Đào tạo nguồn nhân lực thông tin - thư viện tại Việt Nam hiện nay và một số vấn đề đặt ra đối với cơ quan quản lý nhà nước

15Số 6 - Tháng 12 - 2013
VĂN HÓA VÀ NHÀ TRƯỜNG
NGHIÊN CỨUVĂ N HÓA
ĐÀO TẠO NGUỒN NHÂN LỰC THÔNG TIN - THƯ VIỆN 
TẠI VIỆT NAM HIỆN NAY VÀ MỘT SỐ VẤN ĐỀ 
ĐẶT RA ĐỐI VỚI CƠ QUAN QUẢN LÝ NHÀ NƯỚC
NGUYỄN VĂN THIÊN
Tóm tắt
Trong những năm gần đây hoạt động đào tạo nguồn nhân lực thông tin thư viện phát triển một 
cách mạnh mẽ ở Việt Nam. Thực tế này thể hiện trên nhiều phương diện. Bên cạnh những thành tựu 
đáng ghi nhận, sự phát triển này đã bộc lộ những vấn đề bất cập đòi hỏi các cơ quan quản lý nhà 
nước cần có giải pháp khắc phục. Chỉ như vậy mới đảm bảo được sự phát triển bền vững cho hoạt 
động đào tạo của ngành và nguồn nhân lực thông tin thư viện được đào tạo mới đáp ứng tốt nhu 
cầu của xã hội.
Từ khóa: Đào tạo, thông tin thư viện, quản lý nhà nước
Abstract
In recent years, training activity of human resources on information and library has been strongly 
developing in Vietnam. This fact is shown in many aspects. Besides these remarkable achievements, 
this development has exposed the inadequate issues requiring the State’s management authorities 
to have solutions to overcome. Only such way can ensure the sustainable development for training 
activity of the branch and the human resources on information and library can meet the demand of 
the society.
Keyword: Training, information and library, State management
1. Khái quát về hoạt động đào tạo nguồn 
nhân lực thông tin – thư viện tại Việt Nam 
hiện nay.
Thực hiện chủ trương của Đảng và Nhà nước, đồng thời nhằm đáp ứng nhu cầu của xã hội, trong những năm 
gần đây, hoạt động đào tạo nguồn nhân lực 
thông tin thư viện phát triển một cách mạnh 
mẽ ở Việt Nam. Sự phát triển mạnh mẽ này 
có thể được nhận diện thông qua một số đặc 
trưng sau:
+ Sự gia tăng về số lượng các cơ sở đào tạo
Tính đến thời điểm 2014, trong cả nước 
đã có gần 60 cơ sở tham gia đào tạo nguồn 
nhân lực thông tin - thư viện từ bậc cao đẳng 
trở lên. Hoạt động đào tạo này tập trung chủ 
yếu tại các trường đại học, cao đẳng văn hoá 
nghệ thuật và cao đẳng sư phạm. Ở các trình 
độ thấp hơn như đào tạo trung cấp hay cấp 
chứng chỉ nghề nghiệp cũng được nhiều cơ 
sở, trung tâm giáo dục, trung tâm thông tin 
- thư viện, trung tâm học liệu thực hiện. Các 
cơ sở tham gia đào tạo bao gồm cả các trường 
công lập và ngoài công lập được phân bố gần 
như đều khắp trong cả nước. Nếu như trước 
Số 6 - Tháng 12 - 201316
NGHIÊN CỨUVĂ N HÓA
đây, các cơ sở đào tạo về thông tin thư viện 
chủ yếu chỉ tập trung ở các thành phố lớn như 
Hà Nội, TP. Hồ Chí Minh thì hiện nay hoạt động 
này đã phát triển ở tất cả các vùng miền, thậm 
chí cả ở miền núi, vùng sâu, vùng xa. Ví dụ: 
Tây Bắc, Điện Biên, Hoà Bình, Sơn La, Nghệ An, 
Quảng Bình, Bình Thuận, Đăklăk, Sóc Trăng, 
Tây Ninh
+ Sự đa dạng về cấp bậc đào tạo
Bên cạnh sự gia tăng về số lượng các cơ sở 
đào tạo, một thực tế có thể nhận thấy, đó là 
sự đa dạng về cấp bậc đào tạo ngành thông 
tin - thư viện. Sự đa dạng này thể hiện thông 
qua sự phân cấp đào tạo của các trường. Tính 
đến thời điểm 2014, duy nhất trong cả nước 
có Đại học Văn hoá Hà Nội là trường đào tạo 
trình độ tiến sĩ ngành Thông tin Thư viện. Các 
trường đạo tạo trình độ thạc sĩ gồm: Đại học 
Văn hoá Hà Nội, Đại học Văn Hoá TP. HCM, Đại 
học KHXH&NV Hà Nội. 
