Thuốc tác dụng trên hệ thần kinh thực vật

Thuốc tác dụng trên hệ thần kinh thực vật 
1. ĐạI c ươ ng 
1.1. Một số đ ặc đ iểm của hệ thần kinh thực vật ( hệ thần kinh tự đ ộng) 
Hệ TKTV đ iều khiển các hoạt đ ộng ngoài ý muốn, đ iều hoà chức phận của nhiều c ơ quan đ ảm bảo cho giới hạn sống của c ơ thể đư ợc ổn đ ịnh, trong khi môi tr ư ờng sống luôn thay đ ổi. 
Hệ TKTV hình thành từ những trung tâm thực vật trong não và tuỷ sống đ i theo những sợi thần kinh tới các CQ. 
Tr ư ớc khi tới các c ơ quan, các dây TKTV dừng ở một sinap tại hạch, có sợi tiền hạch, hậu hạch 
H ệ TKTV đư ợc chia làm 2 hệ : hệ thần kinh giao cảm và hệ thần kinh phó cảm 
Components of the Human Nervous System 
Giải phẫu của hệ TKGC , phó GC 
 Hệ TKGC 
- Xuất phát từ TB TK ở sừng bên tuỷ sống từ đ ốt sống C7 đ ến L3 
- Có 3 nhóm hạch giao cảm: 
	. Nhóm hạch cạnh CS 
	. Nhóm hạch tr ư ớc CS 
	. Nhóm hạch tận cùng 
- Một sợi tiền hạch giao cảm th ư ờng nối tiếp với 20 sợi hậu hạch 
 Hệ TK phó GC 
- Xuất phát từ não giữa, hành não và tuỷ cùng 
- Các hạch phó giao cảm nằm ngay cạnh hoặc trong thành các c ơ quan 
- Một sợi tiền hạch phó GC nối tiếp với 1 sợi hậu hạch - Sợi hậu hạch phó giao cảm th ư ờng rất ngắn. 
 Organization of autonomic & somatic nervous systems 
Sympathetic divisions of autonomic nervous system 
Parasympathetic division of the autonomic nervous system 
Synap 
 Organization of autonomic & somatic nervous systems 
Chất trung gian hóa học của synap 
ở hạch giao cảm, phó giao cảm và hậu hạch phó giao cảm là acetylcholin, 
ở hậu hạch giao cảm là noradrenalin, adrenalin và dopamin (gọi là catecholamin). 
Acetylcholin bị cholinesterase thuỷ phân 
Noradrenalin và adrenalin bị oxy hoá và khử amin bởi catechol-oxy-methyl-transferase (COMT) và mono-amin-oxydase (MAO). 
H ạch thần kinh thực vật 
 Tại Synap của hạch TKTV 
 K ể cả giao cảm và phó giao cảm 
Gi ải phóng 
 Acetylcholine (ACh) 
Sympathetic 
Parasympathetic 
ACh 
Synap hậu hạch 
 Hậu hạch giao cảm giải phóng 
 Noradrenaline (NA) 
 H ậu hạch phó giao cảm 
Gi ải phóng ACh 
Sympathetic 
Parasympathetic 
ACh 
NA 
1.3. Phân loại hệ TKTV theo d ư ợc lý: 
Hoạt đ ộng của hệ thần kinh là nhờ những chất trung gian hoá học. Cho nên cách phân loại theo giải phẫu, sinh lý không nói lên đ ầy đ ủ và chính xác tác dụng của thuốc. 
- Có thể chia hệ TKTV thành hai hệ: 
+ Hệ phản ứng với acetylcholin, gọi là hệ cholinnergic (gồm các hạch giao cảm, phó giao cảm; hậu hạch phó giao cảm; bản vận đ ộng c ơ vân; một số vùng trên thần kinh trung ươ ng) 
+ Hệ phản ứng với adrenalin, gọi là hệ adrenergic (hậu hạch giao cảm ). 
* Kh¸i niÖm vÒ receptor 
Các receptor của hệ cholinergic chia làm 2 loại: 
- Loại bị kích thích bởi muscarin gọi là hệ cảm thụ với muscarin (hệ M-cholin) 
- Loại bị kích thích bởi nicotin gọi là hệ cảm thụ với nicotin (hệ N-cholin) 
Các receptor của hệ adrenergic chia làm 2 loại : 
- Loại : 1, 2 
- Loại  : 1, 2 
Nicotinic Acetylcholine Receptors 
ligand-gated ion channels 
Muscarinic Acetylcholine Receptors 
 Five forms 
 M1, M2, M3, M4, M5 
 Found in different 
 locations 
Muscarinic ACh Receptors utilise G-proteins to effect a response 
Phân loại thuốc TD tr ờ n hệ TK TV 
Thuốc tác dụng trên hệ cholinergic (hưng phấn, ức chế) 
- M – cholin 
- N – cholin 
Thuốc tác dụng trên hệ cholinergic (hưng phấn, ức chế) 
- adrenergic: 1, 2 
-  adrenergic: 1, 2 
* C¸c thuèc kÝch thÝch cã thÓ t¸c dông theo c¸c c¬ chÕ chÝnh: 
- T ă ng c ư ờng tổng hợp các chất trung gian hoá học. 
