Trách nhiệm xã hội của doanh nghiệp (CSR) – Sự phát triển của nội hàm và xu hướng nghiên cứu

1 
Mã số: 462 
Ngày nhận: 9/10/2017 
Ngày gửi phản biện lần 1: /10 /2017 
Ngày gửi phản biện lần 2: 
Ngày hoàn thành biên tập: 26/10/2017 
Ngày duyệt đăng: 26/10/2017 
TRÁCH NHIỆM XÃ HỘI CỦA DOANH NGHIỆP (CSR) – SỰ 
PHÁT TRIỂN CỦA NỘI HÀM VÀ XU HƯỚNG NGHIÊN CỨU1 
Trần Thị Hiền2 
Tóm tắt 
Các nước tiên tiến đã trải qua một nửa thế kỷ nghiên cứu và phát triển khái niệm 
Trách nhiệm xã hội của doanh nghiệp (Corporate Social Responsibility – CSR). Tuy 
nhiên cho tới ngày nay giới khoa học hàn lâm vẫn chưa đi đến thống nhất về các mối 
quan hệ giữa các thành tố trong phạm trù CSR cũng như chưa có một chủ thuyết về CSR. 
Bài viết này bàn về mặt lý luận của khái niệm CSR, đi từ nền tảng triết lý đến khái niệm 
và định nghĩa CSR, đo lường CSR, một số công trình nghiên cứu thực nghiệm về CSR và 
những điểm còn chưa hoàn thiện trong các công trình đó, khoảng trống nghiên cứu và xu 
hướng nghiên cứu hiện nay của chủ đề CSR. 
Từ khóa: Trách nhiệm xã hội của doanh nghiệp, CSR, Nhóm lợi ích, Quản trị 
Abstract 
The studies into the topics of Corporate Social Responsbility (CSR) have been 
published in the developed countries for almost 50 years. However, to date, the literature 
for the CSR construct remains inconclusive in the components underlying the CSR 
concept, the relationships among these components in various contexts. The lack of a 
core theory of CSR exists. This conceptual paper discusses the CSR concept, from its 
theoretical background to its definition, measurement, research gaps and the current 
trend of the research topics of CSR. 
Key words: Corporate Social Rersponsibility, CSR, Stakeholders, Management 
1. Lời mở đầu 
CSR là khái niệm phổ biến trong nghiên cứu và thực tiễn quản trị tại các quốc gia 
phát triển trong những thập kỷ qua. Tuy nhiên thuật ngữ này mới du nhập về Việt Nam 
trong tầm 10 năm trở lại đây qua các tổ chức quốc tế và các công ty đa quốc gia có hoạt 
động đầu tư gián tiếp hoặc trực tiếp sản xuất kinh doanh ở Việt Nam. Những công ty này 
1 Kết quả của nhóm nghiên cứu Trách nhiệm xã hội của doanh nghiệp tại trường ĐH Ngoại thương. 
2 Trường Đại học Ngoại thương, Email: hientran@ftu.edu.vn 
2 
thường phát triển các bộ quy tắc ứng xử và đưa tiêu chuẩn doanh nghiệp toàn cầu áp 
dụng tại nhiều khu vực và thị trường để quản trị công ty và chuỗi giá trị. Những năm gần 
đây, do áp lực từ phía cộng đồng và các bên liên quan tới lợi ích của doanh nghiệp Việt 
Nam, cùng với nhu cầu hội nhập và phát triển bền vững ngày càng tăng, CSR ngày càng 
được quan tâm tại nước ta. Nhiều giải thưởng tôn vinh đóng góp của doanh nghiệp trong 
lĩnh vực hoạt động xã hội, cùng với nỗ lực khuyến khích hoạt động báo cáo kết quả thực 
hiện CSR lồng ghép trong báo cáo thường niên, như Giải thưởng Báo cáo Phát triển bền 
vững trong khuôn khổ cuộc bình chọn Báo cáo thường niên của Việt Nam năm 2016 hay 
danh hiệu Top 100 doanh nghiệp phát triển bền vững năm 2017 của VCCI, cho thấy sự 
quan tâm ngày càng tăng của cộng đồng và doanh nghiệp tới CSR ở nước ta. 
Tuy nhiên, thực tế hàng loạt các bê bối nghiêm trọng liên quan tới xả thải gây ô 
nhiễm, thực phẩm bẩn, thiếu minh bạch trong môi trường kinh doanh như Formosa, 
Vedan,  đã cho thấy “sự phớt lờ” các nguyên tắc phổ biến của CSR trong một bộ phận 
doanh nghiệp Việt Nam. Cùng với đó, việc hiểu khái niệm CSR tại Việt Nam còn hạn 
chế, thậm chí chỉ là những hoạt động từ thiện. Để mang đến một cái nhìn rộng hơn và sâu 
hơn về khái niệm CSR, làm tiền đề cho việc nghiên cứu và thực hiện CSR tại Việt Nam, 
bài viết bàn về mặt lý luận của CSR, mang quan điểm của cá nhân tác giả. 
2. Nguồn gốc khái niệm CSR 
Nền tảng triết lý dẫn tới tư tưởng CSR được cho là hình thành trong thế kỷ 18 tại 
Vương Quốc Anh từ công trình kinh điển của Rousseau (1762) (Trần Thị Hiền, 2015). 
