Bài giảng Đánh giá môi trường chiến lược - Bài 3: Khái quát các bước thực hiện Đánh giá môi trường chiến lược - Lê Hoàng Lan

Khái quát các bước thực hiện Đánh giá môi trường chiến lược 
Lê Hoàng Lan 
Các bước thực hiện ĐMC 
2 
Bước 1: Xác định phạm vi ĐMC 
3 
Mục đích và cách tiếp cận 
Thu thập, xác định các thông tin cơ sở cần thiết để thực hiện ĐMC cho một CQK 
Chuẩn bị điều khoản tham chiếu cho ĐMC 
Các thông tin cần thu thập: 
Các quy định pháp lý cho ĐMC 
Cách tiếp cận và các bước xây dựng CQK 
Các mục tiêu và quan điểm của CQK 
Tiến độ thời gian và việc tổ chức cho các bên liên quan tham gia vào quá trình xây dựng CQK 
4 
Một số câu hỏi cốt lõi về bản chất của quá trình x ây dựng CQK 
Vai trò cụ thể của CQK là gì (lý do xây dựng CQK và điều gì sẽ xảy ra sau CQK)? 
Những phương án và sự lựa chọn nào sẽ được xem xét? 
Liệu có thể có những sức ép nào giữa CQK sẽ được xây dựng với các CQK khác và các mục tiêu bảo vệ môi trường? 
Các bước trong xây dựng CQK là như thế nào? Những phân tích môi trường nào sẽ được tiến hành trong quá trình xây dựng CQK? 
Những tham vấn nào với các bên liên quan sẽ được thực hiện trong quá trình x ây dựng CQK ? 
5 
Một số câu hỏi cốt lõi về việc xác định phạm vi của ĐMC 
Đâu là những vấn đề phát triển cốt lõi và đâu là địa bàn nghiên cứu cần xem xét trong ĐMC? 
Khoảng thời gian cần thiết để thực hiện ĐMC là bao nhiêu – liệu có phải đánh giá các tác động trung hạn xảy ra trong khoảng 5-10 năm tới, hay cần tập trung vào các tác động dài hạn hơn trong vòng 10-20 năm tới hoặc thậm chí là dài hơn nữa? 
Các đơn vị hoặc chuyên gia nào cần phải tham gia trong việc soạn thảo báo cáo ĐMC? 
6 
Mục lục điều khoản tham chiếu cho ĐMC 
Thông tin cơ sở của CQK 
Phương thức quản lý quá trình ĐM 
Phạm vi công việc 
Phương pháp thực hiện 
Các kết quả chính 
Sự tham gia của các bên liên quan 
Yêu cầu huy động chuyên gia 
Kế hoạch thực hiện 
Kinh phí thực hiện 
7 
 Bước 2: Xác định các bên liên quan chính và xây dựng ̣ kế hoạch tham vấn  
8 
Mục đích và cách tiếp cận 
Nhằm xác định các bên có liên quan và quan tâm đến quá trình ĐMC và lựa chọn các cách tiếp cận có hiệu quả để họ có những câu hỏi, những ý kiến hoặc những gợi ý trong quá trình tiến hành ĐMC 
Bước này có thể được thực hiện song song với bước 1 bởi vì việc xác định các bên liên quan cần phải sử dụng những thông tin từ xác định phạm vi ĐMC 
9 
Phương pháp thực hiện 
Xác định các bên liên quan bị ảnh hưởng hay quan tâm tới ĐMC 
Kết hợp với tham vấn các bên liên quan của quá trình lập CQK 
Xây dựng kế hoạch thu hút sự tham gia và chuẩn bị kinh phí thực hiện 
10 
Những nội dung quan trọng của ĐMC cần thiết huy động tham gia của các bên 
Xác định những vấn đề môi trường cốt lõi 
Phân tích các xu hướng môi trường khi không thực hiện CQK 
Đánh giá các mục tiêu và kịch bản phát triển đề xuất, và những tư vấn đề tối ưu hóa chúng 
Đánh giá xu hướng môi trường tương lai bị ảnh hưởng bởi những hành động được đề xuất trong CQK, và những tư vấn để tối ưu hóa chúng cũng như tổng quan về các biện pháp giảm thiểu và tăng cường 
11 
Bước 3: Xác định các vấn đề môi trường cốt lõi và các mục tiêu môi trường có liên quan đến CQK 
12 
Mục đích và cách tiếp cận 
