Tác động của cuộc cách mạng công nghiệp 4.0 đến công tác kế toán trong các doanh nghiệp vừa và nhỏ Việt Nam

TÖØ LYÙ LUAÄN ÑEÁN THÖÏC TIEÃN
NGHIÊN CỨU KHOA HỌC KIỂM TOÁN32 Số 128 - tháng 6/2018
TAÙC ÑOÄNG CUÛA CUOÄC CAÙCH MAÏNG COÂNG NGHIEÄP 4.0 
ÑEÁN COÂNG TAÙC KEÁ TOAÙN TRONG CAÙC dOANH NGHIEÄP 
VÖØA VAØ NHOÛ VIEÄT NAM
ThS. NGUYỄN THị PHƯơNG MAI*
Cuộc cách mạng công nghiệp (CMCN) 4.0 đang diễn ra một cách nhanh chóng và tạo ra nhiều thay đổi to lớn trong mọi mặt của đời sống xã hội. Bằng những công nghệ mới, hiện đại, được kết nối với nhau một cách thông minh qua mạng Internet, CMCN 4.0 đã và đang tạo ra những chuyển biến nhanh chóng đến mọi ngành nghề trên toàn thế giới, trong đó có 
ngành kế toán. Nghiên cứu này tập trung đánh giá những tác động của cuộc CMCN 4.0 đến hoạt động kế 
toán doanh nghiệp. Bằng phương pháp điều tra khảo sát các kế toán viên trong những doanh nghiệp vừa 
và nhỏ, nghiên cứu dự đoán những tác động sẽ diễn ra đối với hoạt động kế toán trong các doanh nghiệp 
này, từ đó đưa ra khuyến nghị cho doanh nghiệp cũng như kế toán viên để chủ động đón làn sóng khoa 
học công nghệ mới.
Từ khóa: Cách mạng công nghiệp 4.0, kế toán, doanh nghiệp vừa và nhỏ, blockchain, trí tuệ 
nhân tạo.
The impact of the 4.0 industrial revolution on accounting in small and medium enterprises in 
Vietnam
The industrial revolution (CMCN) 4.0 is taking place quickly and creating enormous changes in all 
aspects of social life. With new and modern technologies linked intelligently through the Internet, The 
Revolution 4.0 has been making rapid changes to all industries in the world, including accounting. This 
study focuses on the impact of The Revolution 4.0 on business accounting. By surveying accountants in 
small and medium enterprises, the study predicts the impact which will occur on accounting practices in 
these enterprises, thereby recommending the enterprises as well as accountants to actively welcome new 
wave of science and technology.
key words: Industrial Revolution 4.0, Accountant, Small and medium enterprises, Blockchain, 
Artificial intelligence.
Đặt vấn đề
Trong lịch sử phát triển của nhân loại, tiến bộ 
khoa học kỹ thuật có ảnh hưởng tới tất cả các lĩnh 
vực kinh tế, chính trị, xã hội. Đặc biệt, các cuộc 
CMCN đánh dấu những bước tiến vượt bậc của 
khoa học kỹ thuật đã làm thay đổi cơ bản phương 
thức sản xuất, phân phối, tiêu dùng, từ đó tác động 
mạnh mẽ đến nền kinh tế. Hiện nay, thế giới đang 
bước vào cuộc CMCN lần thứ 4 hay còn gọi là 
CMCN 4.0 dựa trên nền tảng công nghệ số và tích 
hợp tất cả các công nghệ thông minh nhằm mục 
tiêu tối ưu hóa quy trình, phương thức sản xuất. 
Điều này, tất yếu dẫn đến sự thay đổi lớn của hoạt 
động kế toán doanh nghiệp với tư cách là một công 
cụ quản lý tài chính nhằm đáp ứng, thích nghi 
được với các mô hình kinh tế mới trong thời đại 
công nghiệp mới. 
*Đại học Ngoại thương Hà Nội
NGHIÊN CỨU KHOA HỌC KIỂM TOÁN 33Số 128 - tháng 6/2018
Tại Việt Nam, theo công bố của Tổng cục Thống 
kê, hơn 97% số lượng doanh nghiệp là doanh 
nghiệp vừa và nhỏ, trong đó hơn 60% là doanh 
nghiệp có quy mô rất nhỏ, vốn cũng như điều kiện 
kỹ thuật rất lạc hậu làm giảm hiệu quả kinh doanh1. 
