Giải pháp nâng cao kết quả thực hiện kết luận, kiến nghị kiểm toán của kiểm toán nhà nước

NGHIÊN CỨU KHOA HỌC KIỂM TOÁN 43Số 144 - tháng 10/2019
giaûi pHaùp naâng cao keát quaû tHöïc Hieän 
keát luaän, kieán ngHò kieåm toaùn 
cuûa kieåm toaùn nHaø nöôùc
*Kiểm toán nhà nước Khu vực VII
CN. NINH TRầN NAM*
CN. Đỗ HồNG THúY*
ThS. BùI ĐĂNG NGHĩA*
Trong những năm qua, hoạt động kiểm toán đã có những chuyển biến mạnh mẽ cả về chiều rộng và chiều sâu. Ngoài việc phát hiện và xử lý các hành vi vi phạm, Kiểm toán nhà nước đã có nhiều kiến nghị có giá trị giúp cho các cấp có thẩm quyền sửa đổi, bổ sung cơ chế, chính sách, pháp luật để hoàn thiện cơ chế quản lý tiền, tài sản nhà nước. Tuy nhiên, thời 
gian vừa qua, công tác kiểm toán chỉ mới chú trọng khâu phát hiện, kiến nghị, xử lý sai phạm. Trong khi 
đó, hiệu lực hiệu quả của công tác kiểm toán phụ thuộc rất lớn vào việc nhận thức và triển khai đầy đủ các 
kết luận, kiến nghị sau kiểm toán được xử lý như thế nào. Bài viết nhằm mục đích phân tích các nguyên 
nhân và đưa ra một số giải pháp nhằm nâng cao kết quả thực hiện kết luận, kiến nghị kiểm toán của Kiểm 
toán nhà nước. 
Từ khóa: Kết luận; kiến nghị kiểm toán; Kiểm toán nhà nước.
Solutions to improve results of implementation of audit conclusions and recommendations of the 
State Audit Office of Vietnam
Over the years, the audit activity has brought about drastic evolution. In addition to detecting and 
handling wrongdoings, the State Audit Office of Vietnam has issued many valuable recommendations to 
help auditees amend and supplement mechanisms, policies and laws to complete the mechanism ofpublic 
finance and asset management. However, during the past time, the audit work has only focused on detecting, 
proposing and handling wrongdoings. Meanwhile, the effectiveness of the audit depends largely on the 
awareness and how the conclusions, recommendations after the audit are implemented. The article aims 
to analyze the causes and propose some solutions to improve the results of the implementation of audit 
conclusions and recommendations of the State Audit Office of Vietnam.
Key words: Audit conclusions and recommendations; State Audit Office of Vietnam.
1. Tổng quan về thực hiện kết luận, kiến nghị 
kiểm toán của Kiểm toán nhà nước
1.1. Một số vấn đề lý luận về kết luận, kiến nghị 
kiểm toán
Kết luận, kiến nghị kiểm toán của Kiểm toán 
nhà nước trên giác độ chung là một phần chức năng 
quan trọng của Kiểm toán nhà nước. Kết luận, kiến 
nghị kiểm toán của Kiểm toán nhà nước là một nội 
dung cơ bản trong báo cáo kiểm toán của Kiểm 
toán nhà nước, là sản phẩm của quá trình kiểm 
toán trong đó đưa ra các ý kiến kiểm toán liên quan 
đến nội dung kiểm toán đồng thời đề xuất các kiến 
nghị liên quan đến tài chính, vấn đề quản lý, chính 
sách, văn bản quy phạm pháp luật... liên quan. Các 
kết luận, kiến nghị này nhằm góp phần ngăn chặn 
các sai phạm, các hiện tượng tham nhũng, lãng phí 
và sử dụng kém hiệu quả các nguồn lực tài chính 
công, tài sản công trong các đơn vị thuộc phạm vi 
TÖØ LYÙ LUAÄN ÑEÁN THÖÏC TIEÃN
NGHIÊN CỨU KHOA HỌC KIỂM TOÁN44 Số 144 - tháng 10/2019
kiểm toán của Kiểm toán nhà nước. Tùy theo chức 
năng, loại hình kiểm toán... kết luận kiến nghị kiểm 
toán được phân chia thành nhiều loại khác nhau 
song đều phục vụ cho một mục đích chung là nâng 
cao hiệu lực, hiệu quả hoạt động kiểm toán. 
Căn cứ theo chức năng của Kiểm toán nhà 
nước, có thể phân loại thành: Kết luận, kiến nghị về 
xử lý các sai phạm phát hiện trong quá trình kiểm 
toán; Kết luận, kiến nghị về chấn chỉnh chế độ kế 
toán, tài chính, tổ chức nhân sự, cơ chế hoạt động, 
hệ thống kiểm soát nội bộ của đơn vị được kiểm 
toán; Kết luận, kiến nghị có tính chất tư vấn; Kết 
luận, kiến nghị yêu cầu các cá nhân, tổ chức đang 
điều hành, quản lý và sử dụng tài chính công, tài 
sản công phải tôn trọng thực hiện các quy định, 
quy phạm pháp luật; Kết luận, kiến nghị của Kiểm 
toán nhà nước đối với Quốc hội, Chính phủ, các 
Bộ, ngành, các cấp chính quyền địa phương liên 
quan đến việc nâng cao địa vị pháp lý, chức năng, 
quyền hạn của cơ quan Kiểm toán nhà nước. 
