Một số giá trị lịch sử, Phật giáo và văn hóa của mộc bản chùa Vĩnh Nghiêm và chùa Bổ Đà tỉnh Bắc Giang

36 Nghiên cứu Tôn giáo. Sô ́4 - 2016 
NGUYỄN THẾ CHÍNH 
MỘT SỐ GIÁ TRỊ LỊCH SỬ, PHẬT GIÁO VÀ VĂN HÓA CỦA 
MỘC BẢN CHÙA VĨNH NGHIÊM VÀ CHÙA BỔ ĐÀ 
TỈNH BẮC GIANG 
Tóm tắt: Khảo sát Phật giáo Bắc Giang qua các dấu tích vật chất, 
các truyền thuyết dân gian ở các địa phương và căn cứ trên các bộ 
chính sử, Phật sử như Việt sử lược, Đại Nam nhất thống chí, Thiền 
uyển tập anh,... có thể thấy rằng, Phật giáo Bắc Giang trong quá 
trình phát triển đã để lại nhiều di sản quý giá, trong đó nổi bật 
nhất là 02 kho mộc bản hiện còn lưu giữ tại chùa Vĩnh Nghiêm, 
huyện Yên Dũng và chùa Bổ Đà, huyện Việt Yên. Hai kho mộc bản 
này đã được kiểm kê, phân loại và có những đánh giá ban đầu trên 
các bình diện khác nhau. Trong đó, kho mộc bản chùa Vĩnh 
Nghiêm đã được UNESCO công nhận là Di sản Tư liệu thuộc 
Chương trình ký ức thế giới Khu vực Châu Á - Thái Bình Dương. 
Bài viết này trình bày một số giá trị lịch sử, giá trị Phật giáo và giá 
trị văn hóa cơ bản của mộc bản chùa Vĩnh Nghiêm và chùa Bổ Đà, 
tỉnh Bắc Giang. 
Từ khóa: Giá trị, Phật giáo, Bắc giang, Vĩnh Nghiêm, Bổ Đà, mộc 
bản, văn hóa. 
1. Khái quát về Phật giáo ở Bắc Giang 
Bắc Giang nằm trên vùng đất cổ, có lịch sử văn hóa lâu đời, đặc biệt là 
lịch sử văn hóa Phật giáo. Cùng với sự ra đời của Phật giáo Việt Nam, 
Phật giáo ở Bắc Giang cũng có mặt từ khá sớm. Tuy không có tài liệu thư 
tịch cụ thể nào nói về thời điểm Phật giáo vào Bắc Giang nhưng qua dấu 
tích vật chất còn để lại cũng như truyền thuyết dân gian ở địa phương cho 
biết Phật giáo vào Bắc Giang khoảng trước thế kỷ X. Qua điều tra khảo 
sát các ngôi chùa cổ ở Bắc Giang đã phát hiện được ba dấu chân Phật 
trên đá (mà theo tín ngưỡng đạo Phật thì đó là những biểu tượng Phật cổ 
xưa từ Ấn Độ ảnh hưởng tới Việt Nam). Đó là dấu chân Phật ở chùa Am 
Vãi (xã Nam Dương, huyện Lục Ngạn) dấu chân Phật trên đá lớn ở chùa 
 Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch tỉnh Bắc Giang. 
Nguyêñ Thế Chıńh. Một sô ́gia ́trị lị ch sử... 37 
Yên Mã (xã Bắc Lũng) và dấu chân Phật ở chùa Hang Am (xã Khám 
Lạng, huyện Lục Nam). Ngoài ra, còn có các ngôi chùa liên quan đến dấu 
chân như chùa Núi Đất, thôn Hạ Lát (núi Bổ Đà), xã Tiên Sơn, Việt Yên 
có tượng thần Độc Cước; chùa Khám (xã Khám Lạng, huyện Lục Nam), 
theo sách Đại Nam nhất thống chí chép: “Núi Yên Phú, huyện Phượng 
Nhỡn, tỉnh Bắc Ninh cũ có đền Sơn Thần tam vị ở sơn phận Yên Phú 
thuộc xã Bắc Lũng, huyện Phượng Nhỡn (Nhãn). Tương truyền bà mẹ 
của thần trước một mình ở chân núi, thấy chân người to lớn bà xéo vào 
(chỗ này sau thành giếng đá) nhân đó có mang đẻ một bọc có ba con”1. 
