Bài giảng Tài chính công - Chương mở đầu: Giới thiệu về tài chính công - Nguyễn Thành Đạt

TÀI CHÍNH CÔNG 
TS. Nguyễn Thành Đạt 
Email: datnt@due.edu.vn 
1 
GIỚ I T H IỆ U V Ề T À I C H ÍNH CÔNG 
1. Bón câu hỏi lớn của Tài chính công. 
2. Tại sao càn học Tài chính công? 
2 
BỐN CÂU HỎI LỚN CỦA 
TÀI CHÍNH CÔNG 
 Khi nào Chính phủ nên can thiệp vào nền 
kinh tế? (when) 
 Bằng cách nào chính phủ có thẻ can thie ̣p 
vào nèn kinh té? (how) 
 Tác động của những can thiệp đó đến nèn 
kinh tế là gì? (what) 
 Tại sao chính phủ lại chọn sự can thie ̣p 
theo phương thức đó? (why) 
3 
BỐN CÂU HỎI LỚN CỦA 
TÀI CHÍNH CÔNG 
 Thông thường, thị trường tư nhân cạnh tranh cung 
cấp các đầu ra rất “hiệu quả” cho nền kinh tế . 
 Vậy có cần đến sự can thiệp của Chính phủ? 
 Nói chung có 2 lý do để chính phủ can thiệp: 
 Thất bại thị trường 
 Tái phân phối 
Khi nào Chính phủ nên can thiệp vào nền kinh tế? 
4 
Thất bại thị trường dẫn đến kinh tế thị trường 
không đạt mức hiệu quả. 
Thất bại thị trường là gì? 
Khi nào Chính phủ nên can thiệp vào nền kinh tế? 
5 
Hiệu quả Pareto? 
 Trong một thị trường cụ thể, đầu ra hiệu quả là ở đó đường 
cung, đường cầu cắt nhau. 
D 
P 
90 100 110 Q 
S 
$10 
$8 
$14 
$12 
$6 = (MB) 
 =(MC) 
6 
Điẻm này có hie ̣u quả không? Tại sao? 
KHI NÀO CHINH PHỦ CAN THIỆP ? 
THẤT BẠI THỊ TRƯỜNG 
 Tuy nhiên, trong 1 số thị trường, điểm 
giao nhau này không phản ánh đầu ra 
hiệu quả. 
 Bởi vi,̀ chúng ta không tińh đén hie ̣u quả 
xã ho ̣ i. Triét học? Quan điẻm bie ̣n chứng 
duy va ̣ t? 
 Xét thị trường bảo hiểm, có nhiều người 
không được/không tham gia bảo hiểm. 
7 
KHI NÀO CHINH PHỦ CAN THIỆP ? 
THẤT BẠI THỊ TRƯỜNG 
 Tính đến hét năm 2015, cả nước có hơn 70 
triệu người tham gia BHYT, tỷ lệ đạt 77% dân 
số. Tỷ lệ tham gia thấp nhất là ở các hộ nghèo, 
hộ cận nghèo, đối tượng sinh sống tại các vùng 
đặc biệt khó khăn, danh sách các xã đặc biệt 
khó khăn vùng bãi ngang ven biển và hải đảo. 
 Cuối tháng 12 năm 2015, BHXH Việt Nam đã 
báo cáo và đề xuất với Thủ tướng Chính phủ 
cho phép gia hạn thời gian sử dụng thẻ 
BHYT đến hết ngày 30-6-2016 đối với 16,2 
triệu người thuộc các đối tượng nêu trên. 8 
KHI NÀO CHINH PHỦ CAN THIỆP ? 
THẤT BẠI THỊ TRƯỜNG 
 Dịch sởi lớn nhất ở Mĩ từ năm 1989-1991 xuất 
phát từ nguyên nhân tỷ lệ tiêm chủng rất thấp. 
 Chińh phủ Mỹ đã đưa ra giải pháp đàu tha ̣p 
kỉ 1990, đàu tiên là khuyén khićh cha mẹ 
đưa trẻ đi tiêm ngừa và sau đó là đè xuát trả 
tièn tiêm vaccine cho ho ̣ gia điǹh có thu 
nha ̣p tháp. Két quả là tỷ le ̣ tiêm chủng ngừa 
sởi tăng từ 70% đén 90%. 
9 
KHI NÀO CHINH PHỦ CAN THIỆP ? 