Khái niệm “khế ước xã hội” (Rousseau, 1762) hàm ý rằng tất cả các cá nhân đã tình 
nguyện từ bỏ một hoặc một vài lợi ích nhất định để đảm bảo lợi ích lớn hơn cho toàn thể 
xã hội (Crowther và Aras, 2008). Mở rộng ra, các tổ chức hay doanh nghiệp được coi là 
một thực thể của xã hội, đã sử dụng một số nguồn lực của xã hội như lao động, tài 
nguyên thiên nhiên. Vì vậy, các tổ chức hay doanh nghiệp có nghĩa vụ bù đắp và đóng 
góp cho cộng đồng và đặc biệt là các bên liên quan tới lợi ích của doanh nghiệp. 
Cho tới khi hai công trình kinh điển Bản chất của hãng (Coarse, 1937) và Vấn đề 
về chi phí xã hội (Coarse, 1960) ra đời, có thể áp dụng tư tưởng này để giải thích nguyên 
nhân doanh nghiệp ra đời là để sử dụng cơ chế quản trị doanh nghiệp một cách hiệu quả 
để nội hóa chi phí giao dịch do doanh nghiệp phối hợp nguồn lực “nội hóa” có chi phí 
thấp hơn chi phí được quyết định bởi cơ chế giá thị trường. Lý thuyết về chi phí giao dịch 
còn được sử dụng để so sánh hiệu quả của thị trường với hiệu quả của sự can thiệp của 
Chính phủ. Lý thuyết này cho rằng, với những vấn đề của xã hội, hiệu quả từ can thiệp 
của Chính phủ hay hiệu quả do doanh nghiệp tự khắc phục, bên nào lớn hơn, phụ thuộc 
vào chi phí giao dịch. Thị trường sẽ khắc phục “ảnh hưởng ngoại lai” (Coase, 1960) hiệu 
quả hơn Chính phủ khi và chỉ khi chi phí giao dịch ở trên thị trường thấp hơn chi phí giao 
dịch liên quan tới việc tuân thủ thực hiện các quy định của Chính phủ. Có thể áp dụng tư 
tưởng này để giải thích xu hướng doanh nghiệp đưa CSR vào quy trình kinh doanh hàng 
ngày trong mô hình quản trị kinh doanh hiện đại. Nếu doanh nghiệp có thể sử dụng CSR 
như một công cụ để hài hòa lợi ích giữa doanh nghiệp và các nhóm lợi ích, đồng thời 
phục vụ xã hội và bảo vệ môi trường thì có thể suy ra rằng CSR là công cụ quản trị nhằm 
mục đích giảm thiểu chi phí so với sử dụng cơ chế giá trị trường, điều này tiết kiệm chi 
phí cho doanh nghiệp và cho toàn xã hội nói chung. 
3 
Giới nghiên cứu về CSR thường xuyên nhắc đến quan điểm trái chiều của Bowen 
(1953) và Friedman (1970). Bowen (1953) cho rằng doanh nhân phải có nghĩa vụ đối với 
cộng đồng đã hỗ trợ doanh nghiệp. Đáp lại, doanh nghiệp có thể thu được những ảnh 
hưởng tích cực từ việc thực hiện trách nhiệm với xã hội. Tuy nhiên, Friedman (1970) cho 
rằng nhiệm vụ chính yếu và duy nhất của doanh nghiệp là tối đa hóa lợi ích kinh tế vì 
quyền lợi của cổ đông. Đây là hai học giả khơi nguồn cho cuộc tranh luận về CSR có cần 
thiết cho doanh nghiệp hay không. 
3. Khái niệm và định nghĩa CSR 
Theo Kolk (2016), nhiều nỗ lực đã và đang được thực hiện nhằm phân tích các 
thành tố và mối quan hệ trong phạm trù CSR từ khi nó chính thức ra đời từ nửa cuối thế 
kỉ 20. Carroll (2004) với một bài viết mang tính bước ngoặt đã đóng góp một cách hiểu 
sâu sắc về trách nhiệm xã hội của doanh nghiệp (Wood, 2010) khi định nghĩa rằng 
“Trách nhiệm xã hội của doanh nghiệp bao hàm các kì vọng của xã hội về kinh tế, pháp 
luật, đạo đức và thiện nguyện mà một doanh nghiệp cần đáp ứng tại một thời điểm nhất 
định” (Nikolova và Arsić, 2017). 
Trong mô hình kim tự tháp mô tả khái niệm CSR của mình, Carrol chia CSR làm 
bốn miền lần lượt là kinh tế, pháp luật, đạo đức và từ thiện, hàm ý rằng doanh nghiệp 
được coi như một thực thể kinh tế tồn tại trong xã hội, do đó chức năng cơ bản nhất là 
đảm bảo các mục tiêu kinh tế (Wood, 2010). Các miền tiếp theo lần lượt là trách nhiệm 
của doanh nghiệp về mặt pháp luật cần được đáp ứng, sau đó doanh nghiệp đáp ứng trách 
nhiệm về mặt đạo đức và cuối cùng doanh nghiệp còn nguồn lực thì làm thiện nguyện. 
