Giáo trình Tâm lý học nghề nghiệp (Bản đẹp)

 1
phÇn I: T©m lý häc ®¹i c−¬ng (General Psychology) 
Ch−¬ng I: Nh÷ng vÊn ®Ò chung cña T©m lý häc 
I. T©m lý häc lμ mét khoa häc 
1. Kh¸i qu¸t vÒ t©m lý (Psyche) 
a. T©m lý lµ g×? 
§êi sèng t©m lý cña con ng−êi ®−îc bao gåm nhiÒu hiÖn t−îng phong phó, ®a 
d¹ng, phøc t¹p nh− c¶m gi¸c, tri gi¸c, trÝ nhí, t− duy, t−ëng t−ëng, t×nh c¶m, ý chÝ, khÝ 
chÊt, n¨ng lùc, lý t−ëng, niÒm tin..v.v 
Trong tiÕng ViÖt, thuËt ng÷ “t©m lý”, “t©m hån” ®· cã tõ l©u. Tõ ®iÓn tiÕng ViÖt 
(1988) ®Þnh nghÜa mét c¸ch tæng qu¸t r»ng: “t©m lý” lµ ý nghÜ, t×nh c¶m lµm thµnh 
®êi sèng néi t©m, thÕ giíi bªn trong cña con ng−êi. 
Theo nghÜa ®êi th−êng th× tõ “t©m” ®−îc dïng víi c¸c côm tõ “nh©n t©m”, “t©m 
®¾c”, “t©m ®Þa”, “t©m can” cã nghÜa nh− ch÷ “lßng”, thiªn vÒ t×nh c¶m, cßn ch÷ 
“hån” l¹i dïng diÔn ®¹t t− t−ëng, tinh thÇn, ý thøc, ý chÝ cña con ng−êi. “T©m 
hån”, lu«n ®−îc g¾n víi thÓ x¸c. 
 Nãi mét c¸ch tæng qu¸t nhÊt, kh¸i niÖm t©m lý bao gåm tÊt c¶ nh÷ng hiÖn t−îng 
tinh thÇn ®ang x¶y ra trong ®Çu ãc con ng−êi. C¸c hiÖn t−îng nµy lu«n tån t¹i g¾n liÒn 
vµ ®iÒu hµnh mäi ho¹t ®éng còng nh− quan hÖ cña con ng−êi. C¸c hiÖn t−îng t©m lý 
lu«n cã vai trß quan träng ®Æc biÖt trong ®êi sèng cña con ng−êi còng nh− trong quan 
hÖ gi÷a con ng−êi víi con ng−êi vµ c¶ x· héi. T©m lý lµ mét lo¹i hiÖn t−îng tinh thÇn 
®−îc n¶y sinh trong n·o cña chñ thÓ, do sù t¸c ®éng cña thÕ giíi kh¸ch quan vµo n·o 
mµ sinh ra, cã t¸c dông ®Þnh h−íng, chuÈn bÞ, ®iÒu khiÓn toµn bé ho¹t ®éng còng nh− 
giao tiÕp cña hä. TÝnh chÊt cña t©m lý mang tÝnh chñ quan trong néi dung vµ h×nh thøc 
biÓu hiÖn. Nã lu«n sèng ®éng trong ®êi sèng tinh thÇn cña mäi chñ thÓ. 
b. Chøc n¨ng cña t©m lý 
 - T©m lý cã chøc n¨ng ph¶n ¸nh thùc t¹i ®Ó ®em l¹i cho chñ thÓ nh÷ng hiÓu 
biÕt, th¸i ®é vÒ nã. 
 - Nhê cã c¸c chøc n¨ng ®Þnh h−íng, ®iÒu khiÓn, ®iÒu chØnh nãi trªn mµ t©m 
lý sÏ gióp cho con ng−êi kh«ng chØ biÕt c¸ch thÝch øng víi hoµn c¶nh kh¸ch 
 2
quan mµ cßn nhËn thøc, c¶i t¹o vµ s¸ng t¹o ra thÕ giíi. ChÝnh trong qu¸ tr×nh ®ã, 
con ng−êi sÏ l¹i nhËn thøc vµ c¶i t¹o ®−îc chÝnh b¶n th©n m×nh. 
 Nhê chøc n¨ng ®iÒu hµnh nãi trªn mµ nh©n tè t©m lý sÏ gi÷ mét vai trß c¬ b¶n, 
cã tÝnh quyÕt ®Þnh trong tiÕn tr×nh thùc hiÖn hÖ thèng nhiÖm vô cña ho¹t ®éng vµ giao 
tiÕp cña con ng−êi. 
c. Ph©n lo¹i hiÖn t−îng t©m lý 
 Cã nhiÒu c¸ch ph©n lo¹i hiÖn t−îng t©m lý ®−îc tiÕn hµnh theo nh÷ng luËn 
®iÓm kh¸c nhau. 
 - Dùa trªn c¬ së cã sù tham gia chØ ®¹o cña ý thøc ®èi víi t©m lý, cã thÓ ph©n nã 
thµnh lo¹i hiÖn t−îng t©m lý cã ý thøc vµ kh«ng cã ý thøc nh− tiÒm thøc, siªu thøc, v« 
thøc. 
 - Dùa trªn c¬ së cã sù biÓu hiÖn cña ho¹t ®éng t©m lý ra bªn ngoµi hµnh vi, quan hÖ 
mµ ng−êi ta cã thÓ chia nã ra lµm lo¹i t©m lý sèng ®éng vµ t©m lý tiÒm tµng. 
 - Theo tÝnh chñ thÓ cña t©m lý, ng−êi ta chia nã ra thµnh t©m lý c¸ nh©n vµ t©m lý 
x· héi. 
 - Theo néi dung còng nh− h×nh thøc biÓu hiÖn cña t©m lý ë tõng chñ thÓ ra bªn 
ngoµi mµ ng−êi ta gäi chóng lµ t©m lý c¸ nh©n. 
 Nh÷ng hiÖn t−îng t©m lý ®−îc tån ®äng trong sèng t©m lý chung cña nhãm x· 
héi, mang nh÷ng nÐt ®Æc thï cho ®êi sèng tinh thÇn cña tõng nhãm lín - nhá nh− 
phong tôc, tËp qu¸n, t©m tr¹ng, d− luËn x· héi vµ bÇu kh«ng khÝ t©m lý nhãm ®−îc gäi 
lµ t©m lý x· héi. 
 Trong t©m lý häc ®¹i c−¬ng, nh×n chung, c¸c häc gi¶ ®· chia c¸c lo¹i hiÖn t−îng 
t©m lý con ng−êi thµnh ra ba ph¹m trï lín lµ qu¸ tr×nh, tr¹ng th¸i vµ thuéc tÝnh t©m 
lý 
 Qu¸ tr×nh t©m lý ®−îc coi lµ nh÷ng hiÖn t−îng t©m lý ®−îc diÔn biÕn ng¾n. 
Chóng cã më ®Çu, diÔn biÕn, kÕt thóc t−¬ng ®èi râ rµng vµ cã ®èi t−îng riªng biÖt. Cã 
c¸c qu¸ tr×nh nhËn thøc, xóc c¶m vµ ý chÝ. NhËn thøc, ý chÝ, xóc c¶m - t×nh c¶m lu«n 
®−îc biÓu hiÖn ra trong hµnh ®éng vµ giao tiÕp cña chñ thÓ. 
