trở thành trung 
tâm Cờ Vua. Vào thời kì này A.Philiđô (1726 -1795) VĐV Cờ Vua người Pháp đã 
đưa ra công chúng một lối chơi mới. Lối chơi thế trận liên hoàn (Nói đến cách chơi 
bằng các Tốt, chúng là linh hồn của ván cờ, chí có chúng mới tạo ra thế trận công 
hay phòng thủ, cách bố trí của chúng sẽ quyết định số phận của ván cờ .) 
 Cũng trong thời kì này, nổi lên các quán quân thành nôđôma (Italia) Đenriô, 
Posiani đưa ra lối chơi thoáng và phối hợp, đó là vũ khí chính của cuộc đấu. Những 
nhà chơi cờ lỗi lạc thành Nôđôma đi đến kết luận: “Thành công của ván cờ không chỉ 
phụ thuộc vào tấn công và nghị lực mà còn phụ thuộc vào giai đoạn tàn cuộc. Ai là 
người biết chơi khôn ngoan hơn thì sẽ thắng cuộc”. 
 Thế kỷ thứ XIX là sự kết hợp hài hoà giữa lối chơi phối hợp chiến thuật và lối 
chơi thế trận liên hoàn do các VĐV nổi tiếng như: Vimhem Xtâynic, Alecxanđơ 
Pêtơrốp, Mikhain Trigôrin đưa ra, và đây cũng chính là những trường phái mạnh 
của Cờ Vua hiện đại. Trong thời kì này Philip Xtamma đã đi vào lịch sử môn cờ vua 
vì là người có công nghiên cứu để hoàn thiện các kí hiệu trên bàn cờ (Hàng, ô, cột) 
 Năm 1883, một thợ đồng hồ người Anh tên là Uyxơn đã sáng chế ra đồng hồ 
chuyên dụng trong thi đấu cờ vua. 
 Năm 1886, giải vô địch cờ vua thế giới lần đầu tiên được tổ chức, tới năm 1927 
giải vô địch dành cho nữ mới được tổ chức 
7 
 Năm 1924, Liên đoàn Cờ Vua thế giới được thành lập tại Paris Pháp 
(Féderation Internationale Des Echess – Viết tắt là FIDE). 
 1.1.3. Lịch sử phát triển Cờ Vua ở Việt Nam: 
 Tổ chức tiền thân của Liên đoàn cờ Việt nam là Hội cờ tướng Việt nam, được 
thành lập ngày 14/02/1965 tại Nhà khai trí kiến thức, do bác sĩ Lê Đình Thám làm 
Hội trưởng. 
 Tháng 8/1976, Việt Nam nhận được thư mời tham dự cuộc thi đấu Cờ Vua do 
Liên đoàn cờ các nước Ả rập tổ chức với tư cách là quan sát viên. 
 Năm 1978, Tổng cục TDTT đã ra chỉ thị số 73/CT để hướng dẫn phong trào cờ 
vua rộng rãi trong mọi tầng lớp nhân dân, nhất là đối với thanh thiếu niên, học sinh. 
 Ngày 05/08/1980, Bộ Giáo dục và đào tạo đã ra văn bản số 1787/TDQS về việc 
chính thức đưa cờ Vua vào giảng dạy trong các trường Cao đẳng, Đại học sư phạm 
và trường Đại học TDTT trên phạm vi toàn quốc. 
 Ngày 15/12/1980, Hội cờ được thành lập lại, lấy tên là Hội cờ Việt nam do ông 
Hồ Trúc, Thứ trưởng Bộ Giáo dục và Đào tạo làm Hội trưởng; Từ đó cờ vua Việt 
Nam bước đầu phát triển sâu rộng ở mọi đối tượng trong xã hội. 
 Tháng 10/1984, Hội cờ Việt Nam chính thức là thành viên của Liên đoàn cờ 
Vua Châu Á; năm 1988, Việt Nam chính thức được công nhận là thành viên của Liên 
đoàn Cờ Vua thế giới (FIDE). Cuối năm 1991, Hội cờ tổ chức Đại hội toàn quốc lần 
thứ hai và đổi tên thành liên đoàn cờ Việt Nam, do ông Nguyễn Hữu Thọ, tổng biên 
tập báo Nhân dân làm Chủ tịch. 
 Hàng năm, giải Cờ vua cho các đối tượng được tổ chức rộng rãi với các giải 
đỉnh cao, giải các đấu thủ mạnh, giải cờ vua trẻ, giải cờ vua cho HSSV, giải Hội khoẻ 
phù đổng. Ngoài các giải trong nước, đội tuyển cờ vua Quốc gia với các lứa tuổi đã 
được hình thành thông qua các giải Toàn quốc, các đội tuyển đó thường xuyên tham 
dự các giải thi đấu Quốc tế và đã thu được không ít những thành công. Hiện nay Cờ 
Vua Việt nam có rất nhiều VĐV giỏi như: ĐKTQT Nguyễn Ngọc Trường Sơn, Lê 
Quang Liêm 
 * Kỷ lục của cờ vua Việt Nam: 
8 
 1. Đào Thiên Hải: là đại kiện tướng đầu tiên của Việt Nam và là kì thủ Việt 
Nam đầu tiên vô địch một giải thế giới (giải trẻ U16 thế giới). 
