Tìm hiểu thêm về hoạt động của Nguyễn Ái Quốc ở Quế Lâm qua các tài liệu nghiên cứu của Trung Quốc

Tạp chí Khoa học Đại học Thủ Dầu Một Số 2(33)-2017 
 51 
TÌM HIỂU THÊM VỀ HOẠT ĐỘNG CỦA NGUYỄN ÁI QUỐC 
Ở QUẾ LÂM QUA CÁC TÀI LIỆU NGHIÊN CỨU CỦA TRUNG QUỐC 
Lưu Văn Quyết(1) 
(1) Trường Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn (VNU-HCM) 
Ngày nhận 20/11/2016; Chấp nhận đăng 20/01/2017; Email: luuquyetvn@gmail.com 
Tóm tắt 
Những hoạt động của Nguyễn Ái Quốc trong hai năm ở Quế Lâm (1938 - 1940) chỉ là 
một phần trong toàn bộ hoạt động cách mạng của Người, song lại có ý nghĩa đặc biệt quan 
trọng đối với cách mạng nước ta. Thông qua những hoạt động thực tiễn, Nguyễn Ái Quốc đã 
tích lũy được nhiều kinh nghiệm, có nhiều đóng góp cho sự nghiệp kháng chiến của nhân dân 
Trung Quốc và phong trào đấu tranh giải phóng dân tộc của Việt Nam. Một học giả Trung 
Quốc nhận định, hoạt động cách mạng của Hồ Chí Minh ở Quế Lâm trong thời kỳ Trung Quốc 
kháng chiến chống Nhật, bất luận đối với lịch sử đấu tranh giải phóng dân tộc của nhân dân 
Việt Nam hay trên phương diện lịch sử quan hệ Việt - Trung, đều có ý nghĩa hết sức quan trọng. 
Bài viết này góm phần tìm hiểu thêm những hoạt động của Nguyễn Ái Quốc ở Quế Lâm qua các 
tài liệu nghiên cứu của Trung Quốc. 
Từ khóa:hoạt động, cách mạng, Nguyễn Ái Quốc, Quế Lâm, Trung Quốc 
Abstract 
STUDYING MORE ABOUT NGUYEN AI QUOC‘S ACTIVITIES IN GUILIN 
THROUGH RESEARCH DOCUMENTS OF CHINA 
Nguyen Ai Quoc‟s activities in two years (1938-1940) in Guilin were only a part of all 
his revolutionary activities but were especially important for Vietnam‟s revolutionary activities 
and. Through the practical activities, Nguyen Ai Quoc had accumulated many experiences, 
contributed much to the Chinese resistance and the struggle for national liberation of Vietnam. 
A Chinese scholar assumed that Ho Chi Minh's revolutionary activity in Guilin during the 
Chinese resistance war against Japanese army, were significative of both the history of the 
struggle for national liberation of the Vietnamese and the history of the relationship between 
Vietnam and China. This article mentioned Nguyen Ai Quoc „s activities in Guilin through 
research papers of China. 
1. Giới thiệu 
Cho đến nay, vẫn còn nhiều khoảng trống về những năm tháng Nguyễn Ái Quốc hoạt động 
tìm đường cứu nước ở nước ngoài cần được tiếp tục sưu tầm, bổ sung. Riêng đối với thời gian ở 
Trung Quốc, do yêu cầu của công tác cách mạng, Nguyễn Ái Quốc đã sống và hoạt động qua nhiều 
thời kỳ, tổng cộng gần 10 năm. Trong đó, những năm 1938-1940 Người ở Quế Lâm, trước khi về 
nước trực tiếp lãnh đạo cách mạng. Những hoạt động ở Quế Lâm của Nguyễn Ái Quốc có ý nghĩa 
quan trọng không chỉ đối với cách mạng Việt Nam mà cả với cách mạng Trung Quốc. Để phản ánh 
Lưu Văn Quyết Tìm hiểu thêm về hoạt động của Nguyễn Ái Quốc ở Quế Lâm... 
 52 
toàn diện hơn những hoạt động và cống hiến nhiều mặt của Nguyễn Ái Quốc đối với cách mạng hai 
nước Việt - Trung trong khoảng thời gian này, chúng tôi dựa vào các tài liệu nghiên cứu của Trung 
Quốc, đặc biệt là hồi ký của các nhà cách mạng Trung Quốc nhằm góp phần làm sáng tỏ hơn một 
số vấn đề mà các công trình đi trước chưa có điều kiện giải quyết. 
2. Nguyễn Ái Quốc từ Moskva đến công tác tại Bát lộ quân Quế Lâm 
Đầu tháng 10-1938, Nguyễn Ái Quốc rời Moskva, tìm đường về nước để trực tiếp lãnh 
đạo cách mạng. Người qua biên giới Xô - Trung, vào Tân Cương, đến Diên An. Tháng 12-1938, 
với sự sắp xếp của Trung ương Đảng Cộng sản Trung Quốc, Người về đến Quế Lâm. Về sự 
kiện này, một học giả Trung Quốc viết: “Mùa thu 1938, Hồ Chí Minh từ Moskva về Trung 
Quốc qua Tân Cương, Tây An đến Diên An. Tại Diên An, ông làm người khách của Đảng 
Cộng sản Trung Quốc, cư trú ở Táo Viên. Cuối tháng 12-1938, Hồ Chí Minh với tên gọi Hồ 
Quang, lấy danh nghĩa là quân nhân của Bát lộ quân đã cùng với Diệp Kiếm Anh rời Diên An, 
đi xuống phía Nam đến Quế Lâm, trú tại Ban ngoại sự Bát lộ quân Quế Lâm”1. Việc Nguyễn Ái 
Quốc rời Liên Xô về Trung Quốc rồi lại chọn Quế Lâm làm trung tâm hoạt động cách mạng thể 
hiện sự lựa chọn phù hợp với diễn biến mới của tình hình lúc bấy giờ: “Một mặt là có thể trực 
tiếp tham gia vào đội ngũ kháng chiến Trung Quốc, trở thành một thành viên của phong trào 
đấu tranh chống đế quốc Pháp, phát xít Nhật, càng có điều kiện trực tiếp hiểu rõ động thái 
kháng chiến của Trung Quốc. Mặt khác, ở đây gần với tổ quốc Việt Nam, có thể dễ dàng cùng 
với các đồng chí trong nước tiến hành hoạt động đấu tranh giải phóng dân tộc”2. 
