Bài giảng Toán rời rạc 2 - Chương 1: Khái niệm về đồ thị

KHÁI NIỆM VỀ ĐỒ THỊ
Toán rời rạc 2
Nội dung
• Định nghĩa đồ thị 
• Một số thuật ngữ cơ bản trên đồ thị vô hướng 
• Một số thuật ngữ cơ bản trên đồ thị có hướng 
• Một số dạng đồ thị đặc biệt
• Bài tập
2
Định nghĩa đồ thị
Đơn đồ thị vô hướng
• Đơn đồ thị vô hướng G= bao gồm V là tập các 
đỉnh, E là tập các cặp không có thứ tự gồm hai phần tử 
khác nhau của V gọi là các cạnh.
4
Đa đồ thị vô hướng
• Đa đồ thị vô hướng G = bao gồm V là tập các 
đỉnh, E là họ các cặp không có thứ tự gồm hai phần tử 
khác nhau của V gọi là tập các cạnh.
• e1 E, e2 E được gọi là cạnh bội nếu chúng cùng 
tương ứng với một cặp đỉnh.
5
Giả đồ thị vô hướng
• Giả đồ thị vô hướng G = bao gồm V là tập đỉnh, E 
là họ các cặp không có thứ tự gồm hai phần tử (hai phần 
tử không nhất thiết phải khác nhau) trong V được gọi là 
các cạnh.
• Cạnh e được gọi là khuyên nếu có dạng e =(u, u), trong 
đó u là đỉnh nào đó thuộc V.
6
Đơn đồ thị có hướng
• Đơn đồ thị có hướng G = bao gồm V là tập các 
đỉnh, E là tập các cặp có thứ tự gồm hai phần tử của V 
gọi là các cung.
7
Đa đồ thị có hướng
• Đa đồ thị có hướng G = bao gồm V là tập đỉnh, E 
là cặp có thứ tự gồm hai phần tử của V được gọi là các 
cung.
• Hai cung e1, e2 tương ứng với cùng một cặp đỉnh được 
gọi là cung lặp.
8
Phân biệt các loại đồ thị
Loại đồ thị Cạnh Có cạnh bội Có khuyên
Đơn đồ thị vô hướng Vô hướng Không Không
Đa đồ thị vô hướng Vô hướng Có Không
Giả đồ thị vô hướng Vô hướng Có Có
Đơn đồ thị có hướng Có hướng Không Không
Đa đồ thị có hướng Có hướng Có Có
9
Quy ước
• Ta chủ yếu làm việc với đơn đồ thị vô 
hướng và đơn đồ thị có hướng.
• Khi viết “đồ thị vô hướng” ta hiểu là “đơn 
đồ thị vô hướng”.
• Khi viết “đồ thị có hướng” ta hiểu là “đơn 
đồ thị có hướng”.
10
Một số thuật ngữ cơ bản trên đồ 
thị vô hướng
Bậc của đỉnh
• ĐN 1. Hai đỉnh u và v của đồ thị vô hướng G = 
được gọi là kề nhau nếu (u,v) là cạnh thuộc đồ thị G.
– Nếu e =(u, v) là cạnh của đồ thị G thì ta nói cạnh này liên thuộc
với hai đỉnh u và v, hoặc ta nói cạnh e nối đỉnh u với đỉnh v, đồng 
thời các đỉnh u và v sẽ được gọi là đỉnh đầu của cạnh (u,v). 
• ĐN 2. Ta gọi bậc của đỉnh v trong đồ thị vô hướng là số 
cạnh liên thuộc với nó và ký hiệu là deg(v).
12
Ví dụ
• deg(a) = 2, deg(b) =deg(c) = deg(f) = 4; 
• deg(e) = 3, deg(d) = 1, deg(g)=0.
• Đỉnh có bậc 0 được gọi là đỉnh cô lập (g) 
• Đỉnh bậc 1 được gọi là đỉnh treo (d)
13
Tổng bậc các đỉnh
• Định lý 1. Giả sử G = là đồ thị vô hướng với m
cạnh. Khi đó:
14
• Hệ quả. Trong đồ thị vô hướng G=, số các đỉnh 
bậc lẻ là một số chẵn.
Đường đi, chu trình
• ĐN 1. Đường đi độ dài n từ đỉnh u đến đỉnh v trên đồ thị 
vô hướng G= là dãy x0, x1,..., xn-1, xn, trong đó n là 
số nguyên dương, x0=u, xn=v, (xi, xi+1) E, i=0,1,2,...,n-1. 
• Đường đi như trên còn có thể biểu diễn thành dãy các 
cạnh (x0, x1), (x1,x2),...,(xn-1, xn).