- Phong toả enzym phân huỷ các chất trung gian hoá học 
- Ng ă n cản thu hồi chất trung gian hóa học về ngọn dây thần kinh (màng tr ư ớc sinap) 
- Kích thích trực tiếp các receptor 
* C¸c thuèc øc chÕ cã thÓ t¸c dông theo c¸c c¬ chÕ chÝnh 
- Ng ă n cản tổng hợp các trung gian hoá học 
- Ng ă n cản giải phóng các chất trung gian hoá học 
- Kích thích enzym làm t ă ng phá huỷ chất trung gian hoá học. 
- Phong toả tại receptor 
Các nhóm thuốc tác dụng trên hệ TKTV 
Thuốc tác dụng trên hệ cholinergic 
- Tác dụng trên hệ M-cholin : 
+ Kích thích : Acetylcholin, benanechol, carbachol, muscarin, pilocarpin 
+ ức chế : Atropin, homatropin, scopolamin, ... 
- Tác dụng trên hệ N-cholin : 
+ Kích thích : Nicotin, lobelin, tetramethylamin... 
+ ức chế: 
 . Thuốc liệt hạch: Tetra-ethyl-amoni, hexametoni, methioplegium, ... 
 . Thuốc giãn c ơ vân: Galamin, d-tubocurarin, succinylcholin, ... 
- Thuốc phong toả enzym cholinesterase : 
	+ Thuốc phong toả có hồi phục: Physostigmin, prostigmin, galantamin... 
	+ Thuốc phong toả không hồi phục: Chất đ ộc chiến tranh (soma, tabun,) thuốc trừ sâu, . 
Thuốc tác dụng trên hệ adrenergic 
Thuốc kích thích: 
. Kích thích adrenergic : kích thích và  : Adrenalin, ephedrin, noradrenalin. 
. Kích thích -adrenergic : Metaraminol, heptaminol, clonidin. 
. Kích thích  -adrenergic : Isoproterenol, dobutamin, salbutamol 
Thuốc ức chế: 
. ức chế giao cảm 
. ức chế -adrenergic 
. ức chế  -adrenergic 
2. Thuốc tác dụng lên hệ cholinergic 
2.1. Thuốc tác dụng trên hệ M-cholin: 
2.1.1. Thuốc kích thích hệ M-cholin: 
2.1.1. 1. Acetylcholin : 
* Chuyển hoá: 
Acetylcholin đư ợc tổng hợp từ cholin và acetyl coenzym A với sự xúc tác của cholin-acetyltransferase. 
Sau khi tác dụng lên receptor cholinergic ở màng sau sinap, acetylcholin bị mất hoạt tính bởi cholinesterase 
Tác dụng của acetylcholin: 
Acetylcholin là chất trung gian hoá học của hệ cholinergic, tác dụng sinh lý rất phức tạp. 
+ Liều thấp (10 mcg/kg tiêm tĩnh mạch chó) tác dụng chủ yếu lên hậu hạch phó giao cảm (hệ M-cholin) : 
- Chậm nhịp tim , giãn mạch, hạ huyết áp. 
- T ă ng nhu đ ộng ruột 
- T ă ng co thắt c ơ tr ơ n phế quản, gây c ơ n hen 
- Co đ ồng tử . 
- T ă ng tiết các tuyến n ư ớc bọt và tuyến mồ hôi. 
+ Liều cao hoặc khi hệ M-cholin bị ức chế (bởi atropin sulfat), acetylcholin tác dụng kích thích hạch, kích thích tuỷ th ư ợng thận (hệ N-cholin): 
- T ă ng nhịp tim, co mạch, t ă ng huyết áp. 
- Kích thích hô hấp qua phản xạ xoang cảnh 
- H ư ng phấn thụ cảm cholin vùng d ư ới vỏ và cấu trúc ở thân não gây t ă ng đ ộng kiểu parkinson. 
* áp dụng đ iều trị : Acetylcholin bị huỷ nhanh trong c ơ thể, tác dụng ngắn, đ ột ngột, ít dùng trong lâm sàng. 
2.1.1.2. Các este cholin khác:  
* Tác dụng: các thuốc có tác dụng giống acetylcholin nh ư ng tác dụng dài h ơ n acetylcholin. Do không bị cholinesterase phá huỷ. 
