An ninh nguồn nước và những thách thức đối với an ninh nguồn nước ở Việt Nam

Tạp chí khoa học biến đổi khí hậu
Số 8 - Tháng 12/2018 
41
AN NINH NGUỒN NƯỚC VÀ NHỮNG THÁCH THỨC 
ĐỐI VỚI AN NINH NGUỒN NƯỚC Ở VIỆT NAM
Bùi Đức Hiếu, Tạ Đình Thi, Huỳnh Thị Lan Hương, Đào Minh Trang
Bộ Tài nguyên và Môi trường
Ngày nhận bài: 14/10/2018; ngày chuyển phản biện: 15/10/2018; ngày chấp nhận đăng: 14/11/2018
Tóm tắt: Sự suy giảm và thiếu nguồn tài nguyên nước không chỉ đe dọa sức khỏe, năng lực sản xuất của 
con người mà còn là một trong những nguyên nhân gây ra những xung đột và chiến tranh. An ninh nguồn 
nước trong bối cảnh biến đổi khí hậu đặt ra nhiều thách thức đối với tiến trình phát triển bền vững của Việt 
Nam. Dựa trên các nghiên cứu về tài nguyên nước đã được thực hiện, bài báo đánh giá tổng quan các vấn 
đề về an ninh nguồn nước trên thế giới và ở Việt Nam cũng như những thách thức của biến đổi khí hậu đến 
an ninh nguồn nước. Các kết quả cho thấy Việt Nam đang phải đối mặt với nhiều vấn đề mất an ninh nguồn 
nước khác nhau. Bài báo cũng đề cập đến thực trạng ít những công trình khoa học nghiên cứu có hệ thống 
về an ninh nguồn nước, tạo nên những khoảng trống tri thức trong lĩnh vực này và đề xuất các hướng nghiên 
cứu cần được tăng cường để nhận dạng những vấn đề về nguồn nước trong hiện tại và tương lai.
Từ khóa: An ninh nguồn nước, thách thức, Việt Nam.
1. Mở đầu
Nước là phần thiết yếu của cuộc sống, là 
nhu cầu căn bản và nền tảng cho các hoạt động 
của hệ sinh thái và xã hội. Bên cạnh đó, nước 
cũng là một trong những nguyên nhân quan 
trọng gây ra những xung đột, đe dọa an ninh 
của con người và môi trường [8]. Nước và các 
công trình liên quan có thể trở thành cả mục 
tiêu lẫn phương tiện của chiến tranh, ví dụ: Các 
đập thủy điện và hệ thống tưới tiêu, các cống 
chống mặn và các hệ thống cấp thoát nước đã 
là mục tiêu đánh phá trong các cuộc chiến. Việc 
tìm cách để tiếp cận với nguồn nước hay việc 
kiểm soát các nguồn nước chính trong các tranh 
chấp về kinh tế, chính trị, cũng là nguyên nhân 
dẫn đến các cuộc xung đột, chiến tranh.
An ninh nguồn nước (ANNN) ở Việt Nam 
được coi là một vấn đề nổi cộm trong các vấn 
đề an ninh phi truyền thống, đặc biệt trong bối 
cảnh biến đổi khí hậu (BĐKH) hiện nay; vấn đề 
này đang là một trong các mối nguy, ảnh hưởng 
đến các mục tiêu phát triển ở nước ta. Tài 
Liên hệ tác giả: Bùi Đức Hiếu
Email: duchieucect@gmail.com
nguyên nước (TNN) ở Việt Nam được xếp vào 
loại trung bình trên thế giới, trong khi đó nguồn 
nước phân bố không đồng đều. Cùng với đó, sự 
gia tăng dân số, việc khai thác, sử dụng TNN thời 
gian qua ở Việt Nam cũng tạo ra nhiều sức ép, 
đe dọa ANNN quốc gia.
Xuất phát từ yêu cầu nêu trên, bài báo xác 
định những vấn đề cần phải tiếp tục nghiên cứu, 
làm rõ về ANNN ở Việt Nam, đặc biệt là trong 
bối cảnh BĐKH.
2. Giới thiệu chung về an ninh nguồn nước
ANNN là năng lực của một cộng đồng có thể 
tiếp cận bền vững và an toàn tới lượng nước đầy 
đủ về số lượng, đảm bảo về chất lượng cho việc 
duy trì sinh kế, sức khỏe và phát triển kinh tế - xã 
hội; cho việc bảo vệ trước ô nhiễm môi trường 
nước và thiên tai liên quan đến nước và bảo tồn 
các hệ sinh thái trong trạng thái khí hậu ôn hòa 
và sự ổn định chính trị.