Ở Bát lộ quân Quế Lâm, Nguyễn Ái Quốc lấy tên là Hồ Quang, tự nhận là binh nhì, làm 
việc ở phòng Cứu Vong (một phòng trực thuộc Bát lộ quân Quế Lâm). Nguyễn Ái Quốc là uỷ 
viên “đóng vai trò là một trong những hạt nhân lãnh đạo của bộ phận này”3. Trong điện mừng 
ngày 1-7-1961 gửi Đảng cộng sản Trung Quốc, Người đã nhớ lại hoàn cảnh lịch sử lúc bấy giờ: 
“Lần thứ hai tôi đến Trung Quốc (cuối năm 1938) vào thời kỳ kháng chiến chống Nhật. Là một 
binh nhì trong Bát lộ quân, tôi làm chủ nhiệm câu lạc bộ của một đơn vị ở Quế Lâm. Sau đó 
được bầu làm Bí thư chi bộ kiêm phụ trách nghe đài của một đơn vị Hành Dương”4. 
Nguyễn Ái Quốc làm việc chu đáo, sống giản dị, chân thành với mọi người. Hà Khải 
Quân - người cùng công tác với Nguyễn Ái Quốc trong những năm đó nhớ lại: “Hồ Chí Minh 
lúc đó tên là Hồ Quang, nói tiếng phổ thông hơi lai tiếng Quảng Đông, làm việc chăm chỉ, 
nghiêm túc và yêu cầu cũng rất cao... Tôi là chủ nhiệm phòng Cứu Vong kiêm giáo viên văn 
hóa. Phòng Cứu Vong còn có một vài ủy viên, Hồ Chí Minh là ủy viên bảo vệ sức khỏe kiêm 
ủy viên phụ trách tờ báo tường. Tôi nhớ đồng chí kiểm tra vệ sinh rất tỉ mỉ và yêu cầu rất 
nghiêm khắc. Nếu ai làm công tác vệ sinh không tốt thì ông phê bình ngay... Hồ Chí Minh còn 
là chủ bút kiêm biên tập tờ Tiểu báo đời sống - là tờ báo của cơ quan mà chúng tôi chuyên đọc, 
cứ khoảng 10 ngày lại ra 1 số. Từ hình thức trình bày đến nội dung, đồ họa đều do ông tự thiết 
kế. Ngoài ra, Hồ Quang còn dựa theo thơ cổ của Trung Quốc để sáng tác một số bài thơ ngắn 
1 黄铮：《胡志明与中国》，北京，解放军出版社，1987年,第 53页。(Hoàng Tranh, Hồ Chí Minh với 
Trung Quốc, NXB Giải phóng quân, Bắc Kinh, 1987, tr. 53). 
2 文丰义：《抗战时期胡志明与桂林的特殊情缘》，抗战文化研究，2009年 3期，第 116页。(Văn 
Phong Nghĩa, Tình duyên đặc thù của Hồ Chí Minh với Quế Lâm trong thời kỳ kháng Nhật, Tạp chí 
Nghiên cứu Văn hoá kháng chiến, số 3, năm 2009, tr. 116). 
3 黄铮：《胡志明与中国》，北京，解放军出版社，1987年,第 53-54页。(Hoàng Tranh, Hồ Chí Minh 
với Trung Quốc, NXB Giải phóng quân, Bắc Kinh, 1987, tr. 53-54). 
4 Hồ Chí Minh toàn tập, tập 10, NXB Chính trị Quốc gia, 2000, tr. 367. 
Tạp chí Khoa học Đại học Thủ Dầu Một Số 2(33)-2017 
 53 
cho báo. Thời gian Hồ Quang công tác ở đây đã cho tôi ấn tượng rất sâu sắc. Cuộc sống của 
ông ở đây rất gian khổ và chất phác. Ông quan hệ với quần chúng rất tốt, nói năng ôn tồn, 
không hề nổi nóng nên được các đồng chí khác rất kính trọng, coi ông là lớp đàn anh. Hồ 
Quang thường xuyên tham gia các buổi ngâm thơ, những buổi ca hát, những buổi liên hoan 
Ông rất thích các hoạt động thể dục...”5. Trong thời kỳ kháng chiến chống Nhật, Văn phòng Bát 
lộ quân Quế Lâm còn có nhiệm vụ chuyển các khoản quyên góp của đồng bào Hồng Kông và 
kiều bào ở hải ngoại ủng hộ kháng chiến đến Diên An. Nguyễn Ái Quốc là người đóng vai trò 
quan trọng trong các hoạt động này. Lý Kim Đức, nguyên là trưởng phòng cơ yếu của Văn 
phòng Bát lộ quân khi đó cho biết: “Với sự giúp đỡ của đồng chí Hồ Chí Minh và các đồng chí 
Việt Nam, các đồng chí của chúng tôi đi qua Hà Nội và Hải Phòng để mua các vật tư phục vụ 
kháng chiến chống Nhật. Rất nhiều vật tư Hoa kiều quyên góp đều từ Hà Nội đến Quế Lâm sau 
đó chuyển đi Diên An và các nơi khác,”6. 