 Tr¹ng th¸i t©m lý ®−îc coi lµ c¸c hiÖn t−îng t©m lý diÔn ra trong thêi gian t−¬ng 
®èi dµi, víi c−êng ®é x¸c ®Þnh. Chóng kh«ng cã sù më ®Çu vµ kÕt thóc râ rÖt. Chóng 
kh«ng cã ®èi t−îng riªng mµ th−êng ®i kÌm theo c¸c qu¸ tr×nh vµ c¸c thuéc tÝnh t©m lý 
kh¸c nh− c¸c tr¹ng th¸i chó ý, t©m tr¹ng, xóc ®éng, say mª, c¨ng th¼ng, lo ©u, t©m thÕ. 
 3
 C¸c thuéc tÝnh t©m lý c¸ nh©n ®−îc coi lµ nh÷ng hiÖn t−îng t©m lý t−¬ng ®èi æn 
®Þnh, mang tÝnh bÒn v÷ng t−¬ng ®èi, khã h×nh thµnh vµ còng khã mÊt ®i ®Ó t¹o thµnh 
nh÷ng nÐt riªng cho c¸ tÝnh cña tõng nh©n c¸ch nh− xu h−íng, tÝnh c¸ch, n¨ng lùc, khÝ 
chÊt. 
2. Kh¸i qu¸t vÒ t©m lý häc (Psychology) 
a. T©m lý häc lµ g×? 
 T©m lý häc lµ khoa häc nghiªn cøu vÒ b¶n chÊt vµ tÝnh quy luËt cña t©m lý, ý thøc, 
nh©n c¸ch. Nã nghiªn cøu quy luËt cña sù h×nh thµnh, n¶y sinh, ph¸t triÓn, diÔn biÕn, 
biÓu hiÖn cña hiÖn t−îng t©m lý. 
 b. §èi t−îng cña t©m lý häc 
C¸i t©m lý lµ ®èi t−îng cña t©m lý häc. Nh÷ng ho¹t ®éng vµ giao tiÕp lµ n¬i biÓu 
hiÖn còng nh− vËn hµnh cña t©m lý nªn chóng còng trë thµnh ®èi t−îng cña t©m lý häc. 
T©m lý häc nghiªn cøu quy luËt cña sù chuyÓn tiÕp tõ vËn ®éng ®èi t−îng sang 
vËn ®éng x· héi, t×m ra b¶n chÊt cña sù ph¶n ¸nh thÕ giíi kh¸ch quan vµo n·o con 
ng−êi ®Ó sinh ra c¸i t©m lý víi t− c¸ch lµ hiÖn t−îng tinh thÇn. 
Khi tiÕp cËn ®èi t−îng nµy, t©m lý häc sÏ nghiªn cøu b¶n chÊt vµ quy luËt cña 
t©m lý - ý thøc ®Ó x¸c ®Þnh c¸c vÊn ®Ò cèt lâi cña nã. 
 Nã t×m ra b¶n chÊt cña c¸c ho¹t ®éng t©m lý, x¸c ®Þnh ®Æc tÝnh cña qu¸ tr×nh 
n¶y sinh, ph¸t triÓn vµ c¬ chÕ h×nh thµnh cña chóng. C¸c ph¹m trï c¬ b¶n cña nã lµ t©m 
lý, ý thøc, nh©n c¸ch, ho¹t ®éng vµ giao tiÕp. 
 Nã t×m hiÓu nh÷ng ®Æc tr−ng cña c¸c nÐt t©m lý cña c¸ nh©n vµ cña nhãm x· 
héi, c¸c ®Æc ®iÓm t©m lý cña ho¹t ®éng còng nh− giao tiÕp nhãm cña chñ thÓ. 
 C¸c hiÖn t−îng t©m lý ®−îc tån t¹i víi t− c¸ch lµ mét hiÖn t−îng tinh thÇn, do sù 
vËt vµ hiÖn t−îng cña thùc t¹i theo thêi gian, kh«ng gian t¸c ®éng vµo n·o ng−êi mµ 
sinh ra. C¸i ®ã sÏ ®−îc gäi chung lµ ho¹t ®éng t©m lý. T©m lý häc nghiªn cøu quy luËt 
cña sù h×nh thµnh, vËn hµnh, biÓu hiÖn vµ ph¸t triÓn cña c¸i t©m lý. 
c. NhiÖm vô, ph−¬ng ph¸p cña t©m lý häc 
Nghiªn cøu lý luËn, ph¸t triÓn khoa häc vµ phôc vô thùc tiÔn lµ ba nhiÖm vô c¬ 
b¶n cña t©m lý häc. §Ó lµm ®−îc viÖc ®ã, nã ph¶i gi¶i quyÕt c¸c vÊn ®Ò sau: 
1) Nã sÏ v¹ch ra c¬ së khoa häc cña sù n¶y sinh ra c¸c hiÖn t−îng t©m lý, x¸c 
®Þnh râ mèi t−¬ng quan gi÷a c¸i sinh lý víi c¸i x· héi vµ c¸i t©m lý. 
 4
2) Nã sÏ nghiªn cøu ®Ó x¸c ®Þnh râ c¸c yÕu tè kh¸ch quan, chñ quan nµo ®· quy ®Þnh 
sù ph¸t triÓn cña t©m lý ng−êi vµ c¸c quy luËt cña chóng mµ thùc hiÖn nh÷ng t¸c ®éng 
h×nh thµnh nªn t©m lý - ý thøc - nh©n c¸ch cho chñ thÓ, 
3) Nã sÏ m« t¶, nhËn diÖn c¸c biÓu hiÖn cña tõng lo¹i hiÖn t−îng t©m lý trong ®êi sèng 
tinh thÇn cña mçi c¸ nh©n ®Ó tõ ®ã, chØ ra ®−îc mèi quan hÖ cña c¸c hiÖn t−îng t©m lý 
c¸ nh©n theo quan ®iÓm cu¶ lý luËn hÖ thèng - cÊu tróc còng nh− cña häc thuyÕt t©m lý 
häc ho¹t ®éng - giao tiÕp - nh©n c¸ch, 
 4) Nã sÏ ph¶i t×m hiÓu ®Ó v¹ch ra mèi quan hÖ qua l¹i gi÷a c¸c hiÖn t−îng t©m lý cô 
thÓ kh¸c trong ®êi sèng tinh thÇn thèng nhÊt cña tõng nh©n c¸ch khi thùc hiÖn c¸c 
nhiÖm vô cô thÓ cña c¸c d¹ng ho¹t ®éng vµ giao tiÕp . 
 Ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu nh− lµ mét tæng thÓ khi tiÕp cËn ®èi t−îng. 
 - Ph−¬ng ph¸p cã tÝnh chÊt kinh ®iÓn cña t©m lý häc nh− test, anket, quan s¸t, ®µm 
tho¹i, nghiªn cøu s¶n phÈm cña ho¹t ®éng, pháng vÊn vµ thùc nghiÖm tù nhiªn. 
Ph−¬ng ph¸p cã tÝnh chÊt hiÖn ®¹i nh− ph©n tÝch lý luËn, ph©n tÝch ho¹t ®éng - giao 
tiÕp cña nh©n c¸ch vµ thùc nghiÖm h×nh thµnh. 
 MÆt kh¸c, ®Ó ®¶m b¶o ®−îc ®é tin cËy cho c¸c kÕt luËn, nhµ nghiªn cøu cßn ph¶i 
cã kü n¨ng sö dông tri thøc to¸n thèng kª - x¸c suÊt vµo x¸c ®Þnh hµm sè t−¬ng quan 
gi÷a c¸c th«ng sè - chØ sè biÓu hiÖn cña ®èi t−îng khi tiÕp cËn.. 