* Chỉ đ ịnh : 
- Bệnh t ă ng nhãn áp 
- Làm chậm nhịp tim trong các tr ư ờng hợp c ơ n nhịp nhanh kịch phát 
- Viêm đ ộng mạch ( bệnh Raynaud ) 
- Táo bón, tr ư ớng bụng, bí đ ái sau mổ 
* Thuốc : 
+ Betanechol : 
+ Carbachol 
2.1.1.3. Các alcaloid: 
+ Muscarin 
	Có nhiều trong một số nấm đ ộc 
	Tác dụng đ iển hình lên hệ thống hậu hạch phó giao cảm ( đư ợc goi là hệ muscarinic), mạnh h ơ n acetylcholin 5-6 lần, không bị cholinesterase phá huỷ. 
Không dùng chữa bệnh. 
Khi ngộ đ ộc sử dung atropin liều cao đ iều trị. 
+ Pilocarpin hydrochlorid : 
Dung dịch 1 % và 5 %. Nhỏ mắtz đ iều trị t ă ng nhãn áp. 
2.1.2. Thuốc ức chế hệ M-cholin 
Atropin (thuốc đ ộc bảng A) 
* Nguồn gốc : là alcaloid của lá cây cà đ ộc d ư ợc (Atropa belladona), thiên tiên sử, 
* Công thức: 
* Tác dụng: 
Atropin là chất đ ối kháng tranh chấp với acetylcholin ở receptor của hệ M-cholin. Chỉ với liều rất cao mới thấy tác dụng đ ối kháng này trên hệ N-cholin . 
+ Trên mắt : 
- Làm giãn đ ồng tử , giảm khả n ă ng đ iều tiết sức nhìn, chỉ nhìn đư ợc từ xa. 
- Làm t ă ng nhãn áp: Do làm c ơ mi giãn, ống thông dịch của nhãn cầu bị ép lại (không dùng cho những bệnh nhân bị nhãn áp t ă ng). 
+ Trên tuyến bài tiết : giảm tiết (n ư ớc bọt, mồ hôi, dịch dạ dày ruột) 
+ Trên c ơ tr ơ n : 
Huỷ co thắt c ơ tr ơ n các tạng rỗng (dạ dày, ruột, đư ờng mật, đư ờng tiết niệu), 
Làm giảm nhu đ ộng khi ruột t ă ng nhu đ ộng, giãn phế quản khi phế quản đ ang bị co thắt. 
+ Trên trung tâm hô hấp : kích thích nhẹ nên có thể dùng đ iều trị hen 
+ Tim: liều thấp kích thích dây X : làm chậm nhịp tim. Liều cao : ức chế receptor muscarinic của tim, gây nhịp nhanh. 
+ Mạch : làm giãn mạch da, còn lại nhiều hệ mạch không có dây phó giao cảm chi phối (ít ảnh h ư ởng tới huyết áp). 
+ TKT Ư : ức chế hoạt tính các trung tâm vận đ ộng d ư ới vỏ, giảm bớt rối loạn tiền đ ình sau phẫu thuật tai trong, say sóng, say tàu xe. 
+ Khi dùng liều cao : mạch nhanh, giãn đ ồng tử, liệt đ iều tiết mắt, da xung huyết khô, t ă ng mạnh nhiệt đ ộ c ơ thể, kích thích trên não, gây trạng thái thao cuồng ảo giác, sau đ ó gây hôn mê. 
 * Chỉ đ ịnh : 
+ Dùng làm thuốc tiền mê (.) 
+ Giảm đ au do co thắt c ơ tr ơ n các c ơ quan rỗng ( đư ờng mật, tiết niệu, dạ dày, ruột), (ít dùng) 
+ Nhỏ mắt, soi đ áy mắt hoặc đ iều trị viêm mống mắt, viêm giác mạc. 
+ Điều trị nhiễm đ ộc nấm đ ộc, nhiễm đ ộc thuốc phong toả cholinesterase 
+ Block nhĩ thất, tim đ ập chậm do c ư ờng phó giao cảm 
+ Bệnh và hội chứng Parkinson (scopolamin) 
+ Trong các c ơ n hen (hiện nay ít dùng) 
* Chống chỉ đ ịnh : 
+ Bệnh t ă ng nhãn áp. 
+ Bí đ ái do phì đ ại tuyến tiền liệt 
* Chế phẩm : 
+ Atropin sulfat (hoặc base) : 
+ Cồn thuốc Belladon , chứa 0,03 % alcaloid, 
+ Cao khô Belladon , chứa 1,5 % alcaloid, uống 10mg-20mg/lần x 2 lần/ngày 
+ Scopolamin tác dụng nh ư atropin nh ư ng thời gian ngắn h ơ n. 
+ Homatropin (nguồn gốc tổng hợp) 
2.2. Thuốc tác dụng trên hệ N-cholin 
2.2.1. Thuốc kích thích hệ N-cholin 
Gồm nicotin và các thuốc t ươ ng tự. 
Nicotin là alcaloid của cây thuốc lá, thuốc lào, chiết xuất đư ợc từ n ă m 1828. 
