Xây dựng mô hình kế toán trách nhiệm tại các doanh nghiệp sản xuất thép trên địa bàn tỉnh Thái Nguyên

Trần Đình Tuấn và Đtg Tạp chí KHOA HỌC & CÔNG NGHỆ 117(03): 195 - 201 
195 
XÂY DỰNG MÔ HÌNH KẾ TOÁN TRÁCH NHIỆM TẠI CÁC DOANH NGHIỆP 
SẢN XUẤT THÉP TRÊN ĐỊA BÀN TỈNH THÁI NGUYÊN 
Trần Đình Tuấn*, Nguyễn Thị Nga, Nguyễn Trọng Nghĩa 
& Quản trị Kinh doanh – ĐH Thái Nguyên 
TÓM TẮT 
Nền kinh tế Việt Nam đang trong giai đoạn chuyển đổi và hội nhập nền kinh tế thế giới, trƣớc tình 
hình đó, các doanh nghiệp Việt Nam nói chung và các doanh nghiệp sản xuất thép trên địa bàn tỉnh 
Thái Nguyên nói riêng, đang đứng trƣớc nhiều cơ hội và thách thức. Chính vì vậy, các doanh 
nghiệp sản xuất thép trên địa bàn tỉnh Thái Nguyên phải sử dụng những công cụ quản lý hiện đại 
và hiệu quả. Bài viết này nghiên cứu xây dựng mô hình kế toán trách nhiệm trong các doanh nghiệp 
sản xuất thép trên địa bàn tỉnh Thái Nguyên với các nội dung: (i) Xây dựng các trung tâm trách 
nhiệm; (ii) Xây dựng hệ thống chỉ tiêu, phƣơng pháp đánh giá trung tâm trách nhiệm; (iii) Xây dựng 
hệ thống báo cáo đánh giá trung tâm trách nhiệm. 
Từ khóa: kế toán, trách nhiệm, trung tâm trách nhiệm, doanh nghiệp, sản xuất thép. 
ĐẶT VẤN ĐỀ* 
. 
Nếu nhƣ không đạt đƣợc mục tiêu thì 
doanh nghiệp phải xác định 
 sẽ phải chịu trách nhiệm. Hoặc 
ngƣợc lại, kết quả thực tế đạt đƣợc cao 
hơn mục tiêu đề ra thì nhà quản lý phải xác 
định đƣợc những làm nên thành 
công này . Nhƣ vậy, nếu 
không có trách nhiệm, các nhà quản lý sẽ 
không thể nào kiểm soát đƣợc các hoạt động 
kinh doanh và không thể đảm bảo thực hiện 
hiệu quả các mục tiêu kinh doanh.
. Kế toán quản trị đã có 
những tiến bộ nhanh chóng kể từ khi Chiến 
tranh thế giới thứ II và trở thành một công cụ 
quản lý hiệu quả cho các nhà quản trị doanh 
nghiệp. Kế toán trách nhiệm là một nội dung 
cơ bản của kế toán quản trị. Kế toán quản trị 
sử dụng hệ thống kế toán trách nhiệm để phân 
loại cấu trúc tổ chức thành các trung tâm 
*
 Tel: 0912 039920, E-mail: trantuankt@gmail.com 
trách nhiệm, trên cơ sở đó đánh giá kết quả 
của từng bộ phận dựa trên trách nhiệm đƣợc 
giao của bộ phận đó. Đặc biệt, kế toán trách 
nhiệm phù hợp với doanh nghiệp, công ty có 
quy mô lớn và cơ cấu tổ chức phân cấp, phân 
quyền.
. 