3. Mét sè quan ®iÓm kh¸c nhau vÒ hiÖn t−îng t©m lý 
a. Quan niÖm duy t©m 
 Cã t− t−ëng duy t©m chñ quan vµ kh¸ch quan trong t©m lý häc. 
 Quan niÖm cña t©m lý häc duy t©m cã néi dung sau: 
1) B¶n chÊt cña thÕ giíi lµ tinh thÇn; 
2) T©m lý, tinh thÇn lµ c¸i thø nhÊt - c¸i cã tr−íc cßn thùc t¹i lµ c¸i thø hai, cã sau; 
3) Tinh thÇn, t©m lý cã t¸c dông quyÕt ®Þnh thùc t¹i. 
C¸i t©m lý
C¸i sinh lý C¸i x· héi 
 5
 Chóng ®−îc tån t¹i kh«ng phô thuéc vµo ý thøc cña con ng−êi còng nh− thùc t¹i 
mµ l¹i do c¸i gäi lµ trÝ tuÖ toµn cÇu, ý chÝ tèi cao quyÕt ®Þnh. §¹i diÖn næi tiÕng cña 
dßng t©m lý häc duy t©m lµ Platon (428 - 348 TCN) 
b. Quan niÖm duy vËt th« s¬ 
Quan niÖm t©m lý häc duy vËt th« s¬ ®−îc thÓ hiÖn ë nh÷ng luËn ®iÓm c¬ b¶n 
sau : 
1) B¶n chÊt cña thÕ giíi lµ vËt chÊt; 
2) VËt chÊt lµ c¸i thø nhÊt, cã tr−íc cßn tinh thÇn lµ c¸i thø hai, cã sau. Mäi ®èi 
t−îng, hiÖn t−îng cña thÓ giíi vËt chÊt ®Òu cã linh hån ; 
3) VËt chÊt quyÕt ®Þnh tinh thÇn. VËt chÊt t¹o ra tinh thÇn vµ t©m lý theo mét c¬ 
chÕ ®¬n gi¶n gièng nh− gan tiÕt ra mËt vËy. §¹i diÖn cho dßng t©m lý häc duy vËt th« 
s¬ lµ Aritt«te ( 348 - 322 TCN) vµ DÐmocrite (460- 370 TCN). 
Trong suèt tiÕn tr×nh lÞch sö triÕt häc, hai dßng t©m lý häc duy vËt vµ duy t©m 
®· lu«n tån t¹i vµ cã nh÷ng quan ®iÓm ®èi nghÞch nhau. §Õn thÓ kû thø XVII ®· xuÊt 
hiÖn t− t−ëng t©m lý häc nhÞ nguyªn luËn cña DÐscartes (1569 -1650). LuËn ®iÓm næi 
tiÕng cña «ng ta lµ : “T«i t− duy tøc lµ t«i tån t¹i”. 
c. Quan ®iÓm S. Freud 
Häc thuyÕt t©m lý häc ph©n t©m do S. Freud (1859- 1939) - mét b¸c sÜ ng−êi ¸o dùng 
lªn. LuËn ®iÓm c¬ b¶n cña S.Freud lµ t¸ch c¸i t©m lý cña con ng−êi thµnh ra ba khèi 
nh− c¸i nã, c¸i t«i vµ c¸i siªu t«i. 
 Quan niÖm cña dßng t©m lý häc ph©n t©m ®−îc biÓu hiÖn mét c¸ch kh¸i qu¸t ë 
c¸c vÊn ®Ò sau: 
 1) B¶n n¨ng t×nh dôc (Libido) ®−îc coi lµ céi nguån cña toµn bé thÕ giíi tinh 
thÇn còng nh− hµnh vi, quan hÖ vµ sù s¸ng t¹o nghÖ thuËt cña con ng−êi. 
 2) Nh©n c¸ch ®−îc hîp thµnh bëi ba khèi v« thøc (Inconscient), tiÒm thøc 
(PrÐconscient) vµ ý thøc (Conscience). Khèi v« thøc ®−îc coi lµ khèi cña c¸c b¶n n¨ng 
mµ b¶n n¨ng t×nh dôc ®−îc coi lµ quan träng nhÊt. C¸c b¶n n¨ng nµy cã t¸c dông ®¶m 
b¶o ®−îc n¨ng l−îng, tr−¬ng lùc cho mäi hµnh vi, quan hÖ còng nh− ho¹t ®éng t©m lý 
cña con ng−êi. Khèi tiÒm thøc ®−îc coi lµ khèi qu¸ ®é mµ n¨ng l−îng tõ khèi b¶n n¨ng 
sÏ tho¸t ra tíi ®ã hoÆc bÞ ng¨n c¶n råi sÏ l¹i bÞ lao vµo khèi ý thøc. Khèi ý thøc chøa 
 6
®ùng nh÷ng néi dung th«ng tin cã gi¸ trÞ x· héi, mang tÝnh chuÈn mùc sÏ kh«ng cho 
phÐp ý t−ëng tõ khèi b¶n n¨ng qua ®−îc khèi tiÒm thøc ®Ó vµo m×nh. 
 3) ë trong ®êi sèng t©m lý con ng−êi sÏ lu«n lu«n tån t¹i c¶ ba yÕu tè c¬ b¶n 
nh− c¸i Nã (It-Es), c¸i T«i (Le moi - Ego) vµ c¸i Siªu T«i (Le Surmoi - Superego). C¸i 
Nã ®−îc coi lµ con ng−êi trung tÝnh, con ng−êi b¶n n¨ng ®Ó tån t¹i theo nguyªn t¾c 
tho¶ m·n. C¸i T«i ®−îc coi lµ con ng−êi th−êng nhËt, tån t¹i theo nguyªn t¾c hiÖn thùc. 
C¸i Siªu T«i ®−îc coi lµ c¸i cã gi¸ trÞ siªu phµm mµ con ng−êi kh«ng bao giê v−¬n tíi 
vµ thùc hiÖn theo nguyªn t¾c chÌn Ðp, kiÓm duyÖt kh«ng cho c¸i b¶n n¨ng còng nh− c¸i 
tiÒm thøc th©m nhËp vµo m×nh. 
d. T©m lý häc hµnh vi 
 T− t−ëng hµnh vi lµ mét tr−êng ph¸i cña t©m lý häc MÜ do E. Thorndike, J. 
Watson vµ B. Skinner s¸ng lËp. ChÝnh J. Watson ®· cho r»ng c¸c nhµ t©m lý häc kh«ng 
tiÕn hµnh m« t¶, gi¶ng gi¶i c¸c tr¹ng th¸i cña ý thøc mµ chØ nghiªn cøu hµnh vi cña c¬ 
thÓ. ë con ng−êi còng nh− ®éng vËt, hµnh vi ®−îc hiÓu lµ tæng sè c¸c cö ®éng bªn 
ngoµi, nÈy sinh trong c¬ thÓ nh»m ®¸p l¹i mét kÝch thÝch nµo ®ã. 
 Toµn bé néi dung t©m lý cña hµnh vi, ph¶n øng cña con ng−êi vµ ®éng vËt ®−îc 
ph¶n ¸nh b»ng c«ng thøc: 
 S – R. ( S lµ kÝch thÝch vµ R lµ ph¶n øng ) 
VÒ sau nµy c¸c ®¹i biÓu cña chñ nghÜa hµnh vi míi nh− T«nmen, Hul¬, Skinner 
vv cã ®−a bæ xung vµo c«ng thøc S - R nh÷ng “biÕn sè trung gian” ®−îc bao gåm 
mét sè yÕu tè nh− nhu cÇu, tr¹ng th¸i chê ®ãn, kinh nghiÖm sèng cña con ng−êi hoÆc 
hµnh vi thao t¸c- opÐranto nh»m ®¸p l¹i c¸c kÝch thÝch cã lîi cho c¬ thÓ. VÒ c¬ b¶n, 
chñ nghÜa hµnh vi míi vÉn mang tÝnh m¸y mãc, thùc dông theo t− t−ëng hµnh vi cæ 
®iÓn cña J.Wats¬n. 