ANNN [9] là trạng thái thể hiện khả năng 
của con người có thể tiếp cận một cách bền 
vững và an toàn tới một lượng đủ nước ở chất 
lượng chấp nhận được đảm bảo sinh kế, phát 
triển kinh tế bền vững, đảm bảo hòa bình, ổn 
định chính trị, đồng thời đảm bảo nguồn nước 
42 Tạp chí khoa học biến đổi khí hậu
Số 8 - Tháng 12/2018
không bị ô nhiễm, ít bị ảnh hưởng bởi thiên tai 
liên quan đến nước và các hệ sinh thái được bảo 
tồn. Định nghĩa này hàm ý rằng, nước cần được 
quản lý một cách bền vững trong chu trình vận 
hành, đồng thời phải được quan tâm, quản lý 
trong tất cả các ngành, lĩnh vực của đời sống xã 
hội; góp phần phát triển kinh tế - xã hội (KT-
XH), nâng cao sức chống chịu của xã hội trước 
các tác động môi trường; không làm ảnh hưởng 
đến các thế hệ loài người, hệ sinh thái ở tương 
lai. Việc đạt được trạng thái ANNN cần sự phân 
bổ nguồn nước một cách công bằng, hiệu quả 
và minh bạch giữa các đối tượng sử dụng nước 
để các đối tượng được đáp ứng những yêu cầu 
cơ bản, ít nhất ở một lượng đủ nước, với chi phí 
hợp lý, không bị ô nhiễm, không có mầm bệnh; 
là cơ sở hạn chế những mâu thuẫn hay xung đột 
có thể nảy sinh. Khái niệm này được áp dụng ở 
tất cả các cấp độ, từ cá nhân, hộ gia đình và cộng 
đồng đến địa phương, vùng miền, quốc gia, khu 
vực và quốc tế.
Trong khi đó, hướng đến các cộng đồng sử dụng 
nước, WaterAid (2012) định nghĩa ANNN là “Có thể 
sử dụng nguồn nước đảm bảo về số lượng và chất 
lượng cho những nhu cầu căn bản của con người, 
sinh kế ở quy mô nhỏ và các dịch vụ hệ sinh thái ở 
địa phương, cùng với đó là khả năng quản lý rủi ro 
từ các thiên tai liên quan đến nước”.
Báo cáo đánh giá cho vùng Châu Á - Thái Bình 
Dương [7] đã sử dụng 5 chỉ thị kết hợp trong 
một chỉ số ANNN: Các nhu cầu căn bản, sản xuất 
lương thực, các yếu tố môi trường, quản lý rủi 
ro và tính độc lập; để đánh giá mức độ ANNN 
cho 46 quốc gia có những điều kiện TNN và mức 
độ phát triển khác nhau.
Có thể thấy, do có nhiều định nghĩa khác 
nhau về ANNN nên những phương pháp đánh 
giá ANNN cũng rất đa dạng, đề cập đến những 
khía cạnh khác nhau của ANNN. Các nghiên cứu 
về ANNN sẽ được phân tích ở phần tiếp theo, 
trên cơ sở đó, xác định những vấn đề cần đi sâu 
nghiên cứu trong lĩnh vực này.
3. Tổng quan các nghiên cứu về an ninh nguồn 
nước
3.1. Các nghiên cứu ngoài nước
Tiêu biểu cho các nghiên cứu về ANNN là Báo 
cáo đo lường ANNN [6] đánh giá năm khía cạnh 
then chốt của ANNN gồm: ANNN hộ gia đình, 
ANNN đô thị, ANNN môi trường, ANNN kinh 
tế và ANNN trong thích ứng với BĐKH. Việc xác 
định năm khía cạnh then chốt này nhằm mục 
tiêu cung cấp đầy đủ thông tin để đưa ra các 
quyết định hoặc đánh giá các kết quả trong lĩnh 
vực TNN. Báo cáo nhằm hướng đến nhiều khía 
cạnh sử dụng nước trong đời sống và sinh kế 
của người dân, trong đó, xác định mục tiêu giảm 
nghèo và vai trò quản lý nhà nước là các quan 
điểm xuyên suốt trong từng khía cạnh:
- ANNN hộ gia đình: Đánh giá việc đáp ứng 
nhu cầu sử dụng nước ở cấp độ hộ gia đình. 
ANNN hộ gia đình là nền tảng thiết yếu cho 
những nỗ lực xóa nghèo và hỗ trợ phát triển 
kinh tế.
- ANNN kinh tế: Đánh giá việc đáp ứng nhu 
cầu sử dụng nước trong sản xuất lương thực, 
cung cấp năng lượng cho các ngành công nghiệp, 
làm mát các nhà máy sản xuất năng lượng,...; 
việc sử dụng nước trong các ngành, lĩnh vực này 
luôn có mối quan hệ hữu cơ, tác động qua lại 
lẫn nhau.
- ANNN đô thị: Đánh giá các cách thức tạo ra 
dịch vụ, cơ chế quản lý nước để hỗ trợ các thành 
phố nhạy cảm về nước, năng động và đáng sống. 
An ninh nước đô thị là một chỉ số đánh giá về 
mức độ đáng sống của các thành phố và đô thị. 
- ANNN môi trường: Đánh giá mức độ sạch 
của các dòng sông và đo lường tiến trình khôi 
phục sức sống cho các dòng sông và hệ sinh thái 
trên quy mô quốc gia và khu vực.