ĐẶC ĐIỂM HOẠT ĐỘNG SẢN XUẤT 
KINH DOANH CỦA CÁC DOANH 
NGHIỆP SẢN XUẤT THÉP TRÊN ĐỊA 
BÀN TỈNH THÁI NGUYÊN 
Thép là ngành sản xuất công nghiệp chủ
Trần Đình Tuấn và Đtg Tạp chí KHOA HỌC & CÔNG NGHỆ 117(03): 195 - 201 
196 
các doanh nghiệp sản xuất thép trên địa bàn 
tỉnh Thái Nguyên có một số đặc điểm về hoạt 
động sản xuất kinh doanh nổi bật nhƣ sau: 
- Về tổ chức bộ máy quản lý: Do các doanh 
nghiệp sản xuất thép có qui mô lớn nên tổ 
chức bộ máy quản lý cũng đƣợc chia thành 
nhiều bộ phận, nhiều nhà máy, xí nghiệp trực 
thuộc Ví dụ nhƣ tại Công ty Cổ phần Gang 
thép Thái Nguyên là Công ty đa ngành, đa 
nghề với 19 đơn vị trực thuộc (13 đơn vị 
thành viên, 5 chi nhánh tiêu thụ sản phẩm, 1 
Ban quản lý dự án) và 8 đơn vị tham gia góp 
vốn. Do vậy, Công ty Cổ phần Gang thép 
Thái Nguyên tổ bộ máy quản lý theo mô hình 
trực tuyến chức năng. Các Nhà máy, Xí 
nghiệp, Mỏ, Chi nhánh chịu sự lãnh đạo của 
các Phó tổng giám đốc Công ty
2.1). 
Nhìn vào sơ đồ, doanh nghiệp sản xuất thép 
đƣợc chia làm nhiều bộ phận và mỗi bộ phận 
phải chịu trách nhiệm về một nội dung cụ thể. 
Đây là một trong những thuận lợi lớn để có 
thể tiến hành xây dựng mô hình kế toán trách 
nhiệm tại các doanh nghiệp thép. 
- Về qui trình công nghệ: các doanh nghiệp 
sản xuất thép có quy trình công nghệ sản xuất 
phức tạp kiểu liên tục, quá trình sản xuất sản 
phẩm qua nhiều giai đoạn (bƣớc) chế biến nối 
tiếp nhau theo một trình tự nhất định, không 
thể đảo ngƣợc, mỗi bƣớc chế biến ra một loạt 
bán thành phẩm. Bán thành phẩm của nhà 
máy/xí nghiệp này là đối tƣợng chế biến của 
n
. 
Sơ đồ 1. Tổ chức bộ máy quản lý tại Công ty Cổ phần Gang Thép Thái Nguyên 
Phòng 
KTTK 
- TC 
Phòng 
quản 
lý thiết 
bị 
Phòng 
kế 
hoạch 
KD 
Ban 
quản 
lý dự 
án 
Phòng 
Kỹ 
thuật 
Tổng Giám đốc Công ty 
Gang thép Thái Nguyên 
Phòng 
Tổ 
chức 
LĐ 
Phòng 
KCS 
Phòng 
Bảo vệ 
- tự vệ 
P.Tổng Giám 
đốc kỹ thuật 
Nhà máy, xí nghiệp, chi nhánh trực thuộc 
Đại hội cổ đông Công ty 
Gang thép Thái Nguyên 
Hội đồng Quản trị Công ty 
Gang thép Thái Nguyên 
Ban Kiểm 
soát 
P.Tổng Giám 
đốc dự án 
P.Tổng Giám 
đốc kinh doanh 
Kế toán 
trƣởng 
P.Tổng Giám 
đốc sản xuất 
(Nguồn: Phòng TCLĐ TISCO) 
Trần Đình Tuấn và Đtg Tạp chí KHOA HỌC & CÔNG NGHỆ 117(03): 195 - 201 
197 
Sơ đồ 2. Dây chuyền công nghệ luyện kim Công ty Cổ phần Gang thép Thái Nguyên 
Trong sơ đồ trên, mỗi một loại nguyên liệu, 
bán thành phẩm đều do một nhà máy, xí 
nghiệp đảm nhận nhƣ quặng sắt đƣợc khai 
thác tại các mỏ sắt Trại Cau, mỏ sắt Phúc 
Ninh, mỏ sắt Ngƣờm Cháng; than mỡ đƣợc 
khai thác tại Mỏ than Phấn Mễ; Luyện gang 
đƣợc thực hiện tại Nhà máy Luyện gang; 
Luyện cốc đƣợc thực hiện tại Nhà máy Cốc 
Hóa; Phôi thép đƣợc sản xuất tại Nhà máy 
Luyện thép; Nhà máy Cán thép Lƣu Xá sẽ sản 
xuất ra các loại sản phẩm nhƣ thép dây, thép 
góc, thép chữ C, thép chữ I, thép thanh tròn; 
Nhà máy Cán thép Thái Nguyên sản xuất ra 
thép cuộn, thép thanh vằn,... Từ qui trình sản 
xuất đặt ra yêu cầu nhà quản trị phải xác định 
giá chuyển nhƣợng nội bộ hợp lý để có thể thực 
hiện đƣợc mục tiêu chung của doanh nghiệp. 