 2. Nguyễn Ngọc Trường Sơn: (sinh 28 tháng 2 năm 1990) hiện đang sống 
ở thành phố Rạch Giá, Kiên Giang là một đại kiện tướng cờ vua hàng đầu của Việt 
Nam. Theo xếp hạng hiện tại của FIDE, anh là kì thủ số 2 của Việt Nam. Năm 
2000 giành được huy chương vàng vô địch cờ vua thế giới lứa tuổi không quá 10 tại 
Tây Ban Nha. Năm 2004, Sơn trở thành đại kiện tướng cờ vua khi mới 14 tuổi 10 
tháng và là một trong số ít các kì thủ đạt được danh hiệu đại kiện tướng khi chưa tới 
15 tuổi. 
 3. Lê Quang Liêm: (sinh ngày 13 tháng 3 năm 1991) Trong bảng xếp hạng hiện 
tại của FIDE, Liêm là kỳ thủ có hệ số Elo cao nhất Việt Nam. Anh là nhà đương kim 
vô địch thế giới nội dung cờ chớp. Anh đoạt ngôi quán quân giải vô địch cờ vua thế 
giới lứa tuổi dưới 14 vào năm 2005, 2 lần huy chương bạc giải cờ vua trẻ thế giới lứa 
tuổi 10 và 12 (năm 2001 và 2003), huy chương vàng giải vô địch cờ vua châu Á lứa 
tuổi dưới 16 năm 2006. Ngoài ra, Lê Quang Liêm còn đoạt một số huy chương vàng 
ở cấp khu vực Đông Nam Á. Sau thành tích thi đấu xuất sắc tại giải Olympiad cờ vua 
thế giới năm 2006 tổ chức tại Ý thắng 5 đại kiện tướng quốc tế, hòa 3 đại kiện tướng 
quốc tế khác, Liêm được đặc cách phong lên đại kiện tướng quốc tế. 
 4. Nguyễn Anh Khôi (sinh 2002) là một vận đông viên cờ vua Việt Nam, vô 
địch thế giới lứa tuổi U10 (không quá 10 tuổi) năm 2012 với số điểm tuyệt đối 11 
điểm / 11 ván. 
 5. Nguyễn Lê Cẩm Hiền (sinh 2007) vô địch thế giới lứa tuổi U8 năm 2015, 
đã trở thành kỳ thủ thứ ba của Việt Nam sau Trường Sơn (năm 1999) và Nguyễn Anh 
Khôi (năm 2012, 2014) có được danh hiệu vô địch thế giới lứa tuổi trẻ. 
 1.1.4. Đặc điểm, tác dụng của môn Cờ Vua. 
9 
 Cờ Vua là môn thể thao có đặc trưng là ít đòi hỏi cao về các tố chất thể lực, song 
lại có yêu cầu cao về sự bền bỉ, mưu trí, thông minh, óc sáng tạo ở người chơi. Chính 
vì vậy, Cờ Vua phù hợp với con người và có điều kiện phát triển ở Việt Nam. 
 Chơi cờ không đòi hỏi dụng cụ, sân bãi phức tạp như một số môn thể thao khác, 
tập luyện không đòi hỏi cần thiết phải đông người, hình thức tập luyện phong phú, đa 
dạng, có thể tự mình nghiên cứu tài liệu sách báo, máy đánh cờ, hoặc chơi trên máy 
vi tính tùy theo từng trình độ khác nhau. 
Cờ Vua là môn thể thao có tác dụng phát triển tư duy lôgic, luyện trí thông minh, 
giáo dục những phẩm chất tốt đẹp như tính tổ chức kỉ luật, kiên cường, bình tĩnh, 
luyện mưu trí, óc sáng tạo; luyện cách nhìn xa trông rộng, biết cách phân tích tổng 
hợp tình hình một cách khách quan khoa học, rèn luyện cách làm việc có kế hoạch, 
tính quyết đoán và táo bạo trong xử lí tình huống. 
Chơi Cờ Vua chính là góp phần xây dựng con người mới xã hội chủ nghĩa, nâng 
cao đời sống văn hóa tinh thần của nhân dân, thực hiện việc trao đổi văn hóa TDTT 
với các nước trên thế giới. Chơi cờ là một môn giải trí tao nhã, tạo ra cảm giác sảng 
khoái, bởi có sự biến hóa kì diệu trong mỗi nước cờ, mỗi thế biến. 