- ANNN trong thích ứng với BĐKH: Đánh giá 
khả năng chống chịu trước các hiểm họa liên 
quan tới nước. Cụ thể, mức độ bất định và rủi ro 
liên quan đến TNN ngày càng tăng do dao động 
khí hậu và BĐKH, do đó, cần đánh giá khả năng 
chống chịu và phục hồi của các cộng đồng trước 
những thay đổi này, nhất là các hiểm họa liên 
quan tới nước.
Trong đó, khía cạnh then chốt thứ năm 
(ANNN trong thích ứng với BĐKH) đánh giá tiến 
triển trong việc xây dựng các cộng đồng chống 
chịu cao, có khả năng thích nghi với thay đổi. 
Đây là một chỉ báo tổng hợp bao gồm phần đánh 
giá ba loại hình thảm họa liên quan tới nước - lũ 
lụt và bão, hạn hán, nước biển dâng do bão và lũ 
lụt ven biển - bằng cách đánh giá:
+ Mức độ phơi bày (ví dụ mật độ dân số, tốc 
độ tăng trưởng);
Tạp chí khoa học biến đổi khí hậu
Số 8 - Tháng 12/2018 
43
+ Tính dễ tổn thương của dân cư (ví dụ tỷ lệ 
nghèo khổ, sử dụng đất);
+ Năng lực ứng phó cứng (ví dụ như phát 
triển hệ thống viễn thông);
+ Năng lực ứng phó mềm (ví dụ tỷ lệ biết 
chữ).
Trong bài báo này, ANNN tổng thể của một 
quốc gia được đánh giá dựa trên kết quả tổng 
hợp của năm khía cạnh then chốt, được đo theo 
thang bậc từ 1 tới 5.
Có thể nhận thấy, phương pháp đánh giá 
theo năm khía cạnh then chốt của ANNN do 
ADB đề xuất là khá toàn diện, tuy nhiên, việc kết 
hợp nhiều phương diện khác nhau chỉ phù hợp 
cho việc đánh giá ở cấp độ quốc gia. Cũng chính 
vì có nhiều phương diện khác nhau như vậy mà 
các chỉ số trong mỗi khía cạnh thường ít, chưa 
đủ để đánh giá sâu sắc vấn đề ANNN liên quan 
đến khía cạnh đó.
Cụ thể hơn ở cấp độ quốc gia, nghiên cứu về 
phân tích và đánh giá ANNN đối với Trung Quốc 
của Yong Jiang (2015) đã chỉ ra rằng, Trung Quốc 
hiện đang phải đối mặt với tình trạng khan hiếm 
nước ngày càng tăng, đe dọa nghiêm trọng đến 
sự phát triển KT-XH và phát triển bền vững của 
đất nước này. Các yếu tố ảnh hưởng tới ANNN 
của Trung Quốc là: Tỷ lệ nước bình quân đầu 
người thấp (khoảng 2.068m3, trong khi mức 
bình quân của thế giới là 6.016m3); nhu cầu sử 
dụng nước ngày càng gia tăng, trong đó, nông 
nghiệp là ngành sử dụng lượng nước lớn nhất. 
Đứng trước thực trạng này, các vấn đề quản lý 
nước đã nhận được sự chú ý rất lớn từ Chính 
phủ Trung Quốc; Chính phủ đã thông qua nhiều 
chính sách để giải quyết vấn đề nước.
Trong đánh giá ANNN ở cấp độ lưu vực sông 
của Xiaoli Jia (2015), ANNN được đánh giá thông 
qua 3 nhóm thành phần: Chỉ số tài nguyên nước 
(TNN), chỉ số môi trường nước và chỉ số kinh tế 
- xã hội. Tác giả sử dụng các chỉ số nhằm đánh 
giá và xác định các yếu tố ảnh hưởng đến ANNN. 
15 chỉ tiêu được lựa chọn để thiết lập một đánh 
giá tổng hợp về ANNN ở lưu vực sông Hoàng Hà. 
Các chỉ tiêu bao gồm: 
- Hợp phần TNN: Hệ số nguồn nước tự nhiên 
(tổng lượng nước/tổng lượng mưa), dòng chảy 
trung bình năm, chỉ số mô-đun dòng chảy ngầm, 
chỉ số mật độ tài TNN, chỉ số sử dụng TNN, chỉ 
số cân bằng cung - cầu TNN, lượng nước/đầu 
người;
- Hợp phần môi trường nước: Mức độ ô 
nhiễm của lượng nước chảy vào sông, phần diện 
tích khai thác quá mức TNN ngầm;
- Hợp phần KT-XH: Mức độ khai thác nước 
mặt, mức độ khai thác nước ngầm, tổng lượng 
tiêu dùng nước trên tổng thu nhập quốc nội, 
tổng lượng tiêu dùng nước trên sản phẩm đầu 
ra công nghiệp; tỷ lệ dân số (gồm cả đô thị và 
nông thôn) được tiếp cận với nước sạch đạt tiêu 
chuẩn.
