Bài giảng Điện tử căn bản - Chương 3: Dòng điện xoay chiều - Xuân Vinh

 Chương III - Dòng điện xoay chiều 
 1. Dòng điện xoay chiều : 
 Dòng điện xoay chiều là dòng điện có chiều và giá trị biến đổi 
theo thời gian, những thay đổi này thường tuần hoàn theo một chu kỳ 
nhất định. 
 Ở trên là các dòng điện xoay chiều hình sin, xung vuông và xung 
nhọn. 
 Chu kỳ và tần số của dòng điện xoay chiều. 
 Chu kỳ của dòng điện xoay chiều ký hiệu là T là khoảng thời gian 
mà điện xoay chiều lặp lại vị trí cũ , chu kỳ được tính bằng giây (s) 
 Tần số điện xoay chiều : là số lần lặp lại trang thái cũ của dòng điện 
xoay chiều trong một giây ký hiệu là F đơn vị là Hz 
 F = 1 / T 
 Pha của dòng điện xoay chiều : 
 Nói đến pha của dòng xoay chiều ta thường nói tới sự so sánh giữa 2 
dòng điện xoay chiều có cùng tần số . 
 * Hai dòng điện xoay chiều cùng pha là hai dòng điện có các thời 
điểm điện áp cùng tăng và cùng giảm như nhau: 
Hai dòng điện xoay chiều cùng pha 
www.hocnghe.com.vn
Xuan Vinh : 0912421959
 * Hai dòng điện xoay chiều lệch pha : là hai dòng điện có các thời 
điểm điện áp tăng giảm lệch nhau . 
Hai dòng điện xoay chiều lệch pha 
 * Hai dòng điện xoay chiều ngược pha : là hai dòng điện lệch pha 
180 độ, khi dòng điện này tăng thì dòng điện kia giảm và ngược lại. 
Hai dòng điện xoay chiều ngược pha 
 Biên độ của dòng điện xoay chiều 
 Biên độ của dòng xoay chiều là giá trị điện áp đỉnh của dòng 
điện.xoay chiều, biên độ này thường cao hơn điện áp mà ta đo được 
từ các đồng hồ 
 Giá trị hiệu dụng của dòng điện xoay chiều 
 Thường là giá trị đo được từ các đồng hồ và cũng là giá trị điện áp 
được ghi trên zắc cắm nguồn của các thiết bị điện tử., Ví dụ nguồn 
220V AC mà ta đang sử dụng chính là chỉ giá trị hiệu dụng, thực tế 
biên độ đỉnh của điện áp 220V AC khoảng 220V x 1,4 lần = khoảng 
300V 
 Công xuất của dòng điện xoay chiều . 
 Công xuất dòng điện xoay chiều phụ thuộc vào cường độ, điện áp và 
độ lệch pha giữa hai đại lượng trên , công xuất được tính bởi công 
thức : 
P = U.I.cosα 
z Trong đó U : là điện áp 
z I là dòng điện 
www.hocnghe.com.vn
Xuan Vinh : 0912421959
z α là góc lệch pha giữa U và I 
 => Nếu dòng xoay chiều đi qua điện trở thì độ lệch pha gữa U và I 
là α = 0 khi đó cosα = 1 và P = U.I 
 => Nếu dòng xoay chiều đi qua cuộn dây hoặc tụ điện thì độ lệch 
pha giữa U và I là +90 độ hoặc -90độ, khi đó cosα = 0 và P = 0 
( công xuất của dòng điện xoay chiều khi đi qua tụ điện hoặc cuộn 
dây là = 0 ) 
 2. Dòng điện xoay chiều đi qua điện trở 
 Dòng điện xoay chiều đi qua điện trở thì dòng điện và điện áp cùng 
pha với nhau , nghĩa là khi điện áp tăng cực đại thì dòng điện qua trở 
cũng tăng cực đại. như vậy dòng xoay chiều có tính chất như dòng 
một chiều khi đi qua trở thuần.do đó có thể áp dụng các công thức 
của dòng một chiều cho dòng xoay chiều đi qua điện trở 
I = U / R hay R = U/I Công thức định luật ohm 
P = U.I Công thức tính công xuất 
 3 . Dòng điện xoay chiều đi qua tụ điện . 