* Câu hỏi ôn tập: 
1. Nguồn gốc, lịch sử phát triển môn Cờ vua 
2. Tác dụng của môn Cờ vua 
* Câu hỏi thảo luận: 
 1. Lịch sử phát triển Cờ Vua trên thế giới và Việt Nam? 
1.2. Bàn cờ, quân cờ: 
 1.2.1. Mục đích ván cờ: 
 Mục đích của ván cờ là mỗi bên phải thực hiện chiến thuật, chiến lược, sử dụng 
các quân thông qua những nước đi đúng luật để chiếu hết Vua của đối phương hoặc 
giữ hòa trong điều kiện không thể thắng được. 
 1.2.2. Cấu tạo bàn cờ: 
 Bàn cờ là một hình vuông chia thành 64 ô vuông nhỏ bằng nhau, các ô nhỏ đó 
được tô màu đậm, nhạt xen kẽ nhau gọi là ô cờ. Mỗi ô cờ có kí hiệu riêng, tên của ô 
cờ được mang là chữ cái của cột dọc và số của hàng ngang giao nhau tại ô đó. 
10 
 Các ô cờ nối với nhau tạo thành một đường thẳng từ phải qua trái đấu thủ gọi là 
các hàng ngang được kí hiệu bằng số từ 1-8 tính từ đấu thủ cầm quân trắng tới đấu 
thủ cầm quân đen. 
 Các ô cờ nối với nhau tạo thành một đường thẳng từ đấu thủ này tới đấu thủ kia 
gọi là các cột dọc, được kí hiệu bằng các chữ cái a, b, c, d, e, f, g, h 
 Các ô cờ nối với nhau bằng góc ô cờ tạo thành một đường thẳng (ô cùng màu) 
gọi là đường chéo, tên các đường chéo được mang là tên của ô cờ đầu và ô cờ cuối. 
 1.2.3. Các qui ước: 
Trên bàn cờ: 
- Phía dưới thuộc đấu thủ cầm quân trắng 
- Phía trên thuộc đấu thủ cầm quân đen. 
- Bàn cờ để đúng là góc bàn cờ phía tay phải của mỗi đấu thủ là ô màu 
sáng. 
Chia dọc bàn cờ: 
- Từ cột a đến cột d: gọi là cánh Hậu 
- Từ cột e đến cột h: gọi là cách Vua 
- Khu trung tâm gồm 4 ô: e4, e5, d4, d5 
- Khu trung tâm mở rộng gồm 16 ô: c3c6, d3d6, e3e6, f3f6 
 1.2.4. Quân cờ: 
11 
 Mỗi người sẽ bắt đầu ván cờ với 16 quân cờ. Các quân cờ của mỗi bên bao gồm 
8 Tốt , 2 Mã , 2 Tượng , 2 Xe , 1 Hậu và 1 Vua 
. 
1.2.5. Vị trí ban đầu và kí hiệu các quân cờ: 
- Hàng ngang 1-2 thuộc đấu thủ cầm quẩn trắng. 
- Hàng ngang 7-8 thuộc đấu thủ cầm quân đen. 
Vị trí quân Trắng Đen KH(TV) Tiếng Anh Tiếng Pháp 
 Vua e1 e8 V K(King) R(Roi) 
 Hậu ` d1 d8 H Q(Queen) D(Dame) 
 Xe a1h1 a8h8 X R(Rook) T(Tour) 
 Tượng c1 f1 c8 f8 T B(Bishop) F(Crazy) 
 Mã b1,g1 b8,g8 M N(Knight) C(Cavalier) 
 Tốt Hàng ngang 2 Hàng ngang 7 
Các quân cờ vua 
Vua 
Hậu 
Xe 
Tượng 
Mã 
Tốt 
12 
1.3. Cách đi và ăn quân: 
 - Quân Tượng: Đi hoặc bắt quân theo đường chéo, mỗi nước có thể đi một hoặc 
nhiều ô tuỳ ý. 
13 
- Quân Xe: Đi hoặc bắt quân trên hàng ngang, cột dọc, mỗi nước có thể đi một hoặc 
nhiều ô tuỳ ý. 
- Quân Mã: Đi hoặc bắt quân theo đường chéo của một hình chữ nhật có một cạnh là 
2 ô và một cạnh là 3 ô kể từ ô nó đang đứng. 
14 
* Lưu ý: 
- Mã luôn di chuyển đến ô khác màu với ô nó đang đứng. 
- Khi di chuyển không bị cản (trừ những quân khác cùng bên đứng ngay ô 
nó muốn đến). 
- Quân Hậu: Đi và bắt quân theo cột dọc, hàng ngang, đường chéo; mỗi nước có thể 
đi một hoặc nhiều ô tuỳ ý. (H = X+ T) 
 - Quân Vua: Đi từng ô một về tất cả các hướng, mà ô đó không bị quân đối 
phương kiểm soát. 