Như vậy, thông qua việc tham gia các hoạt động của Đảng cộng sản Trung Quốc tại Văn 
phòng Bát lộ quân Quế Lâm, Nguyễn Ái Quốc đã hiểu hơn về cách mạng Trung Quốc, về Mặt 
trận Dân tộc thống nhất, có nhiều đóng góp quan trọng cho cuộc kháng chiến chống Nhật của 
nhân dân Trung Quốc. Điều quan trọng là Người đã học được “một kinh nghiệm chống thực 
dân đế quốc”7. 
3. Viết bài gửi Quốc tế Cộng sản, gửi về Việt Nam và đăng trên “Cứu vong nhật báo” 
Trong thời gian ở Quế Lâm, ngoài việc trực tiếp tham gia cuộc kháng chiến chiến chống 
Nhật của nhân dân Trung Quốc, Nguyễn Ái Quốc còn dựa vào báo chí để tuyên truyền sự ủng 
hộ của người Việt Nam đối với cách mạng Trung Quốc, với tư tưởng “cứu Trung Quốc là tự 
cứu mình”. Nguyễn Ái Quốc viết bài, viết báo cáo dưới nhiều bút danh gửi Quốc tế cộng sản, 
gửi đăng trong nước, đăng trên Cứu Vong nhật báo: “Hồ Chí Minh chăm chú nghe thời sự, đọc 
báo và dùng tiếng Pháp để viết nhiều bài báo, trong đó một số được gửi đến cơ quan của Quốc 
tế Cộng sản ở Moskva, một số gửi về trong nước để chỉ đạo phong trào đấu tranh cách mạng. 
Đồng thời ông còn dựa vào diễn biến thời cuộc và sự quan sát, phân tích của mình để viết nhiều 
bài báo đăng trên Cứu vong nhật báo”8. Trong những năm 1938-1940, Nguyễn Ái Quốc đã gửi 
Quốc tế Cộng sản và gửi về Việt Nam 13 bài, tiêu biểu như: Thư gửi từ Trung Quốc (cuối tháng 
2-1938); Người Nhật Bản muốn khai hoá Trung Quốc như thế nào? (12-1938); Chủ nghĩa anh 
hùng của công nhân Trung Quốc trong kháng chiến chống Nhật (4-1939); Thư gửi một đồng 
chí ở Ban phương Đông Quốc tế cộng sản (4-1939); Thư gửi từ Trung Quốc về chủ nghĩa 
Trotskisme (5-1939)... Nội dung chủ yếu tập trung vào mục đích: thông báo với Quốc tế cộng 
sản về tình hình hoạt động của bản thân cũng như tình hình cách mạng ở Trung Quốc và Đông 
Dương, thông báo và phân tích tình hình cách mạng ở Trung Quốc cho đồng bào trong nước và 
lên án tội ác xâm lược, thống trị của đế quốc, phát xít9. Nguyễn Ái Quốc khẳng định chỉ có 
5 李家忠：《胡志明传奇的一生》，世界知识出版社，2010年，第 80页。(Lý Gia Trung, Hồ Chí Minh 
cuộc đời huyền thoại, NXB Trí thức Thế giới, 2010, tr. 80). 
6 李金德的回顾，北京，解放军出版社，1962年，第 195页。(Hồi ký của Lý Kim Đức, NXB Quân giải 
phóng, Bắc Kinh, 1962, tr. ). 
7 Hồ Chí Minh toàn tập, tập 10, NXB Chính trị Quốc gia, 2000, tr. 367. 
8 黄铮：《胡志明与中国》，北京，解放军出版社，1987年,第 53-54页。(Hoàng Tranh, Hồ Chí Minh 
với Trung Quốc, NXB Giải phóng quân, Bắc Kinh, 1987, tr. 52). 
9 李金德的回顾，北京，解放军出版社，1962年，第 199页。(Hồi ký của Lý Kim Đức, NXB Quân giải 
phóng, Bắc Kinh, 1962, tr. 199). 
Lưu Văn Quyết Tìm hiểu thêm về hoạt động của Nguyễn Ái Quốc ở Quế Lâm... 
 54 
Đảng Cộng sản là chính đảng chân chính, có tính chất toàn quốc và tính chất quần chúng. 
Trong cuốn Hồ Chủ tịch nhà chiến lược thiên tài, người cha thân yêu của các lược lượng vũ 
trang nhân dân, Võ Nguyên Giáp viết: “Lúc ấy tôi làm việc tại tờ báo Tiếng nói của chúng ta 
(Notre voix) một tờ báo bằng tiếng Pháp của Đảng xuất hiện công khai. Tòa soạn thường nhận 
được một số bài báo từ nước ngoài gửi về đề nghị chúng tôi đăng. Những tờ báo đó đều ký tên 
P.C. Lin và đánh máy chữ. Mỗi lần nhận được chúng tôi đều xem đi xem lại.Chúng tôi đều biết 
những bài đó là của đồng chí Nguyễn Ái Quốc. Có một số bài nêu ý kiến về mặt trận dân chủ 
rộng rãi, có bài giới thiệu những kinh nghiệm của cách mạng Trung Quốc”10. 