T©m lý häc hµnh vi - Behavior lµ mét tr−êng ph¸i cña t©m lý häc Mü víi c¸c ®¹i 
biÓu næi tiÕng nh− J.Watson, E.Thorndike, B.Skinner. 
T− t−ëng chung cña dßng t©m lý häc hµnh vi cã thÓ ®−îc nªu ra ë nh÷ng ý c¬ 
b¶n nh− sau: 
 1) Nhµ t©m lý häc hµnh vi kh«ng m« t¶ hay gi¶i thÝch c¸c tr¹ng th¸i cña ý thøc 
mµ tiÕn hµnh nghiªn cøu t©m lý qua quan s¸t trùc tiÕp c¸c biÓu hiÖn hµnh vi cña chñ 
 7
thÓ. Hµnh vi ®−îc hiÓu lµ tæng sè c¸c cö ®éng bªn ngoµi cña c¬ thÓ n¶y sinh nh»m ®¸p 
l¹i c¸c kÝch thÝch nhÊt ®Þnh theo c«ng thøc S - R. C¸c cö ®éng nµy ®−îc thùc hiÖn 
nh»m gióp cho c¬ thÓ thÝch øng víi m«i tr−êng xung quanh. 
 2) Trong qu¸ tr×nh thùc hiÖn mçi mét hµnh vi, nhê cã c¸i gäi lµ ®iÒu kiÖn ho¸ 
mµ c¬ thÓ sÏ tiÕp thu ®−îc nh÷ng kinh nghiÖm sèng cÇn thiÕt theo ph−¬ng thøc thö - 
sai. §iÒu nµy cã ý nghÜa lý luËn ®èi víi viÖc x©y dùng c¸c ®iÒu kiÖn cho c¸c t¸c ®éng 
s− ph¹m. 
 3) Nh÷ng ph¸t kiÕn vÒ c¬ chÕ t©m lý vµ cÊu tróc cña sù lÜnh héi còng nh− vai 
trß, vÞ trÝ cña kÝch thÝch, ph¶n øng trong c«ng thøc S - R cña häc thuyÕt t©m lý häc 
hµnh vi ®· gãp phÇn x©y dùng t©m lý häc trë thµnh mét ngµnh khoa häc kh¸ch quan. 
Nh÷ng luËn ®iÓm cña t©m lý häc hµnh vi cã tÝnh chÊt sinh vËt ho¸ con ng−êi, kh«ng 
thÊy ®−îc b¶n chÊt x· héi cña nh©n c¸ch. 
4. Quan ®iÓm MacxÝt vÒ hiÖn t−îng t©m lý 
a. B¶n chÊt cña hiÖn t−îng t©m lý 
Quan ®iÓm t©m lý häc macxÝt cho r»ng t©m lý, ý thøc cña con ng−êi lµ sù ph¶n 
¸nh hiÖn thùc kh¸ch quan bëi n·o. Nã ®−îc coi lµ h×nh ¶nh chñ quan vÒ thÕ giíi kh¸ch 
quan. T©m lý ng−êi lµ kinh nghiÖm x· héi - lÞch sö loµi ng−êi ®· ®−îc chuyÓn vµo 
thµnh c¸i riªng cña tõng c¸ nh©n. 
b. Ho¹t ®éng, giao tiÕp trong sù ph¸t triÓn cña t©m lý 
NÕu ta thõa nhËn r»ng t©m lý, ý thøc cña chñ thÓ lµ sù ph¶n ¸nh thùc t¹i th× tån 
t¹i ®ã chÝnh lµ cuéc sèng thùc, nh÷ng qu¸ tr×nh ho¹t ®éng vµ nh÷ng mèi quan hÖ giao 
tiÕp ®an xen vµo nhau trong suèt cuéc ®êi cña hä. Nh÷ng ho¹t ®éng vµ nh÷ng mèi quan 
hÖ giao tiÕp cña chñ thÓ mµ cµng phong phó, ®a d¹ng th× thÕ giíi t©m lý cña hä sÏ l¹i 
cµng ph¸t triÓn. §Ó cã thÓ tæ chøc ®−îc mét c¸ch khoa häc c¸c qu¸ tr×nh ho¹t ®éng vµ 
giao tiÕp nh»m h×nh thµnh nªn t©m lý cho ng−êi häc, chóng ta cÇn t×m hiÓu râ vÒ kh¸i 
niÖm ho¹t ®éng vµ giao tiÕp. 
b1. Ho¹t ®éng (Action) 
 Ho¹t ®éng thÓ hiÖn mèi quan hÖ, sù t¸c ®éng qua l¹i gi÷a con ng−êi vµ thÕ giíi 
®èi t−îng - kh¸ch thÓ ®Ó t¹o ra s¶n phÈm. Ho¹t ®éng ®−îc hiÓu lµ qu¸ tr×nh t¸c ®éng 
cña chñ thÓ vµo ®èi t−îng nh»m ®¹t tíi nh÷ng môc ®Ých x¸c ®Þnh ®Ó lµm tho¶ m·n 
 8
nh÷ng nhu cÇu cña m×nh. Trong ho¹t ®éng, mét mÆt chñ thÓ sÏ béc lé râ lùc l−îng t©m 
lý vµ thÓ chÊt cña m×nh khi t¸c ®éng vµo ®èi t−îng, ghi dÊu Ên cña m×nh vµo s¶n phÈm 
ho¹t ®éng, tù kh¸ch quan ho¸ nh÷ng phÈm chÊt cïng n¨ng lùc cña m×nh ra bªn ngoµi 
b»ng c¬ chÕ xuÊt t©m. MÆt kh¸c, chñ thÓ sÏ lÜnh héi, ph¶n ¸nh ®−îc nh÷ng thuéc tÝnh 
cña ®èi t−îng, cña nh÷ng c«ng cô, ph−¬ng tiÖn mµ m×nh sö dông trong qu¸ tr×nh m×nh 
ho¹t ®éng ®Ó tù lµm phong phó, ph¸t triÓn t©m lý, “trÝ kh«n” cña m×nh b»ng c¸c qu¸ 
tr×nh chñ thÓ ho¸ theo c¬ chÕ nhËp t©m. 
 Nh÷ng ®Æc ®iÓm cña ho¹t ®éng sÏ ®−îc chóng ta ph©n tÝch theo néi dung cña 
c¸c ý d−íi ®©y. 
 Ho¹t ®éng bao giê còng ®−îc hiÓu lµ ho¹t ®éng cã ®èi t−îng. 
 Ho¹t ®éng bao giê còng cã tÝnh ®èi t−îng, tÝnh gi¸n tiÕp, tÝnh môc ®Ých vµ tÝnh 
chñ thÓ. Ho¹t ®éng do chñ thÓ thùc hiÖn. Chñ thÓ cña ho¹t ® ... theo tõng khu vùc cho c¸c tÝn hiÖu b»ng ¸nh s¸ng ë 
kho¶ng c¸ch phï hîp ®Ó tr¸nh sù chång chÐo cña c¸c vïng nhÇm lÉn mµu s¾c. 