15 
 - Quân Tốt: Đi một hoặc hai ô tuỳ ý, từ vị trí ban đầu, sau đó đi từng ô một về 
trước trên cột dọc. Được quyền ăn quân đối phương trên một ô theo đường chéo liền 
với ô nó đang đứng về phía trước. 
16 
1.4. Các nước đi đặc biệt trong cờ Vua: 
 1.4.1. Nước Nhập thành: 
 - Mục đích: Đưa Vua vào nơi an toàn nếu có nguy cơ bị đối phương tấn công, 
đồng thời đưa quân Xe ra để phòng thủ và tấn công. 
 - Cách thực hiện: Nhập thành là nước đi của quân Vua và một trong hai quân 
Xe cùng màu, tính chung là nước đi của quân Vua, được thực hiện như sau: Quân 
Vua di chuyển ngang hai ô từ vị trí ban đầu về phía quân Xe tham gia nhập thành, 
sau đó quân Xe n ... Vua và sự tiếp nhận lượng kiến thức đó của học sinh. 
Nội dung cơ bản của giờ tập luyện là nhằm hình thành và củng cố những kỹ 
năng kỹ xảo thông qua việc ứng dụng những kiến thức đã thu được vào tình huống 
cờ cụ thể hoặc thực tế ván đấu. 
Nội dung giờ tự nghiên cứu là học sinh phải thực hiện những nhiệm vụ mà các 
nhà sư phạm đề ra theo chủ đề cụ thể như: Nghiên cứu lý thuyết khai cuộc, chiến 
73 
lược và chiến thuật trong Cờ Vua.... Ngoài việc đạt được các mục đích của nhà sư 
phạm, thì học sinh sẽ nâng cao được năng lực tự nghiên cứu - một yêu cầu không thể 
thiếu được trong quá trình học tập và rèn luyện Cờ Vua. 
3.3. Trình tự giảng dạy trong Cờ Vua. 
Để xác định trình tự giảng dạy trong Cờ Vua, cần phải căn cứ vào mục đích, 
yêu cầu, nhiệm vụ, thời gian và đối tượng giảng dạy mà đưa ra nội dung cho phù hợp. 
Thông thường, nội dung giảng dạy trong Cờ Vua được sắp xếp theo trình tự như sau: 
1. Bàn cờ, quân cờ: Cấu tạo bàn cờ, vị trí ban đầu của các quân cờ,những chỉ 
dẫn để sắp xếp một bàn cờ đúng luật.... 
2. Các nhân tố trên bàn cờ: Tên gọi ô cờ, hàng ngang, cột dọc, đường chéo, 
trung tâm, trung tâm mở rộng, cột mở .... 
3. Luật di chuyển quân, các hình thức ăn quân: Xe, Hậu, Tượng, Mã, Vua, Tốt, 
các nước đi đặc biệt.... 
4. Kết thúc ván cờ: Thường bắt đầu từ nước chiếu Vua, cách chống đỡ khi Vua 
bị chiếu, các tình huống thắng và hoà cờ.... 
5. Các thuật ngữ trong Cờ vua: Cần phải giới thiệu các khái niệm, các thuật ngữ 
mang tính đặc thù như: Chiếu vĩnh viễn, mát, pát, temp, chiến thuật, chiến lược .... 
6. Ký hiệu và cách ghi chép trong Cờ vua: Các ký hiệu thông dụng, cách ghi 
chép biên bản ngắn gọn và đầy đủ .... 
7. Giá trị tương đối của các quân: Ở đây cần đưa ra các khái niệm hy sinh hay 
thí quân, các vấn đề về đổi quân trong các giai đoạn ván đấu. 
8. Cấu trúc ván cờ: Giới thiệu cho người học nắm được các giai đoạn của ván 
cờ: Khai cuộc, trung cuộc, tàn cuộc. 
9. Tàn cuộc: Là vấn đề then chốt trong quá trình giảng dạy Cờ Vua. Cần phải 
bắt đầu giảng dạy từ tàn cuộc kỹ thuật đến tàn cuộc chiến thuật - chiến lược. Với tàn 
cuộc chiến thuật - chiến lược thì bắt đầu bằng tàn cuộc Tốt sau đó đến tàn cuộc Hậu, 
Xe, Tượng, Mã .... 
10. Khai cuộc: Giảng dạy khái niệm, các nguyên tắc khai cuộc, một số sai lầm 
trong khai cuộc, một số dạng thức khai cuộc cơ bản: Tây Ban Nha, Gambit Hậu .... 