Như vậy, đối với đa số các doanh nghiệp Việt Nam 
thì CMCN 4.0 với nền tảng công nghệ cực kỳ hiện 
đại dường như là một khái niệm xa vời. Trong khi 
đó, một bộ phận các doanh nghiệp vừa và nhỏ ra 
đời trong phong trào khởi nghiệp những năm gần 
đây lại cực kỳ nhanh nhạy với khoa học công nghệ 
đã tìm cách ứng dụng những xu thế mới nhất của 
CMCN 4.0 như điện toán đám mây, dữ liệu lớn, trí 
tuệ nhân tạo trong hoạt động của mình. Vậy với 
tư cách là công cụ để quản lý doanh nghiệp, kế toán 
trong các doanh nghiệp vừa và nhỏ có bị tác động 
bởi CMCN 4.0 hay không? Các kế toán viên trong 
những doanh nghiệp này - lực lượng chiếm phần 
lớn trong đội ngũ nhân lực kế toán có nhận thức 
và chuẩn bị như thế nào trước làn sóng CMCN 
4.0? Để trả lời các câu hỏi trên, tác giả đã tiến hành 
nghiên cứu này. Thông qua đó, nghiên cứu đánh 
giá tác động của cuộc CMCN lần thứ 4 đến công 
tác kế toán trong các doanh nghiệp vừa và nhỏ Việt 
Nam nhằm đề ra giải pháp giúp các doanh nghiệp 
này tận dụng cơ hội mà CMCN 4.0 mang lại để cải 
tiến hệ thống kế toán của mình.
1. CMCN và tác động đến hoạt động kế toán 
trong những năm qua
Nói đến CMCN là nói đến sự thay đổi lớn lao 
mà nó mang lại trong các lĩnh vực kinh tế, văn hóa, 
và xã hội. Mỗi cuộc cách mạng đều đặc trưng bằng 
sự thay đổi về bản chất của sản xuất và sự thay đổi 
này được tạo ra bởi các đột phá của khoa học và 
công nghệ. Trong lịch sử phát triển, thế giới đã 
chứng kiến 3 cuộc CMCN lớn. Cuộc CMCN lần 
thứ nhất – Cơ khí hóa - bắt đầu từ khoảng năm 
1784 tại Vương quốc Anh bằng việc sử dụng năng 
lượng nước và hơi nước để cơ giới hoá sản xuất. 
Cuộc CMCN đầu tiên đã mở ra một kỷ nguyên mới 
trong lịch sử nhân loại - kỷ nguyên sản xuất cơ khí, 
tác động trực tiếp đến các ngành nghề như dệt may, 
chế tạo cơ khí và giao thông vận tải. CMCN lần thứ 
hai - Điện khí hóa - diễn ra từ khoảng năm 1870 
đến khi Thế Chiến I nổ ra, ở khu vực châu Âu và 
Bắc Mỹ khi năng lượng điện được sử dụng để sản 
xuất hàng loạt với quy mô lớn. Cuộc CMCN này 
diễn ra khi có sự phát triển của ngành điện, vận tải, 
hóa học, sản xuất thép đã mang lại cuộc sống văn 
minh và năng suất lao động tăng gấp nhiều lần so 
với giai đoạn sử dụng động cơ hơi nước. Đặc trưng 
của nền kinh tế trong giai đoạn này là sản xuất và 
1https://baomoi.com/thuc-trang-nen-kinh-te-viet-nam-tren-97-la-doanh-nghiep-vua-va-nho/c/21992945.epi
TÖØ LYÙ LUAÄN ÑEÁN THÖÏC TIEÃN
NGHIÊN CỨU KHOA HỌC KIỂM TOÁN34 Số 128 - tháng 6/2018
tiêu dùng hàng loạt. Cuộc CMCN lần thứ 2 đã tạo 
nên những tiền đề mới và cơ sở vững chắc để phát 
triển nền công nghiệp ở mức cao hơn nữa. 
CMCN lần thứ ba - Tự động hóa – diễn ra vào 
khoảng từ 1969 khi con người phát minh ra bóng 
bán dẫn, điện tử, kết nối liên lạc được khắp nơi 
trên thế giới. Cuộc CMCN 3.0 ảnh hưởng rộng lớn 
trên toàn cầu cùng với sự phát triển của máy tính, 
các thiết bị điện tử và công nghệ thông tin được sử 
dụng để tự động hóa sản xuất. Thâm nhập vào tất 
cả các lĩnh vực của nền sản xuất xã hội, CMCN lần 
thứ 3 đã bảo đảm cho lực lượng sản xuất phát triển 
nhanh chóng theo hai hướng chủ yếu: Một là thay 
đổi chức năng và vị trí của con người trong sản 
xuất trên cơ sở dịch chuyển từ nền tảng điện - cơ 
khí sang nền tảng cơ - điện tử và cơ - vi điện tử; Hai 
là chuyển sang sản xuất trên cơ sở các ngành công 
nghệ cao - như công nghệ thông tin, công nghệ 
nano, công nghệ vật liệu, công nghệ sinh học, công 
nghệ năng lượng mới, công nghệ vũ trụ... 
Có thể thấy mỗi cuộc CMCN đã diễn ra đều là 
sự thay đổi đột phá trong phương thức sản xuất 
trong nền kinh tế, khiến cho hoạt động sản xuất, 
phân phối và tiêu thụ trong các doanh nghiệp đều 
thay đổi. Là công cụ ghi chép, phản ánh và giám sát 
hoạt động trong doanh nghiệp, kế toán đã có nhiều 
thay đổi để thực hiện tốt nhất chức năng của mình. 