Hút 1 đ iếu T.lá hấp thu 1 - 3 mg nicotin. 
* Tác dụng: 
+ Tác dụng trên tim mạch : Gây tác dụng 3 pha: 
- Pha 1: Hạ huyết áp tạm thời. 
- Pha 2: T ă ng huyết áp mạnh 
- Pha 3: Hạ huyết áp kéo dài. 
+ Trên hô hấp: kích thích làm t ă ng biên đ ộ và tần số. 
+ Giãn đ ồng tử, t ă ng tiết dịch, t ă ng nhu đ ộng ruột. 
* C ơ chế tác dụng: 
+ Lúc đ ầu: nicotin kích thích hạch phó giao cảm và trung tâm ức chế tim ở hành não, cho nên làm cho tim đ ập chậm và hạ huyết áp. 
+ Sau đ ó: 
Nicotin kích thích hạch giao cảm, trung tâm vận mạch, làm tim đ ập nhanh, t ă ng huyết áp, t ă ng nhu đ ộng ruột. 
Kích thích tuỷ th ư ợng thận làm t ă ng tiết adrenalin, qua các recetor nhận cảm hoá học ở xoang đ ộng mạch cảnh kích thích phản xạ lên trung tâm hô hấp 
+ Sau cùng: là giai đ oạn liệt sau khi bị kích thích quá mức làm hạ huyết áp kéo dài 
* Độc tính: 
+ Nicotin rất đ ộc, liều chết khoảng 60 mg. 
+ Có thể nhiễm đ ộc do tự tử, n đ ộc nghề nghiệp 
+ Hút thuốc lá cũng gây nhiễm đ ộc cấp tính nhẹ hoặc n đ ộc mạn tính (quen thuốc, nghiện thuốc). 
* Các chế phẩm: 
+ Nicotin : do đ ộc tính cao, không dùng trong đ iều trị, th ư ờng dùng đ ể nghiên cứu các thuốc tác dụng trên hạch. 
+ Lobelin : là alcaloid của cây Lobelia inflata. Dùng đ ể kích thích hô hấp 
+ Xititon: là alcaloid của cây Themopsis, tác dụng giống lobelin 
2.2.2. Thuốc ức chế hệ N-cholin 
2.2.2.1. Thuốc ức chế hệ N-cholin của hạch: thuốc phong toả hạch 
* Đặc đ iểm tác dụng chung: 
Thuốc ng ă n cản luồng xung đ ộng từ sợi tiền hạch tới sợi hậu hạch, 
Cạnh tranh với acetylcholin tại receptor ở màng sau sinap tại hạch	 
Mỗi một c ơ quan th ư ờng nhận sự chi phối của cả hệ giao cảm và phó giao cảm, nh ư ng có một hệ chiếm ư u thế. Tác dụng của thuốc liệt hạch phụ thuộc vào tính ư u thế của từng hệ. 
Tác dụng cụ thể: 
Giãn mạch các đ ộng mạch nhỏ gây hạ huyết áp. 
Giãn tĩnh mạch gây ứ trệ tuần hoàn, giảm cung l ư ợng tim. 
Kích thích tim, làm cho tim đ ập nhanh. 
Giảm tr ươ ng lực và nhu đ ộng ruột gây táo bón 
Giảm tiết tuyến n ư ớc bọt gây khô miệng. 
* Tác dụng phụ: 
- Hạ huyết áp ở th ư thế đ ứng, rối loạn mạch não, mạch vành, giảm tiết niệu (do phong toả hạch giao cảm) 
- Giảm tiết dịch, giảm nhu đ ộng ruột, làm khô miệng, táo bón, giãn đ ồng tử (do phong toả hạch phó giao cảm) 
* Chỉ đ ịnh đ iều trị: 
- Bệnh t ă ng huyết áp 
- Hạ huyết áp đ iều khiển trong phẫu thuật 
- Phù phổi cấp. 
* Một số chế phẩm: 
- Tetra-ethyl-amoni (TEA) 
	Tiêm bắp: 0,25 - 0,5 g /lần x 1 - 2 lần / ngày. 
- Hexametoni 
	Tác dụng mạnh h ơ n TEA 10 đ ến 20 lần 
- Pentametazon (pendiomid) 
	 Tác dụng kéo dài khoảng 60 phút 
- Methioplegium (arfonad ) 
2.2.2.2. Thuốc ức chế N-cholin ở c ơ vân (thuốc giãn c ơ vân) 
Cura và các chế phẩm giãn c ơ 
* Tác dụng : 
- Ng ă n luồng xung đ ộng thần kinh tới c ơ ở bản vận đ ộng c ơ vân làm giãn c ơ . 
- Các c ơ không liệt một lúc, mà thứ tự liệt nh ư sau: c ơ mi mắt, c ơ mặt, c ơ cổ, c ơ chi trên, c ơ chi d ư ới, c ơ bụng, c ơ liên s ư ờn, c ơ hoành (làm bệnh nhân ngừng hô hấp. 
