Bài giảng Phương thuốc hòa giải - Lê Ngọc Thanh

PHƯƠNG THUỐC HÒA GIẢI 
Th.S Lê Ngọc Thanh 
MỤC TIÊU BÀI GIẢNG 
Trình bày được định nghĩa, phân loại và những chú ý khi sử dụng các bài thuốc hòa giải. 
Phân tích sự phối ngũ, công dụng và ứng dụng lâm sàng của các phương thuốc: 
Tiểu Sài hồ thang 
Tiêu dao tán 
Bán hạ tả tâm thang 
Đạt nguyên ẩm 
I. ĐẠI CƯƠNG – ĐỊNH NGHĨA 
Phương thuốc hòa giải là những bài thuốc được phối hợp để có tác dụng sơ tiết, điều hòa để khí trong cơ thể lưu chuyển dễ dàng, điều hòa công năng tạng phủ bị rối loạn, các chứng bệnh ngoại cảm còn ở bán biểu bán lý. 
Phương thuốc hòa giải thường được dùng để điều trị các rối loạn thần kinh thực vật, viêm loét dạ dày tá tràng, rối loạn kinh nguyệt, viêm ruột cấp 
I. ĐẠI CƯƠNG – PHÂN LOẠI 
Hòa giải thiếu dương: dùng trong các trường hợp hội chứng thiếu dương 
Điều hòa Can Tỳ: dùng trong các trường hợp Can Tỳ bất hòa 
Điều hòa Trường Vị: dùng trong các trường hợp Vị khí bất hòa 
Triệt ngược: dùng trong các trường hợp sốt rét 
I. ĐẠI CƯƠNG – CHÚ Ý 
Nếu tà khí còn ở biểu mà sử dụng phép hòa giải thì sẽ làm tà khí dễ xâm nhập vào lý làm bệnh nặng lên. 
Nếu tà khí vào lý mà sử dụng phép hòa giải thì sẽ làm bệnh tình kéo dài ra. 
II. HÒA GIẢI THIẾU DƯƠNG 
Phương thuốc hòa giải thiếu dương nhằm chữa bệnh khi tà khí vào kinh thiếu dương với những triệu chứng thường gặp như hàn nhiệt vãn lai, ngực sườn đầy tức, bứt rứt muốn nôn, không thích ăn uống, miệng đắng họng khô, hoa mắt 
Những vị thuốc thường được dùng để hòa giải có: Sài hồ, Thanh hao, Hoàng cầm, Bán hạbài thuốc thường dùng có Tiểu Sài hồ thang. 
II. HÒA GIẢI THIẾU DƯƠNG 
TIỂU SÀI HỒ THANG 
Thành phần bài thuốc : Sài hồ 12g 
	Hoàng cầm 08g 
	Nhân sâm 04g 
	Bán hạ chế 08g 
	Cam thảo chích 04g 
	Sinh khương 12g 
	Đại táo 12 quả 
II. HÒA GIẢI THIẾU DƯƠNG 
TIỂU SÀI HỒ THANG 
Cách dùng: Sắc uống 
Công dụng: Hòa giải thiếu dương 
Phân tích bài thuốc: Sài hồ sơ thông khí cơ, thấu đạt tà khí ở thiếu dương làm Quân; Hoàng cầm tả uất nhiệt ở thiếu dương, cùng tương tu với Sài hồ làm Quân ; Đảng sâm, Cam thảo ích khí điều trung, phò chính khu tà làm Thần; Bán hạ, Sinh khương cùng dùng để hòa Vị giáng nghịch làm Tá; Đại táo hòa hoãn các vị thuốc nên làm Sứ 
II. HÒA GIẢI THIẾU DƯƠNG 
TIỂU SÀI HỒ THANG 
Ứng dụng lâm sàng: 
YHCT: Hội chứng thiếu dương với biểu hiện hàn nhiệt vãng lai, ngực sườn đầy tức, ăn uống kém ngon, hồi hộp đánh trống ngực, buồn nôn, miệng khô đắng, mắt mờ, rêu lưỡi trắng, mạch huyền. 
