Bài giảng Đánh giá môi trường chiến lược - Bài 1: Khái niệm về đánh giá môi trường chiến lược - Lê Bích Thủy

KHÁI NIỆM VỀ ĐÁNH GIÁ MÔI TRƯỜNG CHIẾN LƯỢC 
Lê Bích Thủy 
Khái niệm về ĐMC 
Được định nghĩa theo từng nước phụ thuộc vào: 
Chính sách 
Thể chế hiện hành 
Theo Luật BVMT năm 2005, ĐMC là:” là việc phân tích và dự báo các tác động tiềm tàng của dự án chiến lược, quy hoạch, kế hoạch phát triển trước khi phê duyệt nhằm đảm bảo phát triển bền vững ” ( Ch.1, Đ.13, Khoản 19 ) 
MỤC ĐÍCH VÀ ĐỐI TƯỢNG CỦA ĐMC 
Mục đích : lồng ghép các vấn đề về môi trường vào quá trình xây dựng CQK và tạo điều kiện để việc ra quyết định được minh bạch và có sự tham gia ( Bộ TNMT, 2008, Hướng dẫn kỹ thuật chung về ĐMC ) 
Đối tượng : Chiến lược, Qui hoạch, Kế hoạch phát triển ( CQK ) 
 ĐMC là Công cụ lồng ghép phát triển bền vững vào quá trình lập kế hoạch 
Thế nào là CQK? 
Chiến lược phát triển là hệ thống các chủ trương phát triển kinh tế - xã hội quốc gia ở tầm tổng thể, toàn cục, cơ bản và dài hạn; 
Quy hoạch tổng thể phát triển kinh tế - xã hội vùng, lãnh thổ là luận chứng phát triển kinh tế - xã hội và tổ chức không gian các hoạt động kinh tế - xã hội hợp lý trên vùng, lãnh thổ nhất định trong một thời gian xác định 
Quy hoạch phát triển ngành, lĩnh vực là luận chứng lựa chọn phương án phát triển và phân bố ngành, lĩnh vực hợp lý trong thời kỳ dài hạn trên phạm vi cả nước và trên các vùng, lãnh thổ. 
Kế hoạch phát triển là việc xác định một cách có hệ thống những hoạt động nhằm phát triển kinh tế - xã hội theo những mục tiêu, chỉ tiêu trong một thời gian nhất định . Kế hoạch bao gồm những chỉ tiêu, biện pháp, cơ chế và chính sách nhằm thực hiện những mục tiêu đã được đặt ra trong kỳ kế hoạch 
Định hướng PTBV trong quá trình xây dựng và thực hiện CQK 
ĐMC 
Tại sao phải làm ĐMC 
ĐMC 
Tập trung vào bức tranh lớn, ưu tiên vào các vấn đề, xu hướng: không phải là các vấn đề cụ thể, đánh giá cụ thể một địa điểm, một dự án 
Phù hợp trong phân tích các chính sách kinh tế, chiến lược/kế hoạch ngành hoặc vùng, các chương trình đầu tư theo khu vực 
Không phải là đánh giá môi trường cụ thể cho một dự án/một địa điểm 
Mối liên hệ giữa quy trình lập CQK và quy trình ĐMC 
ĐMC là gì? 
ĐMC – Đánh giá môi trường chiến lược 
“Chiến lược” nghĩa là những h à nh động ở cấp độ xảy ra sớm đủ để tác động đến việc ra quyết định 
“Đánh giá môi trường” không chỉ bao hàm các yếu tố môi trường (mang tính sinh-lý) mà nên mở rộng ra các mối quan hệ giữa môi trường và kinh tế - xã hội. 
Tính chất cơ bản của ĐMC 
Được lồng ghép 
Hướng đến tính bền vững 
Có trọng tâm 
Có tính trách nhiệm 
Có sự tham gia 
Có tính tương hỗ 
(Theo IAIA- Int’l As s ociation for Impacts Assessment) 
Khi nào thì tiến hành làm ĐMC 
Báo cáo ĐMC là một nội dung của dự án và phải được lập đồng thời với quá trình lập dự án CQK (Điều 15 – Luật BVMT 2005) 
Quá trình thực hiện ĐMC nên được lồng ghép vào quá trình lập kế hoạch và có cùng thời gian biểu với quá trình lập kế hoạch. (Theo hướng dẫn thực hiện ĐMC) 
Tại sao ĐMC quan trọng 
Các nhà ra quyết định phải xem xét nhiều hơn đến các tác động tích lũy và lâu dài của các dự án khác nhau 
ĐTM của các dự án là công cụ quan trọng nhưng chưa đủ để giải quyết một cách có hệ thống các tác động tích lũy của các dự án 
ĐMC đối với CQK có thể lột tả một cách có hiệu quả các tác động mang tính chiến lược và nó sẽ làm cho ĐTM ở cấp độ dự án được tăng cường và hợp lý hóa hơn 
 ( Trích dẫn từ tài liệu tập huấn về ĐMC ) 
ĐMC có thể làm được gì? 
Đưa ra được một viễn cảnh xem xét liên ngành 
Đẩy mạnh được cách tiếp cận mang tính chiến lược và tổng hợp 
Thảo luận về các các phương án thay thế khác nhau trong khi sự lựa chọn vẫn còn để mở 
Hỗ trợ cho quá trình ra quyết định chiến lược 
Gắn kết được các vấn đề môi trường và các nguyên tắc của tính bền vững vào quá trình xây dựng chính sách và CQK . 