74 
11. Trung cuộc: Khái niệm trung cuộc, tuỳ vào trình độ VĐV mà đưa ra các 
mức độ khác nhau về tình thế điển hình trong giai đoạn này, các nhân tố chiến thuật 
trong Cờ Vua, đòn phối hợp .... 
12. Phân tích đánh giá và lập kế hoạch: Cách thức đánh giá và phân tích thế cờ, 
ưu thế và sử dụng ưu thế trong Cờ Vua, những nhân tố trong thế trận .... 
13. Phương pháp tính toán trong Cờ Vua: Phương pháp và các nguyên tắc tính 
toán trong Cờ Vua, các dạng thức tính toán .... 
14. Chiến lược trong Cờ Vua: Các nguyên tắc của chiến lược, các thành phần 
của chiến lược, chiến lược trong các giai đoạn của ván đấu .... 
15. Vấn đề tâm lý - sinh lý và thể lực trong hoạt động thi đấu Cờ Vua: Cần đưa 
ra các hiểu biết chung về những thay đổi các chỉ số tâm lý - sinh lý trong hoạt động 
tập luyên và thi đấu Cờ Vua. Vấn đề thể lực cho VĐV Cờ Vua .... 
16. Các phương tiện bổ trợ trong tập luyện Cờ Vua: Giới thiệu về Cờ tướng, Cờ 
vây, Cờ nhảy và các ứng dụng của tin học trong giảng dạy và tập luyện Cờ Vua .... 
3.4. Kế hoạch giảng dạy Cờ Vua. 
Kế hoạch là một chương trình có định hướng mục tiêu với các nội dung được 
sắp xếp theo trình tự lôgic. Kế hoạch phải thể hiện được: Đối tượng, mục đích, yêu 
cầu, nội dung, cơ sở vật chất, kinh phí dự trù cho kế hoạch, củng như các biện pháp, 
phương tiện để thực hiện kế hoạch đó. 
Những nguyên tắc xây dựng kế hoạch giảng dạy phải được xác định bởi các 
mục tiêu và các nhiệm vụ giáo dục trong xã hội xã hội chủ nghĩa. Nguyên tắc cơ bản 
nhất phải là tính khoa học. Kế hoạch phải được xây dựng sao cho phù hợp với những 
thành tựu của khoa học giáo dục, phải bao gồm các nhân tố có đủ độ tin cậy, nội dung 
của kế hoạch phải thoả mãn sự phát triển toàn diện cho đối tượng giảng dạy. 
Việc sắp đặt các nội dung giảng dạy - học tập trong kế hoạch cần thiết phải có 
tính hệ thống, tuần tự và phải phù hợp với đặc điểm tâm - sinh lý, giới tính của đối 
tượng giảng dạy. Kế hoạch giảng dạy - học tập cần phản ánh được mối quan hệ giữa 
khoa học với cuộc sống, cũng như sự thống nhất giữa lý luận với thực tiển. 
75 
Khi xây dựng kế hoạch cần phải tính đến nguyên tắc lịch sử và đảm bảo việc 
thực hiện nguyên tắc toàn diện và phải tính đến mối tương quan của tất cả các thành 
phần trong quá trình giảng dạy - giáo dục (mục tiêu, nội dung, phương pháp, phương 
tiện). Ngoài ra còn nhiều yêu cầu cần thiết phải thoả mãn ngay cả với cấu trúc của 
chương trình như: Bảng chú giải mục trình bày các chủ đề của môn học, liệt kê các 
hình thức giờ học, các chỉ dẫn về phương pháp.... 
Các bước lập kế hoạch giảng dạy Cờ Vua được thực hiện theo trình tự sau: 
- Bước 1: Xác định đối tượng và thời gian của kế hoạch. 
- Bước 2: Xác định mục đích: Khi thực hiện xong chương trình sẽ đạt được một 
trình độ nào đó. 
- Bước 3: Xác định yêu cầu: Đến một mức độ nào đó về các mặt mà đối tượng 
của kế hoạch chịu tác động, chi phối và phải hoàn thành. 
- Bước 4: Xây dựng nội dung: Liệt kê các công việc cần phải thực hiện. 
- Bước 5: Xác định những yêu cầu về cơ sở vật chất, dự trù kinh phí cho việc 
thực hiện kế hoạch. 
 - Bước 6: Xây dựng chương trình: Là quá trình phân bố chi tiết nội dung công 
việc theo thời gian với các phương tiện, biện pháp và phương pháp đủ đảm bảo thực 
hiện các nhiệm vụ, mục tiêu và yêu cầu đã định. 
3.5. Cấu trúc giáo án lên lớp Cờ Vua. 
Giáo án giờ lên lớp Cờ Vua có cấu trúc như sau: 
Giáo án số: 
- Người thực hiện: 
- Đối tượng giảng dạy: 
- Thời gian thực hiện giáo án: 
- Ngày thực hiện: 
- Nhiệm vụ: 
1. ..................... 