• Đỉnh u là đỉnh đầu, đỉnh v là đỉnh cuối của đường đi.
• Đường đi có đỉnh đầu trùng với đỉnh cuối (u=v) được gọi 
là chu trình.
• Đường đi hay chu trình được gọi là đơn nếu như không 
có cạnh nào lặp lại.
15
Ví dụ
• a, d, c, f, e là đường đi đơn độ dài 4.
• d, e, c, a không là đường đi vì (e,c) không phải là cạnh 
của đồ thị.
• Dãy b, c, f, e, b là chu trình độ dài 4.
• Đường đi a, b, e, d, a, b có độ dài 5 không phải là 
đường đi đơn vì cạnh (a,b) có mặt hai lần.
16
. Đồ thị liên thông
• ĐN 2. Đồ thị vô hướng được gọi là liên thông nếu luôn 
tìm được đường đi giữa hai đỉnh bất kỳ của nó.
• Trong trường hợp đồ thị G= không liên thông, ta 
có thể phân rã G thành một số đồ thị con liên thông mà 
chúng đôi một không có đỉnh chung.
– Mỗi đồ thị con như vậy được gọi là một thành phần 
liên thông của G.
– Như vậy, đồ thị liên thông khi và chỉ khi số thành phần 
liên thông của nó là 1.
• Đối với đồ thị vô hướng, nếu tồn tại đỉnh u V sao cho u 
có đường đi đến tất cả các đỉnh còn lại của đồ thị thì ta 
kết luận được đồ thị là liên thông.
17
Ví dụ
• Số thành phần liên thông của G là 3
18
Cầu, trụ
• ĐN 3.
– Cạnh e E được gọi là cầu nếu loại bỏ e làm tăng thành phần 
liên thông của đồ thị.
– Đỉnh u V được gọi là đỉnh trụ nếu loại bỏ u cùng với các cạnh 
nối với u làm tăng thành phần liên thông của đồ thị.
• VD: Cạnh (5,10) là cầu, đỉnh 6 là trụ.
19
Một số thuật ngữ cơ bản trên đồ 
thị có hướng
Bán bậc của đỉnh
• ĐN 1. Nếu e=(u,v) là cung của đồ thị có hướng G thì ta 
nói hai đỉnh u và v là kề nhau, và nói cung (u, v) nối đỉnh 
u với đỉnh v, hoặc nói cung này đi ra khỏi đỉnh u và đi 
vào đỉnh v.
– Đỉnh u được gọi là đỉnh đầu, đỉnh v được gọi là đỉnh cuối của 
cung (u,v).
• ĐN 2.
– Ta gọi bán bậc ra của đỉnh v trên đồ thị có hướng là số cung của 
đồ thị đi ra khỏi v và ký hiệu là deg+(v).
– Ta gọi bán bậc vào của đỉnh v trên đồ thị có hướng là số cung 
của đồ thị đi vào v và ký hiệu là deg-(v).
21
Ví dụ
22
Tổng bán bậc các đỉnh
• Định lý 1. Giả sử G = là đồ thị có hướng. Khi đó:
23
• Lưu ý:
• Rất nhiều tính chất của đồ thị có hướng không phụ thuộc vào 
hướng trên các cung của nó. Vì vậy, trong nhiều trường hợp, ta 
bỏ qua các hướng trên cung của đồ thị.
• Đồ thị vô hướng nhận được bằng cách bỏ qua hướng trên các 
cung được gọi là đồ thị vô hướng tương ứng với đồ thị có 
hướng đã cho.
Đường đi, chu trình
• ĐN 1. Đường đi độ dài n từ đỉnh u đến đỉnh v trong đồ thị 
có hướng G= là dãy x0, x1, . . ., xn , trong đó, n là 
số nguyên dương, u = x0, v = xn, (xi, xi+1) E.
• Đường đi như trên có thể biểu diễn thành dãy các cung : 
(x0, x1), (x1, x2), . . ., (xn-1, xn).
• Đỉnh u được gọi là đỉnh đầu, đỉnh v được gọi là đỉnh cuối 
của đường đi.
• Đường đi có đỉnh đầu trùng với đỉnh cuối (u=v) được gọi 
là một chu trình. Đường đi hay chu trình được gọi là đơn 
nếu như không có hai cạnh nào lặp lại.
24
Đồ thị có hướng liên thông mạnh, 
liên thông yếu
• ĐN2. Đồ thị có hướng G= được gọi là liên thông 
mạnh nếu giữa hai đỉnh bất kỳ u V, v V đều có đường 
đi từ u đến v. 