Theo loại kết luận, kiến nghị xử lý trên báo 
cáo kiểm toán có thể chia thành: Kiến nghị điều 
chỉnh sổ kế toán, báo cáo tài chính, báo cáo quyết 
toán; Kiến nghị về xử lý tài chính; Kiến nghị chấn 
chỉnh công tác quản lý ngân sách, tiền và tài sản 
nhà nước; Kiến nghị xem xét xử lý trách nhiệm tập 
thể, cá nhân liên quan; Ý kiến tư vấn cho Quốc hội, 
Chính phủ, các Bộ, ngành, các cấp chính quyền địa 
phương về các giải pháp để hoàn thiện công tác 
quản lý ngân sách, tiền và tài sản nhà nước.
Căn cứ theo loại hình kiểm toán ta có: Kết 
luận, kiến nghị trong kết quả kiểm toán báo cáo tài 
chính; Kết luận, kiến nghị trong kết quả kiểm toán 
hoạt động; Kết luận, kiến nghị trong kết quả kiểm 
toán tuân thủ.
1.2. Tình hình thực hiện kết luận, kiến nghị của 
Kiểm toán nhà nước thời gian qua
1.2.1. Các nhân tố ảnh hưởng đến kết quả thực 
hiện kết luận, kiến nghị kiểm toán
Để nâng cao kết quả thực hiện kết luận, kiến 
nghị kiểm toán của Kiểm toán nhà nước cần xem 
xét đến các nhân tố tác động bao gồm một hệ thống 
đồng bộ, có quan hệ hữu cơ, tác động và chi phối 
lẫn nhau, cụ thể:
Trước hết, các kết luận, kiến nghị của Kiểm toán 
nhà nước phải có giá trị pháp lý, bắt buộc thực 
hiện với các đối tượng liên quan. Theo quy định 
của Luật Kiểm toán nhà nước (sửa đổi) được Quốc 
hội khoá XIII thông qua ngày 24/6/2015 tại Kỳ họp 
NGHIÊN CỨU KHOA HỌC KIỂM TOÁN 45Số 144 - tháng 10/2019
thứ 9 và có hiệu lực thi hành từ ngày 01/01/2016 
thì “Báo cáo kiểm toán của Kiểm toán nhà nước 
sau khi phát hành và công khai có giá trị bắt buộc 
phải thực hiện đối với đơn vị được kiểm toán về sai 
phạm trong việc quản lý, sử dụng tài chính công, 
tài sản công.” Bên cạnh đó, việc địa vị pháp lý của 
Kiểm toán nhà nước và Tổng Kiểm toán nhà nước 
được hiến định trong Hiến pháp nước Cộng hòa xã 
hội chủ nghĩa Việt Nam cũng chính là yếu tố quan 
trọng góp phần tăng cường giá trị, ý nghĩa của kết 
luận, kiến nghị kiểm toán.
Thứ hai, chất lượng của kết luận, kiến nghị kiểm 
toán, đặt trong tương quan với chất lượng báo cáo 
kiểm toán nói riêng và chất lượng hoạt động kiểm 
toán nói chung, ảnh hưởng không nhỏ đến việc 
thực hiện các kết luận kiến nghị này. Bởi khi chất 
lượng được nâng cao, các kết luận, các kiến nghị 
chuẩn xác, trên cơ sở các bằng chứng kiểm toán 
cụ thể buộc đơn vị được kiểm toán và các bên liên 
quan phải “tâm phục khẩu phục” và nghiêm túc 
thực hiện. 
Thứ ba, việc theo dõi và đôn đốc thực hiện kết 
luận, kiến nghị kiểm toán được thực hiện nghiêm 
túc, thường xuyên. Việc thành lập các đoàn kiểm 
tra thực hiện cần quy tụ các kiểm toán viên dày 
dạn kinh nghiệm, có trình độ chuyên môn nghiệp 
vụ vững vàng để có thể giải đáp các khúc mắc của 
đơn vị, bảo vệ vững các luận điểm mà Kiểm toán 
nhà nước đưa ra đồng thời cũng là để hướng dẫn, 
tư vấn cho đơn vị khi cần.
Thứ tư, có hệ thống quy định rõ ràng, đồng bộ 
không chỉ liên quan đến kết luận, kiến nghị kiểm 
toán mà còn về thẩm quyền, trách nhiệm cụ thể 
của các bên liên quan. Đồng thời, quy chế phối hợp 
giữa Kiểm toán nhà nước với các bộ, ngành, địa 
phương cũng là yếu tố góp phần gia tăng kết quả 
thực hiện kết luận, kiến nghị kiểm toán.
1.2.2. Tình hình thực hiện kết luận, kiến nghị của 
Kiểm toán nhà nước thời gian qua
Thực trạng kết quả thực hiện kết luận, kiến nghị 
kiểm toán của Kiểm toán nhà nước
Tổng hợp kết quả kiểm toán 25 năm qua, Kiểm 
toán nhà nước đã phát hiện và kiến nghị xử lý tài 
chính 413.145 tỷ đồng, trong đó tăng thu ngân sách 
nhà nước 92.716 tỷ đồng, giảm chi ngân sách nhà 
nước 93.730 tỷ đồng. Tính riêng 05 năm gần đây 
(2014-2018), Kiểm toán nhà nước đã kiến nghị xử 
lý tài chính 265.565 tỷ đồng, chiếm 64,2% tổng số 
kiến nghị xử lý tài chính trong 25 năm, trong đó 
các khoản tăng thu ngân sách nhà nước 63.568 tỷ 
đồng, giảm chi ngân sách nhà nước 71.365 tỷ đồng, 
tăng giá trị doanh nghiệp, phần vốn nhà nước tại 
các công ty cổ phần 14.773 tỷ đồng, kiến nghị xử lý 
tài chính khác 115.857 tỷ đồng. Bên cạnh đó, Kiểm 
toán nhà nước đã kiến nghị sửa đổi bổ sung, thay 
thế, hủy bỏ hàng nghìn văn bản quy phạm pháp 
luật sai quy định hoặc không phù hợp với thực tế. 