Bốn miền, về kinh tế, pháp luật, đạo đức và thiện nguyện, trong mô hình kim tự 
tháp này được sắp xếp theo thứ tự quan tâm tăng dần, phụ thuộc vào tiềm lực và định 
hướng của công ty. Theo cách giải thích của Carroll (1979), kích cỡ khác nhau và vị trí 
của các miền phản ánh “quy mô so sánh” và trật tự hoàn thành mục tiêu của doanh 
nghiệp, nhưng các mục tiêu này không mang tính chất cộng dồn hoặc loại trừ lẫn nhau 
(not additive, cumulative or mutually exclusive) (Wood, 2010). Mô hình kim tự tháp này 
mô tả một cách trực quan quan điểm của Carrol về các nhiệm vụ quản trị trong nội hàm 
của thuật ngữ CSR, đó là: quản trị để đảm bảo lợi ích kinh tế của doanh nghiệp là trước 
tiên, sau đó là đảm bảo tôn trọng pháp luật, hành vi và hoạt động kinh doanh có đạo đức, 
và thiện nguyện - tức là làm từ thiện tùy tâm hoặc thực hiện các hoạt động tự nguyện. Sau 
này, quan điểm này được nâng cao dần thông qua các công trình của Wartick và Cochran 
(1985) và Wood (2010). Hai công trình này đã cập nhật và mở rộng mô hình CSR của 
Carrol. Wartick và Cochran (1985) bổ sung một số khái niệm để làm mô hình CSR mang 
tính chất logic và chặt chẽ hơn. 
Hai tác giả Wartick và Cochran (1985) đánh giá và tổng hợp những yếu tố được 
coi là thách thức sinh ra từ trách nhiệm của doanh nghiệp về mặt kinh tế cũng như khả 
năng phản hồi trước nhu cầu xã hội. Mô hình CSR của Wartick và Cochran (Hình 2) lần 
lượt thể hiện ba định hướng về từng cá nhân, thể chế và toàn nền kinh tế, và về tổ chức 
cũng như doanh nghiệp. Nguyên tắc được đưa ra dựa trên lý thuyết của Carroll (1979) về 
bốn kì vọng của xã hội ở doanh nghiệp - về kinh tế, pháp luật, đạo đức và thiện nguyện; 
đồng thời dựa trên lý thuyết về khế ước xã hội (Rousseau, 1762) và quan điểm rằng 
doanh nghiệp cần ứng xử như một thực thể đạo đức trong xã hội. Quy trình phản hồi với 
4 
nhu cầu xã hội của doanh nghiệp lần lượt đi qua bốn giai đoạn: phản ứng, tự vệ, thích 
nghi, chủ động đáp ứng nhu cầu xã hội. Cuối cùng, phương thức quản trị trước các vấn đề 
xã hội bao gồm xác định, nhận diện vấn đề, phân tích vấn đề và phản hồi để phát triển. 
Các chính sách này giúp doanh nghiệp có sự chuẩn bị cho những thay đổi bất ngờ về mặt 
xã hội, từ đó quyết định chính sách nào có hiệu quả (Wood, 2010). 
Hình 1. Mô hình CSR của Wartick và Cochran (1985) 
Nguyên tắc Quy trình Chính sách 
Trách nhiệm xã hội của 
doanh nghiệp 
Doanh nghiệp phản hồi với 
nhu cầu xã hội 
Phương thức quản trị trước 
các vấn đề xã hội 
(1) Kinh tế (1) Phản ứng (1) Nhận diện vấn đề 
(2) Luật pháp (2) Tự vệ (2) Phân tích vấn đề 
(3) Đạo đức (3) Thích nghi 
(3) Phản hồi để phát 
triển 
(4) Thiện nguyện (4) Chủ động 
Hướng tới: Hướng tới: Hướng tới: 
(1) Khế ước xã hội của 
doanh nghiệp 
(1) Khả năng phản hồi 
lại các thay đổi của điều 
kiện xã hội 
(1) Giảm thiểu tối đa 
các yếu tố thay đổi bất 
ngờ về mặt xã hội 
(2) Doanh nghiệp như 
một thực thể đạo đức liên 
kết cá nhân và con người 
(2) Cách tiếp cận mang 
tính quản trị đối với các 
phản hồi để phát triển 
(2) Quyết định các 
chính sách xã hội hiệu 
quả 
Định hướng về từng cá 
nhân 
Định hướng về thể chế và 
toàn nền kinh tế 
Định hướng về tổ chức và 
doanh nghiệp 
Kế thừa mô hình của Carroll (1979) và Wartick và Cochran (1985), Wood (1991) 
cho rằng Carrol có thể mô tả chính xác cách thức mà nhà quản trị nhìn nhận về trách 
nhiệm xã hội của doanh nghiệp, nhưng nhà quản trị chưa tính đến sự phức tạp về mặt xã 
hội, và những tác động từ hành động của doanh nghiệp làm ảnh hưởng tới các đối tượng 
trong xã hội (Wood, 2010). Nói cách khác, nhà quản trị phản ứng như thể họ quản trị một 
cách duy lý trong một hệ thống khép kín. Để tiếp tục phát triển mô hình CSR, Wood 
minh họa một quá trình gồm ba giai đoạn: các nguyên tắc về trách nhiệm xã hội (được 
xem như là đầu vào); quá trình phản hồi với nhu cầu xã hội, và cuối cùng là tác động đầu 
ra và ảnh hưởng của thực hiện trách nhiệm xã hội (Hình 3). 