Trong thời đại công nghiệp 1.0 và 2.0, kế toán tập 
trung nhiều vào mảng sản xuất với các phương 
pháp để quản lý hàng tồn kho, tính giá thành, dự 
toán nhằm phục vụ cho hoạt động sản xuất và 
tiêu dùng hàng loạt. Đây là giai đoạn hình thành và 
phát triển của những phương pháp kế toán quản trị 
cơ bản nhằm phục vụ việc ra các quyết định kinh 
tế trong doanh nghiệp. Trong giai đoạn CMCN 3.0, 
việc phát minh ra máy tính đã làm thay đổi hẳn 
phương pháp kế toán thủ công sang phương pháp 
kế toán máy, giúp giảm tải công việc kế toán, giúp 
cho quá trình ghi chép và phản ánh nhanh hơn, 
ít sai sót hơn. Có thể nói tác động lớn nhất của 
CMCN lần thứ 3 đến kế toán là việc mở ra thời kỳ 
mới trong lịch sử kế toán- thời đại của kế toán máy.
2. CMCN 4.0 và tác động đến hoạt động kế 
toán trong doanh nghiệp
2.1. Khái niệm và bản chất của cuộc CMCN 4.0
Tới ngày nay, Cuộc CMCN lần thứ 4 (The 
Fourth Industrial Revolution) đang được hình 
thành trên nền tảng của CMCN lần thứ 3 từ đầu 
những năm 2010. Theo GS. Klaus Schwab, Chủ 
tịch Diễn đàn Kinh tế Thế giới, cuộc CMCN lần 
thứ 4 là “một cuộc cách mạng công nghệ toàn 
diện, kết hợp thế giới kỹ thuật số, sinh học, vật lý, 
làm thay đổi cách thức con người sống, làm việc 
và liên hệ với nhau”.
Hình 1: Quá trình hình thành của cuộc CMCN 4.0
NGHIÊN CỨU KHOA HỌC KIỂM TOÁN 35Số 128 - tháng 6/2018
Cuộc cách mạng này có đặc trưng là sự kết hợp 
các công nghệ giúp xóa nhòa ranh giới giữa các 
lĩnh vực vật lý, số hóa và sinh học, là xu hướng 
hiện tại của tự động hóa và trao đổi dữ liệu trong 
công nghệ sản xuất. Nó bao gồm các hệ thống 
mạng vật lý, mạng Internet kết nối vạn vật và 
điện toán đám mây. Công nghiệp 4.0 còn tạo điều 
kiện thuận lợi cho việc tạo ra các “nhà máy thông 
minh” hay “nhà máy số”. Trong các nhà máy thông 
minh này, các hệ thống vật lý không gian ảo sẽ 
giám sát các quá trình vật lý, tạo ra một bản sao 
ảo của thế giới vật lý. Với Internet kết nối vạn vật, 
các hệ thống vật lý không gian ảo này tương tác 
với nhau và với con người theo thời gian thực, và 
thông qua Internet kết nối dịch vụ thì người dùng 
sẽ được tham gia vào chuỗi giá trị thông qua việc 
sử dụng các dịch vụ này.
Thế giới đang chứng kiến hàng loạt những đột 
phá khoa học và tiến bộ công nghệ, đây là những xu 
hướng và động lực dẫn dắt cuộc CMCN lần thứ 4. 
Tất cả những phát triển mới và các công nghệ mới 
đều có đặc điểm chung là tận dụng sức mạnh lan tỏa 
của số hóa và công nghệ thông tin. Các xu thế lớn 
của công nghệ có thể được chia thành 3 nhóm: vật 
lý/hữu hình (xe tự lái, vật liệu mới, công nghệ in 3D, 
khoa học robot cao cấp với trí tuệ nhân tạo), kỹ 
thuật số (kết nối Internet vạn vật, dữ liệu lớn, điện 
toán đám mây) và sinh học (công nghệ chỉnh sửa, 
giải mã gen người, công nghệ sinh học tổng hợp). 
Cả ba đều liên quan chặt chẽ với nhau và với các 
công nghệ khác để đem lại lợi ích cho nhau dựa vào 
những khám phá và tiến bộ của từng nhóm.
2.2. Tác động đến hoạt động kế toán trong 
doanh nghiệp
Từ những nghiên cứu trước đây về CMCN 4.0 
cũng như tác động của nó tới lĩnh vực kế toán như 
Charles Hoffman (2016), ACCA (2016); ACCA 
(2017); Nguyễn Thị Thanh Tâm (2018) kết hợp 
với các ý kiến phỏng vấn sâu các kế toán trưởng 
doanh nghiệp, tác giả phân loại các tác động của 
CMCN 4.0 đến hoạt động kế toán thành các nhóm: 
Tác động đến cách thức ghi nhận và phản ánh của 
kế toán; Tác động đến hình thức vận hành phòng 
kế toán; Tác động đến cơ cấu nhân viên kế toán; 
Tác động đến yêu cầu về kỹ năng đối với nhân viên 
kế toán.