- Về đặc điểm sản phẩm và tiêu thụ sản phẩm: 
Qua khảo sát các doanh nghiệp sản xuất thép 
tạo ra nhiều loại sản phẩm khác nhau trong 
quá trình sản xuất nhƣ thép cuộn, các loại 
thép hình, thép thanh Việc tiêu thụ các sản 
phẩm thép cũng đƣợc các doanh nghiệp thực 
hiện bố trí thành các cửa hàng, chi nhánh 
trong đó có cả cửa hàng, chi nhánh có tổ chức 
kế toán, có cửa hàng, chi nhánh hạch toán phụ 
thuộc không tổ chức kế toán riêng. 
Tóm lại, các doanh nghiệp sản xuất thép trên 
địa bàn tỉnh Thái Nguyên đƣợc tổ chức theo 
mô hình công ty đa ngành có quy mô lớn, cơ 
Than mỡ Luyện cốc
 Quặng sắt Trợ dung
Thép phế Luyện gang Oxy 
Trợ dung Gang lỏng 
Oxy 
Oxy Lò điện Lò thổi 
Lò LF Lò LF 
Máy đúc liên tục 4 dòng Máy đúc liên tục 4 dòng 
Phôi thép 
Các nhà máy cán thép 
Sản phẩm thép cán 
(Nguồn: Phòng Kỹ thuật TISCO) 
Trần Đình Tuấn và Đtg Tạp chí KHOA HỌC & CÔNG NGHỆ 117(03): 195 - 201 
198 
cấu kinh doanh phức tạp, có các Công ty, Xí 
nghiệp trực thuộc, các văn phòng, chi nhánh, 
đại lý khắp trên cả nƣớc, do đó yêu cầu đặt ra 
với nhà quản trị phải phân cấp kinh doanh, 
phân cấp trong quyền hành quản lý. 
XÂY DỰNG MÔ HÌNH KẾ TOÁN 
TRÁCH NHIỆM TẠI CÁC DOANH 
NGHIỆP SẢN XUẤT THÉP TRÊN ĐỊA 
BÀN TỈNH THÁI NGUYÊN 
Kế toán trách nhiệm là một nội dung cơ bản 
của kế toán quản trị, dựa trên cơ sở lý thuyết 
và nhu cầu về quản lý, nhằm đo lƣờng, kiểm 
soát và đánh giá kết quả của các bộ phận. [1] 
Qua khảo sát, tại Tập đoàn Sắt Thép Hà Bắc 
Hebei Iron and Steel Group – xếp vị trí thứ 
hai trên toàn thế giới: việc tổ chức kế toán 
trách nhiệm tại công ty đã đƣợc thực hiện từ 
lâu. Tập đoàn đã thông qua một loạt các kỹ 
thuật của kế toán quản trị bao gồm chi phí 
mục tiêu, kế toán trách nhiệm, dự toán linh 
hoạt, giá chuyển giao nội bộ,... Tập đoàn đã 
phân thành các trung tâm trách nhiệm, trong 
mỗi trung tâm trách nhiệm là chia nhỏ thành 
các tầng trách nhiệm. Ví dụ nhƣ trung tâm chi 
phí đƣợc chia thành 4 tầng: Tầng 1 là 13 nhà 
máy sản xuất, tầng 2 là phòng sản xuất, tầng 3 
là các nhóm làm việc và tầng 4 là cá nhân 
ngƣời lao động. Giá chuyển nhƣợng nội bộ 
cũng đƣợc thiết lập cho các loại sản phẩm 
khác nhau để tạo điều kiện đánh giá hiệu quả 
của mỗi nhà máy nhƣ một trung tâm lợi 
nhuận độc lập. Kinh nghiệm tại tập đoàn này 
đã cho thấy rằng hệ thống kế toán trách nhiệm 
là một công cụ hiệu quả để kiểm soát chi phí 
cho Tập đoàn nói riêng và các công ty thép tại 
Trung Quốc nói chung. [4] 
Trong khi đó, qua tìm hiểu thực tế tại các 
doanh nghiệp sản xuất thép trên địa bàn tỉnh 
Thái Nguyên nhận thấy các doanh nghiệp này 
có mô hình doanh nghiệp rất phù hợp để tổ 
chức kế toán trách nhiệm. Tuy nhiên, tổ chức 
kế toán trách nhiệm tại các công ty trên vẫn là 
một lĩnh vực khá mới mẻ. Do vậy, việc tổ chức 
kế toán trách nhiệm tại các doanh nghiệp này là 
cần thiết và có tính thực tiễn cao. 
