Bài giảng Phương pháp số ứng dụng - Chương 5: Dòng không ổn định trong kênh hở - Nguyễn Thống
Giả thiết:
Dòng chảy 1 chiều: h & Q chỉ
thay đổi dọc theo chiều dòng chảy
Tiết diện ướt dòng chảy biến đổi
dần: phân bố áp suất theo
phương đứng tuân theo quy luật
thủy tỉnh
Hệ số ma sát giống như dòng
chảy ổn định đều.
Bạn đang xem tài liệu "Bài giảng Phương pháp số ứng dụng - Chương 5: Dòng không ổn định trong kênh hở - Nguyễn Thống", để tải tài liệu gốc về máy hãy click vào nút Download ở trên
Tóm tắt nội dung tài liệu: Bài giảng Phương pháp số ứng dụng - Chương 5: Dòng không ổn định trong kênh hở - Nguyễn Thống
1PHƯƠNG PHÁP SỐ ỨNG DỤNG Chương 5: Dòng không ổn định trong kênh hở PGS. TS. Nguyễn Thống 1 TRƯỜNG ĐẠI HỌC BÁCH KHOA TP. HCM Khoa Kyõ Thuaät Xaây Döïng - BM KTTNN Giảng viên: PGS. TS. NGUYỄN THỐNG E-mail: nguyenthong@hcmut.edu.vn or nthong56@yahoo.fr Web: Tél. (08) 38 640 979 - 098 99 66 719 PHƯƠNG PHÁP SỐ ỨNG DỤNG Chương 5: Dòng không ổn định trong kênh hở PGS. TS. Nguyễn Thống 2 NỘI DUNG MÔN HỌC CHƯƠNG 1: Cơ sở pp Sai phân hữu hạn CHƯƠNG 2: Bài toán khuếch tán CHƯƠNG 3: Bài toán đối lưu - khuếch tán CHƯƠNG 4: Bài toán thấm. CHƯƠNG 5: Dòng không ổn định trong kênh hở. CHƯƠNG 6: Đàn hồi tóm tắt & pp. Phần tử hũu hạn. CHƯƠNG 7: Phần tử lò xo & thanh dàn. CHƯƠNG 8: Phần tử thanh chịu uốn CHƯƠNG 9: Giới thiệu sơ lược về phần tử phẳng (biến dạng phẳng, ứng suất phẳng, tấm vỏ chịu uốn) PHƯƠNG PHÁP SỐ ỨNG DỤNG Chương 5: Dòng không ổn định trong kênh hở PGS. TS. Nguyễn Thống 3 TÀI LIỆU THAM KHẢO 1. Phương pháp số trong cơ học kết cấu. PGS. PTS. Nguyễn Mạnh Yên. NXB KHKT 1999 2. Water Resources systems analysis. Mohamad Karamouz and all. 2003 3. Phương pháp PTHH. Hồ Anh Tuấn-Trần Bình. NXB KHKT 1978 4. Phương pháp PTHH thực hành trong cơ học. Nguyễn Văn Phái-Vũ văn Khiêm. NXB GD 2001. 5. Phương pháp PTHH. Chu Quốc Thắng. NXB KHKT 1997 6. The Finite Element Method in Engineering. S. S. RAO 1989. 7. Bài giả g PP SỐ ỨNG DỤNG. TS. Lê đình Hồng. PHƯƠNG PHÁP SỐ ỨNG DỤNG Chương 5: Dòng không ổn định trong kênh hở PGS. TS. Nguyễn Thống 4 Chương 5 DÒNG KHÔNG ỔN ĐỊNH TRONG KÊNH HỞ PHƯƠNG PHÁP SỐ ỨNG DỤNG Chương 5: Dòng không ổn định trong kênh hở PGS. TS. Nguyễn Thống 5 Mục đích: Nghiên cứu chế độ thủy lực dòng chảy 1D trong hệ thống sông rạch với các điều kiện biên dòng chảy thay đổi theo thời gian. PHƯƠNG PHÁP SỐ ỨNG DỤNG Chương 5: Dòng không ổn định trong kênh hở PGS. TS. Nguyễn Thống 6 Mô tả hiện tượng Hệ phương trình Saint Venant gồm: Phương trình liên tục (nguyên lý bảo toàn khối lượng vật chất) Định luật 2 của Newton. 