YHHĐ: Rối loạn lo âu, hội chứng trầm cảm 
III. ĐIỀU HÒA CAN TỲ 
 Phương thuốc điều hòa Can Tỳ dùng trong những trường hợp hội chứng bệnh lý có triệu chứng chủ yếu là Can khí uất kết, ảnh hưởng Tỳ Vị gây nên ngực sườn đau, đầy tức, ợ hơi ợ chuathường gặp trong các bệnh như loét dạ dày tá tràng, rối loạn kinh nguyệt, đau thần kinh liên sườn 
Những bài thuốc thường được sử dụng: Tiêu dao tán, Tứ nghịch tán, Sài hồ sơ can thang, Thông tả yếu phương 
III. ĐIỀU HÒA CAN TỲ 
TIÊU DAO TÁN 
Thành phần bài thuốc : Sài hồ 40g 
	Đương quy 40g 
	Bạch thược 40g 
	Bạch truật 40g 
	Bạch linh 40g 
	Cam thảo chích 20g 
 Cách dùng: 
Tán bột: mỗi ngày uống 2 lần, mỗi lần 10g 
Thang sắc uống, ngày uống 1 thang, chia làm 2 lần 
III. ĐIỀU HÒA CAN TỲ 
TIÊU DAO TÁN 
Công dụng : Sơ Can giải uất, kiện Tỳ dưỡng huyết 
Phân tích bài thuốc : Sài hồ sơ Can giải uất nên làm Quân ; Đương quy, Bạch thược bổ huyết, hòa vinh để dưỡng Can làm Thần ; Bạch truật, Cam thảo, Phục linh trợ Tỳ nên làm Tá. 
Ứng dụng lâm sàng: 
YHCT: Can khí uất kết với biểu hiện đau tức hông sườn, đau đầu hoa mắt, miệng táo họng khô, mệt mỏi chán ăn, kinh nguyệt không đều, mạch huyền hư. 
YHHĐ: Viêm loét dạ dày tá tràng, rối loạn kinh nguyệt 
III. ĐIỀU HÒA CAN TỲ 
TIÊU DAO TÁN 
Gia giảm: 
Đơn chi tiêu dao (Tiêu dao tán + Đơn bì + Chi tử ): Can âm hư, Can hỏa vượng 	 
Hắc tiêu dao tán ( Tiêu giao tán + Sinh địa hoặc Thục địa ): Can uất huyết hư 	 
III. ĐIỀU HÒA CAN TỲ 
TỨ NGHỊCH TÁN 
Thành phần bài thuốc: Sài hồ 12g 
	Chỉ thực 12g 
	Bạch thược 12g 
 	Cam thảo 20g 
 Cách dùng: 
Tán bột: mỗi ngày uống 2 lần, mỗi lần 10g 
Thang sắc uống, ngày uống 1 thang, chia làm 2 lần 
III. ĐIỀU HÒA CAN TỲ 
TỨ NGHỊCH TÁN 
Công dụng : Sơ Can lý khí hòa vinh tán uất 
Ứng dụng lâm sàng: 
YHCT: Can Tỳ bất hòa với biểu hiện ngực sườn và bụng đau, bụng đầy, ợ hơi hoặc chứng Can uất tay chân quyết nghịch. 
YHHĐ: Đau thần kinh liên sườn, viêm loét dạ dày tá tràng 
IV. ĐIỀU HÒA TRƯỜNG VỊ 
Phương thuốc điều hòa trường vị là những bài thuốc trị bệnh tại trường vị do rối loạn chức năng gây nên bụng đầy đau, hàn nhiệt lẫn lộn, nôn, buồn nôn, sôi bụng, tiết tả. Thường dùng các loại thuốc vừa hàn vừa nhiệt và cay đắng để điều chỉnh cơ năng trường vị. 