Tranh thủ sự ủng hộ của nhân dân Trung Quốc và chính khách nước ngoài đối với cách 
mạng Việt Nam, từ cuối giữa tháng 11 đến đầu 12-1940 với bút danh Bình Sơn, Nguyễn Ái 
Quốc đã viết 11 bài đăng trên tờ Cứu Vong nhật báo như: Ông trời có mắt (15-11-1940), Con 
ếch và chú bò vàng (24-11-1940), Hai chính phủ Vecxai (29-11-1940), Nhân dân Việt Nam và 
báo chí Trung Quốc (2-12-1940), Ca dao Việt Nam và cuộc kháng chiến của Trung Quốc (4-
12-1940)11. Các bài viết phần nhiều xoay quanh đề tài kháng chiến chống Nhật của nhân dân 
Trung Quốc, tố cáo tội ác của Pháp - Nhật, ủng hộ cuộc kháng chiến của nhân dân Trung Quốc, 
ca ngợi tình đoàn kết của nhân dân hai nước Việt - Trung. "Bọn phát xít dã man tưởng rằng 
chúng có thể dùng khủng bố để làm bại hoại tinh thần của Chính phủ và nhân dân Trung Quốc. 
Nhưng chưa bao giờ nhân dân và quân đội Trung Quốc lại đoàn kết và kiên quyết như ngày nay 
để đánh tan giặc ngoại xâm”12. 
Nguyễn Ái Quốc cũng nhận thấy, cùng chung kẻ thù là phát xít Nhật, nếu cách mạng 
Trung Quốc và cách mạng Việt Nam tạo dựng được mối quan hệ chặt chẽ, thì sức mạnh của 
mỗi dân tộc chống kẻ thù chung sẽ được tăng lên: “Ủng hộ Trung Quốc tức là tự giúp đỡ mình, 
vì một khi chúng đã thắng được nhân dân Trung Quốc, thì chúng sẽ mở rộng sự xâm lược tới 
các nước châu Á khác, mà vận mệnh các dân tộc Châu Á quan hệ mật thiết với vận mệnh dân 
tộc Việt Nam”13. Nhân dân Trung Quốc lúc bấy giờ rất phấn khởi khi đọc những bài viết của 
Nguyễn Ái Quốc đăng trên Cứu Vong nhật báo. Một học giả Trung Quốc nhận định: “Thông 
qua việc Hồ Chí Minh sáng tác bài Ca dao Việt Nam và cuộc kháng chiến của Trung Quốc đã 
đủ để chúng ta thấy được sự ủng hộ của Hồ Chí Minh và nhân dân Việt Nam đối với cuộc 
kháng chiến chống phát xít Nhật của nhân dân Trung Quốc”14. 
4. Lấy Quế Lâm làm căn cứ liên lạc và tổ chức tuyên truyền cách mạng Việt Nam 
Trong hai năm (1938 – 1940), Nguyễn Ái Quốc đã đi lại Quế Lâm 4 lần, một mặt tham 
gia tích cực các hoạt động của Đảng Cộng sản Trung Quốc, mặt khác tìm cách chắp nối liên lạc 
với Trung ương Đảng cộng sản Việt Nam. Cùng với việc gửi về nước những bài báo, chỉ thị, 
Nguyễn Ái Quốc còn thành lập ra các tổ chức ở Quế Lâm để làm cơ sở cho các chiến sĩ cách 
10 Võ Nguyên Giáp, Hồ Chủ tịch nhà chiến lược thiên tài, người cha thân yêu của các lược lượng vũ trang 
nhân dân, NXB Sự thật, 1975. 
11 黎远明 ：《抗日战争时期胡志明在桂林》 ，广西地方志， 2000年 02期，第 57页 (Lê Viễn Minh, 
Hồ Chí Minh ở Quế Lâm thời kỳ kháng chiến chống Nhật, Tạp chí địa phương Quảng Tây, số 2 năm 2000, 
tr. 57). 
12 Hồ Chí Minh Toàn tập, Tập 3, NXB Chính trị Quốc gia, 2002, tr. 98. 
13 Hồ Chí Minh Toàn tập, Tập 5, NXB Chính trị Quốc gia, 2002, tr. 24. 
14 黄铮：《胡志明与中国》，北京，解放军出版社，1987年,第 53页。(Hoàng Tranh, Hồ Chí Minh với 
Trung Quốc, NXB Giải phóng quân, Bắc Kinh, 1987, tr. 53). 
Tạp chí Khoa học Đại học Thủ Dầu Một Số 2(33)-2017 
 55 
mạng Việt Nam hoạt động hợp pháp, công khai. Đồng thời, tận dụng mọi thời cơ và diễn đàn để 
tuyên truyền về cách mạng Việt Nam. 