2PHƯƠNG PHÁP SỐ ỨNG DỤNG Chương 5: Dòng không ổn định trong kênh hở PGS. TS. Nguyễn Thống 7 Giả thiết: Dòng chảy 1 chiều: h & Q chỉ thay đổi dọc theo chiều dòng chảy Tiết diện ướt dòng chảy biến đổi dần: phân bố áp suất theo phương đứng tuân theo quy luật thủy tỉnh Hệ số ma sát giống như dòng chảy ổn định đều. PHƯƠNG PHÁP SỐ ỨNG DỤNG Chương 5: Dòng không ổn định trong kênh hở PGS. TS. Nguyễn Thống 8 PHƯƠNG TRÌNH LIÊN TỤC PHƯƠNG PHÁP SỐ ỨNG DỤNG Chương 5: Dòng không ổn định trong kênh hở PGS. TS. Nguyễn Thống 9 BAØI TOAÙN 1D Xét trong trường dòng chảy 1D (x): x Q (m 3 /s) X Mặt cắt đại biểu trong đoạn x A Thể tích kiểm soát 1 2 PHƯƠNG PHÁP SỐ ỨNG DỤNG Chương 5: Dòng không ổn định trong kênh hở PGS. TS. Nguyễn Thống 10 Thể tích nước đi vào thể tích kiểm soát trong thời gian dt: Qdt Thể tích nước đi ra khỏi thể tích kiểm soát: Thể tích nước giữ lại trong thể tích kiểm soát: dt)dx x Q Q( ]1[dt.dx x Q PHƯƠNG PHÁP SỐ ỨNG DỤNG Chương 5: Dòng không ổn định trong kênh hở PGS. TS. Nguyễn Thống 11 Ngoài ra: Thể tích kiểm soát: Sự gia tăng thể tích kiểm soát trong thời đoạn dt: x.A ]2[x.dt t A xAx.dt t A A PHƯƠNG PHÁP SỐ ỨNG DỤNG Chương 5: Dòng không ổn định trong kênh hở PGS. TS. Nguyễn Thống 12 [1] = [2] PT liên tục: dt.dx t A dt.dx x Q 0 x Q t A Mặt cắt ướt 3PHƯƠNG PHÁP SỐ ỨNG DỤNG Chương 5: Dòng không ổn định trong kênh hở PGS. TS. Nguyễn Thống 13 Trong trường hợp có lưu lượng phân bố chảy vào/ra trên đoạn x là q(m3/s/m): Quy ước: q > 0 chảy vào lòng dẫn q < 0 chảy ra khỏi lòng dẫn q PHƯƠNG PHÁP SỐ ỨNG DỤNG Chương 5: Dòng không ổn định trong kênh hở PGS. TS. Nguyễn Thống 14 PT liên tục: Hoặc: q x Q t A ]1[q x Q t h B PHƯƠNG PHÁP SỐ ỨNG DỤNG Chương 5: Dòng không ổn định trong kênh hở PGS. TS. Nguyễn Thống 15 Z h Z0 B hc Tâm m/c ướt PHƯƠNG PHÁP SỐ ỨNG DỤNG Chương 5: Dòng không ổn định trong kênh hở PGS. TS. Nguyễn Thống 16 PHƯƠNG TRÌNH ĐỘNG LƯỢNG PHƯƠNG PHÁP SỐ ỨNG DỤNG Chương 5: Dòng không ổn định trong kênh hở PGS. TS. Nguyễn Thống 17 Thiết lập từ định luật thứ 2 của Newton: “Tốc độ thay đổi động lượng trong một thể tích kiểm tra thì BẰNG tổng các ngoại lực tác dụng lên thể tích kiểm tra cộng với dòng động lượng ròng đi vào qua các mặt kiểm tra”. PHƯƠNG PHÁP SỐ ỨNG DỤNG Chương 5: Dòng không ổn định trong kênh hở PGS. TS. Nguyễn Thống 18 Lực tác dụng lên khối chất lỏng: Thành phần trọng lượng chất lỏng theo phương dòng chảy Fg Lực ma sát dọc theo đáy và thành bên thể tích kiểm soát Ff Chênh lệch áp lực thủy