• Tác động tới cách thức ghi nhận và phản ánh 
của kế toán
Cuộc cách mạng kỹ thuật số đã tạo ra cách tiếp 
cận hoàn toàn mới, làm cách mạng hóa cách thức 
mà các cá nhân và tổ chức kế toán hoạt động, đặc 
biệt là 5 khía cạnh sau:
- Phân tích dữ liệu: Bên cạnh Excel thường được 
sử dụng trước đây, sự phát triển của công nghệ sẽ 
cung cấp nhiều công cụ, phần mềm hiện đại hơn.
- Công nghệ đám mây: Lưu trữ thông tin một 
cách nhanh nhất ngay khi phát sinh, khối lượng 
lớn và không bị giới hạn nhiều về bộ nhớ như 
trước đây. 
- Quy trình tự động hóa: Đa phần công việc của 
kế toán là những ghi chép đã chuẩn hóa, do vậy 
công nghệ tự động hóa có thể thay thế bộ phận tài 
chính - kế toán nhiều trong các công việc này.
- Trí thông minh nhân tạo: Bên cạnh công tác 
ghi chép kế toán đơn giản, trí thông minh nhân tạo 
có thể thay thế con người cả với những nghiệp vụ 
kế toán phức tạp như định giá, lập dự phòng. 
- Công nghệ Blockchain: Liên kết tất cả các 
dữ liệu của bộ phận tài chính – kế toán lại với 
nhau. Đặc biệt, công nghệ đầu mối phân phối 
(Blockchain), thường được miêu tả như một “sổ 
cái phân phối”, là một giao thức an toàn mà tại đó, 
mạng lưới các máy tính cùng kiểm chứng một giao 
dịch trước khi nó được ghi chép và chấp nhận. 
Tiềm năng của Blockchain nằm trong khả năng tạo 
ra một sổ kế toán ghi lại mọi giao dịch, trong đó 
tất cả những người tham gia có một bản sao giống 
hệt nhau, có thể truy cập và xem trong thời gian 
thực. Thay vì các công ty tự lưu trữ và quản lý hồ sơ 
dữ liệu độc lập, Blockchain sẽ tự động ghi lại đồng 
thời thông tin giao dịch của cả hai bên trong một 
cuốn sổ cái công khai. Bằng khả năng ghi chép lại 
các giao dịch theo thời gian thực, Blockchain đang 
sẵn sàng kết thúc các phương pháp kế toán truyền 
TÖØ LYÙ LUAÄN ÑEÁN THÖÏC TIEÃN
NGHIÊN CỨU KHOA HỌC KIỂM TOÁN36 Số 128 - tháng 6/2018
thống bao gồm lập hóa đơn, cung cấp tài liệu, xây 
dựng hợp đồng, ghi chép thanh toán đối với các 
doanh nghiệp lớn và nhỏ. 
• Tác động tới hình thức vận hành phòng kế toán
Cũng như các ngành khác, kế toán sẽ sử dụng 
những công nghệ ngày càng thông minh và tinh 
vi để nâng cao năng suất và hiệu quả so với cách 
làm việc truyền thống. Các chuyên viên kế toán có 
thể sẽ không phải làm việc trong văn phòng nữa, 
thay vào đó là những văn phòng ảo. Mô hình văn 
phòng kế toán mới này có lợi không chỉ cho người 
lao động mà còn cho người sử dụng lao động do 
không cần phải thuê văn phòng, mua sắm đồ nội 
thất, máy tính, điện thoại và các thiết bị khác. Hệ 
thống phần mềm thông minh (bao gồm điện toán 
đám mây) sẽ hỗ trợ xu hướng sử dụng dịch vụ thuê 
ngoài (bao gồm dịch vụ của nước ngoài) giúp giảm 
thiểu chi phí. Các chương trình đặc biệt và dịch vụ 
có thể theo dõi hiệu suất của các nhân viên làm việc 
từ xa một cách hiệu quả. Có thể khẳng định làm 
việc từ xa là xu thế tất yếu trong tương lai.
