Đổi mới công tác xây dựng và quản lý tổ bộ môn tại các trường cao đẳng và đại học

67KHOA HỌC NGOẠI NGỮ QUÂN SỰSố 2 - 7/2016
NGHIÊN CỨU - TRAO ĐỔI v
ĐỔI MỚI CÔNG TÁC 
XÂY DỰNG VÀ QUẢN LÝ
TỔ BỘ MÔN TẠI CÁC 
TRƯỜNG CAO ĐẲNG
VÀ ĐẠI HỌC
NGUYỄN LÂN TRUNG 
Đại học Ngoại ngữ - ĐHQG Hà Nội
PHẠM THỊ HỒNG HÀ
Học viện Khoa học Quân sự
Trong một nhà trường đại học, bộ môn là tế bào cơ sở, là nơi tập trung các hoạt động chính về chuyên môn, là nơi quyết định dạy 
và nghiên cứu khoa học. Cần hiểu rõ rằng khoa là 
đơn vị hành chính, là đơn vị kết nối giữa bộ môn 
và trường, còn bộ môn mới là nơi để các giảng 
viên sinh hoạt chuyên môn, thực hiện các nhiệm 
vụ chính trị của mình là giảng dạy và nghiên cứu 
khoa học. Nhiệm vụ xây dựng bộ môn mạnh luôn 
đặt ra cho tất cả các nhà trường. Bộ môn có mạnh 
thì khoa mới mạnh và khoa mạnh thì nhà trường 
sẽ mạnh. Uy tín khoa học, chuyên môn của một 
nhà trường phụ thuộc vào sự lớn mạnh của các 
bộ môn, trong đó đội ngũ cán bộ giảng dạy giữ 
vai trò then chốt. Đổi mới căn bản và toàn diện 
là phải đổi mới từ bộ môn, đổi mới từ những con 
người, thành viên của từng bộ môn ấy. Với chức 
năng quản lý một số môn học có mối liên quan 
gần về học thuật trong một chương trình đào tạo, 
bộ môn trở thành xương sống cho sự tồn tại của 
một khoa, một trường. Bộ môn là nơi quản lý các 
hoạt động chuyên môn sâu, đó là các hoạt động 
về giảng dạy và nghiên cứu khoa học, chịu trách 
TÓM TẮT
Trong một nhà trường đại học, bộ môn là tế 
bào cơ sở, có vai trò rất quan trọng trong việc 
triển khai, thực hiện các nhiệm vụ giáo dục. 
Hoạt động tích cực của tổ bộ môn góp phần 
quyết định đến việc nâng cao chất lượng 
giáo dục toàn diện, đáp ứng được những yêu 
cầu mới trong quá trình đổi mới giáo dục. 
Bài viết đề cập đến nhiệm vụ chuyên môn, 
nhiệm vụ quản lý giảng dạy, các hoạt động 
nghiên cứu khoa học của bộ môn và vai trò 
của trưởng bộ môn trong việc ổn định, phát 
triển bộ môn nói chung và các nguồn lực của 
bộ môn nói riêng.
Từ khóa: bộ môn, giảng dạy, hoạt động 
chuyên môn, nghiên cứu khoa học, nhiệm vụ, 
vai trò
68 KHOA HỌC NGOẠI NGỮ QUÂN SỰSố 2 - 7/2016
v NGHIÊN CỨU - TRAO ĐỔI
nhiệm về chất lượng đào tạo của khu vực bộ môn 
phụ trách, về uy tín khoa học trong chuyên môn 
hẹp này. Nói tóm lại, toàn bộ hoạt động học thuật 
của một nhà trường đại học nằm ở tế bào cơ sở 
đó là bộ môn.
Trong khuôn khổ bài viết này, chúng tôi muốn đề 
cập đến các nhiệm vụ cơ bản của bộ môn trong 
một trường đại học, cao đẳng, đó là các nhiệm vụ 
trong giảng dạy, về mặt chuyên môn và về mặt 
quản lý, các nhiệm vụ trong nghiên cứu khoa học 
và các nhiệm vụ của người đứng đầu bộ môn.