Nhằm xác định các vấn đề và mục tiêu về môi trường có liên quan cần phải được xem xét trong quá trình tiến hành ĐMC. Điều này giúp xác định các tiêu chí thích hợp hoặc các câu hỏi định hướng cần tập trung phân tích trong quá trình ĐMC 
Danh mục các vấn đề và mục tiêu môi trường chủ yếu cần được xác định cụ thể, rõ ràng. Tuy nhiên ở bước này danh mục này có thể chỉ là sơ bộ, có thể được thay đổi (bớt đi hoặc thêm vào một số vấn đề) trong quá trình thực hiện để đi đến một danh mục cuối cùng. Lưu ý, danh mục cuối cùng sẽ được sử dụng thống nhất trong báo cáo ĐMC khi đánh giá, phân tích xu hướng khi không có CQK (phương án “0”) và có CQK (phương án “có”) 
13 
Nhiệm vụ 1: Xác định các vấn đề môi trường cốt lõi 
Xây dựng một danh mục tất cả các vấn đề môi trường có liên quan đến CQK 
Rà soát kỹ lưỡng danh mục này và lược bỏ một số vấn đề ít quan trọng để có một danh mục sơ bộ ngắn gọn các vấn đề cần xem xét trong ĐMC 
14 
Nhiệm vụ 2: Xác định các mục tiêu môi trường có liên quan 
Các mục tiêu môi trường có liên quan có thể xuất phát từ : 
Luật pháp về bảo vệ môi trường, các quy định hoặc tiêu chuẩn 
Các chiến lược về môi trường hoặc chiến lược về phát triển bền vững, các chính sách, kế hoạch hành động; hoặc 
Các chính sách hoặc chiến lược phát triển ngành (nếu chúng quy định một số mục tiêu, ưu tiên liên quan đến phát triển bền vững hoặc bảo vệ môi trường trong ngành đó) 
Các mục tiêu môi trường này cần được coi là một trong những mục tiêu của CQK 
15 
Nhiệm vụ 3: Lựa chọn các tiêu chí thích hợp hoặc các câu hỏi định hướng 
Giúp mô tả các xu hướng biến đổi hiện tại và tương lại khi không có hoặc có CQK 
Ví dụ : 
Định hướng cho lựa chọn tiêu chí về xu hướng biến đổi của đa dạng sinh học (hệ động và hệ thực vật) : 
Điều kiện và quy mô của các khu vực tự nhiên có giá trị 
Tính liên kết của các hệ sinh thái quan trọng 
Định hướng cho lựa chọn tiêu chí về chất lượng nước: 
Điều kiện và quy mô của các nguồn nước bị xuống cấp về chất lượng 
Nhu cầu sử dụng nước cho các đô thị, khu công nghiệp và vùng nông nghiệp thâm canh 
16 
Bước 4: Phân tích các diễn biến môi trường khi không thực hiện CQK 
17 
Mục đích 
Để mô tả xu hướng của “phương án KHÔNG” – nghĩa là sự biến đổi về tình trạng môi trường trong trường hợp CQK không được thực hiện. Những phân tích này có thể mở ra những cách nhìn thấu đáo mới và có thể hữu ích không chỉ cho quá trình ĐMC mà còn cho quá trình xây dựng CQK. 
Những hiều biết đúng đắn về hiện trạng và các xu hướng khi CQK không được triển khai là cơ sở để dự báo những tác động về mặt môi trường, xã hội và kinh tế cũng như so sánh giữa các lựa chọn và phương án phát triển thay thế trong quá trình ĐMC 
18 
Ảnh hưởng của các yếu tố khác nhau đến xu hướng biến đổi khi không có CQK 
Ảnh hưởng của thị trường cung cấp nguyên liệu và nhu cầu tiêu thụ sản phẩm 
Các dự án phát triển lớn đã được phê duyệt nhưng chưa được thực hiện 
Việc xây dựng và thực hiện các CQK khác; và 
Sự biến đổi khí hậu (được cho là đặc biệt nghiêm trọng ở Việt Nam) 
19 
Khuyến nghị 1 
Các chuyên gia ĐMC chỉ cần thu thập các thông tin vừa đủ về: 
Xu hướng trong những năm gần đây diễn biến theo chiều hướng nào? Tình trạng hiện tại cách xa với các ngưỡng hoặc chỉ tiêu quy định bao nhiêu? 