Trong cả nước có 10 cơ sở đào tạo cán bộ 
thư viện trình độ đại học gồm: Đại học Văn 
hoá Hà Nội, Đại học Văn hoá TP. HCM, Đại học 
KHXH&NV Hà Nội, Đại học dân lập Đông đô 
Hà Nội, Đại học Sư phạm Hà Nội 2, Đại học Sài 
Gòn, Đại học KHXH&NV TP. HCM, Đại học Cần 
Thơ, Đại học Nội vụ, Đại học dân lập Lương 
Thế Vinh - Nam Định. 
Các trường cao đẳng văn hoá nghệ thuật, 
sư phạm chủ yếu đào tạo trình độ cao đẳng. 
Hiện nay một số trường đại học đã đa dạng 
hoá cấp bậc đào tạo. Riêng Đại học Văn hoá Hà 
Nội hiện đang đào tạo ngành Thư viện - Thông 
tin ở cả 04 trình độ: cao đẳng, đại học, thạc sĩ 
và tiến sĩ.
Để đáp ứng nhu cầu của xã hội, nhiều cơ 
sở đào tạo còn tổ chức đào tạo liên thông để 
kết nối các trình độ khác nhau. Ví dụ: Liên 
thông trung cấp - đại học; liên thông cao 
đẳng - đại học. 
Ngoài ra, các cơ sở đào tạo còn tổ chức các 
loại hình đào tạo như: bồi dưỡng ngắn hạn, 
đào tạo chuyển đổi bằng, đào tạo cập nhật 
kiến thứcCác loại hình đào tạo này không 
chỉ được tổ chức ở các cơ sở đào tạo mà còn 
được nhiều thư viện và các trung tâm thông 
tin lớn triển khai. Ví dụ: Vụ Thư viện – Bộ Văn 
hoá Thể thao và Du lịch, Cục Thông tin khoa 
học và công nghệ Quốc gia, Thư viện Quốc gia 
Việt Nam, các trung tâm học liệu.
+ Sự đa dạng về mã ngành đào tạo
Nếu như ở những giai đoạn trước đây, liên 
quan đến lĩnh vực thông tin thư viện chỉ có 
mã ngành đào tạo là Thư viện học thì trong 
khoảng hai thập niên gần đây mã ngành đào 
tạo có nhiều thay đổi. Sự thay đổi đầu tiên là 
mã ngành Thư viện - Thông tin được Bộ Giáo 
dục và Đào tạo ban hành thay cho mã ngành 
Thư viện học trước đó. Tuy nhiên, đến năm 
2010 Bộ Giáo dục và Đào tạo lại ban hành 
Thông tư số 14/2010/TT-BGDĐT công bố 
Danh mục giáo dục, đào tạo cấp IV trình độ 
cao đẳng, đại học. Theo qui định của thông tư 
này, mã ngành Thư viện - Thông tin được coi 
là nhóm ngành trong đó có 2 ngành là Thông 
tin học (mã số 52320201) và Khoa học Thư viện 
(mã số 52320202). Bên cạnh đó, một số trường 
đại học tiêu biểu là Đại học Dân lập Đông Đô 
lại sử dụng mã ngành Quản trị thông tin. Như 
vậy, hiện nay liên quan đến lĩnh vực Thông 
tin - Thư viện, có 03 mã ngành đang được các 
trường đào tạo sử dụng, đó là: Khoa học Thư 
viện, Thông tin học và Quản trị thông tin.