Trong mục nguyên tắc về trách nhiệm xã hội, Wood (1991) đề cập đến tính hợp 
pháp, tức coi doanh nghiệp như một chủ thể kinh tế mang trách nhiệm cộng đồng và định 
hướng quản trị có trách nhiệm. Quá trình của sự phản hồi với nhu cầu xã hội của doanh 
nghiệp, theo Wood (1991), không chỉ là quá trình gồm phản ứng, tự vệ, thích nghi, chủ 
động như của Carroll (1979) hay Wartick và Cochran (1985). Quá trình phản hồi với nhu 
cầu xã hội của doanh nghiệp (Wood, 1991) giúp cụ thể hóa ba nội dung bao gồm phân 
tích môi trường, quản trị các bên liên quan tới lợi ích của doanh nghiệp và quản trị trước 
5 
các vấn đề xã hội. Tác động đầu ra, theo mô hình của Wood, bổ sung cho điểm hạn chế 
trong mô hình CSR ban đầu của Carroll. Mô hình của Carroll không đề cập tới tác động 
đầu ra, trong khi mô hình của Wartick và Cochran chỉ đề cập tới chính sách như là đầu ra. 
Wood (2010) tin rằng kết quả thực hiện (performance) và tác động đầu ra được sinh ra từ 
hành vi và hoạt động của doanh nghiệp. Về ảnh hưởng của thực hiện CSR, Wood đề cập 
tới 3 ảnh hưởng: ảnh hưởng lên con người và tổ chức, ảnh hưởng lên môi trường, và ảnh 
hưởng lên hệ thống xã hội và thể chế. Theo Wood (2010), CSR cho tới lúc này được mở 
rộng sang cả ba cấp độ trách nhiệm: về thể chế và toàn nền kinh tế, về doanh nghiệp và tổ 
chức, và cả về cấp độ cá nhân. 
Hình 2. Mô hình CSR của Wood (2010) 
Nguyên tắc CSR Qúa trình phản hồi 
với nhu cầu xã hội 
 Tác động đầu ra & Ảnh 
hưởng của thực hiện 
CSR 
Tính hợp pháp: 
doanh nghiệp lạm 
dụng quyền lực xã hội 
sẽ mất đi tính hợp 
pháp. 
 Thu thập và sàng lọc 
thông tin: để hiểu và 
phân tích môi trường xã 
hội, chính trị, pháp luật 
và đạo đức. 
 Ảnh hưởng lên con 
người và tổ chức 
Trách nhiệm xã hội: 
doanh nghiệp phải có 
trách nhiệm với kết 
quả đầu ra có mối liên 
hệ trực tiếp và gián 
tiếp với xã hội. 
 Quản trị các bên liên 
đới về lợi ích với 
doanh nghiệp: Tham 
gia tích cực và mang 
tính xây dựng trong 
mối quan hệ với các 
bên liên đới về lợi ích 
với doanh nghiệp. 
 Ảnh hưởng lên môi 
trường tự nhiên và vật 
chất 
Hành động quản trị: 
người quản lý và 
nhân viên của doanh 
nghiệp phải là những 
người ứng xử có đạo 
đức; doanh nghiệp có 
những bộ phận hành 
động có trách nhiệm 
và có đạo đức với xã 
hội. 
 Quản trị trước nhu 
cầu của xã hội: một 
chuỗi các quy trình cho 
phép doanh nghiệp 
nhận diện, phân tích và 
giải quyết các vấn đề 
chính trị, xã hội có ảnh 
hưởng quan trọng tới 
doanh nghiệp. 