Chỉ tính riêng từ năm 2011 đến nay, Kiểm toán nhà 
nước đã kiến nghị Quốc hội, Chính phủ, các bộ, 
ngành, địa phương sửa đổi, bổ sung, hủy bỏ 899 
văn bản (06 Luật, 38 nghị định, 141 thông tư, 01 
chỉ thị, 250 quyết định, 54 nghị quyết, 409 văn bản 
khác). Ngoài ra, Kiểm toán nhà nước còn đề xuất 
nhiều ý kiến có giá trị để hoàn thiện một số văn bản 
quy phạm pháp luật đóng góp thiết thực vào việc 
xây dựng nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa. 
Trung bình mỗi năm, Kiểm toán nhà nước đã phát 
hiện và có trên 200 kiến nghị xử lý trách nhiệm 
tập thể, cá nhân có sai phạm phát hiện qua kiểm 
toán; cung cấp hàng trăm báo cáo, hồ sơ cho các cơ 
quan điều tra, cơ quan quản lý nhà nước theo quy 
định của Luật Kiểm toán nhà nước và Luật Phòng, 
chống tham nhũng. Chỉ tính năm 2108, Kiểm toán 
nhà nước đã cung cấp 146 báo cáo kiểm toán và 
các tài liệu liên quan cho các cơ quan nhà nước có 
thẩm quyền để phục vụ điều tra, kiểm tra, giám sát 
và thực hiện tố tụng; chuyển 05 vụ việc sang Cơ 
quan Cảnh sát điều tra kiến nghị điều tra, làm rõ 
để xử lý về hành vi có dấu hiệu vi phạm pháp luật 
hình sự, trong đó 02 vụ đã bị khởi tố vụ án, khởi 
tố bị can.
Từ năm 2016 đến nay, sau khi Luật Kiểm toán 
nhà nước được sửa đổi và Kiểm toán nhà nước ban 
hành hệ thống Chuẩn mực kiểm toán, Quyết định 
số 07/2016/QĐ-KTNN về việc theo dõi, kiểm tra 
việc thực hiện kết luận, kiến nghị kiểm toán của 
TÖØ LYÙ LUAÄN ÑEÁN THÖÏC TIEÃN
NGHIÊN CỨU KHOA HỌC KIỂM TOÁN46 Số 144 - tháng 10/2019
Kiểm toán nhà nước tạo căn cứ pháp lý quan trọng 
trong việc thực hiện theo dõi, kiểm tra các đơn 
vị được kiểm toán và các đơn vị liên quan trong 
việc thực hiện kết luận, kiến nghị kiểm toán của 
Kiểm toán nhà nước. Tháng 7 hàng năm, các đơn 
vị Kiểm toán nhà nước chuyên ngành và khu vực 
báo cáo tổng hợp kết quả thực hiện kiến nghị kiểm 
toán năm của đơn vị gửi Vụ Tổng hợp để tổng hợp 
theo dõi kết quả thực hiện kiến nghị kiểm toán 
năm của toàn ngành. 
Có thể minh chứng qua các con số tổng hợp cho 
giai đoạn này như sau: Năm 2016 tổng số kiến nghị 
theo báo cáo kiểm toán: 20.842.477 triệu đồng; tổng 
số kiến nghị điều chỉnh giảm: 141.684 triệu đồng; 
tổng số kiến nghị điều chỉnh tăng: 193.858 triệu 
đồng; tổng số kiến nghị đủ bằng chứng thực hiện: 
20.894.651 triệu đồng; số đã thực hiện 15.794.253 
triệu đồng, đạt 75,6% số kiến nghị đủ bằng chứng; 
số chưa thực hiện 5.100.398 triệu đồng, chiếm 
24,4% số kiến nghị đủ bằng chứng. Các kiến nghị 
của Kiểm toán nhà nước từ năm 2013 trở về trước 
đã được các đơn vị tiếp tục thực hiện tăng thêm 
6.822.866 triệu đồng (trong đó tăng thu, giảm chi 
ngân sách nhà nước 1.763.701 triệu đồng); số chưa 
thực hiện đến 31/12/2016 là 11.046.488 triệu đồng 
(trong đó tăng thu, giảm chi ngân sách nhà nước 
3.238.977 triệu đồng). 