Xây dựng các trung tâm trách nhiệm và hệ 
thống chỉ tiêu, phƣơng pháp đánh giá các 
trung tâm trách nhiệm 
Trung tâm trách nhiệm là một bộ phận trong 
một tổ chức hoạt động của nhà quản trị bộ 
phận chịu trách nhiệm về toàn bộ hoạt động 
của bộ phận mình quản lý đối với nhà quản trị 
cấp cao. Căn cứ vào đặc điểm tổ chức bộ máy 
hoạt động của từng doanh nghiệp và đặc điểm 
hoạt động sản xuất kinh doanh của các doanh 
nghiệp thép trên địa bàn tỉnh Thái Nguyên thì 
có thể đƣợc chia làm bốn loại trung tâm: 
Trung tâm trách nhiệm chi phí, trung tâm 
trách nhiệm doanh thu, trung tâm trách nhiệm 
lợi nhuận, trung tâm trách nhiệm đầu tƣ và 
trung tâm phân tích, xử lý thông tin đa chiều. 
Trong đó, trung tâm doanh thu không đƣợc 
tách biệt mà ghép chung với trung tâm lợi 
nhuận vì việc khuyến khích tạo ra doanh thu 
cũng là làm tăng lợi nhuận của công ty [1]. 
Xây dựng hệ thống báo cáo đánh giá trung 
tâm trách nhiệm 
Hệ thống báo cáo kế toán trách nhiệm là 
phƣơng tiện quan trọng để cung cấp thông tin, 
đánh giá các trung tâm trách nhiệm trong một 
công ty, xác định trách nhiệm cụ thể của các 
nhà quản trị đối với từng bộ phận mà mình 
quản lý. Trƣờng hợp
: 
Báo cáo đánh giá trách nhiệm của Trung tâm 
đầu tư 
Theo sơ đồ 3, để đánh giá trách nhiệm của 
trung tâm đầu tƣ các nhà quản trị thƣờng sử 
dụng chỉ tiêu ROI và RI. 
Báo cáo đánh giá trách nhiệm của Trung tâm 
chi phí 
Chỉ tiêu đánh giá trách nhiệm của trung tâm 
chi phí là chênh lệch giữa các khoản mục chi 
phí thực tế so với chi phí dự toán (hoặc chi 
phí kế hoạch, chi phí định mức) đã đƣợc xây 
dựng trƣớc khi bƣớc vào giai đoạn sản xuất 
kinh doanh. 
Trần Đình Tuấn và Đtg Tạp chí KHOA HỌC & CÔNG NGHỆ 117(03): 195 - 201 
199 
Sơ đồ 3. Xây dựng trung tâm trách nhiệm và hệ thống chỉ tiêu đánh giá các trung tâm trách nhiệm 
tại Công ty CP Gang Thép Thái Nguyên 
Bảng 1. Báo cáo phân tích hiệu quả sử dụng vốn 
Chỉ tiêu Đvt Kế hoạch Thực hiện Chênh lệch 
1. Tài sản 
2. Doanh thu 
3. Lợi nhuận 
4. Tỷ suất lợi nhuận 
5. ROI 
6. RI 
Bảng 2. Báo cáo trách nhiệm của các phòng, ban 
Nội dung Định mức Thực tế Chênh lệch 
1. Chi phí Phòng Kỹ thuật 
2. Chi phí Phòng Kế hoạch kinh doanh 
- Đối với trung tâm chi phí là nhà máy, phân xƣởng sản xuất: 
- Đối với trung tâm chi phí là bộ phận phòng, ban: Căn cứ vào định mức chi phí cho từng 
phòng ban, kế toán sẽ lập báo cáo trách nhiệm của các phòng ban. 