 Dòng điện xoay chiều đi qua tụ điện thì dòng điện sẽ sớm pha hơn 
điện áp 90độ 
Dòng xoay chiều có dòng điện sớm 
pha hơn điện áp 90 độ khi đi qua tụ 
 * Dòng xoay chiều đi qua tụ sẽ bị tụ cản lại với một trở kháng gọi 
là Zc, và Zc được tính bởi công thức 
Zc = 1/ ( 2 x 3,14 x F x C ) 
z Trong đó Zc là dung kháng ( đơn vị là Ohm ) 
z F là tần số dòng điện xoay chiều ( đơn vị là Hz) 
z C là điện dung của tụ điện ( đơn vị là µ Fara)
www.hocnghe.com.vn
Xuan Vinh : 0912421959
 Công thức trên cho thấy dung kháng của tụ điện tỷ lệ nghịch với 
tần số dòng xoay chiều (nghĩa là tần số càng cao càng đi qua tụ dễ 
dàng) và tỷ lệ nghịc với điện dung của tụ ( nghĩa là tụ có điện dung 
càng lớn thì dòng xoay chiều đi qua càng dễ dàng) 
 => Dòng một chiều là dòng có tần số F = 0 do đó Zc = ∞ vì vậy 
dòng một chiều không đi qua được tụ. 
 4. Dòng điện xoay chiều đi qua cuộn dây. 
 Khi dòng điện xoay chiều đi qua cuộn dây sẽ tạo ra từ trường biến 
thiên và từ trường biến thiên này lại cảm ứng lên chính cuộn dây đó 
một điện áp cảm ứng có chiều ngược lại , do đó cuộn dây có xu 
hướng chống lại dòng điện xoay chiều khi đi qua nó, sự chống lại này 
chính là cảm kháng của cuộn dây ký hiệu là ZL 
ZL = 2 x 3,14 x F x L 
z Trong đó ZL là cảm kháng ( đơn vị là Ohm) 
z L là hệ số tự cảm của cuộn dây ( đơn vị là Henry) L phụ thuộc 
vào số vòng dây quấn và chất liệu lõi . 
z F là tần số dòng điện xoay chiều ( đơn vị là Hz) 
 Từ công thức trên ta thấy, cảm kháng của cuộn dây tỷ lệ thuận với 
tần số và hệ số tự cảm của cuộn dây, tần số càng cao thì đi qua cuộn 
dây càng khó khăn => tính chất này của cuộn dây ngược với tụ điện. 
 => Với dòng một chiều thì ZL của cuộn dây = 0 ohm, dó đó dòng 
một chiều đi qua cuộn dây chỉ chịu tác dụng của điện trở thuần R mà 
thôi ( trở thuần của cuộn dây là điện trở đo được bằng đồng hồ vạn 
năng ), nếu trở thuần của cuộn dây khá nhỏ thì dòng một chiều qua 
cuộn dây sẽ bị đoản mạch. 
 * Dòng điện xoay chiều đi qua cuộn dây thì dòng điện bị chậm pha 
so với điện áp 90 độ nghĩa là điện áp tăng nhanh hơn dòng điện khi 
qua cuộn dây . 
Dòng xoay chiều có dòng điện chậm 
pha hơn điện áp 90 độ khi đi qua cuộn dây 
 =>> Do tính chất lệch pha giữa dòng điện và điện áp khi đi qua tụ 
www.hocnghe.com.vn
Xuan Vinh : 0912421959
điện và cuộn dây, nên ta không áp dụng được định luật Ohm vào 
mạch điện xoay chiều khi có sự tham gia của L và C được. 
 =>> Về công xuất thì dòng xoay chiều không sinh công khi chúng 
đi qua L và C mặc dù có U > 0 và I >0. 
 5. Tổng hợp hai dòng điện xoay chiều trên cùng một mạch điện 
 * Trên cùng một mạch điện , nếu xuất hiện hai dòng điện xoay 
chiều cùng pha thì biên độ điện áp sẽ bằng tổng hai điện áp thành 
phần. 
Hai dòng điện cùng pha biên độ sẽ tăng. 
 * Nếu trên cùng một mạch điện , nếu xuất hiện hai dòng điện xoay 
chiều ngược pha thì biên độ điện áp sẽ bằng hiệu hai điện áp thành 
phần. 
Hai dòng điện ngược pha, biên độ giảm 
 Chương IV - Giới thiệu đồng hồ vạn năng 
 1. Giới thiệu về đồng hồ vạn năng ( VOM) 
www.hocnghe.com.vn
Xuan Vinh : 0912421959