THẤT BẠI THỊ TRƯỜNG 
Việt Nam 
 Chương trình Tiêm Chủng Mở Rộng gồm 11 loại 
vắc xin phòng 11 bệnh truyền nhiễm nguy 
hiểm nhất . 
10 
THẢO LUA ̣ N 
 Các bạn có thẻ cho ví dụ khác vè thát bại thị trường? 
11 
Tái phân phối là một sự chuyển giao 
nguồn lực từ nhóm người này trong xã hội 
đến nhóm người khác. 
Tái phân phối thu nhập là gì? 
Khi nào Chính phủ nên can thiệp vào nền kinh tế? 
 Chính phủ cần quan tâm đến: 
(i) quy mô chiếc bánh kinh tế (hie ̣u quả kinh té –
efficiency). 
(ii) quy mô lát bánh mà mỗi người nhận được từ 
chiếc bánh kinh tế (công bàng – equity). 
• “Công bàng” là mo ̣ t từ rát nhạy cảm! 
12 
 Quy mô chiếc bánh kinh tế được quyết định 
bởi hiệu quả xã hội của nền kinh tế. 
13 
Bảng 1 
Tăng trưởng thu nhập bình quân đầu người của 
một số nước Đông Nam Á. 
(Đô la Mỹ) Theo tỷ giá USD năm 2000 
 1990 2014 Tăng (lần) 
Việt Nam 301 1.078 3,6 
Singapore 16.553 38.088 2,3 
Indonesia 827 1.854 2,2 
Thái Lan 1.667 3.769 2,3 
(Nguồn: WB) 
14 
KHI NÀO CHÍNH PHỦ CAN THIỆP? 
TÁI PHÂN PHỐI THU NHẬP 
 Quy mô lát bánh mà mỗi người nhận được từ chiếc 
bánh kinh tế: Chính phủ phải phân chia như thế nào 
để đảm bảo công bằng xã hội? 
 Ở khía cạnh phân phối, xã hội đánh giá sự tăng thêm 1 đồng 
tiêu dùng của người nghèo cao hơn 1 đồng tăng thêm của 
người giàu. 
 Vi ́dụ? 
 Néu có thát bại thị trường, chińh phủ có thẻ tăng quy 
mô chiéc bánh kinh té. Ví dụ? 
 Thông thường, vie ̣c tái phân phói sẽ làm giảm hie ̣u 
quả kinh té. 
 Đánh đỏi giữa hie ̣u quả và công bàng. Tại sao? 
15 
 Đánh thuế /Trợ cấp cho khu vực tư. 
 Giới hạn/Quy định việc mua hoặc bán hàng 
hóa. 
 Cung cấp công các hàng hóa công – dịch vụ 
công. 
 Tài trợ cho tư nhân cung cấp hàng hóa. 
Chính phủ can thiệp như thế nào? 
16 
 Đánh thuế /Trợ cấp 
 Chính phủ khắc phục thất bại thị trường bằng 
sử dụng cơ chế giá. Chính sách của Chính phủ 
được sử dụng để thay đổi giá cả hàng hóa 
theo 2 cách: 
1. Thông qua đánh thuế làm tăng giá cả của 
hàng hóa được sản xuất dư thừa so với mức 
hiệu quả. 
2. Thông qua trợ cấp làm giảm giá cả hàng hóa 
được sản xuất dưới mức tiềm năng. 
Chính phủ can thiệp như thế nào? 
17 
CHÍNH PHỦ CAN THIỆP NHƯ THẾ NÀO? 
Đánh thuế lên người sản xuất 
T=$4 
T=$4 
S 
D 
Figure 1.2 
90 100 110 Q 
S` P 
$10 
$8 
$14 
$12 
$6 
T=$4 
T=$4 
Figure 1.3 
90 100 110 Q 
S 
D 
D` 
P 
$10 
$8 
$14 
$12 
$6 
Đánh thuế lên người TD 
làm giảm sản lượng. 
Thuế và Trợ cấp 
18 
S=$4 
S=$4 
S=$4 
S=$4 
90 100 110 Q 
S 
D 
S` 
P 
$10 
$8 
$14 
$12 
$6 
Trợ cấp đến người sản xuất
90 100 110 Q 
S 
D 
D` 
P 
$10 
$8 
$14 
$12 
$6 
Trợ cấp đến người tiêu dùng 
làm tăng sản lượng 
19 
 Giới hạn/Quy định 
 Chính phủ có thể giới hạn hành vi mua hoặc bán các 
sản phẩm hàng hóa được sản xuất dư thừa. 