Cụ thể hơn nghiên cứu của ADB, nghiên 
cứu của Xiaoli Jia đã đưa ra bộ chỉ số cụ thể để 
đánh giá ANNN cho các tỉnh thuộc lưu vực sông 
Hoàng Hà của Trung Quốc, tuy nhiên, đa phần 
các chỉ số này hướng đến các vấn đề kỹ thuật về 
cấp thoát nước, do đó, khó có thể áp dụng khi 
muốn tính đến tác động của BĐKH đến ANNN.
Các nghiên cứu ở trên đã phân tích các vấn 
đề liên quan đến ANNN ở các quy mô không gian 
khác nhau, qua đó có thể thấy những vấn đề đặt 
ra đối với ANNN và yêu cầu đảm bảo ANNN ở cả 
hiện tại và tương lai.
3.2. Các nghiên cứu trong nước
Lê Bắc Huỳnh (2013) đã nghiên cứu tầm quan 
trọng của nước và đảm bảo ANNN đối với phát 
triển kinh tế, khái quát hóa hiện trạng suy kiệt 
và thoái hóa nguồn nước, nguy cơ mất ANNN 
tại Việt Nam. Nghiên cứu đã cho thấy, TNN của 
Việt Nam thuộc loại trung bình trên thế giới và 
tiềm ẩn nhiều yếu tố kém bền vững. Nếu chỉ xét 
lượng nước trên lưu vực sông vào mùa khô thì 
Việt Nam thuộc vào nhóm phải đối mặt với tình 
trạng thiếu nước; đồng thời tác giả cũng chỉ ra 
một số khu vực như Đông Nam Bộ, Nam Trung 
Bộ, Tây Nguyên thuộc loại khan hiếm nước.
Phạm Thành Dung (2014) đã trình bày 4 nguy 
cơ thách thức đối với ANNN tại Việt Nam, bao 
gồm: (i) Lượng nước trên lãnh thổ Việt Nam 
tương đối dồi dào nhưng 60% bắt nguồn ở 
ngoài lãnh thổ Việt Nam. Việc sử dụng nguồn 
nước để phát triển KT-XH của các nước thượng 
nguồn các con sông như sông Hồng, sông Cửu 
Long đã và đang gây khó khăn, bất lợi đối với 
Việt Nam do các đập thủy điện lớn nhỏ đã, đang 
và sẽ xây dựng tại Trung Quốc, Lào, Campuchia; 
gây giảm sút nguồn nước, nguồn lợi thủy sản, 
phù sa, hệ sinh thái, đối với Việt Nam. Mặt 
44 Tạp chí khoa học biến đổi khí hậu
Số 8 - Tháng 12/2018
khác, tổng lượng nước mưa của Việt Nam là 
cao nhưng phân bố không đồng đều theo thời 
gian (thừa nước ở mùa mưa lũ nhưng lại thiếu 
nước và khô hạn vào mùa kiệt) và theo không 
gian (vùng đồng bằng sông Hồng và sông Cửu 
Long có lượng nước dồi dào nhưng các vùng 
duyên hải ven biển lại thiếu nước, nhất là ven 
biển Nam Trung Bộ, trong đó tập trung nhiều 
tại Ninh Thuận, Bình Thuận); từ đó dẫn đến việc 
xuất hiện chênh lệch cung và cầu, thừa và thiếu 
giữa các vùng miền, ở các khoảng thời gian khác 
nhau, gây bất lợi lớn đối với việc quản lý, điều 
tiết sử dụng có hiệu quả nguồn nước ở Việt 
Nam; (ii) BĐKH đã và đang đe dọa nghiêm trọng 
đến TNN; (iii) Chất lượng nguồn nước đang có 
nguy cơ suy giảm nghiêm trọng, TNN Việt Nam 
đang trên đà suy thoái, thiếu hụt không chỉ về số 
lượng mà cả về chất lượng nước; nguyên nhân 
do áp lực tăng dân số, phát triển công nghiệp, 
nông nghiệp, đảm bảo an ninh năng lượng, an 
ninh lương thực, trong đó công tác là quản 
lý nhà nước về KT-XH thiếu đồng bộ, kém hiệu 
quả trong đó có quản lý về TNN; (iv) Nhu cầu sử 
dụng nước ở Việt Nam ngày càng tăng cao, do 
áp lực phát triển KT-XH, dân số tăng cùng với 
nhu cầu chất lượng cuộc sống nâng lên cả về vật 
chất và tinh thần; trong khi đó, TNN suy giảm cả 
về số lượng và chất lượng; năm 1990, nhu cầu 
nước cho dân dụng và công nghiệp của nước 
ta là khoảng 50 tỷ m3/năm, năm 2010 tăng lên 
72 tỷ m3/năm; dự báo đến năm 2020 sẽ là 
80 tỷ m3/năm; khối lượng, nhu cầu về nước theo 
dự báo này chiếm 11% tổng TNN hoặc 29% TNN 
nội địa ở nước ta.