Phương thuốc điều hòa trường vị thường dùng trong những trường hợp viêm ruột cấp, hội chứng đại tràng kích thích 
IV. ĐIỀU HÒA TRƯỜNG VỊ 
BÁN HẠ TẢ TÂM THANG 
Thành phần bài thuốc : Bán hạ chế 12g 
	Hoàng cầm 09g 
	Can khương 09g 
	Nhân sâm 09g 
	Hoàng liên 03g 
	Cam thảo chích 09g 
	Đại táo 12 quả 
 Cách dùng: 
Thang sắc uống, ngày uống 1 thang, chia làm 2 lần 
IV. ĐIỀU HÒA TRƯỜNG VỊ 
BÁN HẠ TẢ TÂM THANG 
Công dụng : Hòa Vị giáng nghịch 
Phân tích bài thuốc : Bán hạ tiêu bĩ tán kết ở Tỳ Vị làm Quân . Hoàng cầm, Hoàng liên thanh thấp nhiệt ở Trường Vị làm Thần . Can khương có tác dụng ôn trung, cùng Bán hạ giáng nghịch tán kết làm Thần. Nhân sâm, Đại táo, Cam thảo trợ Tỳ hòa trung làm Tá 
Ứng dụng lâm sàng: 
YHCT: Vị khí bất hòa gây đầy tức thượng vị, nôn mửa, trung tiện nhiều mà bụng quặn đau, đi cầu chỉ toàn đàm nhớt 
YHHĐ: Hội chứng đại tràng kích thích, viêm ruột cấp 
IV. ĐIỀU HÒA TRƯỜNG VỊ 
HOÀNG LIÊN THANG 
Thành phần bài thuốc: Bán hạ chế 12g 
	Quế chi 08g 
	Can khương 08g 
	Nhân sâm 12g 
	Hoàng liên 03g 
	Cam thảo chích 04g 
	Đại táo 06 quả 
 Cách dùng: 
Thang sắc uống, ngày uống 1 thang, chia làm 2 lần 
IV. ĐIỀU HÒA TRƯỜNG VỊ 
HOÀNG LIÊN THANG 
Công dụng : Điều hòa hàn nhiệt, hòa Vị giáng nghịch 
Ứng dụng lâm sàng: 
YHCT: Tương tự như Bán hạ tả tâm thang ( Vị khí bất hòa ) nhưng thiên về tán hàn ( chứng thượng nhiệt hạ hàn ) 
YHHĐ: Hội chứng đại tràng kích thích, viêm ruột cấp 
V. TRỊ SỐT RÉT 
Sốt rét thuộc phạm vi chứng Thiếu dương vì có những triệu chứng lâm sàng giống chứng Thiếu dương trong Đông y nhưng phương pháp hòa giải chỉ là một trong các phương pháp trị sốt rét, cho nên bài thuốc trị sốt rét có rất nhiều. 
V. TRỊ SỐT RÉT 
ĐẠT NGUYÊN ẨM 
Thành phần bài thuốc : Binh lăng 06g 
	Hậu phác 03g 
	Thảo quả 02g 
	Tri mẫu 03g 
	Bạch thược 03g 
	Cam thảo chích 02g 
 Cách dùng: 
Thang sắc uống, ngày uống 1 thang, chia làm 2 lần 
V. TRỊ SỐT RÉT 
ĐẠT NGUYÊN ẨM 
Công dụng : Khai đạt mộ nguyên 
Ứng dụng lâm sàng: 
YHCT: Ôn dịch hoặc sốt rét gây sốt cao cách nhật, ngực đầy tức, nhức đầu, nôn mửa, bứt rứt không yên. 
YHHĐ: Sốt rét 
TÀI LiỆU THAM KHẢO 
Ngô Anh Dũng, Phương tễ học, NXB Y học 2011 
Nguyễn Nhược Kim, Phương tễ học, NXB Y học 2011 
Hoàng Bảo Châu, Phương thuốc cổ truyền, NXB Y học, 1999 
Trần Văn Kỳ, 250 bài thuốc Đông Y cổ truyền chọn lọc, NXB Văn hóa thông tin, 2010 
Viện Y học Trung Y Bắc Kinh, Phương tễ học giảng nghĩa, NXB Y học, 1994 
Tiểu sài hồ thang 
Tiêu dao tán 
Bán hạ tả tâm thang 
ĐẠT NGUYÊN ẨM