+ Qui mô đào tạo được mở rộng
Hoạt động đào tạo nguồn nhân lực thông 
tin thư viện không chỉ phát triển mạnh ở số 
lượng các đơn vị tham gia đào tạo, sự đa dạng 
về các cấp bậc đào tạo mà qui mô đào tạo của 
các cơ sở cũng ngày càng được mở rộng, đặc 
biệt là tại những cơ sở lớn có truyền thống và 
uy tín. Chỉ tính riêng Trường Đại học Văn hoá 
Hà Nội đến thời điểm hiện nay đã đào tạo được 
41 khoá chính qui đại học Thông tin - Thư viện 
với khoảng 5000 sinh viên. Hiện nay, mỗi năm 
trung bình Trường Đại học Văn hoá Hà Nội có 
khoảng 200 - 300 sinh viên tốt nghiệp đại học 
ngành Thông tin - Thư viện. Con số này cho 
thấy nếu tính trong cả nước, mỗi năm các cơ 
sở đào tạo cung cấp cho xã hội hàng ngàn sinh 
viên chính qui có trình độ đại học, cao đẳng về 
lĩnh vực thông tin thư viện. Bên cạnh đó cũng 
có một số lượng tương ứng như vậy đối với hệ 
vừa làm vừa học.
17Số 6 - Tháng 12 - 2013
VĂN HÓA VÀ NHÀ TRƯỜNG
NGHIÊN CỨUVĂ N HÓA
+ Sự đổi mới tích cực tại một số cơ sở đào tạo 
Trong khoảng mấy thập niên gần đây, khoa 
học công nghệ, đặc biệt là công nghệ thông 
tin và truyền thông đã có những bước phát 
triển rất nhanh chóng. Sự phát triển này và 
những tác động của nó đã làm thay đổi căn 
bản hoạt động thông tin thư viện. Bên cạnh 
đó, một số yếu tố khách quan khác đã đặt các 
cơ sở đào tạo nguồn nhân lực Thư viện - Thông 
tin tại Việt Nam trong một bối cảnh cần phải có 
sự thay đổi về nhiều mặt nhằm khẳng định vị 
thế và nâng cao chất lượng đào tạo. Thực tiễn 
ở Việt Nam hiện nay cho thấy, tại một số cơ sở 
đào tạo nguồn nhân lực thông tin thư viện (có 
uy tín) đã có nhiều sự thay đổi tích cực nhằm 
nâng cao chất lượng đào tạo. Sự thay đổi tập 
trung vào một số phương diện sau:
- Đổi mới chương trình đào tạo;
- Đổi mới phương thức giảng dạy;
- Nâng cao chất lượng đội ngũ giảng viên;
- Tăng cường giáo trình và điều kiện thực hành.
Trường Đại học Văn hoá Hà Nội, nơi có bề 
dày truyền thống hơn 50 năm đào tạo nguồn 
nhân lực thông tin - thư viện, trong những 
năm gần đây, để đáp ứng tốt hơn, nhanh hơn 
các yêu cầu phát triển của ngành và những đòi 
hỏi của thị trường, đã có sự đổi mới về nhiều 
mặt, trong đó đặc biệt chú trọng đến việc đổi 
mới chương trình đào tạo theo hướng hiện đại, 
chuẩn hóa quốc tế, phù hợp với thực tiễn Việt 
Nam và tương thích với trình độ phát triển của 
khu vực. Chương trình đào tạo ngành Khoa 
học thư viện và Thông tin học được Trường 
ban hành năm 2012. Chương trình này được 
xây dựng theo hướng hiện đại, cập nhật, có 
sự tham khảo trực tiếp chương trình đào tạo 
thông tin - thư viện của một số trường có uy 
tín trên thế giới, trong khu vực như Anh, Mỹ, 
New Zealand, Thái lan, Singapore.... Bên cạnh 
đó, nhà trường cũng đặc biệt quan tâm đến 
việc phát triển đội ngũ giảng viên thông qua 
việc cử giảng viên đi đào tạo trình độ thạc sĩ, 
tiến sĩ tại các nước phát triển. Nhiều dự án về 
phát triển đội ngũ giảng viên, đổi mới về nội 
dung và phương pháp giảng dạy ngành thông 
tin - thư viện đã được trường thực hiện. Năm 
2012, Trường Đại học Văn hoá Hà Nội chính 
thức chuyển đổi sang phương thức đào tạo 
theo tín chỉ. Với phương châm lấy người học 
làm trung tâm, Trường đã tập trung đổi mới 
nhiều hoạt động, như biên soạn hệ thống 
giáo trình, bài giảng, thay đổi phương thức 
giảng dạy nhằm phát triển tư duy sáng tạo 
cho người học, tăng cường trang bị cho người 
học kĩ năng mềm. Điều kiện thực hành của 
sinh viên đã được cải thiện. Hệ thống thư viện 
số được Trường xây dựng, một mặt, cung cấp 
thông tin phục vụ nhu cầu giảng dạy, học tập 
và nghiên cứu khoa học; mặt khác, là điều kiện 
tốt để sinh viên Khoa Thư viện - Thông tin thực 
hành nghề nghiệp.