Vũ Trọng Hồng (2015) đã chỉ ra 7 thách thức 
nổi bật của ANNN ở Việt Nam bao gồm: (i) Sự 
mất cân bằng giữa nhu cầu dùng nước và khả 
năng trữ nước; (ii) Sự phụ thuộc vào nguồn nước 
các con sông bên ngoài lãnh thổ; (iii) Việt Nam 
chưa xây dựng được Chiến lược sử dụng nước; 
(iv) Thiếu sự hài hòa trong sử dụng nguồn nước 
giữa các cấp, các ngành, lĩnh vực (Trung ương 
- địa phương, địa phương - địa phương, địa 
phương - doanh nghiệp); (v) Tác động của thiên 
tai và BĐKH; (vi) Ý chí chủ quan của đại đa số 
người dân cho rằng “nước là của trời cho, là vô 
tận”; (vii) Phát triển kinh tế và xu thế hội nhập. 
Nghiên cứu cũng cho rằng ANNN Việt Nam đang 
chịu sức ép rất lớn từ những thách thức cả chủ 
quan và khách quan. Nhiệm vụ của cả xã hội là 
phải chung tay bảo vệ, tiết kiệm nước, đồng thời 
tăng cường quản lý, phân bổ hiệu quả, đảm bảo 
duy trì nguồn nước ổn định cho mục tiêu phát 
triển bền vững.
Nghiên cứu của Tạ Đình Thi và nnk (2017) đã 
đề cập đến nhiều vấn đề liên quan đến ANNN 
ở Việt Nam. Ở lưu vực sông Mê Công, các đập 
thủy điện, công trình cấp nước đã và sẽ được 
xây dựng ở những quốc gia thượng nguồn sẽ là 
một mối đe họa với TNN, tài nguyên thủy sản, 
hiện trạng bùn cát, hệ sinh thái,... ở Việt Nam. 
Tại đồng bằng sông Hồng, vùng hạ lưu đã xuất 
hiện những dấu hiệu ô nhiễm trong khi các biện 
pháp xử lý và khắc phục xuyên quốc gia vẫn còn 
khá hạn chế. Hơn nữa, BĐKH không chỉ còn là 
lời cảnh báo mà còn là một thách thức thực tế 
đe dọa TNN của Việt Nam. Do những ảnh hưởng 
của các điều kiện thời tiết cực đoan, tình trạng 
hạn hán và xâm nhập mặn ở 13 tỉnh thuộc đồng 
bằng sông Cửu Long vào năm 2016 được xem 
là đợt hạn khắc nghiệt nhất trong 100 năm trở 
lại đây ở Việt Nam. Ở Tây Nguyên, nước trong 
các hồ và các hệ thống thủy lợi trở nên cạn kiệt. 
Trong khi đó, hai đợt lũ vào cuối tháng 11 và 
giữa tháng 12 năm 2016 ở các tỉnh duyên hải 
miền Trung đã gây thiệt hại lớn về người và tài 
sản.
Nghiên cứu của Huỳnh Thị Lan Hương (2015) 
về những tác động của BĐKH đến TNN ở Quảng 
Ngãi theo các kịch bản BĐKH đã chỉ ra như sau:
- Lượng mưa ở Quảng Ngãi giảm (mức giảm 
mạnh hơn ở các khu vực miền núi và trung du) 
sẽ làm giảm nguồn nước;
- Bốc hơi tiềm năng tăng (mức tăng mạnh 
hơn ở các khu vực miền núi và trung du) do đó 
cũng có khả năng làm giảm nguồn nước và gia 
tăng nguy cơ hạn hán;
- Dòng chảy tại các trạm trên địa bàn tỉnh 
Quảng Ngãi sẽ gia tăng có khả năng gây xói lở;
- Diện tích ngập ở Quảng Ngãi có thể gia 
tăng đáng kể, đặc biệt ở các huyện Bình Sơn, 
Sơn Tịnh, Tư Nghĩa, Nghĩa Hành, Mộ Đức và Đức 
Phổ.
Các nghiên cứu trong nước đang dừng lại ở 
mức nêu vấn đề, chỉ ra những vấn đề có thể đe 
dọa thực trạng ANNN, chưa đánh giá cụ thể mức 
độ hay tính chất của ANNN. Cũng đã có những 
nghiên cứu sâu hơn, tuy không đề cập trực tiếp 
Tạp chí khoa học biến đổi khí hậu
Số 8 - Tháng 12/2018 
45
đến ANNN nhưng đưa ra những kết quả cụ thể 
hơn về các vấn đề liên quan đến TNN, cả trong 
hiện tại và trong bối cảnh BĐKH.