Về mặt giảng dạy 
Các nhiệm vụ chuyên môn của bộ môn giữ vai 
trò rất quan trọng. Có thể kể ra ở đây bảy nhiệm 
vụ chính:
Nhiệm vụ đầu tiên là tham gia xây dựng chuẩn 
đầu ra của nhà trường. Chuẩn đầu ra này bao gồm 
nhiều mặt, thể hiện tầm nhìn và sứ mạng của một 
nhà trường, nhưng trong đó vấn đề chuyên môn 
là cốt lõi. Xây dựng chuẩn đầu ra về mặt chuyên 
môn, các giải pháp và lộ trình đề đạt đến chuẩn 
đầu ra đó là nhiệm vụ mà các bộ môn cần quán 
triệt và đầu tư trí tuệ hợp lý.
Nhiệm vụ thứ hai là xây dựng đề cương chi tiết 
môn học. Đây là nhiệm vụ then chốt của bộ môn. 
Nhiệm vụ này đòi hỏi công sức đầu tư rất lớn của 
toàn bộ đội ngũ cán bộ giảng viên. Đối với giáo 
dục đại học, đề cương chi tiết là xương sống, từ 
đó mỗi giảng viên sẽ xây dựng bài giảng riêng 
của mình, với các học liệu và tài liệu giáo khoa đi 
kèm. Tổ chức xây dựng công phu các đề cương 
chi tiết môn học là nhiệm vụ hàng đầu của một 
bộ môn. 
-  Nhiệm vụ thứ ba là xây dựng giáo trình, bài 
giảng. Đây là nhiệm vụ được đặt lên vai của từng 
cá nhân giảng viên hoặc của một nhóm giảng 
viên. Ở đây,  giảng viên phải kết hợp được kiến 
thức và kinh nghiệm của mình, lựa chọn được 
những gì tinh túy nhất, cập nhật nhất, nhưng lại 
là phù hợp nhất với mục tiêu đào tạo và thực tế 
Việt Nam, gắn kết được tri thức nhân loại và nhu 
cầu, yêu cầu của thực tiễn nhằm đào tạo ra những 
sản phẩm đáp ứng được cao nhất những đòi hỏi 
của thị trường lao động và các nhiệm vụ khoa 
học dài hơi. Các giáo trình bài giảng này còn cần 
được xây dựng sao cho tận dụng và khai thác tốt 
nhất các nguồn học liệu và ứng dụng công nghệ 
thông tin.
Nhiệm vụ thứ tư là xây dựng các nguồn học liệu. 
Giáo dục đại học cao đẳng hiện nay đòi hỏi sự hỗ 
trợ rất cao của nguồn học liệu. Một định hướng 
đào tạo chuyển từ đào tạo trang bị kiến thức sang 
đào tạo xây dựng năng lực đòi hỏi người học phải 
nỗ lực tự giác rất nhiều trong tự học, tự đào tạo. 
Cung cấp nguồn học liệu có giá trị cao, phù hợp 
với chương trình sẽ giúp người học hoàn thành 
tốt nhiệm vụ học tập, nghiên cứu của mình.
Nhiệm vụ thứ  năm  là xây dựng phương pháp 
giảng dạy bộ môn tiên tiến, phù hợp, gắn chặt 
với khả năng khai thác trang thiết bị và các công 
nghệ dạy-học khác. Trong giáo dục đại học, 
phương pháp là chìa khóa để tiếp cận nhanh 
nhất, hiệu quả nhất khối kiến thức khổng lồ, để 
vận dụng tối ưu vào thực tiễn. 
Nhiệm vụ thứ sáu là xây dựng mô hình, phương 
thức kiểm tra-đánh giá tiên tiến, đánh giá quá 
trình và đánh giá kết quả. Kiểm tra-đánh giá giờ 
đây có nhiều mục đích khác nhau, không chỉ là 
kiểm tra kiến thức mà còn là một mắt xích để 
phát triển quá trình học, là phản hồi cho chất 
lượng dạy của giảng viên, là thông số để xem xét 
các vấn đề về chương trình, giáo trình, học liệu.