- ức chế trung tâm hô hấp 
- Giãn mạch hạ huyết áp 
* Chỉ đ ịnh : 
- Làm thuốc giãn c ơ trong phẫu thuật ở vùng ngực, vùng bụng, vùng hố chậu và phẫu thuật chỉnh hình. 
- Trong chuyên khoa tai mũi họng, soi thực quản, gắp dị vật. 
- Sản khoa ( mổ lấy thai ) 
- Thuốc chống co giật (do uốn ván, nhiễm đ ộc strychnin) 
*Chống chỉ đ ịnh : nh ư ợc c ơ nặng. 
Các loại thuốc: 
+ Loại tranh chấp với acetylcholin ở bản vận đ ộng: 
( loại cura chống khử cực) 
Làm cho bản vận đ ộng không khử cực đư ợc 
Giải đ ộc bằng các thuốc phong toả cholinesterase 
- d-tubocurarin: là alcaloid có nguồn gốc thực vật. 
- Galamin (flaxedil, remyolan, tricuran), nguồn gốc TH 
+ Loại tác đ ộng nh ư acetylcholin: (loại giống acetylcholin) 
Làm cho bản vận đ ộng khử cực quá mạnh, tr ư ớc khi làm liệt c ơ gây giật c ơ vài giây. 
Thuốc phong toả cholinesterase làm t ă ng đ ộc tính 
- Succinylcholin (myorelaxin ) 
- Decametoni bromid do đ ộc tính cao, hiện nay ít dùng 
2.3. Thuốc phong toả cholinesterase 
* C ơ chế chung : 
- Cholinesterase là enzym thuỷ phân làm mất tác dụng của acetylcholin. 
- Các thuốc phong toả enzym cholinesterase bảo vệ acetylcholin và kéo dài thời gian tác dụng, 
- Gây các triệu chứng kích thích hệ cholinergic. 
* Phân loại : 
- Nhóm phong toả enzym có hồi phục 
- Nhóm phong toả enzym không hồi phục hoặc ít hồi phục. 
. 
2.3.1. Nhóm phong toả cholinnesterase có hồi phục 
* Tác dụng: 
- Các thuốc tạo phức hợp với cholinesterase 
- Phức hợp không bền có thể bị thuỷ phân và enzym hoạt đ ộng trở lại. 
- Thuốc gián tiếp làm t ă ng hiệu lực của acetylcholin 
- Các thuốc này có tác dụng từ từ và hiệu lực kéo dài 
* Chỉ đ ịnh : 
+ Bệnh t ă ng nhãn áp (glaucoma) 
+ Liệt ruột, bí đ ái sau mổ 
+ Nh ư ợc c ơ bẩm sinh do thiếu hụt acetylcholin 
+ Teo c ơ , liệt c ơ , nh ư ợc c ơ thứ phát 
+ Điều trị ngộ đ ộc cura 
* Chống chỉ đ ịnh : 
+ Rối loạn dẫn truyền tim. 
+ Hen phế quản. 
* Chế phẩm : 
+ Physostigmin (eserin). Cấu trúc hoá học có amin bậc 3, nên có thể thấm vào thần kinh trung ươ ng 
+ Prostigmin (neostigmin, proserin) Cấu trúc hoá học có amin bậc 4, nên không thấm vào thần kinh trung ươ ng 
ống 0,5 mg, tiêm d ư ới da 0,5 - 2mg /ngày 
Viên 15mg. Uống 1 - 2 viên / ngày (thuốc khó hấp thu qua đư ờng tiêu hoá, dễ bị dịch vị phá huỷ) 
+ Galantamin (nivalin). Cấu trúc hoá học có amin bậc 3, nên dễ thấm vào thần kinh trung ươ ng 
ống 5 mg, tiêm d ư ới da 1 - 2 ống /ngày 
2.3.2. Nhóm phong toả cholinnesterase không hồi phục 
- Enzym bị phosphoryl hoá rất bền vững, khó thuỷ phân đ ể hồi phục trở lại. 
Acetylcholin không đư ợc phân huỷ sẽ tràn ngập hệ cholinergic. 
- Triệu chứng nhiễm đ ộc: 
	. Triệu chứng kích thích hệ M-cholin: Co đ ồng tử, xung huyết giác mạc, chảy n ư ớc mắt mũi, nôn, đ au bụng, ỉa lỏng, tim đ ập chậm, hạ huyết áp, ... 
	. Triệu chứng kích thích hệ N- cholin: giật c ơ , cứng c ơ , liệt, đ ặc biệt liệt c ơ hô hấp. 
	. Triệu chứng kích thích hệ TKT Ư : lú lấn, co giật toàn thân, mất phản xạ, nhịp thở Cheyne-Stoke, hôn mê. 