2. ................... 
- Yêu cầu: 
76 
1. .................... 
2. ................... 
I. Bảng phân bổ nội dung giảng dạy theo thời gian. 
TT Nội dung 
 Thời 
gian 
Hình thức tổ chức và phương pháp 
giảng dạy 
 Phần mở đầu: 
 Phần cơ bản: 
 Phần kết thúc: 
II. Nội dung giảng dạy cụ thể: (ghi nội dung lý thuyết + các bài tập cờ cần thiết 
cho nội dung giờ học, danh mục tài liệu tham khảo hoặc trích dẫn....) 
 Ký duyệt giáo án Ngày tháng năm 20 
 Người soạn giáo án 
GIÁO ÁN SỐ: .... 
Trường: 
Tổ (Bộ môn): ... 
1. Tên bài: 
2. Mục tiêu: 
3. Địa điểm, phương tiện: 
4. Tiến trình thực hiện (Nội dung v phương pháp giảng dạy) 
I. Phần chuẩn bị: 
II. Phần cơ bản: 
III. Phần kết thúc: 
Rút kinh nghiệm thực hiện giáo án. 
Quảng Ngãi, ngày. Tháng. năm 
Người thực hiện 
77 
* Câu hỏi ôn tập: 
1. Các nguyên tắc và phương pháp giảng dạy cờ vua? 
2. Trình tự giảng dạy trong cờ vua? 
* Câu hỏi thảo luận: 
1. Kế hoạch giảng dạy trong cờ vua? 
Chương 4 
PHƯƠNG PHÁP TỔ CHỨC THI ĐẤU VÀ TRỌNG TÀI CỜ VUA 
4.1. Nguyên tắc chung về phương pháp tổ chức thi đấu và trọng tài cờ vua: 
 1. Luật cờ Vua không thể bao quát tất cả các tình huống xảy ra trong quá trình 
diễn biến một giải cờ Vua, một ván đấu cờ Vua, cũng như không thể quy định hết tất 
cả các vấn đề trong mọi tình huống xảy ra. Vì vậy về mặt nguyên tắc nếu có một tình 
huống xảy ra nhưng không được điều nào trong luật quy định rõ ràng, thì có thể 
nghiên cứu những tình huống tương tự được đề cập trong luật để tìm ra một giải pháp 
chính xác. 
 2. Các chỉ dẫn chung điều lệ giải, các quy định cụ thể trong việc hướng dẫn tổ 
chức thi đấu và lựa chọn trọng tài cờ Vua phải được xây dựng trên quan điểm cho 
rằng, các các cán bộ tổ chức quản lí, các cán bộ chuyên môn , các trọng tài đều có đủ 
trình độ cần thiết, có khả năng xét đoán lành mạnh và tinh thần khách quan tuyệt đối. 
 3. Khi tiến hành tổ chức bất kì một giải Cờ Vua nào (cấp đô nào) thì việc định 
ra các quy định, đưa ra các chỉ dẫn, thậm chí đưa ra các điều bổ sung trong điều lệ 
mang tính chi tiết có vai trò quan trọng, nhưng cần tuân thủ các quy tắc sau: 
 a. Trong mọi trường hợp, điều lệ của một giải cờ vua không được có điều nào 
trái với luật Cờ Vua của Liên đoàn cờ Vua Việt Nam và luật chính thức của FIDE 
quy định. 
 b. Quy định, chỉ dẫn, điều lệ giải của mỗi cấp “tỉnh, thành, ngành” chỉ được 
áp dụng trong phạm vi của cấp đo và không có giá trị cho bất kì giải đấu nào do liên 
đoàn cờ Việt nam, FIDE tổ chức . 
4.2. Phương pháp tổ chức thi đấu và trọng tài cờ vua: 
78 
 Để có thể tiến hành tổ chức một giải thi đấu cờ vua, thông thường phải thực hiện 
theo các bước cơ bản thuộc ba vấn đề sau: 
 - Chuẩn bị trước giải đấu. 
 - Tổ chức và điều hành giải đấu 
 - Công tác tổng kết sau giải đấu. 
 4.2.1. Chuẩn bị trước khi tổ chức giải cờ vua: 
 Nôi dung chính gồm: 
 Bước 1: Lập kế hoạch: Thời gian của giải đấu, quy mô, những dự kiến về mặt 
kinh phí tổ chức. Kế hoạch này cần được phê duyệt của cơ quan chủ quản và nằm 
trong kế hoạch năm của đơn vị. 
