Bài giảng Sức khỏe môi trường và một số vấn đề quan tâm - Đặng Ngọc Chánh

ĐẶNG NGỌC CHÁNH 
Email: dangngocchanh@ihph.org.vn 
 chanhdangihph@yahoo.com 
Viện Y tế Công cộng thành phố Hồ Chí Minh 
Khoa Sức khỏe môi trường 
(Dành cho đối tượng CKI – YTCC) 
Các yếu tô môi trường và sức khỏe 
Yếu tố môi trường 
(Environmental factors) 
Bệnh truyền nhiễm 
(communicable diseases) 
Cung cấp nước sạch (không đầy đủ, an 
toàn) 
Thương hàn, tả, đau mắt hột, ký sinh trùng, 
nhiễm trùng da, bệnh đường ruột. 
Xử lý phân không hợp vệ sinh Tiêu chảy, tả, bệnh đường ruột, ký sinh trùng 
Thải bỏ chất thải rắn không phù hợp Bệnh đường ruột, ký sinh trùng 
Hệ thống thoát nước không hiệu quả Vector borne (sốt rét, sốt xuất huyết, viêm não 
nhật bản, giun chỉ) 
Vệ sinh cá nhân Bệnh đường phân miệng (faecal –oral), mắt , da 
An toàn thực phẩm Bệnh tiêu chảy, bệnh đường ruột (gastroemteric) 
Vệ sinh nơi ở Các bệnh đường hô hấp; cúm, sởi, rubella, bệnh 
đường tiêu hóa, cầu khuẩn não. 
Nguồn: Chu & Simpson 2012 
Các yếu tô môi trường và sức khỏe 
Yếu tố môi trường 
(Environmental factors) 
Bệnh không truyền nhiễm và chấn thương 
(Non-communicable diseases and 
traumas) 
Ô nhiễm không khí trong nhà: hơi acid, 
Ozone, CO, khí phóng xạ, dung môi, 
khói thuốc, muội than (xây dựng, hút 
thuốc, sưởi...) 
Bệnh hô hấp mãn tính, khối u ác tính, nhiễm độc. 
Ô nhiễm không khí ngoài trời: hơi acid, 
sương mù, CO, aerosol, kim loại năng 
Bệnh hô hấp mãn tính, khối u ác tính 
Các hóa chất nguy hại (ăn mòn, gây 
độc), tai nạn nghề nghiệp 
Ngộ độc, bỏng, ảnh hưởng mãn tính chưa biết 
Sản phẩm gia dụng Ngộ độc (đặc biệt là trẻ em) 
Đô thị hóa và giao thông đông đúc Tại nạn trên đường, ô nhiễm tiếng ồn 
Công nghiệp hóa, an toàn cư trú Chấn thương, tai nạn, tiếng ồn 
Rủi ro tự nhiên: cháy, động đất, lũ, sập 
công trình ... 
Làm gia tăng các bệnh truyền nhiễm, chấn thương 
tinh thần 
Nguồn: Chu & Simpson 2012 
Những thách thức toàn cầu đối với môi trường 
và sức khỏe dân số trong thế kỷ 21 và xa hơn 
(Global challenges to Environment and Population Health into the 21st century and Beyond) 
Những thay đổi về kinh tế - xã hội, 
kỹ thuật và nhân khẩu học 
Những thay đổi về môi trường tự nhiên 
- Bùng nổ dân số và tiêu thụ quá mức 
- Dân số già và dịch vụ y tế 
- Thất nghiệp trẻ và tự sát trẻ tuổi 
- Mở rộng bất công và phân hóa xã hội 
- Thay đổi công nghệ nhanh chóng 
(information overload, work stress and 
mental health) 
- Ảnh hưởng lối sống, cách sống 
- Dịch chuyển thương mại toàn cầu và 
phát triển không bền vững 
- Cạn kiệt các nguồn năng lượng không tái tạo 
- An ninh lương thực và an toàn thực phẩm 
- Ô nhiễm và các hợp chất hóa học độc hại 
- Chất lượng nước và an toàn nước 
- Chất lượng không khí trong nhà và ngoài nhà 
- Xói mòn đất và ô nhiễm đất 
- Thay đổi khí hậu toàn cầu 
- Suy giảm tầng ozone 
- Chất thải độc hại và không độc hai 
- Giao thông 
- Nhà ở 
- Đô thị hóa và siêu thành phố (Urbanization 
and Mega - Cities) 
Thách thức của môi trường tới sức khỏe dân số 
Những thách thức toàn cầu đối với môi trường 
và sức khỏe dân số trong thế kỷ 21 và xa hơn 
(Global challenges to Environment and Population Health into the 21st century and Beyond) 
Bùng nổ dân số, môi trường và sức khỏe dân số 
(Overpopulation, Environment and Population Health) 