Cùng sơn phận Yên Phú có chùa Hang Non, trong khu vực núi Cẩm Lý 
có chùa Yên Mã và Hòn Tháp. Hệ thống chùa này đều có dấu chân Phật, 
có tháp tàng xá lỵ của Hòa thượng Pháp Vân. Qua những dẫn chứng trên, 
cho thấy việc xuất hiện dấu chân trên đá chủ yếu từ thời Lý trở về trước. 
Sách Thiền uyển tập anh được các Thiền sư phái Vô Ngôn Thông nối 
đời ghi chép từ khá sớm để đến thời Trần được cố định văn bản. Một trong 
bốn vị Thiền sư quan trọng nhất và là người biên soạn cuối cùng của tập 
sách là Thiền sư Ẩn Không. Ông là thế hệ thứ 14 của Thiền phái Vô Ngôn 
Thông. Theo chú thích của sách thì: Ẩn Không xưa ở Lượng Châu (Lạng 
Châu) huyện Na Ngạn, lúc bấy giờ người đời gọi là Na Ngạn Đại Sư. Qua 
ghi chép trên cho biết: Đến thời Lý, Phật giáo ở Bắc Giang đã phát triển 
mạnh nên mới có người trở thành đại sư của Phật giáo cả nước. Điều này 
cũng phù hợp với những dấu vết vật chất tìm thấy ở các ngôi chùa lớn (nay 
chỉ còn là những phế tích) ở trên các ngọn núi phía Tây dãy Yên Tử. Đây 
cũng là địa bàn vùng Lạng Châu - Động Giáp thời Lý được nhắc đến trong 
sách Việt sử lược với dòng họ Giáp, họ Thân ba đời làm phò mã cho triều 
Lý, các công chúa triều Lý còn lên các chùa vùng Động Giáp tu hành, nay 
còn được thờ ở một số đền, chùa như: Chùa Hả, xã Hồng Giang; chùa Chể, 
xã Phượng Sơn, huyện Lục Ngạn; chùa Tòng Lệnh, xã Trường Giang; 
chùa Cao, xã Khám Lạng, huyện Lục Nam, v.v.. Ngoài ra một số ngôi 
chùa cổ khác cũng có mặt trong thời điểm này như chùa Am Vãi (xã Nam 
Dương), chùa Khám Lạng, chùa Hang Non, chùa Hòn Tháp, Hòn Trứng, 
Vĩnh Nghiêm, v.v... Trên cơ sở các ngôi chùa cổ ấy, đến thời Trần, nhiều 
ngôi chùa được xây dựng thành các chùa có quy mô lớn, trong đó phải kể 
đến trung tâm Phật giáo Vĩnh Nghiêm. 
Căn cứ vào các tài liệu hiện còn lưu giữ được thì Bắc Giang là một 
trong những trung tâm của Phật giáo nổi tiếng thời kỳ Lý - Trần, là mảnh 
đất quan trọng trong quá trình Phật giáo Đại Việt - Phật giáo Hoàng gia 
38 Nghiên cứu Tôn giáo. Sô ́4 - 2016 
từ kinh đô Thăng Long chuyển di và phát triển lên phía Đông Bắc để từ 
đó sản sinh ra Phật giáo Trúc Lâm Yên Tử - một dòng thiền nổi tiếng và 
mang nét đặc trưng Việt trong lịch sử văn hóa của dân tộc. 
