Bài giảng Điện tử căn bản - Chương 5: Điện trở - Xuân Vinh

 Chương V - Điện trở 
 1. Khái niệm về điện trở. 
 Điện trở là gì ? Ta hiểu một cách đơn giản - Điện trở là sự cản 
trở dòng điện của một vật dẫn điện, nếu một vật dẫn điện tốt thì điện 
trở nhỏ, vật dẫn điện kém thì điện trở lớn, vật cách điện thì điện trở là 
vô cùng lớn. 
 Điện trở của dây dẫn : 
 Điện trở của dây dẫn phụ thộc vào chất liệu, độ dài và tiết diện của 
dây. được tính theo công thức sau: 
R = ρ.L / S 
z Trong đó ρ là điện trở xuất phụ thuộc vào chất liệu 
z L là chiều dài dây dẫn 
z S là tiết diện dây dẫn 
z R là điện trở đơn vị là Ohm 
 2. Điện trở trong thiết bị điện tử. 
 a) Hình dáng và ký hiệu : Trong thiết bị điện tử điện trở là một 
linh kiện quan trọng, chúng được làm từ hợp chất cacbon và kim 
loại tuỳ theo tỷ lệ pha trộn mà người ta tạo ra được các loại điện trở 
có trị số khác nhau. 
Hình dạng của điện trở trong thiết bị điện tử. 
Ký hiệu của điện trở trên các sơ đồ nguyên lý. 
 b) Đơn vị của điện trở 
z Đơn vị điện trở là Ω (Ohm) , KΩ , MΩ 
z 1KΩ = 1000 Ω 
www.hocnghe.com.vn
Xuan Vinh : 0912421959
z 1MΩ = 1000 K Ω = 1000.000 Ω 
 b) Cách ghi trị số của điện trở 
z Các điện trở có kích thước nhỏ được ghi trị số bằng các vạch 
mầu theo một quy ước chung của thế giới.( xem hình ở trên ) 
z Các điện trở có kích thước lớn hơn từ 2W trở lên thường được 
ghi trị số trực tiếp trên thân. Ví dụ như các điện trở công xuất, 
điện trở sứ. 
Trở sứ công xuất lớn , trị số được ghi trực tiếp. 
 3. Cách đọc trị số điện trở . 
Quy ước mầu Quốc tế 
 Điện trở thường được ký hiệu bằng 4 vòng mầu , điện trở chính 
xác thì ký hiệu bằng 5 vòng mầu. 
 * Cách đọc trị số điện trở 4 vòng mầu : 
Mầu sắc Giá trị Mầu sắc Giá trị 
Đen 0 Xanh lá 5
Nâu 1 Xanh lơ 6
Đỏ 2 Tím 7
Cam 3 Xám 8
Vàng 4 Trắng 9
 Nhũ vàng -1
 Nhũ bạc -2
www.hocnghe.com.vn
Xuan Vinh : 0912421959
Cách đọc điện trở 4 vòng mầu 
z Vòng số 4 là vòng ở cuối luôn luôn có mầu nhũ vàng hay nhũ 
bạc, đây là vòng chỉ sai số của điện trở, khi đọc trị số ta bỏ qua 
vòng này. 
z Đối diện với vòng cuối là vòng số 1, tiếp theo đến vòng số 2, số 
3 
z Vòng số 1 và vòng số 2 là hàng chục và hàng đơn vị 
z Vòng số 3 là bội số của cơ số 10. 
z Trị số = (vòng 1)(vòng 2) x 10 ( mũ vòng 3) 
z Có thể tính vòng số 3 là số con số không "0" thêm vào 
z Mầu nhũ chỉ có ở vòng sai số hoặc vòng số 3, nếu vòng số 3 là 
nhũ thì số mũ của cơ số 10 là số âm. 
z
 * Cách đọc trị số điện trở 5 vòng mầu : ( điện trở chính xác ) 
www.hocnghe.com.vn
Xuan Vinh : 0912421959
 z Vòng số 5 là vòng cuối cùng , là vòng ghi sai số, trở 5 vòng 
mầu thì mầu sai số có nhiều mầu, do đó gây khó khăn cho ta 
khi xác điịnh đâu là vòng cuối cùng, tuy nhiên vòng cuối luôn 
có khoảng cách xa hơn một chút. 
z Đối diện vòng cuối là vòng số 1 
z Tương tự cách đọc trị số của trở 4 vòng mầu nhưng ở đây vòng 
số 4 là bội số của cơ số 10, vòng số 1, số 2, số 3 lần lượt là 
hàng trăm, hàng chục và hàng đơn vị. 
z Trị số = (vòng 1)(vòng 2)(vòng 3) x 10 ( mũ vòng 4) 
z Có thể tính vòng số 4 là số con số không "0" thêm vào 
z
 4. Thực hành đọc trị số điện trở. 
www.hocnghe.com.vn
Xuan Vinh : 0912421959
Các điện trở khác nhau ở vòng mầu thứ 3 
z Khi các điện trở khác nhau ở vòng mầu thứ 3, thì ta thấy vòng 
mầu bội số này thường thay đổi từ mầu nhũ bạc cho đến mầu 
xanh lá , tương đương với điện trở < 1 Ω đến hàng MΩ. 