• Tác động tới cơ cấu nhân viên kế toán
Sự xuất hiện của cuộc CMCN 4.0 đã có những 
ảnh hưởng đáng kể đến cơ cấu nhân sự trong ngành 
kế toán, đặc biệt là những nhân sự đảm nhiệm công 
việc ghi sổ kế toán cơ bản, lập báo cáo đánh giá 
tuân thủ, kế toán quản trị truyền thống... khi mà 
các công việc này đã và đang được tin học hóa bởi 
máy tính. Theo kết quả điều tra năm 2016 của Hiệp 
hội Kế toán Công chứng Anh quốc (ACCA) về kế 
toán chuyên nghiệp tương lai diễn ra trên 22 quốc 
gia trên toàn cầu (trong đó có Việt Nam): Về các 
xu hướng dự kiến có tác động cao nhất trong 3 đến 
10 năm tới, có tới 55% số người trả lời cho rằng, sự 
phát triển của hệ thống kế toán tự động được đánh 
giá tác động cao nhất trong các xu hướng, bên cạnh 
xu hướng như hài hòa chuẩn mực kế toán (42%), 
sự xâm nhập của điện toán đám mây trong kinh 
doanh (41%), sự biến động kinh tế (42%)... Kế toán 
bao gồm các giai đoạn như thu thập, xử lý, phân 
tích và cung cấp thông tin. Tất cả các giai đoạn 
này đều có thể được máy móc thay thế. Trong một 
nghiên cứu tại Hà Lan, Hãng kiểm toán Deloitte đã 
dự đoán công tác kế toán tại nước này sẽ được tự 
động hóa hoàn toàn trong vòng từ 10 đến 20 năm 
NGHIÊN CỨU KHOA HỌC KIỂM TOÁN 37Số 128 - tháng 6/2018
tới. Đây là những con số rất đáng lo ngại đối với 
tương lai các kế toán viên bởi khi đó lực lượng lao 
động trong lĩnh vực kế toán sẽ bị cắt giảm tối đa, 
chỉ giữ lại những vị trí lập trình, cài đặt và vận hành 
thiết bị hoặc các chuyên gia tư vấn cấp cao để xử lý 
các tình huống đặc biệt hoặc chưa từng xảy ra. 
• Tác động tới yêu cầu kỹ năng, nghiệp vụ đối 
với nhân viên ngành kế toán
Để phù hợp với thời kỳ CMCN, các kế toán viên 
tương lai sẽ được tăng cường đào tạo về công nghệ 
kỹ thuật số (bao gồm điện toán đám mây và sử dụng 
“big data”), toàn cầu hóa (cung cấp dịch vụ kế toán) 
và các quy định mới (về thuế, báo cáo tài chính, báo 
cáo tích hợp). Kế toán viên chuyên nghiệp cần 
các kỹ năng để lập các báo cáo không chỉ giới hạn ở 
những con số tài chính mà còn đề cập đến các vấn 
đề khác của công ty như trách nhiệm xã hội, tác 
động của doanh nghiệp đến môi trường... Việc tin 
học hóa các công việc kế toán sẽ dẫn đến yêu cầu về 
kỹ năng mới như: kỹ năng máy tính, kỹ năng giao 
tiếp, quản trị rủi ro, dự báo dòng tiền... Theo Báo 
cáo nghiên cứu kế toán viên chuyên nghiệp trong 
tương lai - Những nhân tố dẫn đến sự thay đổi và 
kỹ năng tương lai của ACCA công bố năm 2016 
cũng chỉ ra rằng, trong kỷ nguyên số, mỗi kế toán 
chuyên nghiệp sẽ được phản ánh năng lực và kỹ 
năng trên 7 lĩnh vực: Kỹ năng nghiệp vụ và đạo đức 
nghề nghiệp, kinh nghiệm, trí thông minh, kỹ năng 
kỹ thuật số, khả năng sáng tạo, chỉ số cảm xúc và 
tầm nhìn.
3. Đánh giá tác động của cuộc CMCN 4.0 
đến kế toán trong các doanh nghiệp vừa và nhỏ 
Việt Nam
Như đã đề cập, doanh nghiệp vừa và nhỏ là loại 
hình doanh nghiệp chiếm số lượng lớn nhất trong 
nền kinh tế nhưng lại bị hạn chế bởi quy mô vốn, 
kỹ thuật và trình độ nhân sự. Tuy nhiên, đây cũng 
là loại hình doanh nghiệp có khả năng thích nghi 
cao nhất, dễ thay đổi mô hình kinh doanh và quản 
trị để phù hợp với sự phát triển kinh tế. Hơn thế 
nữa, từ làn sóng khởi nghiệp đã ra đời ngày càng 
nhiều doanh nghiệp có quy mô vừa và nhỏ nhưng 
ứng dụng công nghệ thông tin và tiến bộ khoa học 
kỹ thuật hiện đại là kết quả của cuộc CMCN 4.0. 
Vậy có hay không sự tác động của CMCN 4.0 đến 
hoạt động kế toán trong các doanh nghiệp này? 