 Ảnh hưởng lên hệ thống 
xã hội và thể chế 
Trước nhu cầu tất yếu về phát triển bền vững của thế giới nói chung, nhiều tổ chức 
quốc tế đã và đang nỗ lực cắt nghĩa khái niệm CSR. Hội đồng Doanh nghiệp vì sự Phát 
triển Bền vững Thế giới (1999) định nghĩa rằng: “Trách nhiệm xã hội là cam kết của 
doanh nghiệp ứng xử có đạo đức và đóng góp cho phát triển kinh tế, cải thiện chất lượng 
cuộc sống của người lao động, gia đình của người lao động, cũng như cộng động và xã 
6 
hội nói chung”. Đóng góp cho việc làm rõ khái niệm này, dựa trên văn kiện “Thúc đẩy 
khung lý thuyết của Liên minh Châu Âu về Trách nhiệm xã hội doanh nghiệp”, Ủy ban 
Châu Âu (2002) định nghĩa CSR là “một khái niệm mà qua đó doanh nghiệp lồng ghép 
các mối quan tâm về xã hội và môi trường vào trong hoạt động kinh doanh của doanh 
nghiệp và trong sự tương tác với các bên liên đới với lợi ích của doanh nghiệp trên cơ sở 
tự nguyện”. Dù có nhiều định nghĩa khác nhau, song tựu chung lại, các khái niệm đều 
cho thấy CSR đề cập tới mối quan hệ và sự tương tác giữa doanh nghiệp và các bên liên 
đới về lợi ích với doanh nghiệp trên cơ sở tự nguyện. CSR còn hàm ý như một công cụ 
hướng tới phát triển bền vững của doanh nghiệp cũng như nhữ ...  2007 tạo nên những sự sụp đổ 
lớn trong lịch sử kể từ cuộc Đại Suy Thoái những năm 30 (Stewart, 2008). Cuộc khủng 
hoảng này là một cú sốc mạnh giáng xuống các ngân hàng và tổ chức tài chính khắp nơi 
trên toàn thế giới, tạo ra rủi ro và sự đổ vỡ trên thị trường tài chính liên quốc gia. Một số 
“gã khổng lồ” sụp đổ cùng với những tác động tiêu cực của cuộc suy thoái kinh tế kéo 
theo rất nhiều sự lo lắng về vai trò của doanh nghiệp trong việc chung tay giải quyết các 
thách thức xã hội thông qua các chính sách và công cụ xã hội, môi trường và quản trị 
Có thể giải thích lý do các doanh nghiệp chưa quan tâm đến CSR là do trong thời 
kỳ kinh tế suy thoái, khả năng tài chính của doanh nghiệp hạn hẹp hơn nên họ tiết kiệm 
chi, ưu tiên phân bổ nguồn lực vào những nhu cầu cấp bách hơn. Tuy nhiên, lại có quan 
điểm cho rằng, trong điều kiện thị trường có nhiều bất ổn, một trong những yếu tố giúp 
doanh nghiệp đứng vững trong khủng hoảng tài chính là do CSR. Quan điểm này ủng hộ 
cách giải thích rằng đưa CSR vào trong chiến lược kinh doanh giúp doanh nghiệp lấy 
được thiện chí của các bên liên quan, và duy trì được thiện chí đó. Do đó doanh nghiệp có 
11 
thể chống chịu được không khí ảm đạm trên thị trường tài chính. Có nghĩa là, khi kinh tế 
suy thoái, doanh nghiệp và xã hội trở nên phụ thuộc vào nhau hơn. 
Khi xung đột lợi ích giữa các nhóm có chung lợi ích với doanh nghiệp và cổ đông 
có xu hướng gia tăng, các công ty phải đối mặt với nhiều thách thức khác nhau trong việc 
phát triển và thực hiện chiến lược CSR để đáp ứng nhu cầu đa dạng của các bên. Giải 
thích được cơ chế tác động của CSR lên hoạt động tài chính của doanh nghiệp là căn cứ 
vững chắc để thuyết phục cổ đông, cũng như các nhà quản lý doanh nghiệp về việc nên 
hay không nên theo đuổi chiến lược CSR. Bên cạnh đó, cho tới nay mới hình thành thêm 
bốn hướng nghiên cứu khác nữa về CSR (Wang và các cộng sự, 2016). 
Nghiên cứu về lợi ích và sự phụ thuộc lẫn nhau giữa các nhóm lợi ích. Có nhiều 
nghiên cứu về mối quan hê giữa cổ đông và những nhóm lợi ích của doanh nghiệp. 
Những nghiên cứu về phản ứng của thị trường chứng khoán đối với các hoạt động xã hội 
(Flammer, 2013; Gomulya và Boeker, 2014) thuộc xu hướng nghiên cứu này. Dựa trên tư 
tưởng doanh nghiệp phụng sự lợi ích của cổ đông, những nghiên cứu này hàm ý rằng các 
hoạt động xã hội là lý tưởng khi cổ đông phản ứng một cách tích cực; nhưng khi cổ đông 
phản ứng tiêu cực thì hệ quả có thể xảy ra với doanh nghiệp. Những nghiên cứu tiếp theo 
có thể sẽ không bị bó hẹp với giả định này, mà hướng tới mối tương tác giữa cổ đông và 
các nhóm lợi ích, và làm thế nào để doanh nghiệp giải quyết mối xung đột giữa các nhóm 
lợi ích, có hay không dựa trên giả định rằng quyền lợi của cổ đông được ưu tiên hơn các 
nhóm lợi ích khác. 
Nghiên cứu về những doanh nghiệp mang tính chất “lai ghép” (Almandoz, 2012, 
Pache và Santos, 2013), là những tổ chức điển hình về việc kết hợp tư duy vì phúc lợi xã 
hội của doanh nghiệp phi lợi nhuận và tư duy thương mại của doanh nghiệp vì lợi nhuận, 
ví dụ doanh nghiệp xã hội, có thể được xem như một hướng nghiên cứu mới về CSR. 
Ngoài ra, những vấn đề mang tính chất hành động tổng thể như giảm thiểu tác động của 
hoạt động sản xuất kinh doanh tới môi trường tự nhiên hay doanh nghiệp theo đuổi CSR 
trong khuôn khổ như thế nào phụ thuộc vào lợi ích của các bên liên quan tới lợi ích của 
doanh nghiệp (Howard-Grenville và các tác giả, 2014) cũng là mảng đề tài thú vị. Còn 
tồn tại xung đột giữa các nhóm lợi ích khác nhau, tuy nhiên có rất ít nghiên cứu đưa ra 
hàm ý và gợi ý cách giải quyết những xung đột đó. 