Năm 2017 tổng hợp kết quả thực hiện kiến 
nghị kiểm toán năm 2016 (niên độ ngân sách nhà 
nước năm 2015): Tổng số kiến nghị theo báo cáo 
kiểm toán là 38.784.103 triệu đồng trong đó: Tổng 
số kiến nghị điều chỉnh giảm 396.656 triệu đồng; 
tổng số kiến nghị điều chỉnh tăng 62.963 triệu 
đồng; tổng số kiến nghị đủ bằng chứng thực hiện 
38.450.409 triệu đồng; số đã thực hiện 30.082.187 
triệu đồng, đạt 78,2% số kiến nghị đủ bằng chứng; 
số chưa thực hiện 8.368.223 triệu đồng, chiếm 
21,8% số kiến nghị đủ bằng chứng. Các kiến nghị 
của Kiểm toán nhà nước từ năm 2014 trở về trước 
đã được các đơn vị tiếp tục thực hiện tăng thêm 
4.717.505,8 triệu đồng (trong đó tăng thu, giảm chi 
ngân sách nhà nước 1.871.421triệu đồng); số chưa 
thực hiện đến 31/12/2017 là 10.867.403 triệu đồng 
(trong đó tăng thu, giảm chi ngân sách nhà nước 
4.708.432 triệu đồng). 
Năm 2018 tổng hợp kết quả thực hiện kiến nghị 
kiểm toán về mặt tài chính năm 2017 (niên độ ngân 
sách nhà nước năm 2016): Tổng số kiến nghị theo 
báo cáo kiểm toán là 91.322.711 triệu đồng; tổng số 
kiến nghị điều chỉnh giảm 547.701 triệu đồng; tổng 
số kiến nghị điều chỉnh tăng 52.766 triệu đồng; tổng 
số kiến nghị đủ bằng chứng thực hiện 90.827.775 
triệu đồng; số đã thực hiện 66.451.732 triệu đồng, 
đạt 73,2% số kiến nghị đủ bằng chứng; số chưa 
thực hiện 24.376.043 triệu đồng, chiếm 26,8% số 
kiến nghị đủ bằng chứng. Các kiến nghị của Kiểm 
toán nhà nước từ năm 2015 trở về trước đã được 
các đơn vị tiếp tục thực hiện với: Tổng số thực hiện 
2.146.690 triệu đồng, đạt 13,4% (trong đó tăng thu, 
giảm chi 1.380.500 triệu đồng, đạt 64,3%). Tổng số 
chưa thực hiện 13.924.570 triệu đồng, chiếm 86,6% 
số kiến nghị tiếp tục thực hiện (trong đó tăng thu, 
giảm chi 9.154.894 triệu đồng).
Một số hạn chế trong thực hiện kết luận và kiến 
nghị kiểm toán 
Trải qua 25 năm, chất lượng kiểm toán của 
Kiểm toán nhà nước đã được nâng cao, cung cấp 
cho Quốc hội, Chính phủ, các cơ quan chức năng 
và đơn vị được kiểm toán nhiều kiến nghị có giá 
trị thực tiễn; đáp ứng ngày càng tốt hơn yêu cầu 
của Nhà nước và xã hội. Tuy nhiên, việc thực hiện 
kết luận, kiến nghị kiểm toán của Kiểm toán nhà 
nước còn một số hạn chế cơ bản như: Một số kết 
luận, kiến nghị còn mang tính chung chung, thiếu 
tính khả thi, thiếu bằng chứng thuyết phục và chưa 
rõ chế tài xử lý; một số kết luận, kiến nghị còn né 
tránh việc quy trách nhiệm cụ thể với các cá nhân, 
tổ chức có sai phạm phát hiện được trong quá trình 
kiểm toán; vẫn còn một số kết luận, kiến nghị kiểm 
toán còn mang tính vi mô, tính vĩ mô chưa nhiều 
nên chưa đáp ứng yêu cầu quản lý vĩ mô của Nhà 
nước. Chính những hạn chế về chất lượng các kết 
luận, kiến nghị kiểm toán của Kiểm toán nhà nước 
đã làm ảnh hưởng trực tiếp đến tính khả thi, tính 
hiệu lực của kết luận, kiến nghị và làm ảnh hưởng 
đến uy tín của Kiểm toán nhà nước.
NGHIÊN CỨU KHOA HỌC KIỂM TOÁN 47Số 144 - tháng 10/2019
Những hạn chế nêu trên do nhiều nguyên nhân 
khách quan và chủ quan. Về chủ quan, Một số 
kiến nghị của Kiểm toán nhà nước vẫn còn chưa 
rõ, không thuyết minh rõ nội dung sai sót; Một số 
đơn vị chưa theo dõi chi tiết từng năm theo niên 
độ kiểm toán và số còn phải thực hiện theo từng 
năm; Việc tổng hợp và theo dõi số chưa thực hiện 
các năm trước không được liên tục, chưa rà soát 
các kiến nghị đối với các đơn vị đã giải thể hoặc 
không có khả năng tiếp tục thực hiện; Tại các Báo 
cáo kiểm toán, chưa có quy định cụ thể và thống 
nhất trong toàn ngành về thời gian đơn vị phải 
báo cáo kết quả thực hiện các kết luận, kiến nghị 
kiểm toán của Kiểm toán nhà nước; Một số báo 
cáo kiểm toán, việc tổng hợp số liệu từ các biên 
bản kiểm toán còn sai sót; Một số Kiểm toán nhà 
nước Chuyên ngành và Khu vực còn chưa coi trọng 
và chỉ đạo quyết liệt đối với công tác kiểm tra tình 
hình thực hiện kết luận, kiến nghị của Kiểm toán 
nhà nước; Báo cáo tổng hợp của Kiểm toán nhà 
nước còn chưa phân định rõ ràng về tổng số kiến 
nghị, tổng số thực hiện, tổng số chưa thực hiện; 
Phối hợp chưa tốt với các Bộ, ngành, địa phương,  ... ểm 
toán của Kiểm toán nhà nước. 
Về khách quan, chưa có quy định về trách 
nhiệm công khai tình hình thực hiện kết luận, kiến 
nghị kiểm toán của Kiểm toán nhà nước; Ý thức 
của một số đơn vị trong việc thực hiện kết luận, 
kiến nghị của Kiểm toán nhà nước còn chưa đầy 
đủ, đồng thời chưa có chế tài để xử lý đối với những 
trường hợp đơn vị chây ì không thực hiện nghiêm 
túc kiến nghị kiểm toán; Pháp luật còn thiếu những 
quy định cụ thể về chế tài để xử lý trách nhiệm của 
các tổ chức, cá nhân có hành vi vi phạm; Đơn vị 
gặp khó khăn về tài chính nên chưa có nguồn thực 
hiện; Một số dự án đang trong quá trình thực hiện, 
chưa phê duyệt quyết toán nên đơn vị đề nghị sẽ 
thực hiện kiến nghị kiểm toán khi quyết toán công 
trình; Một số đơn vị đang đề nghị xem xét lại các 
kiến nghị kiểm toán hoặc không chấp hành do chưa 
thống nhất với kiến nghị của Kiểm toán nhà nước, 
đã có văn bản đề nghị Kiểm toán nhà nước xem 
xét giải quyết nhưng Kiểm toán nhà nước chưa có 
văn bản trả lời; Đơn vị đã nộp ngân sách nhà nước 
nhưng việc ghi chép chứng từ chưa đúng theo kiến 
nghị của Kiểm toán nhà nước, chưa cung cấp đầy 
đủ các bằng chứng để chứng minh việc thực hiện 
kiến nghị nên Kiểm toán nhà nước chưa chấp nhận 
kết quả thực hiện...
2. Một số giải pháp nâng cao kết quả thực 
hiện kết luận, kiến nghị kiểm toán của Kiểm 
toán nhà nước
Hoàn thiện hệ thống pháp luật và các văn bản 
liên quan cũng như các chế tài xử lý đối với các sai 
phạm được phát hiện trong việc thực hiện kết luận, 
kiến nghị kiểm toán của Kiểm toán nhà nước
Theo quy định tại Luật Kiểm toán nhà nước, 
báo cáo kiểm toán sau khi phát hành và công khai 
có giá trị bắt buộc phải thực hiện đối với đơn vị 
được kiểm toán về sai phạm trong việc quản lý, sử 
dụng tài chính công, tài sản công. Trên cơ sở đó, 
đơn vị được kiểm toán có nghĩa vụ phải thực hiện 
đầy đủ kịp thời kết luận kiến nghị kiểm toán của 
Kiểm toán nhà nước về quản lý, sử dụng tài chính 
công, tài sản công. Tuy nhiên, hiện nay khi các đơn 
vị được kiểm toán chây ì, hoặc không thực hiện các 
kiến nghị của kiểm toán nhưng chưa có chế tài xử 
lý nên Kiểm toán nhà nước chỉ đưa ra kiến nghị, và 
đôn đốc các đơn vị được kiểm toán thực hiện chứ 
chưa có giải pháp mạnh để bắt buộc phải thực hiện. 
Vì vậy, để tăng cường kết quả thực hiện kết luận 
kiến nghị kiểm toán của Kiểm toán nhà nước cần 
hoàn thiện hệ thống pháp luật và các văn bản liên 
quan để xử lý nghiêm minh các hành vi vi phạm 
pháp luật do Kiểm toán nhà nước phát hiện. 
Nâng cao chất lượng đối với công tác kiểm toán 
của Kiểm toán nhà nước 
Để nâng cao chất lượng kiểm toán của Kiểm 
toán nhà nước cần thực hiện một số giải pháp sau:
Tăng cường công tác đào tạo đội ngũ kiểm toán 
viên có đạo đức nghề nghiệp và giỏi về chuyên 
môn: Nhiệm vụ của kiểm toán viên không dừng 
lại ở việc xác nhận tính đúng đắn, chính xác của số 
liệu, mà quan trọng hơn, còn đánh giá tính kinh tế, 
TÖØ LYÙ LUAÄN ÑEÁN THÖÏC TIEÃN
NGHIÊN CỨU KHOA HỌC KIỂM TOÁN48 Số 144 - tháng 10/2019
hiệu quả và hiệu lực của việc sử dụng nguồn lực tài 
chính, tài sản công từ đó chỉ ra các lý do dẫn đến 
tình trạng của đơn vị được kiểm toán và đưa ra các 
khuyến nghị nâng cao hiệu quả hoạt động. Yêu cầu 
đó đặt ra cho kiểm toán viên ngoài có kiến thức về 
kế toán, kiểm toán, cần nắm vững kiến thức kinh 
tế - tài chính tổng hợp, vĩ mô, và có khả năng phân 
tích, tổng hợp, đánh giá và dự báo. 
Đẩy mạnh việc thu thập thông tin về tình hình 
quản lý, sử dụng tài chính công, tình hình biến 
động tài sản tại tất cả các cơ quan, đơn vị thuộc 
phạm vi, đối tượng của Kiểm toán nhà nước một 
cách liên tục để hình thành một trung tâm tư liệu 
để lưu giữ. Từ đó, phân loại tính chất trọng yếu và 
không trọng yếu về hoạt động tài chính công đối 
với các cơ quan, đơn vị thuộc phạm vi kiểm toán để 
áp dụng các phương pháp kiểm toán và bố trí lực 
lượng kiểm toán thích hợp.