Các điện trở có vòng mầu số 1 và số 2 thay đổi . 
z Ở hình trên là các giá trị điện trở ta thường gặp trong thực tế, 
khi vòng mầu số 3 thay đổi thì các giá trị điện trở trên tăng 
giảm 10 lần. 
 Bài tập - Bạn hãy đoán nhanh trị số trước khi đáp án xuất hiện, khi 
nào tất cả các trị số mà bạn đã đoán đúng trước khi kết quả xuất hiện 
là kiến thức của bạn ở phần này đã ổn rồi đó ! 
Bài tập - Đoán nhanh kết quả trị số điện trở. 
 5. Các trị số điện trở thông dụng. 
 Ta không thể kiếm được một điện trở có trị số bất kỳ, các nhà sản 
xuất chỉ đưa ra khoảng 150 loại trị số điện trở thông dụng , bảng dưới 
đây là mầu sắc và trị số của các điện trở thông dụng. 
www.hocnghe.com.vn
Xuan Vinh : 0912421959
Các giá trị điện trở thông dụng.
www.hocnghe.com.vn
Xuan Vinh : 0912421959
 6. Phân loại điện trở. 
z Điện trở thường : Điện trở thường là các điện trở có công 
xuất nhỏ từ 0,125W đến 0,5W 
z Điện trở công xuất : Là các điện trở có công xuất lớn hơn từ 
1W, 2W, 5W, 10W. 
z Điện trở sứ, điện trở nhiệt : Là cách gọi khác của các điện trở 
công xuất , điện trở này có vỏ bọc sứ, khi hoạt động chúng toả 
nhiệt. 
Các điện trở : 2W - 1W - 0,5W - 0,25W 
Điện trở sứ hay trở nhiệt 
 7. Công xuất của điện trở. 
 Khi mắc điện trở vào một đoạn mạch, bản thân điện trở tiêu thụ 
một công xuất P tính được theo công thức 
P = U . I = U2 / R = I2.R 
z Theo công thức trên ta thấy, công xuất tiêu thụ của điện trở phụ 
thuộc vào dòng điện đi qua điện trở hoặc phụ thuộc vào điện áp 
trên hai đầu điện trở. 
z Công xuất tiêu thụ của điện trở là hoàn toàn tính được trước khi 
lắp điện trở vào mạch. 
z Nếu đem một điện trở có công xuất danh định nhỏ hơn công 
xuất nó sẽ tiêu thụ thì điện trở sẽ bị cháy. 
z Thông thường người ta lắp điện trở vào mạch có công xuất 
danh định > = 2 lần công xuất mà nó sẽ tiêu thụ. 
www.hocnghe.com.vn
Xuan Vinh : 0912421959
Điện trở cháy do quá công xuất 
z Ở sơ đồ trên cho ta thấy : Nguồn Vcc là 12V, các điện trở đều 
có trị số là 120Ω nhưng có công xuất khác nhau, khi các công 
tắc K1 và K2 đóng, các điện trở đều tiêu thụ một công xuất là 
P = U2 / R = (12 x 12) / 120 = 1,2W 
z Khi K1 đóng, do điện trở có công xuất lớn hơn công xuất tiêu 
thụ , nên điện trở không cháy. 
z Khi K2 đóng, điện trở có công xuất nhỏ hơn công xuất tiêu 
thụ , nên điện trở bị cháy . 
 8. Biến trở, triết áp : 
 Biến trở Là điện trở có thể chỉnh để thay đổi giá trị, có ký hiệu 
là VR chúng có hình dạng như sau : 
Hình dạng biến trở Ký hiệu trên sơ đồ 
 Biến trở thường ráp trong máy phục vụ cho quá trình sửa chữa, cân 
chỉnh của kỹ thuật viên, biến trở có cấu tạo như hình bên dưới. 
www.hocnghe.com.vn
Xuan Vinh : 0912421959
hj 
Cấu tạo của biến trở 
 Triết áp : Triết áp cũng tương tự biến trở nhưng có thêm cần chỉnh 
và thường bố trí phía trước mặt máy cho người sử dụng điều chỉnh. 
Ví dụ như - Triết áp Volume, triết áp Bass, Treec v.v.. , triết áp nghĩa 
là triết ra một phần điện áp từ đầu vào tuỳ theo mức độ chỉnh. 
Ký hiệu triết áp trên sơ đồ nguyên lý. 
Hình dạng triết áp Cấu tạo trong triết áp 
 Trong thực tế , khi ta cần một điện trở có trị số bất kỳ ta không thể 
có được , vì điện trở chỉ được sản xuất khoảng trên 100 loại có các 
giá trị thông dụng, do đó để có một điện trở bất kỳ ta phải đấu điện 
trở song song hoặc nối tiếp. 
www.hocnghe.com.vn
Xuan Vinh : 0912421959
9. Điện trở mắc nối tiếp . 