tỉnh của mặt thượng & hạ lưu thể tích kiểm tra Fh 4PHƯƠNG PHÁP SỐ ỨNG DỤNG Chương 5: Dòng không ổn định trong kênh hở PGS. TS. Nguyễn Thống 19 x h,A 1 1 2 2 Thể tích kiểm soát Q dxx/QQ dxx/AA dxx/hh Mặt cắt ướt PHƯƠNG PHÁP SỐ ỨNG DỤNG Chương 5: Dòng không ổn định trong kênh hở PGS. TS. Nguyễn Thống 20 Động lượng khối chất lỏng trong thể tích kiểm soát ở thời điểm t: Sau thời đoạn dt động lượng thay đổi một giá trị: x.QV.x.AmV x.dt t Q x.)t(Q)dtt(Q PHƯƠNG PHÁP SỐ ỨNG DỤNG Chương 5: Dòng không ổn định trong kênh hở PGS. TS. Nguyễn Thống 21 Tốc độ thay đổi động lượng : Trong 1 đv thời gian động lượng ròng đi vào thể tích xác định bởi (động lượng vào - động lượng ra) trong 1 đv thời gian x t Q PHƯƠNG PHÁP SỐ ỨNG DỤNG Chương 5: Dòng không ổn định trong kênh hở PGS. TS. Nguyễn Thống 22 x x QV x x QV QVQV )t,xx(V)t,xx(Q)t,x(V)t,x(Q PHƯƠNG PHÁP SỐ ỨNG DỤNG Chương 5: Dòng không ổn định trong kênh hở PGS. TS. Nguyễn Thống 23 XÁC ĐỊNH LỰC PHƯƠNG PHÁP SỐ ỨNG DỤNG Chương 5: Dòng không ổn định trong kênh hở PGS. TS. Nguyễn Thống 24 Thành phần theo phương dòng chảy của trọng lượng: S0 độ dốc đáy sông Lực ma sát: Sf độ dốc ma sát (độ dốc đường năng lượng) 0g S.x.AF ff S.x.AF 5PHƯƠNG PHÁP SỐ ỨNG DỤNG Chương 5: Dòng không ổn định trong kênh hở PGS. TS. Nguyễn Thống 25 Theo phương trình Chézy- Manning: Dấu trị tuyệt đối tính đến chiều dòng chảy khi xác định lực ma sát. 3/42 2 3/4 2 f RA QQn R VVn S PHƯƠNG PHÁP SỐ ỨNG DỤNG Chương 5: Dòng không ổn định trong kênh hở PGS. TS. Nguyễn Thống 26 LỰC THỦY TỈNH Áp lực thủy tỉnh nước mặt thượng lưu: Áp lực thủy tỉnh nước mặt hạ lưu: cTL AhF cHL hx x A AF PHƯƠNG PHÁP SỐ ỨNG DỤNG Chương 5: Dòng không ổn định trong kênh hở PGS. TS. Nguyễn Thống 27 Z h Z0 B hc Tâm m/c ướt PHƯƠNG PHÁP SỐ ỨNG DỤNG Chương 5: Dòng không ổn định trong kênh hở PGS. TS. Nguyễn Thống 28 x x h hA x x A A x x h hA x x A AF c c HL = hc ’ PHƯƠNG PHÁP SỐ ỨNG DỤNG Chương 5: Dòng không ổn định trong kênh hở PGS. TS. Nguyễn Thống 29 Chênh lệch áp lực thủy tỉnh từ phía thượng lưu và hạ lưu: x x h AFFF HLTLh PHƯƠNG PHÁP SỐ ỨNG DỤNG Chương 5: Dòng không ổn định trong kênh hở PGS. TS. Nguyễn Thống 30 Bài tập: Chứng minh: x x A A x x h hA h c ' c 6PHƯƠNG PHÁP SỐ ỨNG DỤNG Chương 5: Dòng không ổn định trong kênh hở PGS. TS. Nguyễn Thống 31 Phương trình Newton 2: Chú ý: Đã thu gọn x của 2 vế. f0 S.AS.A x h A x QV t Q PHƯƠNG PHÁP SỐ ỨNG DỤNG Chương 5: Dòng không ổn định trong kênh hở PGS. TS. Nguyễn Thống 32 [2] 0)SS(gA x h gA x QV t Q f0 Diffusion wave Kinematic wave Dynamic wave