Lãnh đạo Kiểm toán nhà nước chuyên ngành, 
khu vực cần tăng cường công tác chỉ đạo để nâng 
cao chất lượng trong quá trình khảo sát thu thập 
thông tin lập Kế hoạch kiểm toán và thực hiện 
kiểm toán của Đoàn kiểm toán. Phát huy vai trò 
bộ phận kiểm soát chất lượng của đơn vị, chủ động 
xây dựng kết hoạch tự kiểm tra, kiểm soát đối với 
các đoàn kiểm toán của đơn vị.
Đặc biệt, cần đẩy mạnh ứng dụng công nghệ 
thông tin vào hoạt động kiểm toán. Bên cạnh áp 
dụng các phương pháp kiểm toán mới, tiên tiến của 
thế giới, cần tăng cường ứng dụng công nghệ thông 
tin trong kiểm toán lĩnh vực ngân sách nhà nước để 
phù hợp với sự thay đổi của môi trường công việc 
tại các đơn vị được kiểm toán. Nên sớm hoàn thiện 
hệ thống thông tin điện tử lưu trữ các thông tin cơ 
bản về đơn vị sử dụng ngân sách nhà nước, tình 
hình thực hiện kiểm toán các năm trước, các vướng 
mắc, kiến nghị, đề xuất và kết quả thực hiện kiến 
nghị, đề xuất của Kiểm toán nhà nước. 
Từng bước xây dựng các Cẩm nang hoặc Sổ tay 
hướng dẫn kiểm toán: Cẩm nang hoặc Sổ tay kiểm 
toán được xây dựng trở thành tài liệu tốt hướng 
dẫn thực hành kiểm toán cho kiểm toán viên, góp 
phần nâng cao trình độ chuyên môn, tính chuyên 
nghiệp và chuẩn mực trong xử lý nghiệp vụ cũng 
như đưa ra các kết luận, kiến nghị chính xác, đầy 
đủ, có tính khả thi, phù hợp đối với đơn vị được 
kiểm toán. Chất lượng kiểm toán vì thế dần được 
nâng cao.
Tăng cường sự phối hợp giải quyết công việc 
giữa Kiểm toán nhà nước với các cơ quan nhà 
nước hữu quan: Như trên đã đề cập, nguồn thông 
tin hiện Kiểm toán nhà nước có được từ sự phối 
hợp của các cơ quan hữu quan về lĩnh vực ngân 
sách nhà nước còn thiếu tính bao quát, chưa đảm 
bảo tính thời sự, kịp thời, mang tính nhỏ lẻ, không 
thường xuyên, liên tục. Để có được thông tin một 
cách kịp thời, có tính hệ thống và đầy đủ phục vụ 
cho hoạt động kiểm toán nói chung và kiểm toán 
ngân sách nhà nước nói riêng, cần tăng cường hơn 
nữa cơ chế trao đổi thông tin giữa Kiểm toán nhà 
nước với các cơ quan nhà nước khác. 
Đẩy mạnh công khai thông tin trong hoạt động 
kiểm toán: Kiểm toán nhà nước nên tiếp tục nghiên 
cứu mở rộng kênh thông tin thích hợp, trong đó 
chú trọng thông tin cho báo chí, nhằm công khai 
kết quả kiểm toán ngân sách nhà nước cho nhiều 
đối tượng biết, từ đó tạo điều kiện để nhân dân 
tham gia giám sát với tư cách là chủ thể của quyền 
lực nhà nước. Sự quan tâm của công chúng làm gia 
tăng sức mạnh của Kiểm toán nhà nước, tạo sức 
ép buộc đơn vị được kiểm toán thực hiện các kiến 
nghị kiểm toán. Hơn nữa, việc công khai báo cáo 
kiểm toán cũng đặt ra yêu cầu Kiểm toán nhà nước 
tăng cường và duy trì các biện pháp kiểm tra, kiểm 
soát chất lượng kiểm toán. 
Nâng cao chất lượng lập báo cáo kiểm toán và 
chất lượng của các kiến nghị kiểm toán
Để nâng cao chất lượng lập báo cáo và kiến nghị 
kiểm toán cần thực hiện một số giải pháp sau:
- Tăng cường vai trò và chức năng kiểm tra, rà 
soát, thẩm định dự thảo Báo cáo kiểm toán của 
các cơ quan tham mưu cho Lãnh đạo Kiểm toán 
nhà nước nhất là vai trò của Vụ Tổng hợp và Vụ 
Pháp chế tránh nhầm lẫn về số học, tính đúng đắn 
khả thi của các kết luận, kiến nghị kiểm toán. Tăng 
NGHIÊN CỨU KHOA HỌC KIỂM TOÁN 49Số 144 - tháng 10/2019
cường sự chỉ đạo, nâng cao trách nhiệm của lãnh 
đạo Kiểm toán nhà nước chuyên ngành, khu vực 
trong quá trình xét duyệt dự thảo Báo cáo kiểm 
toán. Nâng cao chất lượng và năng lực đối với hội 
đồng thẩm định cấp Vụ, tổ thư ký giúp việc, cán 
bộ được giao công tác thẩm định dự thảo Báo cáo 
kiểm toán.
- Báo cáo kiểm toán cần ngắn gọn, súc tích, dễ 
hiểu, hạn chế tối đa việc đi vào các tiểu tiết, các vấn 
đề vụn vặt không đại diện cho tổng thể hoặc không 
là những vấn đề có ảnh hưởng trọng yếu đến đối 
tượng kiểm toán. Bổ sung mẫu biểu đối với Báo cáo 
kiểm toán về yêu cầu đơn vị cung cấp bằng chứng 
đối với từng loại kiến nghị cụ thể về số tiền đến 
từng đơn vị đã kiến nghị trên báo cáo kiểm toán. 