Nghiên cứu về cơ chế và động lực đằng sau doanh nghiệp cam kết CSR – liệu rằng 
doanh nghiệp ưu tiên tuân thủ hay do sức ép cạnh tranh. Để tìm ra động lực dẫn tới 
doanh nghiệp thực hiện CSR, những nghiên cứu về chủ đề này làm nổi bật sự so sánh 
giữa một bên là doanh nghiệp tuân thủ và bên kia là doanh nghiệp tự nguyện do tác động 
bên ngoài như cạnh tranh. Tại quốc gia có quy định về CSR là nghĩa vụ bắt buộc như Ấn 
Độ, doanh nghiệp phải chi hàng năm vào hoạt động CSR bằng 2% lợi nhuận ròng trong 3 
năm trước đó. Quy định này tạo sức ép các doanh nghiệp thông qua những chiến lược 
hoạt động CSR để quản trị công ty. Động lực nằm sau lý do tại sao một doanh nghiệp 
tham gia vào CSR có thể được biểu hiện trong cách mà doanh nghiệp triển khai và thực 
hiện CSR. Động lực đó là chủ đề cho những nghiên cứu tiếp theo về CSR. 
Ngay khi doanh nghiệp đã có một sứ mệnh xã hội rõ ràng, các doanh nghiệp có thể 
khác nhau trong cách thức đo hiệu quả hoạt động. Việc “chăm sóc” một nhóm lợi ích có 
thể ảnh hưởng tới các nhóm lợi ích khác. Với nguồn lực hạn chế, liệu doanh nghiệp có 
12 
nên quan tâm đồng thời tới tất cả các nhóm lợi ích hay không, hay chỉ tập trung vào một 
hai nhóm lợi ích liên quan nhất?. Nếu là lựa chọn thứ hai, thì làm thế nào để xác định đâu 
là nhóm lợi ích liên quan nhất?. Tóm lại, để giúp nhà quản trị trả lời các câu hỏi này, cần 
có những nghiên cứu sâu hơn về cơ chế đánh đổi giữa mục tiêu cạnh tranh trên thị trường 
và những xung đột lợi ích giữa các nhóm khác nhau cũng như các tác động của cơ chế 
đó. 
Nghiên cứu về môi trường thể chế và sự định hình các nguyên tắc CSR. CSR là 
một hiện tượng xã hội. Nó không tồn tại độc lập với bối cảnh thể chế của doanh nghiệp. 
Trong việc nghiên cứu các hoạt động xã hội của doanh nghiệp và ảnh hưởng của nó tới 
doanh nghiệp và các nhóm lợi ích, việc hiểu môi trường thể chế rất quan trọng. Các 
nghiên cứu tiếp theo có thể tập trung vào sự thay đổi quan điểm về CSR theo thời gian 
trong bối cảnh quốc gia. Không giống như các hoạt động đầu tư tài chính, ảnh hưởng của 
CSR tới doanh nghiệp thường được quan sát gián tiếp dựa trên phản ứng của các bên liên 
đới về lợi ích với doanh nghiệp (Barnett, 2007, Wang và các tác giả, 2008). Phản ứng của 
các nhóm lợi ích có thể là tích cực, trung lập hoặc tiêu cực, có thể bị ảnh hưởng trở lại 
bởi vì quan điểm của họ về CSR thay đổi theo thời gian. Ví dụ, ở Mỹ, quan điểm của 
công chúng về CSR trong những năm 1970 đã thay đổi từ chỗ cho là các vấn đề xã hội 
nên được giải quyết bởi chính phủ và cộng đồng thông qua các tổ chức phi lợi nhuận hơn 
là để các doanh nghiệp giải quyết (Friedman, 1970), tới quan điểm phổ biến ngày nay là 
doanh nghiệp nên đóng vai trò quan trọng trong việc giải quyết các vấn đề xã hội vì 
doanh nghiệp là một thực thể xã hội. Sẽ là một đề tài thú vị cho các nghiên cứu trong 
tương lai khi tìm hiểu về các động lực nhà nước tạo ra cho doanh nghiệp tham gia CSR 
và sự thay đổi theo thời gian của động lực đó (Flammer, 2013; Ioannou và Serafeim, 
2015), khi quan điểm và kì vọng của các nhóm lợi ích cũng thay đổi qua từng giai đoạn. 