Thông qua cuộc khảo sát các kế toán viên bằng 
phiếu điều tra được gửi trực tiếp cũng như online 
đến các doanh nghiệp vừa và nhỏ trên địa bàn Hà 
Nội, nghiên cứu muốn đánh giá mức độ nhận thức 
về CMCN 4.0 và tác động của cuộc CMCN 4.0 tới 
công việc kế toán trong doanh nghiệp vừa và nhỏ 
cũng như những kỹ năng cần thiết của kế toán viên 
trong điều kiện CMCN mới. Kết quả khảo sát thu 
được từ 86 phiếu trên 100 phiếu phát ra được tác 
giả tổng hợp như sau:
3.1. Nhận thức chung của kế toán viên đối với 
CMCN 4.0
Theo thống kê tổng hợp 86 phiếu khảo sát có 
đến hơn 73,3% các kế toán viên, kiểm toán viên 
bày tỏ ý kiến rất quan tâm đến cuộc cách mạng 4.0 
này, 16,3% quan tâm, 7% có thái độ bình thường 
và 3,4% không quan tâm đến CMCN 4.0. Khi được 
hỏi về dự đoán mức độ tác động của CMCN 4.0 
đến ngành kế toán, 69,8% cho rằng CMCN 4.0 sẽ 
có tác động lớn đến hoạt động này, 26,7% cho rằng 
tác động bình thường và 3.5% cho rằng không có 
tác động. Điều này cho thấy hầu hết các kế toán 
viên trong doanh nghiệp Việt Nam đều có hiểu biết 
và nhận thức về sự xuất hiện cũng như ảnh hưởng 
ngày một rõ ràng của thời kỳ CMCN 4.0. Đây sẽ là 
một trong những yếu tố tiền đề để các kế toán viên 
chuẩn bị cho những bước thay đổi sắp tới.
Biểu đồ 1: Mức độ quan tâm của kế toán viên 
tới CMCN 4.0
TÖØ LYÙ LUAÄN ÑEÁN THÖÏC TIEÃN
NGHIÊN CỨU KHOA HỌC KIỂM TOÁN38 Số 128 - tháng 6/2018
3.2. Đánh giá tác động của cuộc CMCN 4.0 đến 
cách thức ghi nhận và phản ánh của kế toán
Trong các khía cạnh: phân tích dữ liệu, công 
nghệ điện toán đám mây, quá trình tự động hóa, 
trí thông minh nhân tạo và công nghệ Blockchain 
thì 73.3% những người được khảo sát đều đồng ý 
rằng cuộc CMCN 4.0 có tác động lớn nhất trong 
việc phân tích dữ liệu; 16.7% cho rằng tác động lớn 
nhất đến quá trình tự động hóa và 10% cho rằng 
tác động lớn nhất đến việc lưu trữ và truy cập dữ 
liệu thông qua công nghệ điện toán đám mây. Có 
thể thấy kết quả trên tương đồng với mức độ phổ 
biến của các công nghệ trên đối với các kế toán viên 
của doanh nghiệp vừa và nhỏ. Cũng dễ thấy được 
trí tuệ nhân tạo và công nghệ Blockchain dường 
như khá xa lạ đối với các kế toán viên trong các 
doanh nghiệp này.
Biểu đồ 2: Mức độ tác động của CMCN 4.0 đến việc ghi nhận và phản ánh của kế toán
3.3. Đánh giá tác động của CMCN 4.0 đến hình 
thức vận hành phòng kế toán
81.4% số người được khảo sát đều đồng ý rằng 
sự thay đổi về công nghệ của cuộc CMCN 4.0 sẽ 
dẫn đến sự ra đời của các văn phòng ảo và quản 
lý công việc từ xa. Điều đó chứng tỏ xu thế là tất 
yếu và được các kế toán viên thừa nhận ngay từ 
bây giờ. Tuy nhiên, trong số người đồng ý, có hơn 
65% số người được khảo sát nói rằng doanh nghiệp 
của họ không cho phép làm việc 
từ xa với lý do thiếu vốn để triển 
khai, chưa đáp ứng được điều kiện 
công nghệ hoặc nghi ngại của chủ 
doanh nghiệp đối với khả năng 
quản lý từ xa. Từ đó, có thể thấy 
dù đã có nhận thức rõ ràng, nhưng 
hiện tại các doanh nghiệp vừa và 
nhỏ vẫn chưa sẵn sàng hoặc còn 
gặp khó khăn trong việc triển khai 
văn phòng ảo. 
3.4. Đánh giá tác động của CMCN 4.0 đến cơ 
cấu nhân viên kế toán
Như đã đề cập ở trên, các kế toán viên đều nhận 
thức được việc CMCN 4.0 sẽ làm mức độ tự động 
hóa công việc kế toán ngày càng cao, vì vậy họ cũng 
nhận thức được nguy cơ cắt giảm nhân sự phòng 
kế toán trong tương lai. Tuy nhiên, khi được hỏi về 
mức độ cần thiết và không thể thay thế của từng 
chức danh kế toán trong thời đại công nghiệp 4.0 
thì kết quả lại có sự khác biệt.