Các đơn vị có thể căn cứ vào chi phí định mức và chi phí thực tế phát sinh cho từng sản 
phẩm/từng phân xƣởng sản xuất để lập báo cáo trách nhiệm theo khoản mục chi phí cấu tạo nên 
giá thành sản phẩm. 
Cấp quản lý Ngƣời quản lý Loại trung tâm 
trách nhiệm 
Công ty Tổng Giám đốc TT đầu tƣ 
Phòng ban Trƣởng phòng TT chi phí 
Nhà máy, xí 
nghiệp 
Giám đốc nhà 
máy/ xí nghiệp 
TT Chi phí 
Chi nhánh, Cửa 
hàng 
Trƣởng chi 
nhánh, cửa 
hàng 
TT Doanh thu/ 
TT Lợi nhuận 
Hệ thống chỉ tiêu 
đánh giá 
- ROI 
- RI 
- Chênh lệch CP 
- Cơ cấu CP 
- CP dự toán 
- CP thực tế 
- Chênh lệch CP 
- Doanh thu 
- Tỷ suất LN/DT 
Công ty Giám đốc trung 
tâm 
TT phân tích, 
xử lý thông tin 
đa chiều 
- Phân tích chênh lệch giữa 
thực tế và KH 
- Ra QĐ điều tiết các CL 
lớn 
Trần Đình Tuấn và Đtg Tạp chí KHOA HỌC & CÔNG NGHỆ 117(03): 195 - 201 
200 
Bảng 3. Báo cáo trách nhiệm chi phí sản xuất của phân xưởng cán 
Sản phẩm: Thép thanh vằn 
Chỉ tiêu 
1 tấn thép Tổng chi phí 
Định 
mức 
Thực 
tế 
Chênh 
lệch 
Định 
mức 
Thực 
tế 
Chênh 
lệch 
1. Chi phí NVL trực tiếp 
 - Phôi thép 
 - Dầu FO 
 - Động lực 
 - Oxy 
 - Gas 
 - Khí nén 
 - Cáp thép 
 - Dây buộc 
2. Chi phí nhân công trực tiếp 
3. Chi phí sản xuất chung 
 - CP nhiên liệu (than) 
 - CP sửa chữa TSCĐ 
(que hàn, bu lông) 
 - CP dụng cụ (Đá mài) 
 - CP khấu hao TSCĐ 
 - CP dịch vụ mua ngoài 
 - CP khác bằng tiền 
Tổng cộng 
Bảng 4. Báo cáo trách nhiệm chi phí sản xuất theo từng danh điểm sản phẩm 
S
T
T 
Tên SP 
Mã 
số 
Đ
V
T 
Sản lƣợng sản xuất CPSX 1 tấn SP Tổng CP sản xuất 
Định 
mức 
Thực 
tế 
Chênh 
lệch 
Định 
mức 
Thực 
tế 
Chênh 
lệch 
Định 
mức 
Thực 
tế 
Chênh 
lệch 
1 Thép thanh D10 
2 Thép thanh vằn D12 
3 Thép thanh vằn D14 
4 Thép thanh vằn D16 
5 Thép dây 
6  
 Tổng cộng 
Bảng 5. Báo cáo trách nhiệm của cửa hàng 
STT Chỉ tiêu 
Sản phẩm 
Toàn cửa 
hàng 
Thép 
thanh 
D10 
Thép 
thanh vằn 
D12 
Thép 
thanh vằn 
D14 
1 Doanh thu thuần 
2 Biến phí 
3 Lợi nhuận góp (1-2) 
4 Định phí bộ phận 
5 Lợi nhuận bộ phận (3-4) 
6 Định phí chung 
7 Lợi nhuận thuần 
Ngoài ra, các đơn vị có thể căn cứ vào chi phí định mức và chi phí thực tế phát sinh cho các loại 
sản phẩm của nhà máy, xí nghiệp sẽ lập báo cáo trách nhiệm theo từng danh điểm thành phẩm 
cho toàn bộ nhà máy. Từ đó, nhà máy/ xí nghiệp sẽ có cái nhìn tổng quát cho từng phân xƣởng, 
từng sản phẩm do các cá nhân hoặc phân xƣởng phụ trách. 