Trong khi đó, các học giả quốc tế cũng quan tâm hơn tới sự phát triển của CSR ở 
các quốc gia mới nổi do đây là bối cảnh thể chế khác với các nước phát triển. Ví dụ, quá 
trình phát triển về CSR tại các quốc gia mới nổi có tương tự như con đường tại các quốc 
gia phát triển, hay có khác biệt đáng kể do bối cảnh thể chế khác nhau. Những sự kiện, 
những thay đổi trong chính sách hay trong thực tiễn sẽ thúc đẩy hay ngăn cản tiến trình 
phát triển này (Tilcsik và Marquis, 2013, Zhang và Luo, 2013). Với một nền kinh tế toàn 
cầu hóa mang tính chất tương tác ngày càng mạnh mẽ tới các hoạt động xã hội, quan 
điểm về CSR trong các thể chế khác nhau sẽ trùng khớp hay khác biệt?. Liệu các nền 
kinh tế mới nổi hoặc các quốc gia kém phát triển có thể kì vọng về vai trò của doanh 
nghiệp khác nhau trong cách doanh nghiệp cam kết thực hiện CSR? Ví dụ, doanh nghiệp 
tại các quốc gia đang phát triển phải đối diện với kì vọng lớn hơn về trách nhiệm với môi 
trường và bảo tồn tài nguyên thiên nhiên. Tại các quốc gia còn chưa giải quyết được vấn 
đề xóa đói giảm nghèo, quan điểm “khế ước xã hội” có thể thay đổi cơ chế và quá trình 
tham gia giải quyết các vấn đề xã hội của doanh nghiệp. Những sự khác biệt này mang lại 
bối cảnh phong phú cho các đề tài nghiên cứu tiếp theo. 
Các công ty đa quốc gia phải đồng thời giải quyết ngày càng nhiều các vấn đề về 
CSR tại các môi trường thể chế khác nhau (Surroca và các cộng sự, 2013). Hiểu biết sâu 
hơn về những vấn đề này sẽ giúp các nhà quản trị tại các tập đoàn đa quốc gia giải quyết 
những thách thức mà họ phải đối mặt. Ví dụ, một thách thức cụ thể mà doanh nghiệp đa 
quốc gia phải đối mặt là sức mạnh và sự đa dạng của các áp lực của các nhóm lợi ích 
13 
buộc tập đoàn đa quốc gia thực hiện CSR (Gardberg và Fombrun, 2006), làm thế nào để 
họ thỏa mãn các kì vọng khác nhau của những nhóm lợi ích khác nhau. Một số kết quả 
nghiên cứu cho rằng các công ty đa quốc gia đã phản ứng lại với các áp lực của các nhóm 
lợi ích ở nước sở tại bằng cách chuyển các hoạt động thiếu trách nhiệm xã hội sang công 
ty con tại quốc gia có ít áp lực về CSR (Surroca và các cộng sự, 2013). Sẽ đáng lo khi 
việc kêu gọi CSR có thể dẫn đến sự dịch chuyển các hành vi thiếu trách nhiệm xã hội từ 
quốc gia này sang quốc gia khác. Do đó, các nghiên cứu trong tương lai có thể đưa ra các 
giải pháp cho công ty đa quốc gia để giải quyết áp lực gia tăng từ các môi trường thể chế 
khác nhau, giữa nước chủ nhà và nước sở tại, cũng như thị trường sơ cấp và thứ cấp. Điều 
này cần tới những nghiên cứu về thực tiễn hoạt động của tập đoàn đa quốc gia ảnh hưởng 
như thế nào tới thực hiện các mục tiêu của họ ở nước sở tại. 
Vai trò của cá nhân trong CSR. Trong khi hầu hết các nghiên cứu về CSR được 
tiếp cận ở cấp độ tổ chức, có một mảng lý thuyết mới nổi nghiên cứu về vai trò của các 
nhân. Ví du, Rodell và Lynch (2016) đưa ra vấn đề tự nguyện lao động, và liệu những nỗ 
lực cá nhân như thế được khuyến khích hay bị kì thị. Tương tự, việc cá nhân nhận thức 
như thế nào về hoạt động từ thiện của doanh nghiệp, đặc biệt trong giai đoạn doanh 
nghiệp khó khăn về tài chính và việc làm không ổn định rất ít được biết đến. CSR có thể 
trở thành một cơ chế mạnh mẽ cho sự tham gia của nhân viên và doanh nghiệp để xây 
dựng lại sức mạnh cá nhân và xã hội trong những cộng đồng bị ảnh hưởng thiên tai (Van 
der Vegt và các tác giả, 2015). Những hoạt động này có thể có ý nghĩa cá nhân như đem 
lại niềm tin cá nhân đang làm điều có ích cho xã hội hay làm tăng sự thỏa mãn trong công 
việc của cá nhân đó. Trách nhiệm xã hội mạnh mẽ cũng có thể đóng vai trò là động lực 
thúc đẩy nhân viên có cam kết cao hơn, trung thành hơn với công ty và có mục đích đóng 
góp rõ ràng hơn vào lợi ích của công ty. 
Những nghiên cứu trước về CSR xem xét ảnh hưởng của đặc điểm của nhà quản lý 
lên nhận thức và cam kết CSR của cá nhân nhân viên như công trình của Sharma, 2000. 