Có hay không các yếu tố nhạy cảm hoặc quan trọng của môi trường tiếp nhận bị tác động, ví dụ các nhóm xã hội dễ bị tổn thương, các nguồn tài nguyên phi tái tạo, các loài sinh vật bị đe dọa, các sinh cảnh hiếm? Liệu có có xảy ra những vấn đề có thể đảo ngược hay không thể đảo ngược, lâu dài hay tạm thời? 
Động lực của các xu hướng diễn biến là gì? 
Dự đoán tương lai tiếp diễn của các xu hướng này như thế nào nếu chúng ta xem xét các tác động của các dự án khác đã được phê duyệt hoặc các CQK khác và xem xét các tác động của sự biến đổi khí hậu? 
20 
Khuyến nghị 2 
Mô tả các xu hướng diễn biến quá khứ và hiện tại có thể dựa trên các dữ liệu sẵn có từ các nguồn thông tin đã có hoặc thông qua sự phán xét của các chuyên gia (trong trường hợp thiếu dữ liệu). 
Cả các thông tin định tính và định lượng đều có thể sử dụng được cho mục đích này 
Các chuyên gia ĐMC không nên quá tập trung vào việc thu thập các số liệu thô ở giai đoạn này, trừ khi những vấn đề cốt lõi đã rất rõ ràng mà lại không sẵn có dữ liệu 
Nên kết hợp thu thập dữ liệu cho ĐMC và CQK để tiết kiệm thời gian và nguồn lực 
21 
 Bước 5: Đánh giá các mục tiêu v à phương án phát triển được đề xuất 
22 
Mục đích 
Đánh giá các tác động tổng thể của các phương án phát triển, các mục tiêu hoặc các ưu tiên được đề xuất đến các xu hướng môi trường liên quan (như được mô tả ở bước ĐMC trước) 
Đánh giá, so sánh các phương án phát triển đề xuất và luận chứng phương án chọn 
Thông qua việc đánh giá đề xuất những cơ hội để làm cho các mục tiêu và các ưu tiên trong CQK hướng tới sự phát triển bền vững, đồng thời xác định các rủi ro, tác động của chúng 
23 
Cách tiếp cận 
Xác định được những hợp phần (những nhóm dự án hay những dự án độc lập) của CQK có khả năng gây ra những tác động đáng kể đến xu hướng môi trường cụ thể 
Mô tả các tác động của từng hợp phần của CQK đến các xu hướng môi trường có liên quan 
Tóm tắt tất cả các tác động của CQK đến các xu hướng môi trường có liên quan. Trong trường hợp có những điều còn chưa chắc chắn, mô tả các tình huống có thể xảy ra theo các kịch bản xấu nhất và tốt nhất 
Mối quan hệ giữa các mục tiêu phát triển được đề xuất và các vấn đề môi trường có liên quan có thể được trình bày dễ dàng thông qua các ma trận đơn giản mô tả về các tác động 
24 
Khuyến nghị 
 Việc dự b áo không nhất thiết phải được thể hiện một cách định lượng mà chỉ cần mô tả mỗi tác động theo các khía cạnh sau đây là đủ: 
Đặc điểm của các rủi ro/tác động (cái gì là nguyên nhân chính xác gây ra rủi ro/tác động hoặc cái gì là những giả thiết để tiến hành dự báo này) 
Xác suất xảy ra và những vấn đề còn chưa chắc chắn cơ bản 
Phạm vi địa lý bị tác động trực tiếp và gián tiếp, những khu vực địa lý cần có sự quan tâm cụ thể 
Độ dài thời gian của tác động (ngắn hạn, dài hạn, thường xuyên) 
Những mối quan tâm chính liên quan đến tác động này 
25 
 Bước 6: Dự báo và đánh giá xu thế diễn biến môi trường khi thực hiện CQK 
26 
Mục đích 
Đánh giá các tác động tích cực và/hoặc tiêu cực của các đề xuất cụ thể trong CQK đến các xu hướng biến đổi môi trường liên quan 
Xem xét mọi rủi ro khi thực hiện những đề xuất cụ thể dựa vào hiện trạng những điều kiện môi trường trong tương lai 
Dự báo xu hướng của các vấn đề môi trường chính trong trường hợp thực hiện CQK , lưu ý đến những xu hướng liên quan đến biế đổi khí hậu 
27 
Khuyến nghị 