Sự phát triển và truyền thừa Phật giáo ở tỉnh Bắc Giang đã để lại khá 
nhiều di sản quý giá, trong đó, phải kể đến các kho Mộc bản Hán Nôm và 
các kho thư tịch Hán Nôm hiện đang lưu giữ trong hệ thống các chùa có 
liên quan đến Phật giáo Trúc Lâm Yên Tử và phái Lâm Tế. Những Mộc 
bản có giá trị nhất ở Bắc Giang hiện đang được tàng trữ tại hai ngôi chùa 
tiêu biểu là chùa Vĩnh Nghiêm (xã Trí Yên, huyện Yên Dũng) và chùa 
Bổ Đà (xã Tiên Sơn, huyện Việt Yên). Đây là hai trung tâm Phật giáo lớn 
ở tỉnh Bắc Giang, cũng là hai trong số những ngôi chùa cổ xưa vẫn giữ 
được vẻ thâm nghiêm tồn tại cho đến ngày nay. Kho Mộc bản chùa Vĩnh 
Nghiêm đã được UNESCO tôn vinh và công nhận là “Di sản tư liệu 
trong chương trình Ký ức thế giới Khu vực Châu Á - Thái Bình Dương” 
2. Mộc bản chùa Vĩnh Nghiêm - Di sản tư liệu quý báu chứa đựng 
giá trị lịch sử, Phật giáo, văn hóa mang dấu ấn Thiền phái Trúc Lâm 
Yên Tử 
Chùa Vĩnh Nghiêm - một “đại danh lam cổ tự” nổi tiếng khắp cả 
nước. Chùa còn được gọi theo tên thôn là chùa Đức La, thuộc xã Trí Yên, 
huyện Yên Dũng, tỉnh Bắc Giang. Đây là trung tâm Phật giáo lớn của 
thời Trần. Một chốn tổ quan trọng - nơi ba vị Trúc Lâm Tam tổ (Trần 
Nhân Tông, Pháp Loa, Huyền Quang) từng trụ trì và mở trường thuyết 
pháp. Ngôi chùa này còn là nơi đào tạo các tăng tài có lịch sử lâu đời của 
Phật giáo Việt Nam và được truyền thừa qua nhiều thế hệ. 
Kho mộc bản chùa Vĩnh Nghiêm có tổng số 3.050 bản được san khắc 
nhiều đợt trong khoảng thời gian từ cuối thế kỷ XIX đến đầu thế kỷ XX, 
là di sản tư liệu phong phú, phản ánh nhiều lĩnh vực như: Lịch sử Phật 
giáo, tư tưởng - văn hóa hành đạo, tư tưởng nhập thế của Phật giáo Trúc 
Lâm, lịch sử nghề khắc in mộc bản, thân thế sự nghiệp một số vị cao tăng 
có nhiều cống hiến cho sự phát triển nền văn hóa truyền thống của dân 
tộc... Ngoài giá trị trên phương diện hiện vật bảo tàng, các mộc bản còn 
là nguồn tư liệu vô cùng quý giá cho việc nghiên cứu sự phát triển của 
ngôn ngữ Việt, của chữ Nôm trong lịch sử. Đan xen cùng các bộ kinh là 
các luật giới, sách thuốc không chỉ có ý nghĩa răn dạy tăng ni, Phật tử 
mà có tác dụng giáo dục người đời sống khoan dung độ lượng, lòng nhân 
ái, vị tha theo giáo lý nhà Phật. 
Nguyêñ Thế Chıńh. Một sô ́gia ́trị lị ch sử... 39 
Để phục vụ việc truyền giảng và lưu hành giáo lý, tư tưởng của Phật 
giáo Trúc Lâm, Sư tổ đệ nhị Pháp Loa của Phật phái Trúc Lâm đã cho 
san khắc, ấn loát các bộ kinh luật từ những năm đầu thế kỷ XIV tại chùa 
Vĩnh Nghiêm như: Đại tạng kinh, Tứ phần luật, Kim cương tràng đà la 
ni kinh khoa chú, Tuệ Trung thượng sĩ, Tham thiền chỉ yếu, Niết bàn đại 
kinh khoa sớ, Pháp Loa kinh khoa sở Tuy nhiên, đến đầu thế kỷ XV do 
chính sách “hoại thư” (đốt sách và phá hủy các loại văn bản có khắc/ghi 
chữ) của giặc Minh xâm lược trên quốc gia Đại Việt thì các mộc bản 
chùa Vĩnh Nghiêm được san khắc thời kỳ này đều bị hủy hoại. 