Nhiệm vụ thứ bảy là trách nhiệm hướng dẫn sinh 
viên thực hiện các niên luận, khóa luận bước đầu 
gắn học tập và nghiên cứu khoa học - những 
bước đi vào khoa học đầu tiên này của các em rất 
cần sự vào cuộc công tâm của các thầy. 
Về quản lý giảng dạy 
Bên cạnh bảy nhiệm vụ về chuyên môn giảng 
dạy, bộ môn còn có bảy nhiệm vụ chính về quản 
lý giảng dạy. Đây  cũng là một phần việc hết 
sức quan trọng, đòi hỏi sự  đầu tư không kém 
phần thường xuyên của cán bộ quản lý bộ môn.
Nhiệm vụ đầu tiên là xây dựng kế hoạch giảng 
dạy, xây dựng thời khóa biểu. Kế hoạch giảng dạy 
69KHOA HỌC NGOẠI NGỮ QUÂN SỰSố 2 - 7/2016
NGHIÊN CỨU - TRAO ĐỔI v
xây dựng hợp lý sẽ tạo sự chủ động rất lớn cho 
toàn bộ Bộ môn, bố trí giờ dạy và bố trí các hoạt 
động khác bên cạnh giờ dạy. Việc xây dựng kế 
hoạch này đòi hỏi kinh nghiệm cũng như sự học 
hỏi từ các đơn vị bạn, trong nước và ngoài nước. 
Nhiệm vụ thứ hai là lựa chọn và phân công cán 
bộ giảng dạy của môn học. Ở đây cần một cách 
nhìn chiến lược của người quản lý Bộ môn sao 
cho trong từng môn học tận dụng được tối ưu 
của khả năng chuyên môn của đội ngũ đồng 
thời tạo cơ chế để những người đi trước dìu dắt 
những người đi sau, những người giỏi, có kinh 
nghiệm giảng dạy chia sẻ được với những người 
yếu hơn
Nhiệm vụ thứ ba là tổ chức sinh hoạt thường kỳ. 
Nhiệm vụ này có thể được coi là nhiệm vụ trọng 
tâm của hoạt động chuyên môn Bộ môn. Trong 
quá trình đào tạo của mình, không phải ai cũng 
có được khả năng chuyên môn ngang bằng nhau. 
Trong quá trình giảng dạy,  không phải ai cũng 
nhận được những kết quả tốt đẹp như nhau. Vì 
vậy, sinh hoạt chuyên môn thường xuyên là giải 
pháp bắt buộc để khỏa lấp những thiếu hụt này. 
Cần có một quy trình tổ chức chặt chẽ, từ việc 
lên kế hoạch ngay từ đầu năm, xác định điểm 
mấu chốt, chủ đề chính của từng buổi sinh hoạt 
dựa trên thực tiễn và nhu cầu, đến việc tổ chức cụ 
thể một buổi sinh hoạt chuyên môn, nghiêm túc, 
dân chủ và đồng lòng, hướng đến điều tốt đẹp 
cho từng cá nhân và bộ môn. 
Nhiệm vụ thứ tư là tổ chức quan sát đồng nghiệp 
và cùng nhau hỗ trợ đồng nghiệp. Quy trình này 
hiện nay có nhiều mô hình khác nhau, tuy nhiên, 
việc  chuẩn bị kĩ càng và cùng nhau chia sẻ rút 
kinh nghiệm là hết sức cần thiết, quan trọng hơn 
cả việc thực hiện ở trên lớp. Đồng nghiệp bàn 
bạc, lựa chọn vấn đề để thực hành quan sát, làm 
những bản nhận xét tỉ mỉ trước khi thực hiện ở 
trên lớp, phân vai và nhiệm vụ cụ thể ghi hình, 
quan sát, điền bảng, rồi thảo luận sau tiết dạy sẽ 
mang lại những hiệu quả to lớn. 
Nhiệm vụ thứ năm là phân công cán bộ Bộ 
môn thực hiện các nhiệm vụ, các hoạt động 
khác của Khoa, của Trường. Bộ môn là một mắt 
xích chuyên môn nằm trong tổng thể của một 
Khoa và một Trường, cần tham gia vào các hoạt 
động khác ngoài chuyên môn của Khoa và của 
Trường. Nhiệm vụ này đôi khi bị lãnh đạo các bộ 
môn lơ là, coi đó không phải công việc của bộ 
môn. Thực ra phải hiểu rằng các hoạt động này 
mang lại sự phát triển toàn diện hơn cho từng cá 
nhân và cho cả bộ môn, cho mối quan hệ công 
tác, mối quan hệ lẫn nhau và góp phần xây dựng 
uy tín của bộ môn trong Khoa và trong Trường.