Những công trình sau đó nghiên cứu những hành vi thiếu đạo đức của doanh nghiệp từ 
quan điểm của những người điều hành, người quản lý đứng đầu, tập trung vào các chủ đề 
như ưu tiên người quản lý (Cullen và các tác giả, 2004), thiết lập mục tiêu (Schweitzer và 
các tác giả, 2004), thành viên hội đồng quản trị kiêm nhiệm (Kang, 2008) hay bất bình 
đẳng giới (Cumming và các tác giả, 2015). Tuy nhiên, vẫn còn thiếu những nghiên cứu 
về nhận thức và động cơ khiến cho các nhóm lợi ích đánh giá hoạt động xã hội của doanh 
nghiệp khác nhau. Nó được thúc đẩy bởi lợi nhuận hay giá trị nhân đạo (Koh và các tác 
giả, 2014), hay cam kết giải quyết thách thức xã hội của doanh nghiệp? Các tổ chức làm 
thế nào để giao tiếp hiệu quả với các bên liên đới về hoạt động CSR của doanh nghiệp 
(Crilly và các tác giả, 2016)? Đó là những vấn đề nghiên cứu còn chưa được giải quyết. 
Việc tiếp tục nghiên cứu tìm ra câu trả lời cho các câu hỏi này sẽ mang đến một sự đánh 
giá sâu hơn về ảnh hưởng của CSR tới cả cá nhân và tổ chức. 
7. Kết luận 
Các nước tiên tiến đã trải qua một nửa thế kỷ nghiên cứu và phát triển khái niệm 
CSR. Cho tới ngày nay giới khoa học hàn lâm vẫn chưa đi đến thống nhất về các mối 
quan hệ giữa các thành tố trong phạm trù CSR cũng như chưa thể tìm ra một lý thuyết 
14 
chung nhất để giải thích cho sự vận động của các thành tố này. Do đó, CSR là một lĩnh 
vực nghiên cứu thú vị. Từ lợi ích CSR mang đến cho các doanh nghiệp ở các nước phát 
triển, khái niệm này ngày càng được cộng đồng doanh nghiệp quốc tế đón nhận, đưa vào 
triển khai trong thực tiễn. Khái niệm này mới được du nhập về Việt Nam được khoảng 
một thập kỷ nay. Do là người đi sau vận dụng khái niệm CSR vào Việt Nam, các học giả 
Việt Nam có thể dựa trên sự dẫn dắt của các học giả quốc tế đi trước, các kết quả nghiên 
cứu về CSR và kinh nghiệm thực hiện CSR trong thực tiễn tại các doanh nghiệp để đi tìm 
phiên bản CSR phù hợp với bối cảnh Việt Nam. Đó cũng là trách nhiệm của nhà khoa 
học nghiên cứu về CSR ở Việt Nam./. 
Một số tài liệu tham khảo 
1. ALMANDOZ, J. 2012. Arriving at the starting line: The impact of community and 
financial logics on new banking ventures. Academy of Management Journal, 55, 1381-
1406. 
2. BARNETT, M. L. 2007. Stakeholder influence capacity and the variability of financial 
returns to corporate social responsibility. Academy of Management Review, 32, 794-816. 
3. BOWEN, H. R. 1953. Social Responsibility of the Businessman, New York, Harper & 
Row. 
4. CARROLL, A. B. 1979. A three-dimentional conceptual model of corporate 
performance. Academy of Management Review, 4, 497-505. 
5. CARROLL, A. B. 2004. Managing ethically with global stakeholders: A present and 
future challenge. The Academy of Management Executive, 18, 114-120. 
6. COASE, R. H. 1960. The Problem of Social Cost. The Journal of Law and Economics, 3, 
1-44. 
7. FREEMAN, E. 1984. Strategic Management: A stakeholder approach. Boston: Pitman, 
46. 
8. FRIEDMAN, M. 1970. The social responsibility of business is to increase its profits. The 
New York Times Magazine. 
9. GARDBERG, N. A. & FOMBRUN, C. J. 2006. Corporate citizenship: Creating 
intangible assets across institutional environments. Academy of Management Review, 31, 
329-346. 
10. KOLK, A. 2016. The social responsibility of international business: From ethics and the 
environment to CSR and sustainable development. Journal of World Business, 51, 23-34. 
11. TRẦN THỊ HIỀN 2015. Thực hiện Trách nhiệm xã hội doanh nghiệp và Kết quả tài 
chính doanh nghiệp: Lý thuyết và bằng chứng thực nghiệm tại các tập đoàn đa quốc gia 
trong cuộc khủng hoảng tài chính toàn cầu gần đây. Luận án Tiến sĩ, Trường Kinh 
doanh, Đại học Southampton, Anh. 
12. TRẦN THỊ HIỀN & NGUYỄN THỊ THẢO. 2017. Xu hướng lựa chọn các bên liên đới 
về lợi ích trong thực hiện trách nhiệm xã hội của các doanh nghiệp Việt Nam. Tạp chí 
Nghiên cứu Kinh tế. Viện Kinh tế, Viện Hàn lâm Khoa học Xã hội Việt Nam. Số 10 
(473). 
13. WANG, H., TONG, L., TAKEUCHI, R. & GEORGE, G. 2016. Corporate Social 
Responsibility: an Overview and New Research Directions. Academy of Management 
Journal, 59, 534-544. 
14. WARTICK, S. L. & COCHRAN, P. L. 1985. The evolution of the corporate social 
performance model. Academy of Management Review, 10, 758-769. 
15 
15. WOOD, D. J. 2010. Measuring corporate social performance: A review. International 
Journal of Management Reviews, 12, 50-84.