Đến cuối thế kỷ XVI, các sư tổ chùa Vĩnh Nghiêm lại cho khắc một số 
tạng kinh, nhưng do khí hậu khắc nghiệt cùng cuộc nội chiến tương tàn 
của hai thế lực Lê - Mạc nên phần lớn kinh sách bị thất lạc, nay chỉ còn 
rất ít mộc bản san khắc thời kỳ này. 
Cuối thế kỷ XIX, đầu thế kỷ XX, mộc bản chùa Vĩnh Nghiêm tiếp tục 
được các vị trụ trì chùa cho san khắc và còn lưu giữ cho đến ngày nay. 
Kích thước các mộc bản không đều, trung bình 33cm x 23cm x 2,5cm. 
Do đã qua nhiều lần in nên các ván in đều có màu đen bóng bởi bề mặt 
được phủ một lớp mực in khá dầy. Lớp dầu mực này thấm sâu vào ruột 
gỗ có tác dụng chống thấm nước, mối mọt rất hiệu quả. Phần lớn ván 
được in khắc chữ Hán, Nôm trên hai mặt, kiểu chữ chân phương, chữ 
khắc sâu khoảng 1,5mm, sắc nét. 
Mộc bản chùa Vĩnh Nghiêm được các sư tổ mời các phường thợ khắc 
ở Kinh Bắc, Hải Dương về san khắc tại chùa. Vật liệu là gỗ thị, được khai 
thác tại vườn chùa. Mộc bản đã được nhà chùa in ấn rồi đóng thành sách 
phát hành cho Phật tử và được bảo quản tại chùa theo phương pháp thủ 
công truyền thống. 
Tháng 5/2012, tài liệu Mộc bản chùa Vĩnh Nghiêm tỉnh Bắc Giang đã 
được UNESCO công nhận là Di sản Tư liệu thuộc Chương trình ký ức 
thế giới Khu vực Châu Á - Thái Bình Dương. 
Mộc bản chùa Vĩnh Nghiêm được coi là bộ sưu tập mộc bản duy nhất 
hiện còn lưu giữ được về Phật giáo Trúc Lâm - một trong những thiền 
phái tiêu biểu của Phật giáo Việt Nam. Qua quá trình nghiên cứu, tìm 
hiểu kho mộc bản chùa Vĩnh Nghiêm có giá trị trên nhiều mặt: 
Thứ nhất, mộc bản chùa Vĩnh Nghiêm là một bảo vật đặc biệt quý 
hiếm của quốc gia Việt Nam. “Tổng tập sách Hán Nôm” này chính là 
40 Nghiên cứu Tôn giáo. Sô ́4 - 2016 
những tác phẩm lớn chứa đựng nội dung cốt lõi của tư tưởng nhân văn 
Việt Nam. Đây cũng là nguồn di sản tư liệu phong phú, đa lĩnh vực, giúp 
các nhà nghiên cứu hiểu thêm được cơ sở phát triển của Thiền phái Trúc 
Lâm Yên Tử, lịch sử Phật giáo Việt Nam, văn hóa giáo dục, văn học, 
ngôn ngữ học, sinh thái môi trường, lịch sử nghề khắc in mộc bản, nghệ 
thuật điêu khắc gỗ cổ truyền, xã hội học, y học, cùng các lĩnh vực khác 
về khoa học xã hội của Việt Nam từ giai đoạn đầu thế kỷ XIII đến những 
năm đầu thế kỷ XX. 
Thứ hai, đan xen giữa các mộc bản in Kinh Phật là các bản khắc về luật 
giới, sách thuốc qua đó răn dạy các tăng ni Phật tử, giáo dục người đời 
sống khoan dung độ lượng, nhân ái vị tha theo giáo lý nhà Phật cùng 
những phương thuốc quý giá để bảo vệ sức khỏe cho bản thân và cứu giúp 
người đời. Ngoài ra, các bài phú, kệ, nhật ký trong kho bảo vật này còn là 
trước tác của vị minh quân Trần Nhân Tông và các danh nhân lịch sử văn 
hóa đương thời. Điều này khẳng định thêm rằng Phật giáo là một tôn giáo 
có vị trí đặc biệt quan trọng trong đời sống của dân tộc Việt Nam. 