 Tháng 6-1939, với danh nghĩa là nhân viên của Văn phòng Bát lộ quân Quế Lâm, 
Nguyễn Ái Quốc tham gia lớp huấn luyện du kích Nam Nhạc, Hành Dương, tỉnh Hồ Nam khoá 
II. Ở đây, Người được phân công làm Bí thư một Chi bộ Đảng và phụ trách nghe Đài phát 
thanh của Trung Quốc và nước ngoài để nắm tình hình15. Cùng với việc nghiên cứu chiến lược, 
chiến thuật của quân đội Trung Quốc trong chiến tranh du kích chống Nhật, Nguyễn Ái Quốc 
còn tận dụng thời cơ tìm hiểu và tổng kết một cách toàn diện những kinh nghiệm về Mặt trận 
Dân tộc thống nhất chống Nhật của Đảng Cộng sản Trung Quốc. Đồng thời tìm cách chắp nối 
liên lạc với các chiến sĩ cách mạng Việt Nam đang hoạt động tại Trung Quốc. 
Tháng 2-1940, được sự giúp đỡ của Đảng Cộng sản Trung Quốc, Nguyễn Ái Quốc liên 
lạc được với Ban Hải ngoại của Đảng Cộng sản Đông Dương ở Côn Minh. Người gặp đồng chí 
Vũ Anh (lãnh đạo Ban Hải ngoại của Đảng Cộng sản Đông Dương). Sau đó, đến cơ quan bí 
mật của Đảng bộ hải ngoại Đảng Cộng sản Đông Dương gặp đồng chí Phùng Chí Kiên và đồng 
chí Hoàng Văn Hoan. Công tác ở đây một thời gian, Nguyễn Ái Quốc lại trở về Quế Lâm16. 
Tháng 10-1940, đồng chí Hoàng Văn Hoan bí mật đến Quế Lâm gặp Nguyễn Ái Quốc, 
báo cáo và xin chỉ thị của Người về các hoạt động. Nhằm tạo điều kiện thuận lợi cho các thành 
viên của Đảng cộng sản Việt Nam có cơ sở hoạt động hợp pháp ở Trung Quốc, Nguyễn Ái 
Quốc cho lập lại “Việt Nam Độc lập Đồng minh” (gọi tắt là Việt Minh)17. Sau đó thành lập Văn 
phòng Ban ngoại sự Việt Minh (Văn phòng làm việc) của Việt Nam Độc lập Đồng minh tại Quế 
Lâm, cử Hồ Học Lãm làm Chủ nhiệm, Lâm Bá Kiệt (Phạm Văn Đồng) làm Phó chủ nhiệm. 
Nhằm tránh sự can thiệp của người Pháp, Văn phòng Ban ngoại sự Việt Minh đặt ra những bài 
hát theo những làn điệu quen thuộc và dạy cho trẻ con hát: “Nhật Bản, phát xít ở phương Đông, 
dã man cuồng bạo lại tàn hung đã vào Trung Hoa gây chiến xâm lược, nhân dân Trung Quốc 
khổ vô cùng... Họ đang đấu tranh rất gian khổ, giữ gìn dân chủ và hoà bình. Họ đang cần có 
người viện trợ, họ đang cần được sự đồng tình... Mau đứng lên giúp đỡ Trung Hoa, Hỡi anh em 
Việt Nam, ra sức giúp cho người Trung Quốc, Trung - Việt khác nào môi với răng. Nhớ rằng 
môi hở thì răng buốt, cứu Trung Quốc là tự cứu mình"18. 
15 李金德的回顾，北京，解放军出版社，1962年，第 189页. (Hồi ký của Lý Kim Đức, NXB Quân giải 
phóng, Bắc Kinh, 1962, tr. 189). 
16 黎远明 ：《抗日战争时期胡志明在桂林》, 广西地方志， 2000年 02期，第 60页. (Lê Viễn Minh, Hồ 
Chí Minh ở Quế Lâm thời kỳ kháng chiến chống Nhật, Tạp chí địa phương Quảng Tây, số 2 năm 2000, tr. 60). 
17 Việt Nam Độc lập Đồng minh hội là tổ chức quần chúng do Hồ Học Lãm, một chí sĩ yêu nước sống ở 
Trung Quốc đứng ra vận động thành lập ở Nam Kinh đầu năm 1936 nhằm tạo danh nghĩa hợp pháp cho 
hoạt động của những người yêu nước và cách mạng Việt Nam ở Nam Kinh. Từ khi thành lập (1936) đến 
năm 1940, Hội mới chỉ có cái tên được đăng ký chứ chưa có hoạt động trong thực tế. Cuối năm 1940, 
Nguyễn Ái Quốc về đến Quảng Tây, lực lượng cách mạng của Việt Nam tại đây ngày càng lớn mạnh. Hồ 
Học Lãm cũng chuyển về Quế Lâm chữa bệnh. Để tạo danh nghĩa hoạt động, theo chỉ đạo của Nguyễn Ái 
Quốc, cần tận dụng danh nghĩa hợp pháp của Việt Nam độc lập đồng minh hội đã đăng ký ở Nam Kinh 
trước đây, Người cho lập ra Ban ngoại sự Việt Minh (văn phòng làm việc) của Việt Nam độc lập đồng 
minh hội ở Quế Lâm. Từ đó, tổ chức Việt Nam độc lập đồng minh hội gọi tắt là Việt Minh đã có những 
hoạt động nổi bật và được biết đến một cách rộng rãi ở hải ngoại. 
18 黄铮：《胡志明与中国》，北京，解放军出版社，1987年,第 72页. (Hoàng Tranh, Hồ Chí Minh với 
Trung Quốc, NXB Giải phóng quân, Bắc Kinh, 1987, tr. 72). 
Lưu Văn Quyết Tìm hiểu thêm về hoạt động của Nguyễn Ái Quốc ở Quế Lâm... 