- Điều trị nhiễm đ ộc: 
. Thuốc huỷ hệ M-cholin: Atropin sulfat tiêm liều cao (dùng cho đ ến khi có triệu chứng nhiễm đ ộc atropin) 
. Thuốc hoạt hoá cholinesterase; plralidoxim (2-PAM) 
. Các biện pháp đ iều trị hỗ trợ: chống sốc, thở oxy, chống co giật, ... 
- Các chế phẩm: 
Chỉ có di-isopropyl-fluor-phosphat (DEP) đư ợc dùng trong y học, nhỏ mắt đ iều trị bệnh t ă ng nhãn áp. 
Các hợp chất phospho hữu c ơ dùng làm thuốc trừ sâu (parathion,...), chất đ ộc chiến tranh: (sarin, tabun, soma,....) 
3. Thuốc tác dụng trên hệ adrenergic 
Chất trung gian hoá học của hệ adrenergic : 
là các catecholamin: 
- Noradrenalin ( Norepinephrine) : sản xuất ở đ ầu mút các sợi giao cảm, hậu hạch giao cảm. 
- Adrenalin ( Epinephrine) : sản xuất ở tuỷ th ư ợng thận. 
- Dopamin: sản xuất ở một số vùng trên thần kinh trung ươ ng. 
Receptor của hệ adrenergic : 
- Loại : 1, 2 
- Loại  : 1, 2 
Receptor của adrenergic 
Sự kết hợp của Adrenalin và receptor 
Sự kết hợp của Adrenalin và receptors 
Catecholamines- Epinephrine (adrenalin) Norepinephrine (noradrenalin) 
3.1. Thuốc c ư ờng hệ adrenergic 
3.1.1. Thuốc c ư ờng receptor và  
3.1.1.1. Adrenalin ( đ ộc bảng A) 
+ Tác dụng : tác dụng trên cả receptor và  
- Trên tim, mạch: 
Adrenalin làm cho tim đ ập nhanh, mạnh (receptor  ). 
Tác dụng này làm t ă ng áp lực đ ột ngột ở quai ĐM chủ và xoang ĐM cảnh, gây phản xạ giảm áp qua dây thần kinh Cyon va Hering làm c ư ờng TT dây X, làm tim đ ập chậm 
Co mạch 1 số vùng: mạch da, mạch tạng (receptor ) 
Giãn mach một số vùng mạch c ơ vân, mạch phổi (  ) . 
Kết quả huyết áp tối đ a t ă ng nh ư ng tối thiểu giảm nên huyết áp trung bình không t ă ng. 
Trên ĐV nếu cắt dây X hoặc tiêm atropin sau đ ó dùng adrenalin thì tim đ ập nhanh mạnh và huyết áp t ă ng. 
- Trên phế quản: 
ít tác dụng trên phế quản ng ư ời bình th ư ờng, nh ư ng trên ng ư ời bị co thắt phế quản do hen, adrenalin làm giãn mạnh, 
Cắt c ơ n hen nặng, song bị mất tác dụng nhanh ở những lần dùng sau, nên th ư ờng không dùng đ ể đ iều trị hen phế quản. 
- Trên chuyển hoá : t ă ng huỷ glycogen gan đ ể tạo glucose dẫn tới t ă ng glucose máu, t ă ng chuyển hoá c ơ bản 
+ Chỉ đ ịnh : 
- Ngừng tim đ ột ngột 
Tiêm vào tâm thất trái 0,5- 0,7 ml dung dịch adrenalin 0,1%, (có thể pha loãng trong 5 ml -10 ml dung dịch NM sinh lý), kết hợp bóp tim. 
- Đắp trực tiếp vào vết th ươ ng bên ngoài đ ể cầm máu 
- Trộn với thuốc tê (nồng đ ộ 1/200.000), làm t ă ng thời gian gây tê, t ă ng hiệu lực của thuốc tê khi, (co mạch tại chỗ, giảm hấp thu thuốc tê) 
+ Chế phẩm : 
Adrenalin chlohydrat , ống 1ml = 1mg. 
3.1.1.2. Noradrenalin ( đ ộc bảng A) : 
+ Nguồn gốc : là chất trung gian hoá học của sợi hậu hạch giao cảm 
+ Tác dụng : 
- Tác dụng kích thích trên cả receptor và  nh ư ng chủ yếu trên receptor , ít tác dụng trên receptor  . 
- Kích thích receptor , nên co mạch t ă ng huyết áp (cả tối đ a và tối thiểu), huyết áp trung bình t ă ng. 
- ít tác dụng trên receptor  , nên ít ảnh h ư ởng đ ến nhịp tim vì vậy không gây phản xạ c ư ờng phế vị. 
- Tác dụng bền lâu h ơ n adrenalin, không có giai đ oạn giảm huyết áp. 
- Tác dụng giãn phế quản yếu. 