Thứ ba, từ những tư liệu trong kho mộc bản chùa Vĩnh Nghiêm còn 
giúp các nhà nghiên cứu có thêm nguồn sử liệu quý giá về sự phát triển 
của ngôn ngữ Việt, cụ thể là sự phát triển của chữ Nôm trong lịch sử. 
Quá trình phát triển của hệ thống văn tự Việt Nam: Chuyển từ chỗ chủ 
yếu sử dụng chữ Hán sang coi trọng và chủ động sử dụng chữ Nôm. Từ 
chỗ chỉ được sử dụng số ít thời kỳ trước đó, chữ Nôm bắt đầu hình thành 
có hệ thống và phát triển mạnh trong dòng văn học Thiền tông Việt Nam. 
Điển hình là trong trước tác của các cao tăng thuộc Phật giáo Trúc Lâm 
thường sử dụng văn Nôm khi viết lời thuyết pháp (dưới dạng văn vần, 
thơ) hoặc các bài diễn giải tư tưởng Phật học như: “Thiền Tông bản 
hạnh”, “Yên Tử nhật trình”, phú “Cư trần lạc đạo”, phú “Giáo tử”, phú 
“Thiền tịch” và các thể loại văn Nôm Việt Nam. 
Thứ tư, qua các tác phẩm chữ Nôm ghi chép về phong cảnh thiên 
nhiên, địa chí và địa chất vùng quanh khu vực Yên Tử - Vĩnh Nghiêm 
cho biết, Yên Tử là nơi hội tụ nhiều yếu tố “địa linh nhân kiệt” để tạo nên 
một kinh đô Phật giáo thời Trần. Đồng thời khẳng định thêm mối quan hệ 
mật thiết không thể tách rời giữa Yên Tử (Quảng Ninh) - Vĩnh Nghiêm 
(Bắc Giang) mỗi khi nghiên cứu về Thiền phái Trúc Lâm Yên Tử. 
Trong bối cảnh toàn cầu hóa, đa văn hóa của nhân loại hiện nay, việc 
nghiên cứu, bảo tồn và phát huy giá trị của kho mộc bản chùa Vĩnh 
Nguyêñ Thế Chıńh. Một sô ́gia ́trị lị ch sử... 41 
Nghiêm đóng một vai trò quan trọng: Không chỉ giáo dục ý thức giữ gìn 
văn hóa truyền thống của dân tộc Việt mà còn giúp cho cộng đồng các 
dân tộc khu vực Đông Nam Á, Châu Á bảo tồn nét văn hóa phương Đông 
trong quá trình thế giới cùng hội nhập và phát triển. Đồng thời, những tư 
tưởng nhân văn, bác ái, “cư trần lạc đạo” của Phật giáo Trúc Lâm đã đưa 
vị thế của Phật giáoViệt Nam ngày càng lên cao trên trường quốc tế. 
3. Mộc bản chùa Bổ Đà - Di sản văn hóa độc đáo trên vùng đất 
Bắc Giang 
Chùa Bổ Đà thuộc xã Tiên Sơn, huyện Việt Yên, tỉnh Bắc Giang. Đây 
là ngôi chùa cổ được xây dựng vào thời Lê thế kỷ XVIII, là nơi tu hành 
đồng thời cũng là nơi đào tạo các tăng, ni, Phật tử trong vùng của dòng 
thiền Lâm Tế. Chùa nằm ở vị trí có cảnh sắc thiên nhiên đẹp, gồm nhiều 
di tích phụ cận (đình, đền, làng cổ) tạo thành quần thể di tích danh 
thắng Bổ Đà nổi tiếng của tỉnh Bắc Giang được nhiều người biết đến. 