PHƯƠNG PHÁP SỐ ỨNG DỤNG Chương 5: Dòng không ổn định trong kênh hở PGS. TS. Nguyễn Thống 33 [1] & [2] hệ phương trình Saint Venant chứa 2 ẩn số: chiều sâu nước h(x,t) & lưu lượng Q(x,t). Đặt z=z0+h và với: x z S 00 Cao độ đáy mặt cắt PHƯƠNG PHÁP SỐ ỨNG DỤNG Chương 5: Dòng không ổn định trong kênh hở PGS. TS. Nguyễn Thống 34 Hệ phương trình Saint Venant: p/t liên tục p/t lực 0gAS x z gA x QV t Q f q x Q t z B PHƯƠNG PHÁP SỐ ỨNG DỤNG Chương 5: Dòng không ổn định trong kênh hở PGS. TS. Nguyễn Thống 35 Hệ phương trình Saint Venant có dạng PHI TUYẾN với 2 ẩn số z & Q dùng phương pháp số & phép tuyến tính hoá lời giải. PHƯƠNG PHÁP SỐ ỨNG DỤNG Chương 5: Dòng không ổn định trong kênh hở PGS. TS. Nguyễn Thống 36 HD: Lực trên AC Áp suất tại tâm hc ’ và diện tích tương ứng. x x A Ahg c A B C x x h g dP 7PHƯƠNG PHÁP SỐ ỨNG DỤNG Chương 5: Dòng không ổn định trong kênh hở PGS. TS. Nguyễn Thống 37 HD: Áp lực thủy tỉnh tác dụng lên mặt hạ lưu: Xem gần đúng áp lực thủy tỉnh tác dụng lên tiết diện A bổ sung với dP: x x A Agh 'c A.x x h gdP PHƯƠNG PHÁP SỐ ỨNG DỤNG Chương 5: Dòng không ổn định trong kênh hở PGS. TS. Nguyễn Thống 38 DÒNG CHẢY TRÀN BỀ MẶT ĐẤT (Overland Overflow) PHƯƠNG PHÁP SỐ ỨNG DỤNG Chương 5: Dòng không ổn định trong kênh hở PGS. TS. Nguyễn Thống 39 PHƯƠNG PHÁP SAI PHÂN PHƯƠNG PHÁP SỐ ỨNG DỤNG Chương 5: Dòng không ổn định trong kênh hở PGS. TS. Nguyễn Thống 40 DÙNG PP. SAI PHÂN SƠ ĐỒ HIỆN ĐỂ GiẢI HỆ PT. SAINT VENANT Các biến đã biết tại L, M, R Sai phân hiện Các biến tại P (với Q, z) Sai phân trung tâm M RL P t x x PHƯƠNG PHÁP SỐ ỨNG DỤNG Chương 5: Dòng không ổn định trong kênh hở PGS. TS. Nguyễn Thống 41 Sử dụng xấp xỉ của sơ đồ sai phân Lax cho một hàm f bất kỳ & các đạo hàm của nó tại vị trí M: t ff t f ; x2 ff x f ; 2 ff f MPM LRMLR M PHƯƠNG PHÁP SỐ ỨNG DỤNG Chương 5: Dòng không ổn định trong kênh hở PGS. TS. Nguyễn Thống 42 Phương trình liên tục: Biểu thức Sai phân p/t liên tục q x Q t z B 2 qq x2 QQ t zz B RLLRMP LRLR LRP QQqq B x x2 t zz 2 1 z 8PHƯƠNG PHÁP SỐ ỨNG DỤNG Chương 5: Dòng không ổn định trong kênh hở PGS. TS. Nguyễn Thống 43 Với các giá trị tại R & L đã biết xác định được zP Dùng biểu thức tính zP này vào phương trình động lực đã được sai phân PHƯƠNG PHÁP SỐ ỨNG DỤNG Chương 5: Dòng không ổn định trong kênh hở PGS. TS. Nguyễn Thống 44 0gAS x z gA x QV t Q f L,fR,fLR LRLR LLRR LRP SSAA 4 tg zzAA 2 g VQVQ x2 t QQ 2 1 Q Phương trình Xác định QP PHƯƠNG PHÁP SỐ ỨNG DỤNG Chương 5: Dòng không ổn định trong kênh hở PGS. TS. Nguyễn Thống 45 Với sơ đồ sai phân hiện nói trên, để cho lời giải số ổn định mô phỏng phải thỏa mãn điều kiện Courant: B/gAV x t m/c ướt Mặt thoáng PHƯƠNG PHÁP SỐ ỨNG DỤNG Chương 5: Dòng không ổn định trong kênh hở PGS. TS. Nguyễn Thống 46 SAI PHÂN SƠ ĐỒ ẨN Dùng sơ đồ Preissmann bốn nút, áp dụng cho đoạn dòng chảy. 1 3 2 t x 4(t+dt) t PHƯƠNG PHÁP SỐ ỨNG DỤNG Chương 5: Dòng không ổn định trong kênh hở PGS. TS. Nguyễn Thống 47 3412 1324 3142 ffff t2 1 t f ; x ff 1 x ff x f ; 2 ff 1 2 ff f 10with PHƯƠNG PHÁP SỐ ỨNG DỤNG Chương 5: Dòng không ổn định trong kênh hở PGS. TS. Nguyễn Thống 48 Áp dụng vào phương trình liên tục: 3,14,2 1324 3142 3,14,2 q1q x QQ 1 x QQ t2 zzzz B1B Ẩn số 9PHƯƠNG PHÁP SỐ ỨNG DỤNG Chương 5: Dòng không ổn định trong kênh hở PGS. TS. Nguyễn Thống 49 B1,3 chiều rộng mặt thoáng trung bình tại thời điểm cũ. B2,4 chiều rộng mặt thoáng trung bình tại thời điểm mới. Tương tự cho q1,3 & q2,4 PHƯƠNG PHÁP SỐ ỨNG DỤNG Chương 5: Dòng không ổn định trong kênh hở PGS. TS. Nguyễn Thống 50 Áp dụng vào phương trình động lượng: 0S1SA1Ag x zz 1 x zz A1Ag x A/QA/Q 1 x A/QA/Q t2 QQQQ 3.1.f4.2.f3,14,2 1324 3,14,2 1 2 3 2 2 2 4 2 3142 PHƯƠNG PHÁP SỐ ỨNG DỤNG Chương 5: Dòng không ổn định trong kênh hở PGS. TS. Nguyễn Thống 51 Với một đoạn dòng chảy bất kỳ có 2 phương trình sai phân chứa 4 ẩn số z2, z4, Q2, Q4. Đây là hệ phương trình phi tuyến. PHƯƠNG PHÁP SỐ ỨNG DỤNG Chương 5: Dòng không ổn định trong kênh hở PGS. TS. Nguyễn Thống 52 Với dòng sông có n đoạn có hệ 2n phương trình với (2n+2) ẩn số ! Để có thể giải tìm (2n+2) ẩn số cần bổ sung vào hệ phương trình 2 phương trình. Đó thường là 2 điều kiện biên ở hai đầu dòng sông [ví dụ các dạng Q(z), z(t), Q(t)] . PHƯƠNG PHÁP SỐ ỨNG DỤNG Chương 5: Dòng không ổn định trong kênh hở PGS. TS. Nguyễn Thống 53 Đây là dạng phương trình PHI TUYẾN cần tuyến tính hoá & giải lặp cho đến khi lời giải hội tụ. Khi chọn = 0 sơ đồ sai phân hoàn toàn hiện. 0.5 <= <=1 sơ đồ sai phân ổn định vô điều kiện. Thực tế nên chọn 2/3 <= <=1. PHƯƠNG PHÁP SỐ ỨNG DỤNG Chương 5: Dòng không ổn định trong kênh hở PGS. TS. Nguyễn Thống 54 ÁP DỤNG TRONG TRƯỜNG HỢP MẠNG LƯỚI SÔNG 10 PHƯƠNG PHÁP SỐ ỨNG DỤNG Chương 5: Dòng không ổn định trong kênh hở PGS. TS. Nguyễn Thống 55 Mạng lưới hình thành từ nhiều nhánh sông/kênh: Cần bổ sung các điều kiện tại NÚT mạng lưới. 1. Tổng đại số lưu lượng chảy vào nút BẰNG 0 (nếu giả thiết nút là một điểm). 