• ĐN 3. Đồ thị có hướng G= được gọi là liên thông 
yếu nếu đồ thị vô hướng tương ứng với nó là liên thông.
25
Đồ thị G1 là liên thông mạnh, đồ thị G2 là liên thông yếu.
Định chiều được
• ĐN 4. Đồ thị vô hướng G= được gọi là định chiều 
được nếu ta có thể biến đổi các cạnh trong G thành các 
cung tương ứng để nhận được một đồ thị có hướng liên 
thông mạnh.
• ĐL1. Đồ thị vô hướng G= định chiều được khi và 
chỉ khi các cạnh của nó không phải là cầu.
26
Một số dạng đồ thị đặc biệt
Đồ thị đầy đủ
• Đồ thị đầy đủ n đỉnh, ký hiệu là Kn, là đơn đồ thị vô 
hướng mà giữa hai đỉnh bất kỳ của nó đều có cạnh nối.
28
Đồ thị vòng
• Đồ thị vòng Cn (n 3) có các cạnh (1,2),(2,3),..,(n-1,n), (n,1).
29
Đồ thị bánh xe
• Đồ thị bánh xe Wn thu được bằng cách bổ sung một đỉnh 
nối với tất cả các đỉnh của Cn.
30
Đồ thị hai phía
• Đồ thị G = được gọi là đồ thị hai phía nếu tập đỉnh 
V của nó có thể phân hoạch thành hai tập X và Y sao 
cho mỗi cạnh của đồ thị chỉ có dạng (x, y), trong đó x X 
và y Y.
• VD: Đồ thị K2,3; K3,3; K3,5.
31
Đồ thị lập phương
• Đồ thị lập phương n đỉnh Qn là đồ thị với các
đỉnh biểu diễn 2n chuỗi nhị phân độ dài n bit.
– Hai đỉnh của nó là kề nhau nếu như hai chuỗi nhị
phân tương ứng chỉ khác nhau 1 bit.
• Ví dụ: Qn với n = 0, 1, 2, 3.
32
Đồ thị phẳng
• Đồ thị được gọi là đồ thị phẳng nếu ta có thể
vẽ nó trên một mặt phẳng sao cho các cạnh
của nó không cắt nhau.
• Ví dụ:
33
Đồ thị con và đồ thị riêng
• Giả sử G = (V, E) là một đồ thị. 
– Đồ thị G’ = (V’, E’) được gọi là đồ thị con của đồ thị G 
nếu V’⊆V và E’⊆E.
– Đồ thị G” = (V, E”) với E” ⊆ E, được gọi là đồ thị riêng
của đồ thị G.
• Nhận xét:
– Mỗi tập con các đỉnh V’ của đồ thị G tương ứng duy 
nhất với một đồ thị con.
– ™ Để xác định một đồ thị con ta chỉ cầnnêu tập đỉnh 
của nó. 
– ™ Đồ thị riêng là đồ thị giữ nguyên tập đỉnh và bỏ bớt
một số cạnh.
34
Sự đẳng hình
• Hai đồ thị G1= (V1, E1) và G2= (V2, E2 ) được
gọi là đẳng hình với nhau nếu tồn tại một song 
ánh S trên các tập đỉnh bảo toàn các cạnh:
∀x, y ∈ V1: (x, y) ∈ E1 ⇔ (S(x), S(y)) ∈ E2.
• ™Hai đồ thịđẳng hình chỉ khác nhau về tên gọi
của các đỉnh và cách biểu diễn bằng hình vẽ.
– Do vậy, ta không phân biệthai đồ thịđẳng hình với 
nhau.
35
Ví dụ về sự đẳng hình
• Hai đồ thị sau là đẳng hình với song ánh: 
S(ai) = xi, i = 1, 2, 3, 4.
36
Bài tập
Bài tập 1
• Xác định bậc của mỗi đỉnh trong các đồ thị 
vô hướng sau.
38
Bài tập 2
• Xác định bán bậc vào deg- và bán bậc ra
deg+ của mỗi đỉnh trong các đồ thị có 
hướng sau.
39
Bài tập 3
• Vẽ đồ thị vô hướng G=(V,E) cho bởi:
V = {A, B, C, D, E, F}
và
E = {(E,G),(B,F),(D,C),(D,F),(F,B),(C,F), (A,F),(E,D)}
40
Bài tập 4
• Cho song ánh f như sau:
f(A)=1, f(B)=2, f(C)=3, f(D)=4, f(E)=5, f(F)=6.
• Kiểm tra hai đồ thị sau có đẳng hình hay không?
41
Bài tập 5
• Với mỗi đồ thị sau, cho biết nó có phải là đồ
thị phẳng không? Nếu phải, trình bày cách vẽ.
42