Nhiệm vụ thứ sáu là quan hệ với lãnh đạo Khoa 
và lãnh đạo nhà trường. Mối quan hệ khăng khít, 
cảm thông lẫn nhau hỗ trợ rất nhiều cho việc 
đi đúng hướng của Bộ môn, mặt khác tạo điều 
kiện cho Bộ môn phát triển, hỗ trợ được Khoa và 
Trường trong các nhiệm vụ khác, phát huy thế 
mạnh của thành viên trong Bộ môn. Tìm sự hiểu 
biết và đồng thuận cao với lãnh đạo các cấp là 
một phẩm chất không thể thiếu được của lãnh 
đạo Bộ môn.
Nhiệm vụ thứ  bảy  là hợp tác với bên ngoài Bộ 
môn. Bộ môn là hạt nhân hoạt động nghiên cứu 
khoa học rất cần có mối quan hệ chuyên môn 
với các đơn vị khác trong và ngoài khoa, trong và 
ngoài trường, thậm chí trong và ngoài nước để 
hợp tác, liên kết phát triển chuyên môn của mình. 
Việc mở rộng hợp tác với bên ngoài Bộ môn 
không chỉ nhằm mục đích phát triển chuyên môn 
thuần túy mà những hợp đồng liên kết nghiên 
cứu khoa học có thể mang lại những yếu tố kinh 
tế khác cho các giảng viên và cho Bộ môn.
Hoạt động nghiên cứu khoa học
Chúng ta vừa đề cập đến một trong hai nhiệm 
vụ chính của Bộ môn và của các giảng viên, đó là 
nhiệm vụ giảng dạy. Tuy nhiên sự khác biệt cơ bản 
giữa giáo viên phổ thông và giảng viên đại học 
đó là hoạt động nghiên cứu khoa học. Hoạt động 
nghiên cứu khoa học có thể nói là thước đo uy tín 
và triển vọng phát triển của một Bộ môn, chúng 
ta cũng có thể nêu lên ở đây bảy nhiệm vụ chính.
Nhiệm vụ đầu tiên là xây dựng nề nếp và duy trì 
hoạt động học thuật của Bộ môn. Đó không chỉ 
là các buổi nghe thuyết trình seminar mà còn là 
các buổi trao đổi học thuật bình thường giữa các 
thành viên của Bộ môn,  chia sẻ cùng nhau nội 
70 KHOA HỌC NGOẠI NGỮ QUÂN SỰSố 2 - 7/2016
v NGHIÊN CỨU - TRAO ĐỔI
dung một cuốn sách mới  đọc, tranh luận một 
quan điểm khoa học hay phản biện một công 
trình. Điều quan trọng nhất là xác định chủ đề và 
lên kế hoạch sinh hoạt chuyên môn cho từng buổi, 
và duy trì hoạt động này để nó trở thành đều đặn.
Nhiệm vụ thứ hai mang tính chiến lược hơn, đó 
là tổ chức thảo luận để xác định phương hướng 
phát triển khoa học của Bộ môn, xác định nội 
dung trọng tâm của các chương trình nghiên 
cứu, lộ trình các giải pháp thực hiện thành công 
các chương trình nghiên cứu này. Không phải bao 
giờ  đây  cũng là một công việc dễ dàng, nó đòi 
hỏi sự đầu tư trí tuệ của cả một tập thể, suy xét về 
mặt lí luận và về mặt thực tiễn để có một hướng 
đi đúng đắn lâu dài.
Nhiệm vụ thứ ba là tổ chức xây dựng các nhóm 
nghiên cứu mạnh, tập trung nguồn lực, kết nối ý 
tưởng, tạo điều kiện cũng như động lực mạnh mẽ 
để phát triển các đề tài tầm cỡ, góp phần làm sáng 
tỏ lý luận và đáp ứng được nhu cầu của thực tiễn. 