 56 
Sau khi Nhật vào Đông Dương (9-1940), mối quan tâm của các nhà cách mạng hai nước 
Việt – Trung về chủ đề cùng nhau kháng chiến chống Nhật trở thành vấn đề thường xuyên được 
thảo luận tại Quế Lâm. Nhận thấy cần phải tranh thủ thời cơ để tăng cường tuyên truyền hơn 
nữa cách mạng Việt Nam đến đông đảo các tầng lớp nhân dân, khơi dậy sự chú ý của dư luận 
quốc tế và đặc biệt là của nhân dân Trung Quốc về vấn đề ủng hộ cách mạng Việt Nam, 
Nguyễn Ái Quốc cử đồng chí Phạm Văn Đồng gặp gỡ, tiếp xúc với đông đảo giới văn hoá, báo 
chí tiến bộ ở Quế Lâm để thành lập Hội công tác văn hoá Trung - Việt ngày 8-12-1940: “Tại 
Quế Lâm, những người đảng viên Cộng sản của Việt Nam đã dựa vào “Hội công tác văn hoá 
Việt – Trung” để tiến hành hoạt động một cách công khai, giới thiệu tình hình cách mạng Việt 
Nam, về quan hệ Trung - Việt và những suy nghĩ về một số vấn đề quốc tế, đồng thời kêu gọi 
các lực lượng tiến bộ của quốc tế và Trung Quốc ủng hộ cuộc đấu tranh giải phóng dân tộc của 
Việt Nam”19. 
 Việc thành lập Văn phòng Ban ngoại sự Việt Minh và Hội công tác văn hoá Việt - Trung 
tại Quế Lâm về thực chất là sự liên hợp các giới nhân sĩ hai nước Việt - Trung có cùng mục 
đích cách mạng. Ở đó, “lần đầu tiên diễn ra cuộc nghiên cứu, thảo luận về vấn đề Trung - Việt 
giữa giới nhân sĩ của hai nước. Trình bày về lịch sử và hiện trạng của quan hệ Trung - Việt. 
Vạch trần tội ác của chủ nghĩa phát xít Nhật xâm lược Trung - Việt. Báo cáo tình hình cách 
mạng trong nước Việt Nam. Kêu gọi các giới ủng hộ cách mạng Việt Nam”20. Hoạt động của 
Văn phòng Ban ngoại sự Việt Minh và Hội công tác văn hoá Trung - Việt ở Quế Lâm đã tạo 
nhiều chuyển biến tích cực, có lợi cho cách mạng hai nước, gắn kết các nhà cách mạng hai 
nước Việt – Trung lại với nhau, thúc đẩy nhanh tiến trình chuẩn bị khởi nghĩa vũ trang giành 
chính quyền. Đại tướng Võ Nguyên Giáp kể lại: "Trong những ngày ở Quế Lâm, có lần Bác 
bàn với chúng tôi, trước tình hình mới, vấn đề đoàn kết toàn dân giải phóng dân tộc càng quan 
trọng. Ta phải nghĩ đến việc lập một hình thức mặt trận rộng rãi, có tên gọi cho thích hợp. Việt 
Nam giải phóng đồng minh? Việt Nam phản đế đồng minh? hay là Việt Nam độc lập đồng 
minh?, có thể gọi tắt là Việt Minh cho nhân dân dễ nhớ. Những ý kiến Bác nói hồi đó, sau này 
được thảo luận tại Hội nghị Trung ương mở rộng lần 8 của Đảng ở Pác Bó”21. 
Tháng 10-1940, một nhóm thanh niên Việt Nam nổi dậy chống Nhật không thành công, 
bị truy lùng, phải trốn sang Tĩnh Tây (Quảng Tây, Trung Quốc), sau nương tựa vào tổ chức Việt 
Nam dân tộc giải phóng uỷ viên hội”22 do Trương Bội Công lãnh đạo. Một người Việt Nam 
trong quân ngũ của Trương Bội Công đồng tình với cách mạng đã viết thư lên Quế Lâm thông 
báo rất nhiều cán bộ Việt Nam qua biên giới đến Quảng Tây và đề nghị Đảng Cộng sản Đông 
19 黄铮：《胡志明与中国》，北京，解放军出版社，1987年,第 53-68页. (Hoàng Tranh, Hồ Chí Minh 
với Trung Quốc, NXB Giải phóng quân, Bắc Kinh, 1987, tr.53-68). 
20 黄铮：《胡志明与桂林》，桂林党学校杂志，2001年 3期，第 54页. (Hoàng Tranh, Hồ Chí Minh 
với Quế Lâm, Tạp chí trường Đảng Quế Lâm, số 3, năm 2001, tr. 54). 
21 Võ Nguyên Giáp, Những chặng đường lịch sử, NXB Văn học, 1977, tr. 37. 
22 Cuối năm 1940, chính quyền Quốc dân Đảng âm mưu chuẩn bị thực hiện chủ trương “Hoa quân nhập 
Việt” (quân đội của Tưởng Giới Thạch sẽ thay mặt Đồng minh vào Việt Nam sau chiến tranh). Chúng giao 
cho Trương Bội Công, người Việt Nam sang Trung Quốc và làm việc cho Quốc dân Đảng nhiều năm, giả 
danh “cách mạng” đứng ra thành lập tổ chức “Việt Nam dân tộc giải phóng uỷ viên hội”. Tổ chức này, trên 
danh nghĩa kết nạp những người Việt Nam có tinh thần đấu tranh chống phát xít Nhật giải phóng đất nước, 
nhưng thực chất đó là một tổ chức làm tay sai cho Quốc dân Đảng. Sau này, nhờ có sự đấu tranh kiên quyết 
và khôn khéo của Nguyễn Ái Quốc và Đảng Cộng sản Đông Dương, Trương Bội Công và đồng bọn đã bị 
lột trần mặt nạ, bị cô lập, chỉ còn là một tổ chức trên danh nghĩa. 