 Bước 2: Triển khai kế hoạch: Đây là một bước quan trọng trong quá trình tổ 
chức. Tuỳ thuộc vào quy mô, cấp độ tổ chức. Thông thường gồm các nội dung sau: 
- Thành lập ban tổ chức giải: Tùy thuộc vào quy mô, hình thức tổ chức giải cờ 
vua mà thành phần ban tổ chức một giải Cờ Vua bao gồm: 
+ Các cấp lãnh đạo chủ quản 
+ Đại diện cơ quan tài trợ giải 
+ Lực lượng đảm bảo yếu tố cơ sở vật chất, hậu cần 
+ Lực lượng đảm bảo yếu tố thông tin, tuyên truyền 
+ Lực lượng an ninh, y tế phục vụ giải 
+ Lực lượng đảm bảo yếu tố chuyên môn 
- Ban tổ chức ra điều lệ giải: song song với việc thành lập ban tổ chức là sự 
chuẩn bị điều lệ giải do cán bộ tổ chức, cán bộ chuyên môn cờ vua đảm nhiệm 
- Thông tin tuyên truyền về giải đấu: sau khi điều lệ giải đã được ban tổ chức 
ban hành, thì công việc tiếp theo phải là sự vận đông, tuyên truyền cho giải đấu; gửi 
điều lệ xuống cơ sở; thu nhận các ý kiến phản hồi từ các cơ sở đó và bước đầu nắm 
những thông tin về số lượng người tham dự, đối tượng tham dự, những thuận lợi và 
các khó khăn của đợn vị trong việc tham dự giải cũng như nhũng điều bất hợp lý 
trong điều lệ giải đã xây dựng; Tiến hành tuyên truyền giải 
79 
- Chuẩn bị cơ sở vật chất: đây là một nội dung quan trọng, đảm bảo cho công 
việc tổ chức giải ở bất kì cấp độ nào. Tùy thuộc vào quy mô, hình thức, tính chất mà 
kinh phí phục vụ giải cũng như cơ sở vật chất giải đấu có mức độ tương ứng 
- Chuẩn bị chuyên môn: Công việc chuẩn bị chuyên chủ yếu thuộc về cán bộ 
chuyên môn Cờ Vua, công tác chuẩn bị bao gồm: 
+ Lập chương trình thi đấu 
+ Chuẩn bị cho cuộc họp chuyên môn với các HLV – lãnh đạo đội: đây là một 
khâu quan trọng cần thiết phải tiến hành và cần phải có sựu chuẩn bị kĩ lưỡng. 
+ Bốc thăm thi đấu vòng 1 
+ Tập huấn trọng tài 
 4.2.2. Tổ chức và điều hành giai đấu: 
 Việc tiến hành tổ chức và điều hành giải đấu phải theo tuần tự sau: 
 - Bước 1: Chuẩn bị cho ván đấu. 
+ Sắp xếp biển tên các VĐV tại mỗi bàn đấu trước mỗi vòng đấu và tránh nhầm 
lẫn màu quân của các VĐV theo kết quả bốc thăm đã định. 
+ Kiểm tra vị trí bàn cờ, vị trí các quân ở trạng thái ban đầu của mỗi bàn cờ. 
+ Đặt thời gian kiểm tra trên đồng hồ chuyên dụng. 
Sau mỗi ván đấu: 
+ Ghi nhận kết quả của tất cả các ván đấu tại khu vực mà mình phụ trách, vào 
biểu kiểm kê kết quả của mỗi vòng đấu, và chịu trách nhiệm chính về độ chính xác 
của kết quả đó. 
+ Nộp lại biên bản thi đấu của các đấu thủ, ghi nhận kết quả ván đấu, kiểm tra 
chữ kí cũng như đặt lại đồng hồ cho vòng đấu sau. 
 - Bước 2: Điều hành ván đấu. 
 Quá trình điều hành ván đấu chủ yếu do các trọng tài bàn. Do tính chất thi đấu 
của ván cờ thường kéo dài trong điều kiện tĩnh lặng mà trọng tài phải tập trung chú ý 
cao nên dễ buồn ngủ, cũng như thiếu tập trung do vậy trọng tài có thể di chuyển quanh 
khu vực được phân công nhưng tránh đi lại quá nhiều làm ảnh hưởng đến đấu thủ. 
 - Bước 3: Tổng kiểm tra sự ghi nhận kết quả các ván đấu. 
80 
 - Đây là trách nhiệm của tổng trọng tài và thư kí, trọng tài kỹ thuật. Thông 
thường để tăng độ chính xác và tạo điều kiện cho việc kiểm tra kết quả ván đấu, tại 
mỗi bàn đấu sau khi ván đấu kết thúc, các trọng tài bàn ngoài việc ghi nhận kết quả 
trong biên bản cần phải để lại dấu hiệu kết thúc ván đấu tại bàn cờ bằng cách : 
+ Trong trường hợp trắng thắng: Để quân Vua trắng ở giữa bàn cờ. 
+ Trong trường hợp đen thắng: Để quân Vua đen ở giữa bàn cờ 
+ Trong trường hợp hoà cờ: Để cả hai quân Vua trắng và Đen ở giữa bàn cờ. 