Tóm lại, việc đánh giá ANNN được thực hiện 
khá phổ biến trên thế giới ở những quy mô 
không gian khác nhau. Các hướng nghiên cứu 
trên thế giới đã đưa ra những giải pháp khác 
nhau nhằm đảm bảo ANNN, tuy nhiên chưa 
có các giải pháp tính đến những tác động của 
BĐKH, đặc biệt là còn thiếu các bộ chỉ số để có 
thể xác định các giải pháp cụ thể nhằm đảm bảo 
ANNN cả hiện tại và tương lai. Trong khi đó, các 
nghiên cứu ở trong nước về vấn đề này còn rất 
hạn chế, đặc biệt rất ít nghiên cứu liên quan 
trực tiếp đến vấn đề ANNN, chủ yếu là những 
nghiên cứu liên quan đến những khía cạnh khác 
nhau của ANNN và chưa tách bạch cụ thể vấn đề 
ANNN trong nghiên cứu. Đa số các nghiên cứu 
ở trong nước mới chỉ dừng ở mức nêu vấn đề 
và những thách thức đối với ANNN ở Việt Nam. 
Những nghiên cứu khác đã cũng đưa ra được 
các tác động của BĐKH đến TNN, nhưng chưa 
có các kết luận về các ảnh hưởng của BĐKH đến 
ANNN ở Việt Nam. Đây cũng sẽ là vấn đề mà các 
nghiên cứu trong nước cần tập trung giải quyết, 
nhất là với những thay đổi khí hậu và tài nguyên 
nước đang hiện hữu ở Việt Nam.
4. Những thách thức đối với ANNN tại Việt 
Nam
Việt Nam có nguồn nước phụ thuộc vào bên 
ngoài lãnh thổ, thống kê cho thấy, có tới 63% 
tổng lượng dòng chảy sông ngòi của Việt Nam 
đến từ các nước láng giềng; riêng với lưu vực 
sông Mê Công, tỷ lệ này chiếm trên 90% (Bộ Tài 
nguyên và Môi trường, 2012), thực tế này khiến 
Việt Nam khó có thể chủ động trong quản lý 
và khai thác tài nguyên nước cho các tiểu vùng 
trong nước, đặc biệt trong bối cảnh các quốc 
gia thượng nguồn tích cực triển khai các công 
trình thủy điện lớn, các dự án chuyển nước và 
lấy nước như hiện nay. Bên cạnh đó, theo Chiến 
lược phát triển thủy lợi Việt Nam đến năm 2020, 
lượng nước được cấp chủ động từ các hồ chứa 
chỉ chiếm tỷ lệ khiêm tốn, số còn lại trông chờ 
vào lượng mưa và nguồn cung từ các con sông 
thông qua hệ thống trạm bơm. Đáng chú ý là 
nhiều sông lớn của Việt Nam hiện đang trong 
tình trạng suy giảm nguồn nước. Việc xây nhiều 
hồ chứa ở phía thượng nguồn của bốn con sông 
lớn bắt nguồn từ các quốc gia láng giềng, gồm: 
Sông Mê Công, sông Hồng, sông Mã và sông Cả 
đang khiến lượng nước chảy về hạ nguồn của 
Việt Nam bị suy giảm mạnh, nước sông cũng 
mất đi một lượng phù sa lớn.
Việc chia sẻ một cách hài hòa trong sử dụng 
nguồn nước giữa các cấp, các bên (Trung ương 
với địa phương, địa phương với địa phương, và 
địa phương với doanh nghiệp) cũng là vấn đề 
đáng suy ngẫm. Trường hợp trên báo chí gần đây 
thông tin việc Ủy ban nhân dân tỉnh Đồng Nai 
đang xin ý kiến cơ quan có thẩm quyền lấn một 
phần sông Đồng Nai để xây dựng khu thương 
mại ven sông và gặp phải sự phản ứng của dư 
luận có thể coi là một trong những câu chuyện 
điển hình về thách thức trong chia sẻ nguồn 
nước. Các ý kiến phản đối cho rằng, ngoài việc 
cảnh quan sông bị tác động thì hai địa phương 
ở phía hạ du là Bình Dương và Thành phố Hồ 
chí Minh sẽ phải hứng chịu những hậu quả nhãn 
tiền một khi dự án tiếp tục được thực thi như: 
Xói lở bờ, lượng nước sụt giảm, các trạm bơm 
ven sông khó khăn khi lấy nước, môi trường hạ 
du thay đổi. Đôi khi, xung đột lợi ích sử dụng 
nước xảy ra giữa các địa phương hoặc giữa địa 
phương với doanh nghiệp thủy điện còn diễn ra 
khá căng thẳng, dai dẳng, trong đó câu chuyện 
tranh chấp nguồn nước giữa Đà Nẵng và Quảng 
Nam cũng có thể coi là một vụ việc điển hình.