Như vậy có thể thấy, trong bối cảnh hiện 
nay của Việt Nam, sự đổi mới của các cơ sở đào 
tạo nguồn nhân lực thông tin - thư viện là tất 
yếu bởi nó quyết định đến thương hiệu, uy 
tín và tương lai phát triển bền vững của mỗi 
trường. Tuy nhiên nhìn tổng thể, sự thay đổi 
này mới chỉ tập trung ở những cơ sở đào tạo 
lớn, có uy tín và bề dày truyền thống về đào 
tạo nguồn nhân lực thông tin thư viện. 
2. Những vấn đề đặt ra đối với cơ quan quản 
lý nhà nước về hoạt động đào tạo nguồn nhân 
lực thông tin thư viện ở Việt Nam hiện nay
Quản lý nhà nước đóng một vai trò quan 
trọng và được xem là nguyên tắc phát triển 
sự nghiệp thư viện. Quản lý nhà nước về hoạt 
động thư viện bao gồm nhiều nội dung trong 
đó việc tổ chức quản lý hệ thống các cơ sở đào 
tạo nguồn nhân lực thông tin thư viện là một 
trong những nội dung quan trọng. 
Như đã đề cập ở trên, có thể nhận thấy rằng 
hoạt động đào tạo nguồn nhân lực thông tin 
thư viện ở Việt Nam trong vài thập niên gần 
đây có sự phát triển rất mạnh mẽ về nhiều mặt. 
Những thành tựu đạt được từ hoạt động này là 
rất lớn, một nguồn nhân lực dồi dào có trình 
độ chuyên môn về thông tin - thư viện được 
các cơ sở đào tạo đã bước đầu đáp ứng nhu 
cầu của xã hội và phục vụ cho công cuộc công 
nghiệp hoá, hiện đại hoá đất nước. Đây là một 
tín hiệu đáng mừng. Tuy nhiên sự phát triển 
nhanh chóng này đã và đang tồn tại nhiều bất 
Số 6 - Tháng 12 - 201318
NGHIÊN CỨUVĂ N HÓA
cập, đòi hỏi các cơ quan quản lý nhà nước cần 
có giải pháp khắc phục, chỉ như vậy nguồn 
nhân lực thông tin thư viện được đào tạo mới 
đảm bảo chất lượng và đáp ứng tốt nhu cầu 
của xã hội.
Trước hết cơ quan quản lý nhà nước cần 
qui hoạch lại các cơ sở đào tạo nguồn nhân 
lực thông tin thư viện. Một thực tế cho thấy 
rằng hiện tại Việt Nam có gần 60 cơ sở đào 
tạo đào tạo về thông tin thư viện từ trình độ 
cao đẳng trở lên. Đây là một tỷ lệ cao so với 
các nước trên thế giới và trong khu vực. Việc 
nhiều cơ sở, nhiều thành phần tham gia đào 
tạo sẽ có những mặt tích cực trong sự cạnh 
tranh và đòi hỏi các cơ sở đào tạo phải có sự 
thay đổi nhằm khẳng định vị thế của mình. 
Song mặt trái đầu tiên là nếu nguồn nhân lực 
đào tao ra nhiều mà cung lớn hơn cầu thì sẽ 
làm ảnh hưởng đến quyền lợi của người học. 