Trần Đình Tuấn và Đtg Tạp chí KHOA HỌC & CÔNG NGHỆ 117(03): 195 - 201 
201 
Báo cáo đánh giá trách nhiệm của Trung tâm 
doanh thu rung tâm lợi nhuận 
Báo cáo trách nhiệm của trung tâm doanh 
thu/trung tâm lợi nhuận đƣợc thiết kế theo 
từng sản phẩm. Chịu trách nhiệm các báo cáo 
này là cửa hàng trƣởng. Mẫu báo cáo của 
trung tâm doanh thu, trung tâm lợi nhuận có 
thể đƣợc thiết kế nhƣ sau: 
KẾT LUẬN 
Kế toán trách nhiệm là một lĩnh vực 
mới mẻ đối với các doanh nghiệp sản xuất nói 
chung và doanh nghiệp sản xuất thép nói 
riêng tại Việt Nam. Việc xây dựng mô hình 
kế toán trách nhiệm tại các doanh nghiệp sản 
xuất thép trên địa bàn tỉnh Thái Nguyên là 
cần thiết trong giai đoạn phát triển kinh tế 
hiện nay. Bài viết đã phản ánh khách quan 
những kết quả đạt đƣợc cũng nhƣ những vấn 
đề tồn tại, từ đó xây dựng mô hình kế toán 
trách nhiệm tại các doanh nghiệp sản xuất 
thép trên địa bàn tỉnh Thái Nguyên. Với kết 
quả này, hy vọng các doanh nghiệp sản xuất 
thép trên địa bàn tỉnh 
. 
TÀI LIỆU THAM KHẢO 
1. Phan Đức Dũng (2009), Kế toán quản trị, Nxb 
Thống kê 
2. Nguyễn Ngọc Quang (2011), Kế toán quản trị 
doanh nghiệp, Nxb . 
3. Nguyễn Xuân Trƣờng (2008), Kế toán trách 
nhiệm – vũ khí của công ty lớn, 
doanhnhan360.com.vn 
4. Z. JunLin and Zengbia – Yu, Responsibility cost 
control system in China: a case of management 
accounting application, Management Accounting 
Research. 
5. Báo cáo kế toán quản trị của Công ty Cổ phần 
Gang thép Thái Nguyên 
SUMMARY 
ESTABLISHMENT OF RESPONSIBILITY ACCOUNTING MODEL 
OF STEEL COMPANIES IN THAI NGUYEN PROVINCE 
Tran Dinh Tuan
*
, Nguyen Thi Nga, Nguyen Trong Nghia 
College of Economics and Business Administration - TNU 
Vietnam economy is in transition and integration of the world economy, with the current situation, 
Vietnam companies in general and steel companies in Thai Nguyen province in particular has 
faced opportunities and challenges. Therefore, steel companies in Thai Nguyen province need to 
be provided modern and efficient management tools. By this reason, this article has established 
responsibility accounting model of steel companies in Thai Nguyen province, in all three aspects: 
(i) Establishment of responsibility centres; (ii) Targets system and responsibility centres evaluation 
method; (iii) Establishment of evaluation and report system of responsibility centres. 
Ngày nhận bài:30/11/2013; Ngày phản biện:15/12/2013; Ngày duyệt đăng:17/3/2014 
Phản biện khoa học: TS. Đỗ Thị Thúy Phương – Trường Đại học Kinh tế & Quản trị Kinh doanh - ĐHTN 
*
 Tel: 0912 039920, E-mail: trantuankt@gmail.com