Bùng nổ dân số 
Gia tăng về số người 
- The UN population 
Projections: 2050 từ 
7,1 tỷ đến 11,9 tỷ 
Gia tăng về tiêu thụ 
- Bùng nổ công nghệ 
- Tiêu thụ quá mức 
Thay đổi mạnh mẻ 
đối với môi trường 
Những thách thức toàn cầu đối với môi trường 
và sức khỏe dân số trong thế kỷ 21 và xa hơn 
(Global challenges to Environment and Population Health into the 21st century and Beyond) 
An ninh lương thực 
(Food security) 
- Là vấn đề quan trọng nhất khi bùng nổ dân số 
- Các nước không phát triển thiếu lượng thực trầm 
trọng 
- Một nữa dân số thế giới thiếu ăn hàng ngày 
- 3,5 triệu người trong đó phần lớn là trẻ em chết đói 
mỗi năm 
Nguồn: báo cáo của freedom from hunger 
Những thách thức toàn cầu đối với môi trường 
và sức khỏe dân số trong thế kỷ 21 và xa hơn 
(Global challenges to Environment and Population Health into the 21st century and Beyond) 
Suy thoái môi trường 
(Environmental Degradation) 
Sản xuất nhiều 
thực phẩm 
Cần một lượng lớn đất 
khai hoang (Clearance 
of land and 
deforestation) 
- Xói mòn đất 
- Xâm nhập mặn (đất, 
nước) 
- Cạn kiệt tài nguyên tự 
nhiên 
Trả giá đắt 
hơn cho 
lương thực 
Ở Autralia khai hoang hơn 70% diện tích 
rừng nhiệt đới, 50% diện tích rừng khác 
và 35% diện tích đất rừng, diện tích suy 
thoái là 11 hecta trên 1 đầu người 
Những thách thức toàn cầu đối với môi trường 
và sức khỏe dân số trong thế kỷ 21 và xa hơn 
(Global challenges to Environment and Population Health into the 21st century and Beyond) 
Bất bình đẳng, tiêu thụ quá mức và phát triển không bền vững 
(Inequality, over consumption and unsustainable development) 
 Tiêu thụ quá mức gây những tác hại nghiêm trọng đến môi trường 
 Nước Mỹ chiếm 5% dân số thế giới, sử dụng 25% năng lượng thế giới 
và phát thải 22% lượng CO2 và chiếm 25% tổng sản lượng thế giới 
 Ấn độ chiếm 16% dân số thế giới sử dụng 3% năng lượng thế giới và 
phát thải 3% lượng CO2, chiếm 1% GNP thế giới 
 Sự tiêu thụ là phản ánh sự vô cùng bất công trong phân phối năng 
lượng, sử dụng nguồn lực và đặt thế giới vào những nguy cơ bất ổn 
(chiến tranh, khủng bố...) 
Những thách thức toàn cầu đối với môi trường 
và sức khỏe dân số trong thế kỷ 21 và xa hơn 
(Global challenges to Environment and Population Health into the 21st century and Beyond) 
Sự ô nhiễm 
(Pollution) 
 Để sản xuất nhiều thực phẩm các nhà khoa học tổng hợp nhiều hóa 
chất bảo vệ thực vật làm cho đất đai trở nên cằn cỏi hơn 
 Ô nhiễm đất bởi các hoát chất mà con người đang sử dụng cũng là vấn 
đề thới giới đang quan tâm 
 Ngoài ra ô nhiễm đại dương cũng là vấn đề báo động: chúng ta hàng 
ngày đang thải vào đại dương khoảng nửa triệu các hóa chất sau: hóa 
chất trừ sâu, chất tẩy rửa, dầu, chất thải phóng xạ, dung môi hữu cơ... 
 Không khí cũng đang chịu sự ô nhiễm, chất lượng không khí bên trong 
cũng như bên ngoài đều có những ảnh hưởng bất lợi đến con người 
Những thách thức toàn cầu đối với môi trường 
và sức khỏe dân số trong thế kỷ 21 và xa hơn 
(Global challenges to Environment and Population Health into the 21st century and Beyond) 
Hiểm họa môi trường và sức khỏe con người 
(Environmental Hazards and Human Health) 
Một nghiên cứu thực hiện ở Úc 
khảo sát 2700 case chết khi làm 
việc (work deaths) trong đó có 
2200 case được cho là ung thư có 
phơi nhiễm với hóa chất. 