Thêi gian xuÊt hiÖn cña c¸c tÝn hiÖu mµu tuú thuéc vµo chØ sè tÝnh dÔ nh×n thÊy 
cña mµu. Ch¼ng h¹n, mét tÝn hiÖu cã ¸nh s¸ng mµu vµng sÏ cã thêi gian xuÊt hiÖn 
ng¾n h¬n, cßn mét tÝn hiÖu mµu lam hoÆc mµu ®á sÏ cã thêi gian xuÊt hiÖn dµi h¬n. 
§Ó nh»m lµm t¨ng trÝ nhí vµ sù chó ý nh»m ng¨n ngõa c¸c tai n¹n lao ®éng ®èi 
víi c¸c èng dÉn, ng−êi ta sö dông mét m· mµu s¾c nh− èng dÉn n−íc cã mµu ghi hoÆc 
mµu ®en, èng dÉn c¸c dung dÞch cã ®éc h¹i ho¸ chÊt s¬n mµu vµng, èng dÉn ga vµ 
chÊt næ s¬n mµu ®á, èng dÉn nhiªn liÖu láng s¬n mµu lam. 
ViÖc ¸p dông s¬n mét c¸ch ®óng ®¾n c¸c mµu chøc n¨ng t¹i n¬i lµm viÖc ®−îc 
thùc hiÖn tuú thuéc vµo ®Æc ®iÓm riªng cña xÝ nghiÖp sÏ t¹o ra mét tr¹ng th¸i thuËn 
tiÖn vÒ mÆt tri gi¸c vµ t©m lý. §iÒu ®ã sÏ gãp phÇn lµm gi¶m hiÖn t−îng mÖt mái sím 
vµ t¨ng n¨ng xuÊt lao ®éng. 
5. TiÕng ån vµ sù rung chuyÓn. 
TiÕng ån lµ mét yÕu tè m«i tr−êng cã tÝnh ®éc h¹i lín ®èi víi c¬ thÓ con ng−êi 
vµ g©y ra sù mÖt mái cho con ng−êi, lµm gi¶m sè l−îng vµ chÊt l−îng s¶n phÈm lao 
®éng. Cã mét sè vÞ trÝ lµm viÖc mµ ë ®ã m«i tr−êng ©m thanh rÊt cã h¹i ®èi víi søc 
khoÎ thÓ chÊt vµ t©m lý ®èi víi ng−êi lao ®éng. V× tiÕng ån mµ nh÷ng tÝn hiÖu ©m 
thanh nh− tiÕng chu«ng reo ch¼ng h¹n bÞ ¸t ®i, cßn sù th«ng tin, giao tiÕp trong qu¸ 
tr×nh lao ®éng l¹i bÞ nhiÔu. Khi tiÕng ån kÐo dµi tíi 75 dB, xuÊt hiÖn l©u sÏ cã thÓ g©y 
ra hiÖn t−îng mÊt thÝnh gi¸c. 
C¸c nguån g©y ra tiÕng ån cã thÓ lµ trùc tiÕp (tõ m¸y mãc, ®éng c¬, bóa) 
hoÆc gi¸n tiÕp nh− sù truyÒn cña sãng ©m qua t−êng, sµn hoÆc trÇn nhµ. 
C¶m gi¸c chñ quan vÒ sù mÖt mái vµ sù bùc béi bÞ g©y ra bëi tiÕng ån cã c−êng 
®é lín h¬n 90 dB th−êng khã ph¸t hiÖn. Ch¼ng h¹n, ng−êi ta nhËn thÊy tiÕng ån lµm 
thay ®æi thêi gian ph¶n øng, còng nh− kh¶ n¨ng tËp trung chó ý, sù khÐo lÐo, lµm 
 211
gi¶m kh¶ n¨ng tri gi¸c. Trong ho¹t ®éng gi¸m s¸t, tiÕng ån cã thÓ g©y ra c¸c sèc t©m 
lý. 
E.Gradjean ®−a ra mét lo¹t yÕu tè cÇn l−u ý ®Õn khi ®¸nh gi¸ hËu qu¶ tai n¹n 
cña tiÕng ån nh− mét tiÕng ån bÊt ngê vµ xen kÏ lµm khã chÞu h¬n mét tiÕng ån liªn 
tôc; tÇn sè cao lµm phiÒn h¬n tÇn sè thÊp; nh÷ng ho¹t ®éng cÇn ®Õn sù chó ý th−êng 
dÔ bÞ t¸c ®éng bëi tiÕng ån h¬n c¸c ho¹t ®éng kh¸c; tiÕng ån cã h¹i ®Õn c¸c häat ®éng 
trÝ ãc nh−: häc tËp, s¸ng t¹o... h¬n lµ ®èi víi nh÷ng ho¹t ®éng ch©n tay. 
Ng−êi ta ®−a ra mét sè ®Ò xuÊt nh»m lo¹i trõ hoÆc hoµn thiÖn viÖc chèng tiÕng 
ån trong s¶n xuÊt. Ch¼ng h¹n, viÖc lµm gi¶m bít hoÆc lµm lo¹i trõ tiÕng ån cã thÓ 
thùc hiÖn ®−îc b»ng c¸ch nh− thay thÕ vËt liÖu cøng b»ng nh÷ng vËt liÖu mÒm dÎo 
h¬n, cè ®Þnh c¸c m¸y nÆng trªn c¸c nÒn b»ng bª t«ng cøng hoÆc b»ng thÐp vµ trªn ®ã 
cã ®Æt c¸c líp vËt liÖu c¸ch ©m, tiÕn hµnh nhãm c¸c nguån tiÕng ån cã c−êng ®é kh¸c 
nhau nh−ng cã cïng thµnh phÇn vang nh− nhau vµo cïng víi nhau... §Ó c¸ch ©m, 
ng−êi ta th−êng èp t−êng vµ trÇn nhµ b»ng nh÷ng vËt liÖu c¸ch ©m. §èi víi ng−êi, cã 
thÓ chèng l¹i tiÕng ån tõ bªn ngoµi b»ng c¸ch dïng b«ng, x¸p hoÆc tai nghe ®Ó che 
phñ toµn bé vïng tai hay toµn bé ®Çu. C¶ hai c¸ch chèng tiÕng ån nµy ®Òu kh«ng 
thuËn tiÖn vµ c¶n trë giao tiÕp trong khi lµm viÖc. 
II. C−êng ®é lao ®éng, thêi gian nghØ ng¬i. 
1. C−êng ®é lao ®éng. 
ChÕ ®é lao ®éng ®−îc hiÓu lµ sù x¸c ®Þnh râ néi dung cho sù ph©n phèi c«ng 
viÖc trong qu¸ tr×nh lao ®éng. Néi dung cña nã ®−îc x¸c ®Þnh theo c¸c chØ sè nh− 
c−êng ®é lao ®éng, thêi gian lao ®éng vµ sù mÖt mái. C−êng ®é lao ®éng qu¸ lín lµm 
biÓu hiÖn sù tæn hao n¨ng l−îng thÇn kinh - c¬ b¾p cña chñ thÓ trong thêi gian x¸c 
®Þnh. N¨ng lùc lao ®éng cña chñ thÓ sÏ bÞ phô thuéc vµo c−êng ®é lao ®éng hîp lý. 
Khi cã c−êng ®é lao ®éng hîp lý, chñ thÓ sÏ kh«ng bÞ mÖt mái mµ cö ®éng ®¹t hiÖu 
qu¶, n¨ng suÊt vµ chÊt l−îng ®¶m b¶o. C−êng ®é lao ®éng lu«n bÞ phô thuéc vµo tr¹ng 
th¸i søc khoÎ, kh¶ n¨ng lao ®éng tíi h¹n, møc ®é båi d−ìng vËt chÊt vµ chÕ ®é nghØ 
ng¬i hîp lý cña chñ thÓ. 