 - Bước 4:Bốc thăm thi đấu cho vòng đấu sau. 
 - Bước 5:Thống báo kết quả bốc thăm và kết quả vòng đấu 
 4.2.3. Công tác tổng kết sau giải: 
 - Ghi nhận kết quả toàn giải và sắp xếp thứ hạng theo điều lệ giải qui định. 
 - Tiến hành tổng kết chuyên môn của giải đấu. 
* Câu hỏi ôn tập: 
Phương pháp tổ chức thi đấu và trọng tài cờ vua? 
81 
TÀI LIỆU THAM KHẢO 
1. Đàm Quốc Chính (chủ biên) (1999), Giáo trình Cờ Vua, tài liệu dành cho SVCS 
Đại học TDTT, NXB TDTT, Hà Nội. 
2. Đàm Quốc Chính (chủ biên)(2004), Giáo trình Cờ Vua, giáo trình Cao đẳng Sư 
phạm, NXB ĐHSP. 
3. Lê Văn Tiền (chủ biên), Nguyễn Văn Tri (2010), Giáo trình Cờ Vua, NXB 
TDTT. 
4. Bobby Fischer Teaches Chess (1972), Rèn luyện kỹ năng chiếu hết, NXB Đồng 
Nai. Dịch Lê Phúc Trần Tú. 
5. Mai Luân (2008), 273 Bài tập thực hành Cờ Vua, NXB TDTT. 
6. Liên đoàn cờ Việt Nam (2008), Các dạng tàn cuộc căn bản nhất, NXB Hà Nội 
7. Dlôtnhic 1996, Cờ vua: Khoa học - Kinh nghiệm -Trình độ, NXB TDTT, Hà 
Nội. Dịch Đàm Quốc Chính. 
8. Ia.B. Extrin (1998), Lý thuyết và thực hành Cờ Vua, NXB TDTT, Hà Nội. Dich: 
Phùng Duy Quang. 
9. A.Koblentz (1993), Cờ vua chiến lược và chiến thuật mấy bài học cơ bản , Liên 
đoàn Cờ Thành phố Hồ Chí Minh. 
10. A.I. Nhímovich (1985), Hệ thống của tôi, NXB Tổng hợp, TP Hồ Chí Minh. 
Dịch: Lương Trọng Minh. 
11. Pokipovka (1991), Các bài tập cờ thế, NXB Tổng hợp, TP Hồ Chí Minh. 
82 
MỤC LỤC 
 Trang 
Trang bìa 1 
Lời nói đầu 2-3 
Danh mục những từ, thuật ngữ viết tắt 4 
Chương 1: NHỮNG TRI THỨC CƠ BẢN TRONG CỜ VUA 5 
1.1. Nguồn gốc, lịch sử phát triển, đặc điểm, tác dụng của môn Cờ Vua 5-9 
1.2. Bàn cờ, quân cờ 9-11 
1.3. Cách đi và ăn quân 12-15 
1.4. Các nước đi đặc biệt trong cờ Vua 16-19 
1.5. Hoàn thành ván cờ 19-20 
1.6. Giá trị tương đối của các quân cờ 20 
1.7. Một số thuật ngữ trong Cờ Vua 21 
1.8. Kí hiệu và cách ghi chép biên bản trong thi đấu Cờ Vua 22-23 
1.9. Luật Cờ Vua 23-25 
Chương 2: LÝ LUẬN VÀ PHƯƠNG PHÁP GIẢNG DẠY CÁC GIAI 
ĐOẠN CỦA VÁN ĐẤU 
26 
2.1. Giai đoạn tàn cuộc 26-44 
2.2. Giai đoạn khai cuộc 44-52 
2.3. Giai đoạn trung cuộc 52-68 
Chương 3: LÝ LUẬN VÀ PHƯƠNG PHÁP GIẢNG DẠY CỜ VUA 68 
3.1. Các nguyên tắc về phương pháp giảng dạy trong Cờ Vua. 68-72 
3.2. Hình thức tổ chức giảng dạy trong Cờ Vua. 72-73 
3.3. Trình tự giảng dạy trong Cờ Vua. 73-74 
3.4. Kế hoạch giảng dạy Cờ Vua. 74-75 
3.5. Cấu trúc giáo án lên lớp Cờ Vua. 75-76 
Chương 4: PHƯƠNG PHÁP TỔ CHỨC THI ĐẤU VÀ TRỌNG TÀI 
CỜ VUA 
77 
4.1. Nguyên tắc chung về phương pháp tổ chức thi đấu và trọng tài cờ vua 77 
4.2. Phương pháp tổ chức thi đấu và trọng tài cờ vua 77-80 
83 
TÀI LIỆU THAM KHẢO 81 
MỤC LỤC 82-83