Tạp chí Khoa học Đại học Thủ Dầu Một Số 2(33)-2017 
 57 
Dương cử người đến chắp nối liên lạc. Từ Quế Lâm, Nguyễn Ái Quốc cử Võ Nguyên Giáp, Vũ 
Anh, Cao Hồng Lĩnh bí mật đi Tĩnh Tây liên lạc với nhóm thanh niên này và tìm cách khuyên 
Trương Bội Công gửi điện đến Quế Lâm mời đại diện của Văn Phòng Ban ngoại sự Việt Minh 
về Tĩnh Tây để bàn bạc, phối hợp. 
Đầu tháng 12-1940, Nguyễn Ái Quốc nhận được thư của nhóm công tác ở Tĩnh Tây (Võ 
Nguyên Giáp, Vũ Anh, Cao Hồng Lĩnh) và báo cáo của Phạm Văn Đồng về bức điện của 
Trương Bội Công gửi Văn phòng Đệ tứ chiến khu nhờ mời Hồ Học Lãm và Lâm Bá Kiệt 
(Phạm Văn Đồng ) đưa hội viên về Tĩnh Tây để tổ chức Đại hội hợp nhất hai tổ chức Việt Nam 
Độc lập Đồng minh hội với Việt Nam dân tộc giải phóng uỷ viên hội. Nguyễn Ái Quốc, Phùng 
Chí Kiên, Phạm Văn Đồng cùng một số đồng chí khác lập tức rời Quế Lâm đi Tĩnh Tây. Đến 
Liễu Châu, đoàn gặp gỡ các đồng chí từ Côn Minh về (Đặng Văn Cáp, Nguyễn Văn Lộc, Đỗ 
Đăng Trình) và tất cả cùng đi Tĩnh Tây. Trong nước cũng phái các đồng chí Hoàng Văn Thụ, 
Trường Chinh, Hoàng Quốc Việt đến Tĩnh Tây, Trung Quốc để gặp Nguyễn Ái Quốc23. 
Nhằm tạo thuận lợi cho hoạt động của Đảng ở vùng biên giới, Nguyễn Ái Quốc cử các 
đồng chí Hoàng Văn Hoan, Phạm Văn Đồng, Võ Nguyên Giáp tiếp xúc và làm việc với Trương 
Bội Công. Cuối tháng 12-1940, tổ chức Việt Nam dân tộc giải phóng uỷ viên hội chính thức 
được thành lập ở Tĩnh Tây. Tổ chức này trong thực tế chịu sự khống chế của Quốc dân Đảng. 
Nhưng những người cộng sản Việt Nam một mặt đã lợi dụng mối quan hệ với Quốc dân Đảng 
để có thể hoạt động công khai ở vùng biên giới, mặt khác phân hoá những người trong tổ chức 
của Trương Bội Công, để lôi kéo số thanh niên từ trong nước trốn sang đi theo. Lấy danh nghĩa 
“Đội công tác biên khu”, Nguyễn Ái Quốc đã tổ chức một lớp huấn luyện cho 43 người, sau đó 
phái họ về nước. Ngày 28-1-1941, từ Tĩnh Tây, Nguyễn Ái Quốc vượt qua cột mốc số 108 biên 
giới Việt - Trung, trở về Tổ quốc trực tiếp lãnh đạo cách mạng sau 30 năm hoạt động ở nước 
ngoài. Ngày 8-2-1941, Người về ở tại Pác Bó (Cao Bằng). 
Nếu tính từ lần đầu Nguyễn Ái Quốc đến Quế Lâm (cuối tháng 12-1938) đến khi rời Quế 
Lâm đi Tịnh Tây (cuối tháng 12-1940), sau đó về nước trực tiếp lãnh đạo cách mạng thì Người 
đã đi lại Quế Lâm 4 lần24. Trong thời gian ấy, Nguyễn Ái Quốc đã nỗ lực hoạt động, có nhiều 
đóng góp cho cách mạng Trung Quốc cũng như tìm cách chắp nối liên lạc với cách mạng trong 
nước từ đó tạo ra những tiền đề quan trọng cho thắng lợi của cách mạng tháng Tám năm 
1945 ở Việt Nam sau này. Hoạt động cách mạng của Nguyễn Ái Quốc ở Quế Lâm đóng vai trò 
quan trọng đối với cách mạng của hai nước Việt - Trung, đánh dấu giai đoạn chuyển bị về nước 
trực tiếp lãnh đạo cách mạng của Người. Qua thực tiễn hoạt động cách mạng ở Quế Lâm, 
Nguyễn Ái Quốc đã tích cực liên lạc với các chiến sĩ đang hoạt động cách mạng ở Quế Lâm 
cũng như các tổ chức cách mạng trong nước, từ đó gián tiếp lãnh đạo cách mạng Việt Nam 
đồng thời thành lập các tổ chức để các chiến sĩ cách mạng Việt Nam có thể hoạt động một cách 
23 黄铮：《胡志明与桂林》，桂林党学校杂志，2001年 3期，第 56页. (Hoàng Tranh, Hồ Chí Minh 
với Quế Lâm, Tạp chí trường Đảng Quế Lâm, số 3, 2001, tr. 56). 