 MÖt mái ®−îc coi lµ hiÖn t−îng t©m - sinh lý tiªu cùc, xuÊt hiÖn trong qu¸ tr×nh 
chñ thÓ thùc hiÖn c¸c thao - ®éng t¸c, cö ®éng lao ®éng. Cã sù mÖt mái vÒ t©m lý vµ 
sinh lý. Nguyªn nh©n g©y ra mÖt mái sinh lý cã thÓ lµ sù tiªu hao n¨ng l−îng c¬ thÓ 
 212
sau mét thêi gian lao ®éng. Nã biÓu hiÖn ë kh¶ n¨ng ho¹t ®éng cña c¸c c¬ vµ c¸c gi¸c 
quan bÞ gi¶m sót. §Ó kh¾c phôc t×nh tr¹ng nµy, chñ thÓ ph¶i ®−îc nghØ ng¬i, ¨n uèng 
®Çy ®ñ vµ th¶i trõ c¸c chÊt cÆn b· ra ngoµi. Sù mÖt mái t©m lý cã thÓ ®−îc n¶y sinh do 
nguyªn nh©n tri gi¸c kÐo dµi, c¸c c¬ quan nhËn c¶m bÞ øc chÕ, c«ng viÖc thiÕu høng 
thó do chñ thÓ bÞ ngao ng¸n hoÆc kh«ng tho¶ m·n víi c¸c t¸c ®éng bªn trong - ngoµi, 
c«ng viÖc ®¬n ®iÖu, tÎ nh¹t, dµi l©u, thiÕu hÊp dÉn lµm cho ®éng t¸c kh«ng chÝnh x¸c, 
sai lÇm vµ tõ ®ã, hä sÏ dÔ bÞ c¸u g¾t, nãng n¶y, bùc béi. §Ó kh¾c phôc ®−îc sù mÖt 
mái trong lao ®éng, cÇn thùc hiÖn phøc hîp c¸c biÖn ph¸p sau: 1) Quy ®Þnh chÕ ®é 
lµm viÖc, x¸c ®Þnh râ c−êng ®é, thêi gian lao ®éng vµ nghØ ng¬i hîp lý; 2) Chó ý ®Õn 
viÖc h¹n chÕ ¶nh h−ëng tiªu cùc cña m«i tr−êng, t¹o lËp ®−îc ®iÒu kiÖn, dông cô lao 
®éng cÇn thiÕt, gi¸o dôc ý thøc - th¸i ®é lao ®éng vµ quan t©m ®Õn mäi yªu cÇu chÝnh 
®¸ng cña ng−êi lao ®éng; 3) Gi¶i quyÕt tèt c¸c chÕ ®é ¨n uèng, nghØ ng¬i, cã biÖn 
ph¸p kh¾c phôc ¶nh h−ëng tiªu cùc cña hoµn c¶nh ®Õn ng−êi lao ®éng còng nh− qu¸ 
tr×nh s¶n xuÊt, c«ng cô, ph−¬ng tiÖn kü thuËt vµ m¸y mãc. 
2. Thêi gian nghØ ng¬i. 
 Tõ l©u, ng−êi ta ®· thÊy r»ng cÇn cã sù lu©n phiªn gi÷a c¸c thêi kú lµm viÖc vµ 
c¸c thêi kú nghØ ng¬i- gi¶i lao. §iÒu phøc t¹p n»m ë chç, lµm thÕ nµo kÕt hîp tèi −u 
thêi gian cña c¸c thêi kú ®ã. Trong mét ca s¶n xuÊt cã nh÷ng thêi kú gi¶i lao chÝnh 
thøc sau: nghØ ¨n tr−a, thÓ dôc gi÷a giê. Trong khi ®ã, con ng−êi kh«ng thÓ lµm viÖc 
trong mét thêi gian nµo ®ã. Còng cã nh÷ng tr−êng hîp ng−êi c«ng nh©n kh«ng muèn 
dõng c«ng viÖc l¹i nh−ng c¬ thÓ buéc hä ph¶i lµm ®iÒu ®ã. Lóc nµy, sù ngõng tay ®Ó 
nghØ nh÷ng giê gi¶i lao cã tæ chøc ®Ó c«ng nh©n ®−îc nghØ ng¬i mét c¸ch thanh th¶n, 
h¹ thÊp ®é mÖt mái vµ n©ng cao hiÖu qu¶ lao ®éng cña hä. 
 VÊn ®Ò giê gi¶i lao ®· ®−îc nghiªn cøu mét c¸ch kh¸ ®Çy ®ñ. Th−êng trong 
thêi gian mét ca s¶n xuÊt, ng−êi ta sö dông mét vµi lÇn gi¶i lao cã ®é dµi tõ 5 ®Õn 10 
phót. Nh÷ng giê gi¶i lao dµi h¬n rÊt Ýt gÆp. Tæng sè c¸c lÇn gi¶i lao th−êng lµ tõ 10 
®Õn 30 phót bao gåm c¶ giê thÓ dôc gi÷a ca. 
 Khi ®−a thªm giê gi¶i lao vµo, c«ng nh©n sÏ Ýt mÖt mái h¬n vµ do ®ã n¨ng suÊt 
lao ®éng t¨ng h¬n. NhiÒu c«ng tr×nh nghiªn cøu ®· chøng minh ®iÒu nµy. 
 Kh«ng cã mét quy t¾c chung ®Ó x¸c ®Þnh sè lÇn gi¶i lao vµ sù ph©n bè chung 
trong mét ca s¶n xuÊt, cña ph©n x−ëng, cña c¸c lo¹i h×nh lao ®éng cô thÓ. 
 213
III. Sù mÖt mái trong lao ®éng. 
1. Kh¸i niÖm: 
Lµ h×nh thøc rèi lo¹n trong viÖc tæ chøc ho¹t ®éng nh− lµ kÕt qu¶ cña sù cè 
g¾ng lµm viÖc víi nh÷ng biÕn ®æi chøc n¨ng trªn mäi b×nh diÖn nh− sinh lý, t©m lý. 
MÖt mái lµ kÕt qu¶ sù tÝch lòy vµ t¸c ®éng cña c¸c yÕu tè kh¸c nhau nh− mäi Sù cè 
g¾ng vÒ thÓ chÊt, vÒ trÝ tuÖ, c¶m gi¸c, nh÷ng yÕu tè m«i tr−êng vËt lý, c−êng ®é vµ tÇn 
xuÊt c¸c vËn ®éng, sù ®¬n ®iÖu, t×nh tr¹ng søc kháe cña c¬ thÓ, dinh d−ìng kh«ng hîp 
lý, c¸c yÕu tè x· héi. 
MÖt mái cã thÓ ®−îc biÓu hiÖn ë sù gi¶m kh¶ n¨ng lao ®éng, dÉn ®Õn gi¶m 
n¨ng suÊt lao ®éng: ë nh÷ng biÕn ®æi vÒ sinh lý (trong ho¹t ®éng c¬ b¾p còng nh− 
ho¹t ®éng thÇn kinh trung −¬ng) vµ t©m lý. 
KhÝa c¹nh ®éng c¬ - xóc c¶m ®ãng mét vai trß quan träng trong sù xuÊt hiÖn 
cña tr¹ng th¸i mÖt mái, bëi v× ®éng c¬ vµ xóc c¶m lµ gi¸ ®ì ®éng n¨ng cña ho¹t ®éng 
cho nªn sù biÕn ®æi cña nh÷ng yÕu tè nµy cã thÓ lµm n¶y sinh hoÆc che dÊu sù mÖt 
mái. 