Biều đồ 3: Mức độ cần thiết của các vị trí trong 
phòng kế toán
100% người được hỏi cho rằng kế toán trưởng là 
công việc không thể thay thế kể cả trong bối cảnh 
tự động hóa công tác kế toán và có sự tham gia của 
trí thông minh nhân tạo. Chiếm tỷ lệ lớn thứ 2 và 
thứ 3 là chức danh kế toán thuế (gần 90%) và kế 
toán tổng hợp (52%). Các chức vị trí còn lại như 
NGHIÊN CỨU KHOA HỌC KIỂM TOÁN 39Số 128 - tháng 6/2018
Biểu đồ 4: Mức độ cần thiết của các kỹ năng đối với kế toán viên
kế toán tiền, kế toán công nợ, kế toán kho, kế toán 
tiền lương và kế toán bán hàng đều có tỷ lệ dưới 
30%. Điều này cho thấy theo đánh giá của các kế 
toán viên thì các vị trí kia là dễ dàng bị thay thế 
nhất trong thời đại công nghiệp 4.0. Điều này phù 
hợp với nhận định là các công việc kế toán cơ bản 
dễ dàng bị thay thế bởi máy tính và trí tuệ nhân tạo 
nhưng các vị trí cao cấp, các công việc mang tính 
tư vấn và xử lý các tình huống đặc biệt lại không dễ 
dàng thay thế.
3.5. Yêu cầu về kỹ năng của kế toán viên trong 
thời kỳ CMCN 4.0
Trước sự thay đổi trong phương thức ghi nhận, 
phản ánh kế toán đến mô hình hoạt động, cơ cấu 
nhân sự tất yếu dẫn đến sự thay đổi về kiến thức và 
kỹ năng mà các kế toán viên cần có để đáp ứng nhu 
cầu của doanh nghiệp. Khảo sát 7 kỹ năng cần thiết 
được Hiệp hội kế toán công chứng Anh ACCA đưa 
ra gồm: kỹ năng nghiệp vụ và đạo đức nghề nghiệp; 
kinh nghiệm; trí thông minh; kỹ năng kỹ thuật số; kỹ 
năng sáng tạo; chỉ số cảm xúc (EQ) và tầm nhìn bằng 
cách chấm điểm các kỹ năng theo thang điểm 100 thu 
được kết quả trung bình như sau:
Kỹ năng nghiệp vụ và đạo đức nghề nghiệp 
được các kế toán viên đánh giá cao nhất với số 
điểm tuyệt đối 100, tiếp đến là kỹ năng kỹ thuật 
số (97 điểm) và kinh nghiệm (95 điểm) tương ứng 
với mức độ cực kỳ cần thiết. Chỉ số thông minh 
được đánh giá ở mức 60 điểm tương ứng với mức 
độ trung bình. Các kỹ năng sáng tạo, chỉ số cảm 
xúc và tầm nhìn không được đánh giá cao (dưới 30 
điểm) tương ứng với mức độ không cần thiết. 
Để có các kỹ năng này, các kế toán viên có thể 
học tập tại các cơ sở đào tạo như trường đại học, 
trung tâm đào tạo kế toán, có thể do công ty tổ 
chức đào tạo cho nhân viên của mình hoặc tự học. 
Trong đó, việc chuẩn bị kỹ năng ngay từ trường 
đại học được coi là hình thức đào tạo hiệu quả 
nhất, sau đó là tự học và cuối cùng là đào tạo trong 
doanh nghiệp.
4. kết luận và khuyến nghị
Qua việc phân tích các tác động của cuộc 
CMCN 4.0 đến lĩnh vực kế toán từ lý thuyết đến 
khảo sát thực tế trong các doanh nghiệp vừa và nhỏ 
Việt Nam, có thể thấy:
- Một là: Hầu hết các kế toán viên đều có nhận 
thức khá rõ ràng về cuộc CMCN 4.0 và tác động 
của nó tới công việc kế toán hiện nay.
- Hai là: Các kế toán viên cho rằng CMCN 4.0 
tác động đến việc phản ánh và ghi sổ kế toán qua 
việc phân tích dữ liệu, quá trình tự động hóa, lưu 
trữ và truy cập thông tin qua điện toán đám mây. 
Tuy nhiên, kế toán trong doanh nghiệp vừa và nhỏ 
không bị ảnh hưởng nhiều của trí tuệ nhân tạo và 
công nghệ blockchain.
- Ba là: Việc sử dụng văn phòng kế toán ảo và 
quản lý công việc từ xa là một xu thế tất yếu, tuy 
nhiên hiện tại các doanh nghiệp vẫn chưa sẵn sàng 
cho hình thức này.
- Bốn là: Cắt giảm nhân sự kế toán là nguy cơ 
hiện hữu trong thời đại công nghiệp 4.0, tuy nhiên 
chỉ diễn ra ở các vị trí có thể tự động hóa như kế 
TÖØ LYÙ LUAÄN ÑEÁN THÖÏC TIEÃN
NGHIÊN CỨU KHOA HỌC KIỂM TOÁN40 Số 128 - tháng 6/2018
toán tiền, kế toán bán hàng, kế toán công nợ, kế 
toán kho. Các chức danh thiên về công việc tư vấn 
và xử lý tình huống như kế toán trưởng, kế toán 
thuế khó có thể thay thế.
- Năm là: Thời đại mới yêu cầu kế toán viên phải 
có những kỹ năng mới để đáp ứng được sự thay 
đổi trong công việc. Các kỹ năng nghiệp vụ và đạo 
đức nghề nghiệp, kỹ năng kỹ thuật số, kinh nghiệm 
và trí thông minh được đánh giá là cần thiết nhất. 