Sự đầu tư dành cho phần lý thuyết nhiều hơn hay 
phần thực tiễn nhiều hơn luôn là mối quan tâm 
thường trực của các nhóm nghiên cứu mạnh. Chỉ 
có xuất phát từ những yêu cầu của thực tiễn dạy 
và học sinh động thì chúng ta mới được những 
đầu bài xác đáng mà kết quả nghiên cứu sẽ mang 
lại những đóng góp rất đáng trân trọng,
Nhiệm vụ thứ tư là tạo điều kiện và khuyến khích 
thành viên trong Bộ môn viết các bài báo, các 
báo  cáo khoa học. Những nỗ  lực này rất quan 
trọng để tạo thói quen tổng kết những suy nghĩ 
của mình và mạnh dạn công bố các kết quả 
nghiên cứu. Một Bộ môn mạnh là một Bộ môn 
mà số lượng các công bố khoa học được đăng tải 
trên các ấn phẩm ngày càng có tiếng tăm và với 
số lượng ngày một nhiều hơn.
Nhiệm vụ thứ năm là tổ chức hội nghị khoa học 
Bộ môn, hoặc liên kết với các đơn vị bạn tổ chức 
hội nghị, hội thảo khoa học chung, lựa chọn các 
báo cáo khoa học chất lượng nhất tham gia các 
hội nghị khoa học cấp cao hơn. Mọi thành viên 
trong Bộ môn hàng năm đều phải có báo cáo để 
tham gia Hội nghị khoa học cấp Bộ môn, đó là 
một chỉ số bắt buộc. 
- Nhiệm vụ thứ sáu là thường xuyên thâm nhập 
thực tế, tổ chức tham quan nghiên cứu thực 
tiễn để rút ra được từ thực tiễn đó những đề tài 
nghiên cưu phù hợp nhất, cập nhật nhất, những 
hợp đồng khoa học thuyết phục nhất.
Nhiệm vụ thứ bảy là hướng dẫn nghiên cứu khoa 
học sinh viên. Bên cạnh việc hướng dẫn các niên 
luận, khóa luận của sinh viên trong chương trình 
học, các giảng viên còn có thể hướng dẫn và hỗ 
trợ các em trong hoạt động tập sự làm khoa học, 
thành lập các câu lạc  bộ khoa  học cho  các em 
tham gia các công trình nghiên cứu của mình, 
thành lập các nhóm nghiên cứu trẻ trong sinh 
viên, giúp sinh viên hoàn thiện và công bố các 
nghiên cứu của mình.
Trên đây chúng tôi đã trình bày  bảy  nhiệm vụ 
chính trong giảng dạy về mặt chuyên môn, bảy 
nhiệm vụ chính trong quản lý chuyên môn và bảy 
nhiệm vụ chính trong công tác nghiên cứu khoa 
học của Bộ môn.
Để phát triển Bộ môn, vai trò của trưởng Bộ 
môn hay còn gọi là Chủ nhiệm Bộ môn rất lớn, 
đóng vai trò rất quan trọng, thậm chí là quyết 
định trong việc ổn định và phát triển Bộ môn nói 
chung và các nguồn lực của Bộ môn nói riêng. 
Nhìn một cách tổng quan, Trưởng Bộ môn cũng 
có bảy nhiệm vụ chính sau đây:
Nhiệm vụ đầu tiên là việc nhìn nhận con người! 
Việc đánh giá đúng nguồn lực của Bộ môn, điểm 
mạnh và hạn chế của từng con người trong Bộ 
môn đòi hỏi một con mắt “ tinh tường”, công tâm 
của trưởng Bộ môn. Có như vậy mới vừa phát huy 
được cao nhất tiềm năng, năng lực của từng cá 
nhân, cũng như giữ được sự đoàn kết, đồng tâm 
hợp lực, giữ được hòa khí chung của Bộ môn.
Nhiệm vụ thứ hai đòi hỏi Trưởng Bộ môn sau khi 
tham khảo sâu rộng ý kiến của các thành viên, 
phải quyết định về chiến lược phát triển chuyên 
môn của Bộ môn, các chương trình nghiên cứu 
khoa học, các hướng hợp tác, liên kết trong giảng 
dạy và nghiên cứu khoa học của Bộ môn.