Vì vậy, cơ quan quản lý nhà nước cần ban hành 
những qui định cụ thể và chặt chẽ hơn về các 
điều kiện cần thiết đối với một cơ sở đào tạo 
nguồn nhân lực thư viện - thông tin và có quy 
hoạch chiến lược cho sự phát triển bền vững 
của ngành. Điều này là quan trọng bởi vì nó 
đảm bảo lợi ích xã hội, lợi ích cho các cơ sở đào 
tạo và đối tượng được đào tạo. Thực tế chúng 
ta đã thấy có những ngành đào tạo phát triển 
nóng đã gây ra những hệ lụy về nhiều mặt, bắt 
buộc phải điều chỉnh gấp. Con số 60 cơ sở đào 
tạo nhân lực cho ngành thông tin - thư viện 
cần được coi là nhiều. Hiện nay, kết quả khảo 
sát cho thấy nhiều cơ sở đào tạo không đảm 
bảo các yếu tố cần thiết cho hoạt động dạy và 
học, vẫn tuyển sinh, làm ảnh hưởng tới quyền 
lợi của sinh viên. Để có thể được phê duyệt, họ 
phải vay mượn đội ngũ giảng viên từ các cơ 
sở đào tạo khác. Có những cơ sở đào tạo trình 
độ cao đẳng ngành thông tin thư viện chính 
qui không có một giảng viên cơ hữu nào có 
chuyên môn về lĩnh vực thông tin - thư viện. 
Nhiều cơ sở đào tạo không đảm bảo về cơ 
sở vật chất, phòng học thuê mướn tại nhiều 
nơi. Không nhiều các cơ sở đào tạo hiện nay 
có thư viện riêng để sinh viên thực hành nghề 
nghiệp. Các điều kiện khác như giáo trình, tài 
liệu tham khảo, phòng máy tính để thực hành 
chưa đầy đủ. Từ thực tế trên có thể thấy rằng, 
các cơ quan quản lý nhà nước về hoạt động 
đào tạo nguồn nhân lực thông tin - thư viện 
cần xem xét lại những yêu cầu (tiêu chí) đối với 
các cơ sở trong việc mở ngành đào tạo, từ đó 
có sự qui hoạch tổng thể trong cả nước.
Giao diện Thư viện số Trường Đại học Văn Hoá Hà Nội
19Số 6 - Tháng 12 - 2013
VĂN HÓA VÀ NHÀ TRƯỜNG
NGHIÊN CỨUVĂ N HÓA
Tăng cường quản lý về nội dung và chương 
trình đào tạo ngành Thông tin - Thư viện cũng 
là vấn đề quan trọng đối với cơ quan quản lý 
nhà nước. Hiện nay các cơ sở đào tạo nguồn 
nhân lực thông tin thư viện ở trình độ đại học 
và cao đẳng đang sử dụng trên chương trình 
khung do Bộ Giáo dục và Đào tạo ban hành 
ngày 18 tháng 4 năm 2008. Tính từ thời điểm 
ban hành đến nay, khoảng thời gian chưa lâu, 
tuy nhiên nhìn tổng thể chương trình khung 
này có thể nhận thấy đã khá lạc hậu, chỉ phù 
hợp với mô hình đào tạo nguồn nhân lực cho 
thư viện truyền thống. Các môn học trong 
chương trình chưa đáp ứng được sự thay đổi 
nhanh chóng của ngành. Vẫn biết căn cứ trên 
chương trình khung các cơ sở đào tạo có thể 
bổ sung thêm các môn cập nhật kiến thức, 
tuy nhiên với thực tiễn thay đổi nhanh chóng 
của ngành thư viện như hiện nay, cần có một 
chương trình khung mới theo hướng hiện đại, 
cập nhật các môn học mới phù hợp hơn. 