MÖt mái chÝnh lµ mét ph¶n øng tù vÖ tù nhiªn cña c¬ thÓ ®èi víi ho¹t ®éng 
nh»m ng¨n ngõa sù ph¸ hñy c¬ thÓ. Sù lao ®éng ®−îc tæ chøc kh«ng hîp lý sÏ dÉn ®Õn 
sù tiªu tèn nhiÒu n¨ng l−îng. NÕu qu¸ mÖt th× c¬ thÓ sÏ bÞ suy sôp cho nªn mÖt mái lµ 
mét hiÖn t−îng kh¸ch quan, con ng−êi cã lµm viÖc th× cã mÖt mái. 
Theo nhiÒu t¸c gi¶ nªn ph©n biÖt kh¸i niÖm “mÖt mái” vµ “mÖt nhäc”. MÖt mái 
lµ mét kh¸i niÖm sinh lý häc ®Ó chØ nh÷ng biÕn ®æi sinh lý trong c¬ thÓ ng−êi c«ng 
nh©n, do sù tiªu tèn n¨ng l−îng trong qu¸ tr×nh ho¹t ®éng g©y nªn. Cßn “mÖt nhäc” lµ 
mét kh¸i niÖm t©m lý häc. §ã lµ sù thÓ nghiÖm mÖt mái, mét tr¹ng th¸i t©m lý n¶y 
sinh khi lao ®éng ®ã. Hai kh¸i niÖm nµy cã liªn quan víi nhau nh−ng kh«ng ®ång 
nhÊt sù mÖt mái g©y ra nh−ng cã thÓ cã tr−êng hîp mÖt mái nhiÒu mµ mÖt nhäc l¹i Ýt, 
hoÆc mÖt mái Ýt mµ mÖt nhäc l¹i nhiÒu. Bao giê mÖt nhäc còng lµ dÊu hiÖu cña sù mÖt 
mái. 
2. C¸c lo¹i mÖt mái vµ phßng chèng 
C¸c nhµ t©m lý häc ®· ph©n biÖt ba lo¹i mÖt mái kh¸c nhau 
a. MÖt mái ch©n tay (c¬ b¾p) lµ sù mÖt mái do c¸c lo¹i lao ®éng ch©n tay t¹o ra. 
b. MÖt mái trÝ ãc (mÖt ãc) lµ sù mÖt mái do c¸c lo¹i lao ®éng trÝ ãc t¹o ra. 
 214
c. MÖt mái c¶m xóc lµ sù mÖt mái do hoµn c¶nh “chê ®îi thô ®éng” t¹o nªn hoÆc do 
nh÷ng t×nh huèng c¨ng th¼ng trong lao ®éng t¹o nªn. 
 Sù ph©n chia trªn ®©y chØ cã ý nghÜa t−¬ng ®èi. Trong thùc tÕ s¶n xuÊt, sù mÖt 
mái cña ng−êi lao ®éng th−êng cã d¹ng tæ hîp cña ba lo¹i trªn v× c¸c lo¹i mÖt ®ã cã 
liªn quan víi nhau. 
Nh− ta ®· thÊy, sù mÖt mái ®−îc coi lµ hiÖn t−îng kh¸ch quan kh«ng thÓ tr¸nh 
khái khi thùc hiÖn qu¸ tr×nh lao ®éng. VÊn ®Ò lµ ë chç ph¶i lµm thÕ nµo ®Ó sù mÖt mái 
kh«ng x¶y ra sím. Muèn thÕ ph¶i t×m hiÓu c¸c nguyªn nh©n g©y ra mÖt mái trong s¶n 
xuÊt ®Ó ®Ò ra biÖn ph¸p ng¨n chÆn sù mÖt mái qu¸ sím. 
Theo c¸c nhµ t©m lý häc, cã ba lo¹i nh©n tè g©y ra mÖt mái. 
Nh©n tè c¬ b¶n, trùc tiÕp g©y ra sù mÖt mái, lµ sù tæ chøc lao ®éng kh«ng hîp 
lý. 
Nh©n tè bæ sung, mµ b¶n th©n nã, ë trong ®iÒu kiÖn nhÊt ®inh còng cã thÓ trùc 
tiÕp g©y ra sù mÖt mái. 
Nh©n tè thóc ®Èy, t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi cho mÖt mái dÔ dµng x¶y ra. 
Do vËy, biÖn ph¸p chÝnh ®Ó ng¨n ngõa kh«ng cho sù mÖt mái x¶y ra sím lµ sù 
tæ chøc hîp lý b¶n th©n qu¸ tr×nh lao ®éng. Ngoµi ra, c¸c biÖn ph¸p c¶i thiÖn hoµn 
c¶nh vµ ph−¬ng tiÖn, ®iÒu kiÖn lao ®éng còng cã ý nghÜa quan träng. Khi s− mÖt mái 
®−îc gi¶m bít, th× søc lµm viÖc ®−îc n©ng lªn. 
IV. BÇu kh«ng khÝ t©m lý trong nhãm, tËp thÓ lao ®éng 
1. Kh¸i niÖm 
 BÇu kh«ng khÝ t©m lý (E.Psychical Air) ®−îc hiÓu lµ tÝnh chÊt cña c¸c mèi 
quan hÖ qua l¹i, lo¹i tr¹ng th¸i t×nh c¶m tÕ nhÞ, tÝch cùc gi÷a ng−êi víi ng−êi trong 
mét nhãm, tËp thÓ lao ®éng nhÊt ®Þnh. Trong cÊu tróc cña bÇu kh«ng khÝ t©m lý cã c¸i 
t©m lý c¸ nh©n, t©m lý - x∙ héi vµ c¸i x∙ héi. BÇu kh«ng khÝ t©m lý cña nhãm - tËp thÓ 
lao ®éng cã t¸c dông quy ®Þnh tÝnh chÊt cña cuéc sèng, ho¹t ®éng vµ giao tiÕp cña mäi 
thµnh viªn. BÇu kh«ng khÝ t©m lý ®−îc biÓu hiÖn ë hai mÆt ®èi lËp nhau lµ tÝch cùc vµ 
tiªu cùc. C¸c thµnh phÇn t©m lý nh− tinh thÇn tËp thÓ, ý thøc nhãm, sù t−¬ng hîp t©m 
lý, t©m tr¹ng chung cña mäi ng−êi sÏ ®−îc vËn ®éng trong mèi quan hÖ qua l¹i víi 
nhau ®Ó t¹o ra bÇu kh«ng khÝ t©m lý cña nhãm - tËp thÓ lao ®éng. Tinh thÇn tËp thÓ 
 215
®−îc biÓu hiÖn ë tÝnh tÝch cùc, th¸i ®é tr¸ch nhiÖm - nghÜa vô, sù ®oµn kÕt - t−¬ng trî - 
gióp ®ì nhau, nªu yªu cÇu cao ®èi víi m×nh vµ mäi ng−êi khi thùc hiÖn nhiÖm vô lao 
®éng. C¬ së t©m lý cña sù t−¬ng hîp lµ sù ®ång nhÊt t©m tr¹ng, xu h−íng, tÝnh c¸ch, 
khÝ chÊt, t×nh c¶m, ý chÝ vµ nhËn thøc cña chñ thÓ ®èi víi ®èi t−îng, qu¸ tr×nh lao 
®éng. Néi dung cña c¸c qu¸ tr×nh, tr¹ng th¸i, thuéc tÝnh t©m lý chung cña nhãm lao 
®éng vµ tÝnh chÊt cña d− luËn, truyÒn thèng, bÇu kh«ng khÝ t©m lý sÏ cã sù t¸c ®éng 
qua l¹i víi nhau ®Ó quy ®Þnh sù h×nh thµnh cña t©m tr¹ng tËp thÓ. Mét khi ®· h×nh 
thµnh, t©m tr¹ng tËp thÓ sÏ ®−îc biÓu hiÖn ë khÝ thÕ hµo høng hay kh«ng, sù thuËn hoµ 
- ®ång c¶m - thiÖn c¶m hay xÝch mÝch - l¹nh lïng - ¸c c¶m, sù s¸ng kho¸i - hå hëi hay 
nÆng nÒ - buån tÎ, tho¶ m·n hay kh«ng tho¶ m·n víi c«ng viÖc. 