Ngược lại, các kỹ năng sáng tạo, chỉ số cảm xúc và 
tầm nhìn lại không được các kế toán viên trong 
doanh nghiệp vừa và nhỏ coi trọng.
Như vậy, để có thể nắm bắt được những cơ hội 
cũng như hạn chế các tác động tiêu cực mà CMCN 
4.0 mang lại, cần có sự phối hợp giữa các cơ quan 
nhà nước, doanh nghiệp, cơ sở đào tạo kế toán 
cũng như bản thân kế toán viên. 
• Đối với các cơ quan quản lý nhà nước
- Tập trung thúc đẩy phát triển hạ tầng công 
nghệ thông tin.
- Có chính sách khuyến khích doanh nghiệp 
đầu tư, phát triển kinh doanh công nghệ mới.
- Hoàn thiện chế độ kế toán – kiểm toán, chuẩn 
mực kế toán, kiểm toán quốc tế. 
- Khuyến khích các công ty mở rộng làm việc 
từ xa, sử dụng các nhân công từ nước ngoài nhằm 
giảm thiểu chi phí thuê nhân công, phòng làm việc.
• Đối với doanh nghiệp
- Chuẩn bị tốt nền tảng vốn và công nghệ để sẵn 
sàng ứng dụng các kết quả của CMCN 4.0
- Tăng cường đào tạo nội bộ và khuyến kích các 
kế toán viên tự học hỏi, tiếp thu kiến thức mới.
- Sử dụng những công nghệ mới nhằm nâng cao 
chất lượng thông tin tài chính.
• Đối với các kế toán viên
- Chú trọng học hỏi nâng cao hiểu biết về công 
nghệ thông tin, các phần mềm tiên tiến hỗ trợ 
công việc.
- Nâng cao ứng dụng tin học trong công việc 
kế toán.
- Trau dồi thêm các kỹ năng về nghiệp vụ, đạo 
đức nghề nghiệp, tích lũy kinh nghiệm, tăng cường 
khả năng sáng tạo và quản lý cảm xúc.
• Đối với các đơn vị đào tạo kế toán
- Đổi mới nội dung, phương pháp giảng dạy, áp 
dụng mô hình kế toán ảo và điện toán đám mây 
trong đào tạo chuyên ngành kế toán.
- Chú trọng đến đào tạo đạo đức kế toán trong 
thời kỳ kỹ thuật số.
Với sự chuẩn bị chu đáo và những bước đi đúng 
đắn, chắc chắn Nhà nước, doanh nghiệp và bản thân 
các kế toán viên có thể chủ động tìm kiếm và nắm 
bắt cơ hội từ sự thay đổi mà CMCN 4.0 mang lại.
TÀI LIỆU THAM KHẢO
1. Claudiu Brandas, Ovidiu Megan and Otniel 
Didraga, 2013, Global perspectives on 
accounting information systems: mobile and 
cloud approach, Faculty of Economics and 
Business Administration, West University 
of Timisoara, J.H.Pestalozzi Street, No. 16, 
300115, Timisoara, Romania;
2. Maziyar Ghasemi, Vahid Shafeiepour, 
Mohammad Aslani and Elham Barvayeh, 
2011, The impact of Information Technology 
(IT) on modern accounting systems, 
1877-0428 © 2011 Published by Elsevier Ltd;
3. Charles Hoffman, 2017. Accounting and 
Auditing in the Digital Age;
4. Klaus Schwab, 2016, Cuộc Cách mạng Công 
nghiệp Lần thứ tư. Người dịch Đồng Bích 
Ngọc và Trần Thị Mỹ Anh, ngày 7/1/2016; 
5. Association of Chartered Certified Accountants, 
2016, Drivers of change and future skills, June 2016;
6. The Association of Chartered Certified 
Accountants (11/2017), Professional accountant 
– the future (Generation next): Managing talent 
in small and medium sized practices;
7. Nguyễn Thị Thanh Tâm (2018), Kế toán - Kiểm 
toán và cuộc Cách mạng công nghiệp 4.0, 
Tạp chí Tài chính. 
tai-chinh-kinh-doanh/tai-chinh-doanh-nghiep/
ke-toan-kiem-toan-va-cuoc-cach-mang-cong-
nghiep-40-136982.html;
8. h t t p : / / w w w . q n u . e d u . v n / v i /
hoat-dong-xa-hoi/hoi-thao-khoa-hoc-quoc-
gia-ke-toan-kiem-toan-va-kinh-te-viet-
nam-voi-cuoc-cach-mang-cong-nghiep-4;
9. https://baomoi.com/thuc-trang-nen-kinh-te-
viet-nam-tren-97-la-doanh-nghiep-vua-va-
nho/c/21992945.epi.
Ngày nhận bài lần 1: 07/5/2018
Ngày duyệt đăng: 10/6/2018