Sự đa dạng về các cấp bậc đào tạo nguồn 
nhân lực thư viện ở Việt Nam hiện nay có mặt 
tích cực là cung cấp cho các thư viện và trung 
tâm thông tin nguồn nhân lực ở nhiều trình độ 
khác nhau từ trung cấp đến tiến sĩ. Tuy nhiên 
mặt tích cực này chỉ được đảm bảo khi cơ quan 
quản lý nhà nước có sự phân hoạch chi tiết và 
cơ chế giám sát chặt chẽ về chương trình đào 
tạo và việc thực hiện chương trình của các cơ sở 
đào tạo. Các chương trình đào tạo áp dụng cho 
các trình độ khác nhau cần có sự độc lập tương 
đối, nhằm hạn chế sự trùng lặp về kiến thức, 
cùng một môn học, một khối lượng kiến thức 
nhưng lại được dạy cho các trình độ khác nhau.
Chúng ta đã đề cập đến một thực tế ở Việt 
Nam là có nhiều mã ngành đào tạo liên quan 
đến lĩnh vực thông tin thư viện. Bộ Giáo dục và 
Đào tạo đã tách mã ngành Thư viện - Thông tin 
thành hai ngành Khoa học thư viện và Thông 
tin học (Thông tư số: 14/2010. TT-BGDĐT). Việc 
xác định các mã ngành này cần được cơ quan 
quản lý nhà nước cân nhắc thêm, quyết định 
tách ra hay nhập lại cần căn cứ trên kết quả 
nghiên cứu của các chuyên gia khoa học về 
lĩnh vực thông tin - thư viện, đồng thời tham 
khảo kinh nghiệm từ các quốc gia khác, nơi 
có uy tín, kinh nghiệm về đào tạo nguồn nhân 
lực thông tin - thư viện Trong bối cảnh khoa 
học công nghệ, đặc biệt là công nghệ thông 
tin phát triển như hiện nay, sự giao thoa giữa 
các lĩnh vực thư viện học và thông tin học là 
rất lớn. Vì vậy, vấn đề này nên được cân nhắc 
thấu đáo hơn.
Kết luận
Trong chiến lược phát triển đất nước, Đảng 
và Nhà nước ta rất quan tâm đầu tư cho giáo 
dục, coi giáo dục - đào tạo là quốc sách. Đầu tư 
cho giáo dục - đào tạo cũng có nghĩa là đầu tư 
cho sự phát triển bền vững, nhằm phát triển 
và nâng cao chất lượng nguồn nhân lực, nhất 
là nguồn nhân lực chất lượng cao là một đột 
phá chiến lược. Đây chính là yếu tố then chốt, 
mang tính quyết định đưa đất nước ta đi lên. 
Hoạt động đào tạo nguồn nhân lực thông tin - 
thư viện ở Việt Nam hiện nay đang có rất nhiều 
thay đổi. Sự thay đổi nhanh chóng này không 
chỉ đòi hỏi các cơ sở đào tạo phải nỗ lực đổi mới 
về nhiều mặt mà còn đòi hỏi cơ quan quản lý 
nhà nước có những quyết sách, giải pháp phù 
hợp nhằm tăng cường hiệu quả quản lý hoạt 
động đào tạo nguồn nhân lực thông tin - thư 
viện. Chỉ như vậy mới đảm bảo được sự phát 
triển bền vững cho ngành và cho toàn xã hội.
N.V.T
(ThS. NCS, Phó trưởng khoa Thư viện - Thông tin)
Tài liệu tham khảo
1. Bộ Giáo dục và Đào tạo (2008), Chương 
trình khung giáo dục đại học ngành Thư viện - 
Thông tin, Hà Nội.
2. Đảng Cộng sản Việt Nam, Nghị quyết 
Đại hội Đảng toàn quốc lần thứ XI. 
dientu.chinhphu.vn/Home/Toan-van-cac-van-
kien-Dai-hoi-XI-cua-Dang/20113/70447.vgp. 
(Truy cập ngày 21/10/2013).
3. Trần Thị Quý, Đào tạo nguồn nhân lực 
ngành ở Việt Nam 50 năm nhìn lại. 
gov.vn/nghiep-vu-thu-vien/dao-tao-nguon-
nhan-luc-nganh-o-viet-nam-50-nam-nhin-lai.
html (Truy cập ngày 21/10/2013).
 Ngày nhận bài: 1 - 6 - 2013
Ngày phản biện, đánh giá: 6 - 9 - 2013
Ngày chấp nhận đăng: 9 - 12 - 2013