2. VÊn ®Ò h×nh thµnh bÇu kh«ng khÝ t©m lý cña nhãm vµ tËp thÓ lao ®éng 
 §Ó h×nh thµnh ®−îc bÇu kh«ng khÝ t©m lý tÝch cùc trong nhãm vµ tËp thÓ lao 
®éng, cÇn thiÕt ph¶i chó ý nh÷ng vÊn ®Ò sau: 1) Gi¸o dôc tÝnh hßa nhËp, sù thèng nhÊt 
t©m tr¹ng lao ®éng cho mäi ng−êi, ý thøc g×n gi÷ mèi quan hÖ tèt víi nhau gi÷a ng−êi 
víi ng−êi. H×nh thµnh nhËn thøc ®óng vÒ mèi quan hÖ lªn nh©n c¸ch trong lao ®éng,, 
th¸i ®é ®óng ®¾n vµ ý chÝ t¹o lËp bÇu kh«ng khÝ t©m lý tÝch cùc 
Tμi liÖu tham kh¶o 
1. §Æng Danh ¸nh, Mét sè vÊn ®Ò t©m lý - gi¸o dôc h−íng nghiÖp. "Th«ng tin 
KHGD" No2, ViÖn KHGD, Hµ Néi 1983. 
2. Bé Gi¸o dôc vµ §µo t¹o, Ch−¬ng tr×nh ®µo t¹o gi¸o viªn tr×nh ®é C§SP, Hµ Néi 
1996. 
3. Dale carnegie, §¾c nh©n t©m bÝ quyÕt thµnh c«ng. NXB V¨n ho¸, Hµ Néi 1998. 
4. Ph¹m TÊt Dong, T©m lÝ häc d¹y lao ®éng, ViÖn KHGD, Hµ Néi, 1980 
5. Ph¹m TÊt Dong, H−íng nghiÖp vµ nh÷ng vÊn ®Ò cÇn gi¶i quyÕt. "Th«ng tin 
KHGD No3, ViÖn KHGD, Hµ Néi 1984. 
6. Hå Ngäc §¹i:,T©m lý häc d¹y häc. NXB Gi¸o dôc, Hµ Néi 1983. 
7. Ph¹m Minh H¹c, Gi¸o dôc nh©n c¸ch - §µo t¹o nh©n lùc. NXB ChÝnh trÞ quèc 
gia, Hµ Néi 1997. 
 216
8. Ph¹m Minh H¹c, V¨n ho¸ vµ gi¸o dôc - Gi¸o dôc vµ v¨n ho¸. NXB 
Gi¸o dôc, Hµ Néi 1998. 
9. Ph¹m Minh H¹c (chñ biªn) cïng mét nhãm t¸c gi¶, T©m lý häc. TËp I, NXB 
Gi¸o dôc, Hµ Néi 1988; TËp II, NXB Gi¸o dôc, Hµ Néi 1989. 
10. NguyÔn KÕ Hµo, Sù ph¸t triÓn trÝ tuÖ cña häc sinh ®Çu tuæi häc. NXB Gi¸o 
dôc, Hµ Néi 1985. 
11. §Æng Xu©n Hoµi, Ph−¬ng ph¸p quan s¸t trong nghiªn cøu nh©n c¸ch häc sinh. 
"NCKHGD", No9, ViÖn KHGD, Hµ Néi 1978. 
12. Jean Piaget, TuyÓn tËp t©m lý häc. NXB Gi¸o dôc, Hµ Néi 1996. 
13. Phan Träng Ngä, T©m lý häc ho¹t ®éng vµ kh¶ n¨ng øng dông vµo lÜnh vùc d¹y 
häc. NXB Quèc gia Hµ Néi n¨m 2000. 
14. Phan Träng Ngä, T©m lý häc trÝ tuÖ. NXB Quèc gia Hµ Néi n¨m 2001. 
15. Vò ThÞ Nho,T©m lÝ häc ph¸t triÓn, NXB§HQG Hµ Néi, n¨m 2003 
16. §µo ThÞ Oanh, T©m lý häc lao ®éng. NXB §¹i häc Quèc gia Hµ néi n¨m 1999. 
17. NguyÔn ThÞ Lan, T©m lý häc s− ph¹m kü thuËt nghÒ nghiÖp, Tr−êng §HSPKT 
TP Hå ChÝ Minh n¨m 1995. 
18. T.V.Kudrijacev, T©m lý häc t− duy kü thuËt. NXB Gi¸o dôc, M.1975 (TiÕng 
Nga). 
19. K.K.Platonov, Nh÷ng vÊn ®Ò t©m lý häc lao ®éng. NXB Y häc, M.1970 (TiÕng 
Nga). 
20. Alvin toffler, Lµn sãng thø ba. NXB Thanh niªn, Hµ Néi 2002. 
21. Alvin toffler, Có sèc t−¬ng lai. NXB Thanh niªn, Hµ Néi 2002. 
22. Trung t©m nghiªn cøu vµ ph¸t triÓn tù häc, Tù häc, tù ®µo t¹o - t− t−ëng chiÕn 
l−îc cña ph¸t triÓn gi¸o dôc ViÖt Nam. NXB Gi¸o dôc, Hµ Néi 1998. 
23. NguyÔn Quang UÈn, T©m lý häc ®¹i c−¬ng. NXB §¹i häc Quèc gia Hµ Néi n¨m 
2001. 
24. §øc Uy, T©m lÝ häc s¸ng t¹o, NXBGD Hµ Néi, 1999 
25. NguyÔn Kh¾c ViÖn, Tõ ®iÓm t©m lý. NXB Ngo¹i v¨n - Trung t©m nghiªn cøu 
t©m lý trÎ em, Hµ Néi 1991. 
 217
26. Ph¹m Ngäc UyÓn, H−íng nghiÖp lµ vÊn ®Ò cña c«ng t¸c ®øc dôc. ViÖn 
Khoa häc Gi¸o dôc, Hµ Néi 1982. 
27. Ph¹m ngäc UyÓn, Nh÷ng vÊn ®Ò t©m lý häc t− duy kü thuËt. ViÖn Khoa häc 
Gi¸o dôc, Hµ Néi 1983. 
28. Ph¹m Ngäc UyÓn, Nh÷ng vÊn ®Ò t©m lý häc t©m thÕ. ViÖn Khoa häc Gi¸o dôc, 
Hµ Néi 1985. 
29. Ph¹m Ngäc UyÓn, H×nh thµnh t− duy kü thuËt nh− lµ mét thµnh tè cña sù s½n 
sµng t©m lý ®i vµo lao ®éng cho häc sinh phæ th«ng. ViÖn Khoa häc Gi¸o dôc, Hµ 
Néi 1988. 
30. Skinner B.f, Verbal Behavior, N.Y.1957. 
31. Watson J, Imitation in Monkeys, Psychol. Bull.. 5.19
 218