2. Cao trình mực nước tại các vị trí nhánh sông tại nút BẰNG nhau, PHƯƠNG PHÁP SỐ ỨNG DỤNG Chương 5: Dòng không ổn định trong kênh hở PGS. TS. Nguyễn Thống 56 ĐIỀU KIỆN TẠI NÚT MẠNG LƯỚI Tại vị trí hội tụ của các nhánh (>2 nhánh), phương trình liên tục có dạng sau đây sẽ được thay thế cho phương trình động lực : 1 0 N i i Q Nút hội tụ mạng lươùi PHƯƠNG PHÁP SỐ ỨNG DỤNG Chương 5: Dòng không ổn định trong kênh hở PGS. TS. Nguyễn Thống 57 ĐIỀU KIỆN ĐẶC BIỆT Trong tröôøng hôïp doøng chaûy ñi qua caùc daïng coâng trình : coáng laøm vieäc theo 1 hoaëc 2 chieàu, ñaäp traøn, ñaäp ngaên phöông trình ñoäng löïc Saint Venant seõ ñöôïc thay theá bôûi phöông trình bieåu dieãn quy luaät thuûy löïc thích hôïp töông öùng. PHƯƠNG PHÁP SỐ ỨNG DỤNG Chương 5: Dòng không ổn định trong kênh hở PGS. TS. Nguyễn Thống 58 ĐIỀU KIỆN VỀ MỰC NƯỚC TẠI NÚT dx i (Q i ,Z i ) Mực nước bằng nhau (Q bien ) (H bien ) (H bien )Cống pt. tính l/l qua cống THAY THẾ pt. động lực trong Saint Venant cho đoạn sông này PHƯƠNG PHÁP SỐ ỨNG DỤNG Chương 5: Dòng không ổn định trong kênh hở PGS. TS. Nguyễn Thống 59 MÔ HÌNH SÓNG KHUẾCH TÁN PHƯƠNG PHÁP SỐ ỨNG DỤNG Chương 5: Dòng không ổn định trong kênh hở PGS. TS. Nguyễn Thống 60 Phương trình động lượng Saint Venant: 0)SS(gA x h gA x QV t Q f0 Diffusion wave Kinematic wave Dynamic wave q x Q t h BEquationContinuity 11 PHƯƠNG PHÁP SỐ ỨNG DỤNG Chương 5: Dòng không ổn định trong kênh hở PGS. TS. Nguyễn Thống 61 Hệ phương trình sóng khuếch tán: Các phương trình bổ sung khác 0)SS(gA x h gA f0 q x Q t h B PHƯƠNG PHÁP SỐ ỨNG DỤNG Chương 5: Dòng không ổn định trong kênh hở PGS. TS. Nguyễn Thống 62 Độ dốc ma sát Sf đánh giá theo Strickler: d đường kính TB hạt tạo lòng sông a =(21-24): hệ số phụ thuộc vào d 2f D QQ S bhkDwith 3/5str 6/1str d a k PHƯƠNG PHÁP SỐ ỨNG DỤNG Chương 5: Dòng không ổn định trong kênh hở PGS. TS. Nguyễn Thống 63 Bài tập: Xét hệ pt. sóng khuếch tán. Dùng sơ đồ sai phân Preissmann và áp dụng cho sơ đồ mạng lưới so le như sau: Hãy thiết lập hệ phương trình tuyến tính cho phép xác định Zi và từ đó suy ra Qj. XZi Zi+1 Zi-1 Qm Qm+1Qm-1Qm-2 x x PHƯƠNG PHÁP SỐ ỨNG DỤNG Chương 5: Dòng không ổn định trong kênh hở PGS. TS. Nguyễn Thống 64 HD: PHƯƠNG PHÁP SỐ ỨNG DỤNG Chương 5: Dòng không ổn định trong kênh hở PGS. TS. Nguyễn Thống 65 Bài tập: Giả sử có mạng lưới sau. Dùng mô hình sóng khuếch tán hãy thiết lập phương trình sai phân hiện và lập sơ đồ khối để giải bài toán. Biên Q Biên Z 1 2 45 3 6 7 8 910 14 ẩn số ! PHƯƠNG PHÁP SỐ ỨNG DỤNG Chương 5: Dòng không ổn định trong kênh hở PGS. TS. Nguyễn Thống 66 HẾT
File đính kèm:
- bai_giang_phuong_phap_so_ung_dung_chuong_5_dong_khong_on_din.pdf