Tác động của thiên tai và BĐKH cũng là một 
trong những nhân tố quan trọng khiến an ninh 
nguồn nước bị đe dọa. Theo nghiên cứu của dự 
án về Tác động của BĐKH lên TNN và các giải 
pháp thích ứng của Việt Nam do Cơ quan phát 
triển quốc tế Đan Mạch (DANIDA) tài trợ đã chỉ 
ra một số tác động của BĐKH đến các lưu vực 
song chính của Việt Nam, đó là: Sông Hồng và 
sông Thái Bình, đến năm 2100 mặn xâm nhập 
sâu thêm vào đất liền từ 3km đến 9km. Ngoài ra, 
hiện tượng suy thoái đất diễn ra nhanh dưới tác 
động của BĐKH, nước biển dâng, trong đó tình 
trạng sa mạc hóa ở các tỉnh Nam Trung Bộ và sụt 
lún làm ngập lụt vùng đồng bằng sông Cửu Long 
ảnh hưởng lớn đến tình hình phát triển kinh tế 
- xã hội. Nhiều dòng sông bị ô nhiễm nặng nề, 
chất lượng nước ngày càng xấu đi do chất thải 
hữu cơ và vô cơ, dư lượng thuốc hóa học dùng 
trong nông nghiệp, rừng bị chặt phá trái phép, 
46 Tạp chí khoa học biến đổi khí hậu
Số 8 - Tháng 12/2018
làm thủy điện,... làm hạn chế việc điều tiết 
nguồn nước. Dự báo, đồng bằng sông Cửu Long 
có 828 nghìn ha đất bị nhiễm mặn; vùng trung 
du và miền núi Bắc Bộ có gần 2,3 triệu ha bị suy 
thoái, có nguy cơ trượt lở; vùng duyên hải Nam 
Trung Bộ có gần 56 nghìn ha đất bị nhiễm mặn, 
759 nghìn ha bị hoang hóa, sa mạc hóa trong 
những thập kỷ tới.
Phát triển kinh tế - xã hội cũng được xem là 
một trong những tác nhân gây sụt giảm và suy 
thoái nguồn nước. Hầu hết các lĩnh vực phát 
triển đều gia tăng nhu cầu sử dụng nước, đặc 
biệt là quá trình xây mới các khu công nghiệp, 
khu đô thị, khu kinh tế, Cũng chính chủ trương 
đô thị hóa đã “góp phần” bê tông hóa không 
ít những khu đất, hồ ao vốn giúp thẩm thấu, 
tích trữ nước thành các khu dịch vụ, trung tâm 
thương mại, Theo số liệu thống kê, nhu cầu 
nước cho sản xuất và tiêu dùng tăng nhanh, 
nếu như năm 1990 khoảng 50 tỷ m3/năm, thì 
đến năm 2010 khoảng 72 tỷ m3/năm và dự báo 
nhu cầu nước đến năm 2020 là 80 tỷ m3/năm. 
Lượng mưa hằng năm khá cao nhưng phân bổ 
không đồng đều theo không gian và thời gian. 
Điển hình như nơi mưa nhiều như vùng Bạch 
Mã (Thừa Thiên - Huế) lên đến 8.000mm/năm, 
trong khi đó khu vực Phan Rang (Ninh Thuận), 
Phan Rí (Bình Thuận) lượng mưa chỉ từ 400 đến 
700mm/năm.
Cuối cùng, thách thức thuộc về ý chí chủ 
quan của đại đa số người dân cho rằng “nước 
là của trời cho, là vô tận”. Không ít người vẫn 
lầm tưởng Việt Nam là quốc gia giàu nước, tuy 
nhiên, Việt Nam chỉ là quốc gia dồi dào về nước 
khi xét riêng tổng lượng nước hàng năm (bao 
gồm trên 60% nguồn nước mặt - tương ứng 
trên 500 tỷ m3 - bắt nguồn từ nước ngoài và 
trên 300 tỷ m3 được sản sinh trên lãnh thổ Việt 
Nam). Tuy nhiên, theo tiêu chí đánh giá của 
Hội Tài nguyên nước Quốc tế, quốc gia nào có 
lượng nước bình quân đầu người dưới 4.000 
m3/người/ năm là quốc gia thiếu nước, thì nếu 
tính riêng lượng tài nguyên nước mặt sản sinh 
trên lãnh thổ thì ở thời điểm hiện tại, Việt Nam 
đã là quốc gia thiếu nước và sẽ gặp rất nhiều 
thách thức về tài nguyên nước trong tương 
lai gần. Nguy hiểm hơn, ý thức chủ quan sai 
lầm về sự dồi dào của tài nguyên nước đã dẫn 
đến sự lãng phí quá mức nguồn nước trong 
sinh hoạt và sản xuất. Cho đến nay, công nghệ 
tưới trong nông nghiệp của Việt Nam vẫn chủ 
yếu là tưới tràn, trong khi từ lâu, các tổ chức 
thế giới đã đưa ra khuyến cáo mạnh mẽ về 
cách thức tưới tiết kiệm theo kiểu tưới rãnh, 
tưới nhỏ giọt, tưới phun. Nhiều kiến nghị xây 
dựng những nhà máy xử lý nước thải riêng cho 
từng khu vực nhằm tái sử dụng nguồn nước 
này cũng vẫn chưa được hiện thực hóa khiến 
nguồn nước tiếp tục bị lạm dụng một cách lãng 
phí. Có thể nhận thấy, ANNN Việt Nam đang 
chịu sức ép rất lớn từ những thách thức mang 
tính khách quan và chủ quan. Dự báo về nguy 
cơ thiếu nước trong thế kỷ 21 của các tổ chức 
quốc tế đối với Việt Nam không còn quá xa xôi 
mà nguy cơ ấy đã gõ cửa và đặt ngay trước 
mắt. Nhiệm vụ của cả xã hội là phải chung tay 
bảo vệ, tiết kiệm nước, đồng thời tăng cường 
quản lý, phân bổ hiệu quả, đảm bảo duy trì 
nguồn nước ổn định cho mục tiêu phát triển 
bền vững. Trong khi đó về mặt chính sách, Việt 
Nam chưa xây dựng được Chiến lược sử dụng 
nước nên dẫn đến việc khai thác, sử dụng TNN 
chưa được kiểm soát. 