24 Cuối tháng 12-1938 Nguyễn Ái Quốc từ Diên An, Thiểm Tây đến Quế Lâm; từ giữa tháng 6-1939 rời Quế 
Lâm đi Hoành Sơn, Hồ Nam, thực tế giai đoạn này Nguyễn Ái Quốc ở Quế Lâm 6 tháng; Cuối tháng 9-
1939 từ Hoành Sơn trở lại Quế Lâm, đến giữa tháng 11-1939 đi Long Châu, Quảng Tây, thực tế ở Quế 
Lâm khoảng 2 tháng; Giữa tháng 11-1939 từ Long Châu trở lại Quế Lâm và cuối tháng 12-1939 rời Quế 
Lâm đi Quý Dương, Quế Châu, Trùng Khánh, Côn Minh, Vân Nam, thực tế ở Quế Lâm khoảng 1 tháng 
rưỡi; Tháng 10-1940 từ Côn Minh trở lại Quế Lâm, cuối tháng 12-1940 từ Quế Lâm đi Tĩnh Tây sau đó về 
nước, thực tế Nguyễn Ái Quốc ở Quế Lâm khoảng 2 tháng. 
Lưu Văn Quyết Tìm hiểu thêm về hoạt động của Nguyễn Ái Quốc ở Quế Lâm... 
 58 
hợp pháp, công khai ở hải ngoại. Những hoạt động của Nguyễn Ái Quốc ở Quế Lâm còn phản 
ánh chân thực mối quan hệ thân thiết, giúp đỡ lẫn nhau, đồng cam cộng khổ trong sự nghiệp 
cách mạng chung của nhân dân hai nước Việt - Trung. Khi Chủ tịch Hồ Chí Minh qua đời, 
trong bức điện chia buồn của Trung ương Đảng Cộng sản Trung Quốc gửi Trung ương Đảng 
Lao động Việt Nam có đoạn: “Trong những ngày nhân dân Trung Quốc tiến hành đấu tranh 
cách mạng dân tộc dân chủ, Người đã nhiều lần đến Trung Quốc, cùng nhân dân Trung Quốc 
chịu đựng gian khổ, kề vai chiến đấu, đã kết tình vô sản sâu sắc với Đảng Cộng sản Trung 
Quốc. Sau khi cách mạng hai nước Việt - Trung thắng lợi, Người vẫn cố gắng không ngừng 
tăng cường và phát triển tình hữu nghị anh em, đoàn kết chiến đấu giữa nhân dân hai nước”25 . 
TÀI LIỆU THAM KHẢO 
[1] Hồ Chí Minh Toàn tập, tập 3, NXB Chính trị Quốc gia, 2002. 
[2] Hồ Chí Minh Toàn tập, tập 5, NXB Chính trị Quốc gia, 2002. 
[3] Hồ Chí Minh toàn tập, tập 10, NXB Chính trị Quốc gia, 2000. 
[4] Võ Nguyên Giáp, Những chặng đường lịch sử, NXB Văn học, 1977. 
[5] 黄铮：《胡志明与桂林》，桂林党学校杂志，2001 年 3 期. (Hoàng Tranh, Hồ Chí Minh 
với Quế Lâm, Tạp chí trường Đảng Quế Lâm, số 3, năm 2001). 
[6] 黄铮：《胡志明与中国》，北京，解放军出版社，1987 年. (Hoàng Tranh, Hồ Chí Minh 
với Trung Quốc, NXB Giải phóng quân, Bắc Kinh, 1987). 
[7] 黎远明 ：《抗日战争时期胡志明在桂林》 ，广西地方志， 2000年 02期. (Lê Viễn Minh, 
Hồ Chí Minh ở Quế Lâm thời kỳ kháng chiến chống Nhật, Tạp chí địa phương Quảng Tây, số 2, 
năm 2000). 
[8] 李家忠：《胡志明传奇的一生》，世界知识出版社，2010. (Lý Gia Trung, Hồ Chí Minh 
cuộc đời huyền thoại, NXB Trí thức Thế giới, 2010). 
[9] 文丰义：《抗战时期胡志明与桂林的特殊情缘》，抗战文化研究，2009 年 3 期。(Văn 
Phong Nghĩa, Tình duyên đặc thù của Hồ Chí Minh với Quế Lâm trong thời kỳ kháng Nhật, Tạp 
chí Nghiên cứu văn hoá kháng chiến, số 3, 2009). 
[10] 古小松：《越南国情与中国关系》，北京，世界知识出版社，2008 年。(Cổ Tiểu Tùng, 
Quan hệ Trung Quốc và tình hình Việt Nam, NXB Trí thức thế giới, 2008). 
[11] 郭明：《中越关系演变四十年》，南宁，广西人民出版社，1992 年. (Quách Minh (chủ 
biên), 40 năm diễn biến quan hệ Việt – Trung, NXB Nhân dân Quảng Tây, 1992). 
[12] 李金德的回顾，北京，解放军出版社，1962. (Hồi ký của Lý Kim Đức, NXB Quân giải 
phóng, Bắc Kinh, năm 1962). 
25 黄铮：《胡志明与中国》，北京，解放军出版社，1987年,第 272页. (Hoàng Tranh, Hồ Chí Minh với 
Trung Quốc, NXB Giải phóng quân, Bắc Kinh, 1987, tr. 272).