 Cơ quan sinh sản của con 
người được biết là bộ phận dễ bị 
tổn thương từ ô nhiễm môi trường, 
Ung thư vú và ung thư tuyến tiền 
liệt tăng lên hàng năm tại Úc và 
nguyên nhân môi trường bị cho là 
một phần của sự gia tăng này 
 Những hóa chất con người sản 
xuất đang góp phần phá hủy tận 
ozone, lá chắn tia sáng mặt trời tự 
nhiên 
 Chúng ta chưa thể cảm nhận 
đầy đủ tác động của sự suy giảm 
tầng ozone, nhưng chúng ta biết là 
sự tiếp xúc trực tiếp với ánh nắng 
mặt trời có thể gây ung thư da, mù 
mắt, gây rối loạn chức năng và suy 
giảm hệ miễn dịch của con người 
TOÀN CẦU HÓA, MÔI TRƯỜNG VÀ SỨC KHỎE 
Globalization, Environment and Health 
Toàn cầu hóa là một khái niệm “trong một thế giới mà các xã hội liên kết 
tạo thành một mạng lưới quan hệ rộng khắp và quá trình toàn cầu hóa liên 
kết ngày càng nhiều hơn rộng khắp hơn trong mối quan hệ xã hội, trong 
văn hóa, trong các hoạt động kinh tế diễn ra hàng ngày được giải quyết 
thông qua những chế định thống nhất trong một mạng lưới” 
Toàn cầu hóa là gì? 
 Kinh tế toàn cầu 
 Sức mạnh thị trường 
 Ngân hàng quốc tế 
 Hợp tác xuyên quốc gia 
Mặt tốt của toàn cầu hóa: 
 Ngôi nhà toàn cầu 
 Văn hóa toàn cầu 
 Chia sẽ lợi ích quốc tế 
trong lao động và thị 
trường 
Mặt xấu của toàn cầu hóa: 
 Bãi bỏ quy định 
 Tư hữu hóa kinh tế 
 Giảm tầm quan trọng của 
chính phủ 
 Bảo vệ xã hội giảm 
Globalization is not necessarily “good” or “bad” 
TOÀN CẦU HÓA, MÔI TRƯỜNG VÀ SỨC KHỎE 
Globalization, Environment and Health 
Toàn cầu hóa – đối với nước nghèo 
Áp lực xuất khẩu 
Sản xuất giá rẻ 
Lao động giá rẻ 
Điều kiện sản xuất (môi 
trường) 
- Bảo hộ lao động? 
- An toàn nhà xưởng? 
- Xử lý chất thải? 
- Khai thác tài nguyên? 
- Bảo vệ môi trường? 
Điều kiện sống (sức khỏe) 
- Thu nhập cá nhân? 
- Điều kiện sinh hoạt cá nhân? 
- Nhu cầu tinh thần? 
- Bù đắp tổn hao thể xác? 
- Tệ nạn xã hội? 
- Bảo hiểm bệnh tật? 
Loans from the Rich Technology from the Rich 
TOÀN CẦU HÓA, MÔI TRƯỜNG VÀ SỨC KHỎE 
Globalization, Environment and Health 
Toàn cầu 
hóa – đối 
với các 
nước 
giàu 
Tỷ lệ thất nghiệp tăng? 
Gia tăng công việc tạm thời? 
Phúc lợi xã hội giảm (y tế, giáo dục)? 
Bất bình đẳng? 
Chính sách xã hội mong manh? 
Tăng tiêu dùng xã hội? 
XU HƯỚNG Y TẾ CÔNG CỘNG TRONG SỨC KHỎE VÀ MÔI TRƯỜNG 
Trends of public health in environment and health 
1890 - 1960 
Nguy hại môi trường 
Bảo vệ sức khỏe 
- Giáo dục sức khỏe 
- Y tế dự phòng 
1960 - 1970 
Thay đổi lối sống 
Thay đổi hành vi 
- Nâng cao sức khỏe 
- Y tế dự phòng 
1971 - 1996 
Không công bằng 
trong y tế 
Thay đổi tạo thuận lợi 
- Định hướng lại dịch vụ 
sức khỏe 
- Xây dựng CS Y tế 
- Giúp đỡ BV môi trường 
- Sự tham gia cộng đồng 
1997 - Now 
Rủi ro môi trường 
và xã hội 
Mạng lưới hợp tác 
- Củng cố và mở rộng 
hợp tác trong CSYT 
và BVMT 
- Đảm bảo cơ sở hạ 
tầng 
- Nâng cao năng lực 
cộng đồng 
- Trao quyền cá nhân 
Future? 
XU HƯỚNG Y TẾ CÔNG CỘNG TRONG SỨC KHỎE VÀ MÔI TRƯỜNG 
Trends of public health in environment and health 
Những thách thức tương lai 
(Other Future Challenges) 
Sinh thái Y tế Công cộng 
(Ecological Public Health ) 
 Già hóa dân số 
 Một số bệnh truyền nhiễm 
mới nổi 
 Gia tăng các bệnh mãn tính 
 An ninh và an toàn lương 
thực 
 Thách thức từ suy thoái môi 
trường (vật lý, hóa học, sinh 
học). 
 Coi trọng mối quan hệ tác 
động qua lại giữa các loài 
 Xem xét tổng thể mối quan hệ 
con người, yếu tố môi trường tự 
nhiên, môi trường xã hội và vấn 
đề sức khỏe 
 Xây dựng chính sách dựa vào 
các câu hỏi cơ bản 
  Có công bằng không? 
  Có àn toàn không? 
  Nó có kéo dài không? 
  Chất lượng của cuộc sống?