5. Kết luận
Có thể nhận thấy, các nghiên cứu quốc tế đã 
đề cập đến những phương pháp khá cụ thể để 
đánh giá ANNN, trong khi đó, các nghiên cứu 
ở trong nước mới chỉ dừng lại ở mức nêu lên 
các thách thức đối với ANNN ở Việt Nam. Đặc 
biệt, hiện chưa có những nghiên cứu đánh giá 
cụ thể tình hình ANNN trong bối cảnh BĐKH. Do 
đó, những hướng nghiên cứu sau cần được đẩy 
mạnh:
- Xác định được các yếu tố ảnh hưởng và 
phương pháp đánh giá ANNN phù hợp với điều 
kiện Việt Nam;
- Đánh giá mức độ ANNN trong các điều kiện 
hiện tại và điều kiện BĐKH;
- Đề xuất được các giải pháp đảm bảo ANNN 
trong điều kiện hiện tại và điều kiện BĐKH.
Tạp chí khoa học biến đổi khí hậu
Số 8 - Tháng 12/2018 
47
Tài liệu tham khảo
Tiếng Việt
1. Phạm Thành Dung (2014), An ninh nguồn nước - vấn đề an ninh phi truyền thống, Tạp chí Giáo dục 
lý luận số 220.
2. Vũ Trọng Hồng (2015), An ninh nguồn nước - 7 thách thức nổi bật, Bản tin Chính sách Tài nguyên - 
Môi trường - Phát triển bền vững, số 18, quý 2, trang 3-4.
3. Lê Bắc Huỳnh (2013), Suy giảm tài nguyên nước và nguy cơ mất an ninh nguồn nước ở Việt Nam, 
Tạp chí Nhịp cầu Trí thức, số 4, NXB Chính trị Quốc Gia.
4. Huỳnh Thị Lan Hương (2015), Nghiên cứu những tác động biến đổi khí hậu đối với tỉnh Quảng 
Ngãi; các giải pháp thích ứng và ứng phó, Báo cáo đề tài nghiên cứu khoa học và công nghệ tỉnh 
Quảng Ngãi. 
5. Tạ Đình Thi và nnk (2017), An ninh tài nguyên nước trong bối cảnh biến đổi khí hậu ở Việt Nam, Tạp 
chí Khoa học Biến đổi khí hậu, Số 3 năm 2017.
6. ADB (2013), Triển vọng phát triển nước Châu Á 2013 - Đánh giá an ninh nước tại Châu Á - Thái Bình 
Dương.
Tiếng Anh
7. GWP (2014), Proceedings from the GWP workshop: Assessing water security with appropriate 
 indicators.
8. Florence Lozet and Kim Edou (2013), Water and Environmental Security for Conflict Prevention in 
Times of Climate Change.
9. UNW (2013), Water Security & the Global Water Agenda A UN-Water Analytical Brief.
10. WaterAid (2012), Water security framework.
11. Xiaoli Jia, Chunhui Li, Yanpeng Cai, Xuan Wang and Lian Sun (2015), An improved method for 
 integrated water security assessment in the Yellow River basin, China.
12. Yong Jiang (2015), China’s water security: Current status, emerging challenges and future 
 prospects, Environmental Science & Policy 54 (2015) 106-125.
WATER SECURITY AND CHALLENGES TO WATER SECURITY IN VIET NAM
Bui Duc Hieu, Ta Dinh Thi, Huynh Thi Lan Huong, Dao Minh Trang
Ministry of Natural Resources and Environment
Received: 14/10/2018; Accepted: 14/11/2018
Abstract: Water depletion and scarcity not only threaten human health and production capacity but 
also causes conflicts and wars. In the context of climate change, water is becoming a security problem in 
Viet Nam. This paper reviews water security problems in the world and in Viet Nam as well as challgenges 
caused by climate change to water security.. Results show that Viet Nam is facing many different water 
insecurity issues at present. The lack of systematic studies on water security in Vietnam was concluded, leaving 
research gaps. Conducting more research on water security issue was recommended to identify detailed 
water problems in the future.
Keywords: Water security, challenges, Viet Nam.