- Kết luận, kiến nghị kiểm toán phải đưa ra nhận 
xét đánh giá liệu các cá nhân, bộ phận hay chính cơ 
quan tổ chức Nhà nước có tuân thủ đầy đủ các quy 
định của các văn bản pháp luật như Luật Ngân sách 
nhà nước, Luật Doanh nghiệp, Luật Ngân hàng nhà 
nước... hay không. Kiểm toán nhà nước phải chỉ ra 
những lý do không tuân thủ, xác định hậu quả gây 
ra, xác định trách nhiệm của cá nhân, tổ chức có 
liên quan để kiến nghị với cơ quan có thẩm quyền 
ra quyết định xử lý theo pháp luật.
- Tăng cường các kiến nghị với Chính phủ, 
Quốc hội sửa đổi hoặc loại bỏ những văn bản pháp 
luật không phù hợp, cản trở quá trình cải cách nền 
hành chính và phát triển nền kinh tế quốc gia.
Nâng cao chất lượng theo dõi, kiểm tra việc thực 
hiện kết luận, kiến nghị của Kiểm toán nhà nước
Bên cạnh việc Kiểm toán nhà nước không 
ngừng nâng cao chất lượng báo cáo kiểm toán, đảm 
bảo kết luận, kiến nghị kiểm toán đúng pháp luật, 
khả thi thì cần nâng cao chất lượng theo dõi, kiểm 
tra việc thực hiện kết luận, kiến nghị của Kiểm 
toán nhà nước bằng các giải pháp sau:
- Bố trí, sắp xếp cán bộ tham gia Đoàn kiểm 
tra kiến nghị phải có năng lực, kinh nghiệm công 
tác và nắm bắt được các kết luận, kiến nghị đơn 
vị cần phải thực hiện để hướng dẫn đơn vị cung 
cấp bằng chứng phù hợp. Đồng thời phân công 
Trưởng Đoàn kiểm toán là Trưởng Đoàn kiểm tra 
kiến nghị để đảm bảo việc đôn đốc, hướng dẫn và 
theo dõi các đơn vị thực hiện đầy đủ, kịp thời các 
kết luận, kiến nghị kiểm toán. Cần bố trí cán bộ có 
năng lực giúp việc lãnh đạo Vụ giám sát, tổng hợp 
báo cáo kết quả thực hiện kết luận, kiến nghị kiểm 
toán của các đơn vị được phụ trách. Phân công cán 
bộ phòng Tổng hợp chuyên trách theo dõi kết quả 
thực hiện kết luận, kiến nghị kiểm toán của từng 
đơn vị.
- Các Kiểm toán nhà nước Chuyên ngành và 
Khu vực cần kịp thời báo cáo Kiểm toán nhà nước 
những nội dung đề nghị điều chỉnh giảm kết luận, 
kiến nghị kiểm toán của đơn vị; tích cực phối hợp 
với đơn vị cung cấp bổ sung bằng chứng, báo cáo 
thuyết minh nguyên nhân để báo cáo Lãnh đạo 
Kiểm toán nhà nước xem xét, quyết định. Từ đó, 
giảm bớt những kiến nghị không khả thi, tăng tỷ lệ 
thực hiện kết luận, kiến nghị kiểm toán. Bảo đảm 
tiến độ thực hiện kiểm tra theo Kế hoạch được 
duyệt. Phối hợp chặt chẽ với các Vụ tham mưu 
trình Lãnh đạo Kiểm toán nhà nước xem xét quyết 
định đối với những nội dung đề nghị điều chỉnh 
giảm kết luận, kiến nghị kiểm toán của các đơn vị 
được kiểm toán. 
- Cần tăng cường phối hợp với các Bộ, ngành, 
địa phương cũng như với từng đơn vị được kiểm 
toán khi triển khai kiểm tra việc thực hiện kết luận, 
kiến nghị kiểm toán đồng thời kiến nghị các cơ 
quan của Quốc hội và Chính phủ tiếp tục kiểm tra, 
giám sát, xử lý theo quy định của pháp luật đối với 
các đơn vị, tập thể, cá nhân cố tình chây ỳ, không 
chấp hành kết luận, kiến nghị kiểm toán của Kiểm 
toán nhà nước.