Điện trở mắc nối tiếp. 
z Các điện trở mắc nối tiếp có giá trị tương đương bằng tổng các 
điện trở thành phần cộng lại. Rtd = R1 + R2 + R3 
z Dòng điện chạy qua các điện trở mắc nối tiếp có giá trị bằng 
nhau và bằng I I = ( U1 / R1) = ( U2 / R2) = ( U3 / 
R3 ) 
z Từ công thức trên ta thấy rằng , sụt áp trên các điện trở mắc nối 
tiếp tỷ lệ thuận với giá trị điệnt trở . 
 10. Điện trở mắc song song. 
Điện trở mắc song song 
z Các điện trở mắc song song có giá trị tương đương Rtd được 
tính bởi công thức (1 / Rtd) = (1 / R1) + (1 / R2) + (1 / R3) 
z Nếu mạch chỉ có 2 điện trở song song thì 
 Rtd = R1.R2 / ( R1 + R2) 
z Dòng điện chạy qua các điện trở mắc song song tỷ lệ nghịch 
với giá trị điện trở . 
 I1 = ( U / R1) , I2 = ( U / R2) , I3 =( U / R3 ) 
www.hocnghe.com.vn
Xuan Vinh : 0912421959
z Điện áp trên các điện trở mắc song song luôn bằng nhau 
 11. Điên trở mắc hỗn hợp 
Điện trở mắc hỗn hợp. 
z Mắc hỗn hợp các điện trở để tạo ra điện trở tối ưu hơn . 
z Ví dụ: nếu ta cần một điện trở 9K ta có thể mắc 2 điện trở 15K 
song song sau đó mắc nối tiếp với điện trở 1,5K . 
 12 . Ứng dụng của điện trở : 
 Điện trở có mặt ở mọi nơi trong thiết bị điện tử và như vậy điện trở 
là linh kiện quan trọng không thể thiếu được , trong mạch điện , điện 
trở có những tác dụng sau : 
z Khống chế dòng điện qua tải cho phù hợp, Ví dụ có một 
bóng đèn 9V, nhưng ta chỉ có nguồn 12V, ta có thể đấu nối tiếp 
bóng đèn với điện trở để sụt áp bớt 3V trên điện trở. 
Đấu nối tiếp với bóng đèn một điện trở. 
 - Như hình trên ta có thể tính được trị số và công xuất của điện 
trở cho phù hợp như sau: Bóng đèn có điện áp 9V và công xuất 2W 
vậy dòng tiêu thụ là I = P / U = (2 / 9 ) = Ampe đó cũng chính là 
dòng điện đi qua điện trở. 
 - Vì nguồn là 12V, bóng đèn 9V nên cần sụt áp trên R là 3V vậy 
ta suy ra điện trở cần tìm là R = U/ I = 3 / (2/9) = 27 / 2 = 13,5 Ω 
 - Công xuất tiêu thụ trên điện trở là : P = U.I = 3.(2/9) = 6/9 W 
vì vậy ta phải dùng điện trở có công xuất P > 6/9 W 
www.hocnghe.com.vn
Xuan Vinh : 0912421959
z Mắc điện trở thành cầu phân áp để có được một điện áp theo 
ý muốn từ một điện áp cho trước. 
Cầu phân áp để lấy ra áp U1 tuỳ ý . 
 Từ nguồn 12V ở trên thông qua cầu phân áp R1 và R2 ta lấy ra điện 
áp U1, áp U1 phụ thuộc vào giá trị hai điện trở R1 và R2.theo công 
thức . 
U1 / U = R1 / (R1 + R2) => U1 = U.R1(R1 + R2) 
Thay đổi giá trị R1 hoặc R2 ta sẽ thu được điện áp U1 theo ý muốn. 
z Phân cực cho bóng bán dẫn hoạt động . 
Mạch phân cực cho Transistor 
z Tham gia vào các mạch tạo dao động R C 
www.hocnghe.com.vn
Xuan Vinh : 0912421959
Mạch tạo dao động sử dụng IC 555
 Chương VI - Tụ điện 
 Tụ điện : Tụ điện là linh kiện điện tử thụ động được sử dụng rất 
rộng rãi trong các mạch điện tử, chúng được sử dụng trong các mạch 
lọc nguồn, lọc nhiễu, mạch truyền tín hiệu xoay chiều, mạch tạo dao 
động .vv... 
 1. Cấu tạo của tụ điện . 
 Cấu tạo của tụ điện gồm hai bản cực đặt song song, ở giữa có một 
lớp cách điện gọi là điện môi. 
 Người ta thường dùng giấy, gốm , mica, giấy tẩm hoá chất làm chất 
điện môi và tụ điện cũng được phân loại theo tên gọi của các chất 
điện môi này như Tụ giấy, Tụ gốm, Tụ hoá. 
Cấu tạo tụ gốm Cấu tạo tụ hoá 
www.hocnghe.com.vn
Xuan Vinh : 0912421959