- Tác dụng trên dinh d ư ỡng và chuyển hoá đ ều kém adrenalin 
 + Chỉ đ ịnh : 
- Thuốc cấp cứu nâng huyết áp trong tr ư ờng hợp truỵ tim mạch, sốc bỏng, sốc chấn th ươ ng, sốc do dị ứng. 
+ Liều : 
ống 1ml = 1mg. 
Có thể tiêm tĩnh mạch nhỏ giọt 1 - 4 mg pha trong 250 - 500mg dung dịch glucose 5% /ngày, không tiêm bắp, không tiêm d ư ới da (vì tác dụng co mạch tại chỗ gây hoại tử). 
3.1.1.3. Ephedrin ( đ ộc bảng B) thuốc c ư ờng giao cảm gián tiếp : 
+ Nguồn gốc : 
- Là alcaloid từ cấy ma hoàng ( Ephedra equisetina ). 
- Nguồn gốc tổng hợp. 
+ Tác dụng : 
- Tác dụng kích thích trên và  nh ư ng yếu, tác dụng gián tiếp giải phóng catecholamin ra khỏi n ơ i dự trữ, một phần có tác dụng trực tiếp lên các receptor 
- Trên tim mạch: Tác dụng chận nh ư ng kéo dài, làm t ă ng huyết áp từ từ và kéo dài. Dùng đ iều trị hạ huyết áp. 
- Tác dụng ức chế MAO (mono-amin-oxydase) làm bền vững catecholamin ở hậu hạch giao cảm. 
- Giãn phế quản, kích thích trung tâm hô hấp. 
- H ư ng phấn nhẹ trên thần kinh trung ươ ng. 
+ Chỉ đ ịnh : hen phế quản, viêm PQ co thắt 
+ Chế phẩm : Ephedrin clohydrat hoặc sulfat 
- Viên 10 mg, uống 10 - 60 mg /ngày 
- ống tiêm 0,01 g ephedrin hydrochlorid tiêm d ư ới da, bắp thịt hoặc tĩnh mạch 10 - 20 mg/24 h. 
3.1.1.4. Dopamin: 
+ Nguồn gốc: 
	- Là chất tiền thân của noradrenalin 
	- Là chất TGHH của hệ Dopaminergic	 
 - Có ít ở ngọn giao cảm 
	- Có nhiều ở nhân xám trung ươ ng. 
+ Tác dụng : tuỳ thuộc vào liều 
	- Liều thấp làm giãn mạch ( mạch thận, mạch tạng, mạch vành ) 
	- Liều trung bình làm t ă ng hoạt đ ộng tim (tác dụng trên receptor  1) 
	- Liều cao gây co mạch, t ă ng huyết áp (tác dụng trên receptor 1) 
	- Không qua đư ợc hàng rào máu não 
+ Chỉ đ ịnh : 
- Sốc do suy tim 
- Sốc do hạ huyết áp, do giảm thể tích máu kèm theo, vô niệu, thiểu niệu... 
 + Chống chỉ đ ịnh : các bệnh mạch vành 
+ Liều : ống 200 mg . Pha với huyết thanh truyền tĩnh mạch, t ă ng giảm số giọt theo ý muốn 
3.1.2. Thuốc c ư ờng receptor 
3.1.2.1. Metaraminol (aramin) 
+ Tác dụng : thuốc c ư ờng , co mạch và t ă ng co bóp tim. 
+ Chỉ đ ịnh : nâng huyết áp trong tr ư ờng hợp giảm huyết áp đ ột ngột, chấn th ươ ng, sốc. 
+ Thuốc : Tiêm tĩnh mạch ống 1 ml = 10 mg kết hợp với glucose. 
3.1.2.2. Heptaminol : 
+ Tác dụng : co mạch, t ă ng huyết áp (c ư ờng receptor 1). 
+ Chỉ đ ịnh : trong choáng và trụy tim mạch cấp. 
+ Thuốc: Tiêm tĩnh mạch chậm ống 5 ml = 0,2 g + glucose. 
3.1.3. Thuốc kích thích  -adrenergic : 
Các tác dụng chính : 
- Tác dụng giãn phế quản : các nhánh phế quản, đ ặc biệt các phế quản nhỏ có nhiều receptor  2 . 
- Tác dụng giãn mạch : cũng là do tác dụng c ư ờng  2 : giãn mạch c ơ vân, mạch não, mạch vành, mạch gan, mạch ruột. Do đ ó hạ huyết áp nhanh và mạnh. 
- Tác dụng trên tim : c ư ờng  1 . Khi kích thích sẽ làm t ă ng tần số, t ă ng sức co bóp, t ă ng tốc đ ộ dẫn truyền, t ă ng t ư ới máu cho c ơ tim. 
- Tác dụng trên c ơ tử cung: c ư ờng  2 gây giãn tử cung, giảm co thắt dùng đ iều trị doạ sảy thai. 