Đối với đơn vị được kiểm toán
- Các Bộ, ban ngành, địa phương cần nghiêm 
túc chỉ đạo thực hiện các quy định của Luật Kiểm 
toán nhà nước, Chỉ thị của Thủ tướng Chính phủ, 
hướng dẫn của Bộ Tài chính, Kho bạc Nhà nước về 
thực hiện kết luận, kiến nghị của các cơ quan kiểm 
tra, thanh tra, kiểm toán, chỉ đạo các đơn vị cấp 
dưới tăng cường công tác kiểm tra, giám sát, rà soát 
lại các tồn tại trong quản lý tài chính kế toán, điều 
TÖØ LYÙ LUAÄN ÑEÁN THÖÏC TIEÃN
NGHIÊN CỨU KHOA HỌC KIỂM TOÁN50 Số 144 - tháng 10/2019
hành, thanh toán và quyết toán kinh phí; quan tâm 
xem xét, bố trí nguồn vốn để giúp các đơn vị tháo 
gỡ khó khăn về vốn. Cần tích cực phối hợp chặt chẽ 
và chỉ đạo các đơn vị cấp dưới thực hiện kiến nghị 
kiểm toán của Kiểm toán nhà nước; kịp thời tháo 
gỡ khó khăn vướng mắc cho đơn vị trong quá trình 
thực hiện. Đồi với đơn vị được kiểm toán, cần tự tổ 
chức kiểm tra, rà soát lại kết quả kiểm toán, nghiêm 
túc thực hiện kiến nghị kiểm toán đúng thời gian 
quy định và phải gửi báo cáo tình hình thực hiện 
kiến nghị kiểm toán về Kiểm toán nhà nước và Bộ 
Tài chính, Quốc hội, Chính phủ. Với các kiến nghị 
của Kiểm toán nhà nước còn chưa phù hợp, không 
còn tính khả thi, khó khăn trong thực hiện, đơn vị 
được kiểm toán cần chủ động báo cáo giải trình kịp 
thời với cơ quan cấp trên và Kiểm toán nhà nước 
để được xem xét, giải quyết.
Kết luận, kiến nghị của Kiểm toán nhà nước là 
một trong những nhân tố góp phần đảm bảo duy 
trì tính kinh tế, hiệu quả trong hoạt động kinh tế. 
Thông qua hoạt động của mình, Kiểm toán nhà 
nước chỉ rõ việc sử dụng ngân sách nhà nước cho 
từng ngành, từng lĩnh vực, từng doanh nghiệp và 
các yếu tố cản trở tính hiệu quả của các hoạt động 
trong nền kinh tế. Kết luận, kiến nghị của Kiểm 
toán nhà nước về việc thực hiện kết quả kiểm tra 
tính hợp pháp, hợp lệ trong các hoạt động kinh 
tế - tài chính góp phần làm lành mạnh hoá các 
quan hệ kinh tế - tài chính trong nền kinh tế. Các 
kết luận, kiến nghị của Kiểm toán nhà nước có 
tác dụng răn đe, ngăn ngừa các sai phạm trong 
quản lý tài chính công, tài sản công và cung cấp 
các thông tin đáng tin cậy cho Quốc hội về các 
hoạt động kinh tế - xã hội, thực hiện giám sát và 
thu hút vốn đầu tư cho toàn xã hội. Có thể nói 
rằng những kết luận, kiến nghị của Kiểm toán nhà 
nước giữ vai trò quan trọng trong việc giúp Quốc 
hội, Chính phủ thực hiện việc quản lý kinh tế - 
xã hội, xây dựng và điều hành có hiệu quả ngân 
sách nhà nước, đồng thời cung cấp các thông tin 
cho Quốc hội, Chính phủ nhằm thực hiện cơ chế 
chính sách tài chính hiện hành.
TÀI LIỆU THAM KHẢO
1. Hiến pháp nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa 
Việt Nam (sửa đổi);
2. Luật Ngân sách Nhà nước số 83/2015/QH13 
ngày 25 tháng 6 năm 2015;
3. Luật Kiểm toán nhà nước số 81/2015/QH13 
ngày 24 tháng 6 năm 2015;
4. Nghị quyết số 927/2010/UBTVQH12 ngày 
19/4/2010 của Ủy ban Thường vụ Quốc hội 
về việc Ban hành chiến lược phát triển Kiểm 
toán nhà nước đến năm 2020;
5. Nghị định số 70/CP ngày 11/7/1994;
6. Quyết định 61/TTg ngày 24/01/1995;
7. Cẩm nang Kiểm toán Nhà nước – NXB 
Chính trị Quốc gia, 2000;
8. Hướng dẫn số 165/HD-KTNN ngày 
06/3/2008 của Kiểm toán nhà nước Hướng 
dẫn kết luận về trách nhiệm và kiến nghị xử 
lý vi phạm theo kết quả kiểm toán;
9. Quyết định số 318/QĐ-KTNN ngày 
14/3/2011 của Kiểm toán nhà nước Quy 
định về tổ chức hội nghị công bố quyết định 
kiểm toán và thông báo kết quả kiểm toán;
10. Quyết định số 1001/QĐ-KTNN ngày 
22/6/2012 của Kiểm toán nhà nước ban 
hành Danh mục cơ quan, đơn vị được Kiểm 
toán nhà nước gửi Báo cáo kiểm toán;
11. Quyết định số 06/2016/QĐ-KTNN ngày 
02/11/2016 của Kiểm toán nhà nước ban 
hành Hệ thống mẫu biểu hồ sơ kiểm toán; 
12. Quyết định số 07/2016/QĐ-KTNN ngày 
14/12/2016 của Kiểm toán nhà nước ban 
hành Quy định về theo dõi, kiểm tra việc 
thực hiện kết luận, kiến nghị kiểm toán; 
13. Quyết định số 08/2016/QĐ-KTNN ngày 
23/12/2016 của Kiểm toán nhà nước ban 
hành Quy trình kiểm toán; 
14. Quyết định số 03/2018/QĐ-KTNN ngày 
28/12/2018 của Kiểm toán nhà nước ban 
hành Hướng dẫn về bằng chứng kiểm toán; 
15. Báo cáo tổng hợp kết quả kiểm toán từ năm 
2016 đến 2018 (Báo cáo Quốc hội);
16. Báo cáo tổng hợp kết quả thực hiện kiến 
nghị kiểm toán từ năm 2016 đến 2018.