 Quy định mua các loại hàng hóa sản xuất dưới mức 
tiềm năng. Vi ́dụ: bảo hiẻm dân sự bát buo ̣c đói với xe 
cơ giới. 
 Cung cấp hàng hóa/dịch vụ công 
 Chính phủ trực tiếp cung cấp hàng hóa công. 
 Tài trợ khu vực tư cung cấp hàng hóa 
 CP muốn gây ảnh hưởng đến mức tiêu dùng của XH 
nhưng không muốn tham gia trực tiếp cung cấp hàng 
hóa tài trợ khu vực tư cung cấp hàng hóa như 
mong muốn 
Chính phủ nên can thiệp như thế nào? 
20 
 Ảnh hưởng tích cực: công bằng xã hội 
 Ảnh hưởng tiêu cực: Tái phân phối thường 
liên quan đến sự tổn thất hay kém hiệu quả. 
 Hành động tái phân phối có thể làm thay 
đổi hành vi con người. Đánh thuế vào người 
giàu để tái phân phối cho người nghèo có 
thể làm cho cả 2 đối tượng làm việc kém 
hiệu quả . 
Những ảnh hưởng của sự can thiệp là gì? 
21 
ẢNH HƯỞNG CỦA SỰ CAN THIỆP CỦA CP? 
 Vấn đề về sự đánh đổi giữa hiệu quả và 
công bằng 
Công bằng 
Hiệu quả 22 
 Ảnh hưởng trực tiép: các cá nhân chiụ ảnh 
hưởng trực tiép từ sự can thie ̣p. 
 Ảnh hưởng gián tiép: các cá nhân thay đỏi 
hành vi của họ khi có sự can thie ̣p của chińh 
phủ. 
Những ảnh hưởng của sự can thiệp là gì? 
23 
24 
Nhièu người “bõng dưng muón nghèo” đẻ được ăn bánh mỳ! 
Chi phí đẻ thực hie ̣n tủ bành mỳ từ thie ̣ n cao hơn nhièu so 
với dự tính ban đàu. 
BÓN CÂU HỎI LỚN CỦA TÀI CHÍNH CÔNG 
 CP phải đói ma ̣t với thách thức lớn trong vie ̣c xác 
điṇh người dân muón (càn) gi ̀và lựa chọn các chińh 
sách phù hợp với mong muón đó. 
 Đôi khi CP được thúc đảy bởi nhièu lý do không chi ̉
đơn giản là giải quyét thát bại thi ̣trường và tái phân 
bỏ thu nha ̣p. 
 Sự can thiệp của Chính phủ có thể là một công cụ kinh 
tế chính trị. 
 Có nhièu quan điẻm và áp lực, nhưng mong muón 
chi ̉có 2: 
 Tói đa hóa hie ̣u quả kinh té. 
 Phân bó tài nguyên theo cách mà xã ho ̣ i muón. 
Tại sao CP lựa chọn can thiệp theo cách 
thức nào đó? 
25 
TẠI SAO HỌC TÀI CHÍNH CÔNG? 
 Vai trò quan trọng của Chính phủ trong nền kinh tế và 
trong cuộc sống của mỗi người dân 
 Vai trò này cần được mở rộng hay giới hạn? Cần được 
thực hiện như thế nào? Ở mức độ nào? Khi nào? 
26 
Quy mô chi tiêu của chính phủ và sự tăng 
trưởng kinh tế 
Quy mô chính phủ thường được đo lường trong 
sự so sánh % so với GDP 
1930s: Chính phủ Mỹ chi tiêu 5% of GDP. 
1970s và về sau : Khoảng 20% of GDP (hình 2). 
Khuynh hướng chung của các nước sau 1960s, 
quy mô chi tiêu chính phủ Mỹ tăng chậm hơn 
(hình 3). 
27 
Hình 2 
Source: OMB Historical Tables: Budget of the United States Government, Fiscal Year 2004 
28 
Hình 3 
Source: OECD Historical Statistics 
29 
Hình 4 Tại Anh (UK) 
Source: OECD Historical Statistics 
30 
Hình 5 
Source: OECD Historical Statistics 
31 
Đièu gì xảy ra với Hy Lạp và Thụy Điẻn? 
 32 
 33 
Việt Nam 
34 
35 
36