Nhiệm vụ thứ ba là xây dựng kế hoạch năm cho 
Bộ môn, cả về mặt giảng dạy và về mặt nghiên 
71KHOA HỌC NGOẠI NGỮ QUÂN SỰSố 2 - 7/2016
NGHIÊN CỨU - TRAO ĐỔI v
cứu khoa học. Một kế hoạch rõ ràng, mạch lạc, 
hợp lý ngay từ đâu sẽ tạo điều kiện thuận lợi để 
các thành viên Bộ môn chủ động thực hiện kế 
hoạch này với hiệu quả cao nhất.
Nhiệm vụ thứ tư là định hướng và phát triển mối 
quan hệ hợp tác với các tổ chức, cá nhân, các 
nguồn lực khoa học khác trong và ngoài trường.
Nhiệm vụ thứ  năm  là quán xuyến hoạt động 
của Bộ môn. Muốn như vậy, Trưởng Bộ môn một 
mặt cần xây dựng những quy định, nề nếp làm 
việc của Bộ môn, mặt khác cần quan tâm hiểu rõ 
hoàn cảnh, tâm tư nguyện vọng, những mong 
muốn chính đáng của các thành viên Bộ môn để 
có những ứng xử hợp tình hợp lý, thuyết phục 
lòng người.
Nhiệm vụ thứ  sáu  là làm cầu nối giữa cán bộ 
trong Bộ môn với Khoa và Trường. Phản ánh được 
tâm tư nguyện vọng của Bộ môn, ý chí của tập 
thể Bộ môn với tổ chức cấp trên sẽ tạo những cơ 
hội phát triển đầy đủ, toàn diện của Bộ môn, mặt 
khác góp phần đóng góp trí tuệ của Bộ môn với 
Khoa và Trường. 
Nhiệm vụ thứ bảy là thực hiện các nhiệm vụ khác 
mà Khoa và Trường giao cho cá nhân Trưởng bộ 
môn theo chức trách.
Như đã nói ở trên, Bộ môn là tế bào chuyên môn 
quan trọng nhất trong một trường cao đẳng-đại 
học. Xây dựng uy tín chuyên môn, tổ chức nghiên 
cứu khoa học và vận dụng nguồn lực hợp lý trong 
công tác tổ chức Bộ môn luôn đặt ra cho Trưởng 
các Bộ môn và các thành viên của Bộ môn những 
nhiệm vụ không hề dễ dàng. Chỉ có trên cơ sở nắm 
vững những quy định hiện hành, những nguyên 
tắc làm việc được thống nhất trước, trên tinh 
thần hợp tác cùng nhìn về một hướng để phát 
triển, đồng thời phát huy tiềm năng của từng cá 
nhân, năng động, sáng tạo, dám nghĩ, dám làm, 
dám chịu trách nhiệm, một Bộ môn mới có thể 
vững vàng đi tới, thực hiện tốt cả hai nhiệm vụ 
tổ chức giảng dạy và hoạt động nghiên cứu khoa 
học, vừa tạo điều kiện tốt nhất cho sự phát triển 
của từng thành viên trong Bộ môn, vừa đóng góp 
xứng đáng vào sự nghiệp chung xây dựng Khoa 
và Trường vững mạnh./.
REFORMS IN MANAGING AND DEVELOPING 
A PROFESSIONAL SECTION OF A TERTIARY 
EDUCATION INSTITUTION
Abstract: Subject management sections of a 
university in implemting its educational and 
training missions. Active and effective professional 
operations of subject management sections 
contribute significantly to improving the quality 
of the university’s task implementation, meeting 
the requirements for its education and training 
renovation. This article discusses the professional 
roles and duties of subject management sections 
in conducting teaching and scientific research 
activities. It also defines the role of the head of 
a ubject management section in stabilizing and 
developing its staff’s expertise and resources.
Keywords: department, teaching, specific 
activities, scientific research, mission, role.
Ngày nhận: 07/7/2016
Ngày phản biện: 18/7/2016
Ngày duyệt đăng: 20/7/2016