Mỗi xu hướng diễn biến tương lai khi thực hiện CQK có thể được tóm tắt lại bằng cách mô tả các kịch bản cho các trường hợp xấu nhất và tốt nhất 
Xác định và so sánh các lựa chọn và phương án phát triển thay thế 
Cần có n hận xét về mức độ chi tiết, độ tin cậy và những vấn đề còn chưa chắc chắn của các dự báo 
28 
 Bước 7:Đề xuất giải pháp phòng ngừa, giảm thiểu tác động tiêu cực và chương trình gi ám sát môi trường   
29 
Mục đích 
Cung cấp thông tin toàn diện về bất kỳ cơ hội đáng chú ý để đưa ra các biện pháp nhằm phòng tránh, giảm nhẹ hoặc bù đắp lại các tác động tiêu cực và củng cố các tác động tích cực 
Đưa ra các kết luận và những đề xuất cuối cùng cần được các cơ quan ra quyết định xem xét 
Chỉ ra những vấn đề còn tồn tại nhưng chưa được lồng ghép vào CQK 
30 
Phương pháp đề xuất 
Đánh giá những yêu cầu về giảm thiểu và tăng cường theo các hoạt động phát triển KTXH, các điều kiện cơ sở về môi trường và xã hội, và hiện trạng về pháp lý, chính sách , thể chế và quản lý hiện hành 
Sử dụng các vấn đề, mục tiêu và chỉ số về môi trường đã được xác định trong ĐMC làm cơ sở cải thiện hệ thống giám sát môi trường được đề xuất cho CQK 
Các biện pháp giảm thiểu và tăng cường được đề xuất nên được thảo luận một cách đầy đủ với tất cả các bên liên quan quan tâm 
31 
 Bước 8: Soạn thảo báo cáo ĐMC v à đệ trình cho các cơ quan liên quan để thẩm định 
32 
Mục đích 
Soạn thảo báo cáo ĐMC phục vụ việc đánh giá từ bên ngoài 
Báo cáo này là cơ sở phục vụ cho việc tham vấn cuối cùng với các cơ quan liên quan và công chúng về CQK và các tác động môi trường dự kiến của nó 
Xem Thông tư 26/2011/TT-BTNMT để biết chi tiết về bố cục và nội dung của báo cáo ĐMC 
33 
Các nội dung báo cáo ĐMC (theo Thông tư 26/2011/TT-BTNMT) (1) 
34 
Mở đầu 
Mô tả tóm tắt CQK 
Xác định phạm vi ĐMC và mô tả diễn biến môi trường tự nhiên, kinh tế-xã hội vùng thực hiện CQK 
Phạm vi nghiên cứu của ĐMC 
Các vấn đề môi trường chính liên quan đến CQK 
Mô tả tóm tắt điều kiện tự nhiên, môi trường và kinh tế - xã hội khu vực nghiên cứu 
Mô tả diễn biến trong quá khứ của các vấn đề môi trường chính liên quan đến CQK 
Dự báo xu hướng của các vấn đề môi trường chính trong trường hợp không thực hiện CQK (Phương án 0) 
Các nội dung báo cáo ĐMC (theo Thông tư 26/2011/TT-BTNMT) (2) 
35 
Đánh giá tác động của CQK đến môi trường 
Đánh giá sự phù hợp giữa các quan điểm, mục tiêu của chiến lược, quy hoạch, kế hoạch với các quan điểm, mục tiêu về bảo vệ môi trường 
Đánh giá, so sánh các phương án phát triển đề xuất và luận chứng phương án chọn 
Dự báo xu hướng của các vấn đề môi trường chính trong trường hợp thực hiện CQK 
Nhận xét về mức độ chi tiết, độ tin cậy và những vấn đề còn chưa chắc chắn của các dự báo 
Tham vấn các bên liên quan trong quá trình ĐMC 
Các nội dung báo cáo ĐMC (theo Thông tư 26/2011/TT-BTNMT) (3) 
36 
Những nội dung của CQK đã được điều chỉnh và các giải pháp phòng ngừa, giảm thiểu tác động tiêu cực đến môi trường 
Những đề xuất, kiến nghị điều chỉnh CQK của nhóm chuyên gia/cơ quan tư vấn thực hiện ĐMC và của các bên liên quan thông qua quá trình tham vấn 
Những đề xuất, kiến nghị chưa được tiếp thu 
Các giải pháp phòng ngừa, giảm thiểu và khắc phục các tác động tiêu cực đến môi trường 
Định hướng về đánh giá tác động môi trường 
Những đề xuất, kiến nghị về điều chỉnh các chiến lược, quy hoạch, kế hoạch khác có liên quan 
Chương trình quản lý môi trường 
Kết luận và kiến nghị 
Cảm ơn quý vị đã lắng nghe!