+ Chỉ đ ịnh : 
+ Nhịp chậm th ư ờng xuyên. 
+ Hen phế quản. 
+ Rối loạn tuần hoàn kèm theo giảm huyết áp. 
+ Truỵ mạch, suy tim mạnh, choáng. 
+ Chế phẩm và liều l ư ợng : 
+ Isoproterenol (isuprel, aleudrin, ..) 
+ Metaproterenal ( orciprenalin, metaprel ) 
+ Albuteral (salbutamol, ventolin ) 
+ Ethylephrin (effortil) 
+ lsoxsuprin ( duvadilan ) 
3.2. Thuốc huỷ hệ adrenergic 
3.2.1. Thuốc huỷ giao cảm 
3.2.1.1. Thuốc ức chế tổng hợp catecholamin: 
- Thuốc hay dùng là metyl dopa (aldomet) 
- Phong toả dopa decarboxylase làm dopa không chuyển thành dopamin 
- Thuốc: viên 250 mg có thể dùng tới 8 viên 1 ngày 
3.2.1.2. Thuốc làm giảm dự trữ catecholamin trong các hạt 
- Reserpin, Guanetidin 
- Thuốc giải phóng từ từ catecholamin trong các hạt dự trữ ra ngoài bào t ươ ng đ ể MAO phá huỷ. Vì vậy l ư ợng catecholamin giảm cả ở trung ươ ng (an thần) và ngoại vi (hạ huyết áp) 
- Thuốc: Viên 10 và 20 mg, lúc đ ầu uống 10 mg sau t ă ng dần 50-70 mg 
3.2.1.3. Thuốc ng ă n cản giải phong catecholamin 
- Bretylium 
- Thuốc ng ă n cản giải phong catecholamin 
- Vì có nhiều tác dụng phụ nên it dùng trong lâm sàng. 
3.2.1.4. Thay thế catecholamin bằng các chất trung gian hoá học giả 
- metyl dopa tạo thành metyl noradrenalin 
- Thuốc ức chế MAO: Tyramin chuyển thành octopamin 
- Guanetidin 
3.2.2. Thuốc huỷ -adrenergic 
+ Tác dụng: Giãn mạch hạ huyết áp 
+ Tác dụng phụ: 
Dễ gây hạ huyết áp t ư thế đ ứng 
Nhịp tim nhanh 
Co đ ồng tử 
Nôn, ỉa lỏng 
+ Chỉ đ ịnh: C ơ n t ă ng huyết áp, chẩn đ oán u tuỷ th ư ợng thận, đ iều trị bệnh Raynaud 
+ Các thuốc: 
- Nhóm haloalkylamin: phenoxybenzamin, dibenamin 
- Dẫn xuất imidazolin: tolazolin, phentolamin 
- Prazosin 
- Alkaloid nhân indol: ergotamin, ergometrin, yohimbin 
3.2.3. Thuốc huỷ  adrenergic 
* Tác dụng chính : 
- Huỷ giao cảm  
+ Trên tim : . Giảm nhịp tim. 
 . Giảm lực co bóp của c ơ tim. 
 . Giảm l ư u l ư ợng tim. Giảm sử dụng oxi của c ơ tim. 
+ Trên khí quản : gây co thắt 
+ Trên chuyển hoá : Giảm tiết renin 
 Giảm tiết insulin 
- Tác dụng ổn đ ịnh màng : 
- Tác dụng giống quinidin : giảm tính thấm của màng tế bào c ơ tim với ion natri. 
* Chỉ đ ịnh : 
- C ơ n đ au thắt ngực 
- Loạn nhịp tim : loạn nhịp do c ư ờng giao cảm, nhịp nhanh vô c ă n 
- T ă ng huyết áp. 
- C ư ờng tuyến giáp. 
- Chứng đ au nửa đ ầu ( hội chứng migraine ). 
* Chống chỉ đ ịnh : 
- Suy tim 
- Tắc nghẽn nhĩ thất. 
- Nhịp xoang chậm. 
- Hen phế quản. 
- Đái tháo đư ờng. 
* T ươ ng tác thuốc : 
+ Các thuốc gây cảm ứng các enzym, chuyển hoá ở gan nh ư phenyltoin, rifampin, phenobarbital... sẽ làm t ă ng chuyển hoá, giảm tác dụng của thuốc huỷ  adrenergic 
+ Các thuốc chống viêm phi steroid làm giảm tác dụng hạ huyết áp của các thuốc huỷ giao cảm  . 
+ Hiệp đ ồng với các thuốc chặn kênh calci, các thuốc hạ huyết áp. 
* Chế phẩm : 
+ Propranolol ( inderal, avlocardyl ). 
Viên 40mg và 160mg. Uống 120 mg - 160 mg / ngày. 
+ Oprenolol (Trasicor) 
+ Acebutolol ( Sectran ). 
+ Labetalol ( Trandate ) 
+ Atenolon (Tenormin)