	( Trích dẫn từ tài liệu tập huấn về ĐMC ) 
ĐMC trợ giúp cho quá trình xây dựng CQK và cho các cơ quan có trách nhiệm ra quyết định trong việc xem xét 
Các xu hướng chủ yếu về môi trường hoặc tính bền vững, các tiềm năng và cơ hội 
Các vấn đề về môi trường hoặc tính bền vững và các mục tiêu liên quan đến CQK 
Các tác động quan trọng về môi trường (có thể cả về kinh tế và xã hội) của các lựa chọn được đề xuất và việc thực hiện các CQK 
Ủng hộ và phản đối sự lựa chọn các phương án thay thế khác nhau 
Các biện pháp nhằm tránh hoặc giảm thiểu các tác động tiêu cực và tăng cường các tác động tích cực 
Các ý kiến về các vấn đề trên từ các cơ quan chức năng liên quan và từ công chúng 
Lợi ích và chi phí của ĐMC 
Lợi ích của ĐMC : 
Tiết kiệm được thời gian và tiền của cho quá trình ra quyết định chiến lược 
Làm gia tăng sự ủng hộ của công chúng đối với các nhà hoạch định CQK và những người ra quyết định 
Nâng cao được chất lượng của việc ra quyết định chiến lược 
Chi phí của ĐMC : 
Ở châu Âu, ĐMC có thể làm tăng thêm 5-10% tổng chi phí xây dựng CQK 
Chi phí này được coi là chi phí biên (rất nhỏ) so với lợi ích về tài chính mà ĐMC mang lại 
ĐMC làm cho tiết kiệm được tiền của 
Là một công cụ để sớm loại bỏ được các dự án phát triển không khả thi mà sau đó có thể sẽ bị bác bỏ do các nguyên nhân về môi trường (mà trong quá trình lập CQK đòi hỏi nhiều nguồn lực, nhất là thời gian và tiền của, để xây dựng chúng) 
Trợ giúp cho chính phủ tiết kiệm được các chi phí liên quan đến việc giải quyết các vấn đề về môi trường và sức khỏe ở quy mô rộng lớn có thể được tạo ra bởi các quyết định chiến lược mơ hồ về mặt môi trường 
ĐMC làm cho tiết kiệm được thời gian 
Là một công cụ để sớm giải quyết được các xung đột . ĐMC làm giảm được các rủi ro xảy ra xung đột giữa các bên liên quan về môi trường và giảm được sự chậm trễ trong việc thực hiện các quyết định chiến lược 
Hướng được trọng tâm (và có thể làm đơn giản hóa) cho công tác ĐTM đối với các dự án trong giai đọan thực hiện quyết định chiến lược – điều này giúp tiết kiện được thời gian cũng như tiền của 
ĐMC nâng cao được sự tin cậy của công chúng đối với quá trình xây dựng CQK và quá trình ra quyết định 
Tạo ra được những cơ hội để công chúng (có thể cả những người có trình độ chuyên môn cao) đóng góp ý kiến cho quá trình xây dựng CQK 
Nếu được thực hiện tốt, ĐMC có thể giúp huy động được sự hỗ trợ của các bên liên quan chủ chốt trong việc thực hiện các quyết định chiến lược 
ĐMC nâng cao được chất lượng của việc ra quyết định chiến lược 
Làm tăng cường được sự gắn kết giữa phát triển kinh tế và quá trình xây dựng CQK có tính đếm đến vấn đề môi trường 
Tạo ra khả năng để chính phủ đạt được những mục tiêu về môi trường đã được chính thức phê duyệt 
Trợ giúp để chuyển đổi từng bước trong phát triển kinh tế theo hướng phát triển bền vững 
Chi phí cho ĐMC là chi phí biên 
Chi phí cho ĐMC là khác nhau, tùy thuộc vào bản chất của CQK 
Ở châu Âu, ĐMC có thể làm tăng thêm 5-10% tổng chi phí xây dựng CQK 
Ở Việt Nam, Quyết định 281/2007/QĐ-BKH ngày 26/3/2007 đề xuất chi phí cho ĐMC có thể chiếm khoảng 2-3% tổng kinh phí của CQK (theo quy mô của dự án: cấp tỉnh, cấp vùng, cấp quốc gia). Quyết định này có thể sẽ được điều chỉnh trên cơ sở thảo luận với Bộ TNMT và Bộ Tài chính 
Chi phí này có thể được xem là chi phí biên (rất nhỏ) so với lợi ích tài chính mà ĐMC mang lại 
Việc tiến hành ĐMC theo kiểu lồng ghép hoàn toàn vào quá trình xây dựng CQK thường sẽ ít tốn kém hơn so với kiểu ĐMC “theo sau”(ĐMC được tiến hành sau khi đã có CQK) 
Chi phí cho ĐMC không phải là bất biến 
Chi phí chủ yếu cho ĐMC là chi phí ở giai đoạn đầu áp dụng ĐMC khi phải đi tìm các cách tiếp cận và phương pháp tiến hành 
Các ĐMC tiếp theo có thể dựa trên kinh nghiệm đã có và chi phí cho chúng thường được giảm đi nhiều hơn 
Chi phí tiếp tục được giảm đi nữa khi các ĐMC mới có thể sử dụng được những thông tin từ các ĐMC trước đó hoặc các ĐMC liên quan. Những ĐMC này có thể dựa trên các đánh giá trước đó và chỉ cần bổ sung chúng bằng những số liệu phân tích mới cần thiết.