Việc khắc in kinh sách là hoạt động thiết yếu để truyền bá giáo lý nhà 
Phật trong các ngôi chùa cổ, trong đó có chùa Bổ Đà. Trải qua hàng trăm 
năm, chùa Bổ Đà còn giữ được một khối lượng lớn mộc bản khắc in kinh 
sách. Với 1.935 tấm mộc bản (3.617 mặt khắc), sau khi phân loại có 59 bộ 
kinh sách và một phần mộc bản tồn nghi. Tài liệu mộc bản được bảo quản 
tại chùa Bổ Đà tỉnh Bắc Giang là loại di sản đặc biệt. Đó là những tấm gỗ 
khắc Kinh Phật bằng chữ Hán và chữ Nôm cổ, có nhiều tấm được san khắc 
từ thời Lê (1775) và kéo dài cho đến các triều đại Lê, Nguyễn sau này. 
Về mặt số lượng: Mộc bản chùa Bổ Đà ít hơn chùa Vĩnh Nghiêm, tuy 
nhiên, theo đánh giá của các nhà nghiên cứu lịch sử, văn hóa thì từ kỹ 
thuật khắc in, niên đại cho đến nội dung mộc bản cho thấy đây là khối tài 
liệu đặc biệt quý giá, có nét độc đáo riêng, góp phần làm rõ hơn, sâu sắc 
hơn các giá trị di sản văn hóa Phật giáo tại chùa Bổ Đà nói riêng và lịch 
sử Phật giáo Việt Nam nói chung. 
Mộc bản chùa Bổ Đà còn lưu giữ được khá nhiều kinh sách có liên 
quan đến các lĩnh vực tư tưởng, triết học, như sách Phật tâm luận...; các 
sách khoa nghi, cúng tổ như Lễ Phật nghi, Niệm Phật kệ,...; các sớ điệp 
dùng trong các nghi lễ Phật giáo; các sách y dược dùng trong nhà chùa. 
Điều đó minh chứng rằng: Từ xa xưa, chùa Bổ Đà không chỉ là nơi tu 
hành của các thiền sư, mà còn là một trung tâm đào tạo tăng ni, là nơi 
biên soạn sách, là nhà in cổ, thư viện cổ, là bảo tàng văn hóa Phật giáo 
truyền thống Việt Nam. 
42 Nghiên cứu Tôn giáo. Sô ́4 - 2016 
Về kỹ thuật khắc in, khác với mộc bản triều Nguyễn, mộc bản chùa 
Vĩnh Nghiêm, mộc bản chùa Bổ Đà có những bản khắc chữ “siêu nhỏ” 
như sách “Phật mẫu Đại tạng kinh Mục lục” kích thước khoảng 20cm x 
30cm, nhưng trên đó được khắc 6 mặt khắc, tương đương với 12 trang 
sách, nét chữ khắc đẹp, tinh xảo. Đặc biệt, nhiều bản mộc được các nghệ 
nhân xưa chế tác hoa văn, san khắc cầu kỳ, khổ lớn chứng tỏ trình độ 
điêu khắc của các nghệ nhân xưa đạt đến đỉnh cao. 
Về niên đại, có những bộ ván khắc được chế tác ngay từ thời Lê như 
bộ “Vạn thiện đồng quy” được khắc in dưới thời vua Lê Hiển Tông niên 
hiệu Cảnh Hưng thứ 36 (1775). Đây là những tư liệu cổ có niên đại sớm, 
rất ít gặp trong kho tàng mộc bản cả nước. 
Về nội dung, đồng thời với việc truyền tụng những bộ kinh xuất phát 
từ Ấn Độ, còn có những bộ kinh được tuyển chọn với những nội dung 
tinh túy nhất, dễ hiểu nhất đối với người dân dưới dạng kinh, như “Chi 
Na soạn thuật” Để đi thẳng vào lòng người, những giới điều (điều cấm) 
của nhà Phật được diễn nôm dưới dạng thơ lục bát để dễ nhớ, dễ hiểu, dễ 
truyền từ người này sang người khác, từ đời trước đến đời sau, như 
“Quốc âm ngũ giới”, “Quốc âm thập giới”, “Uy nghi quốc âm”, “Uy nghi 
quốc ngữ”... Các bộ kinh sách khắc bằng chữ Nôm này là cơ sở để nghiên 
cứu ngôn ngữ Việt trong lịch sử. 
Sự mở mang, phát triển không ngừng của chùa Bổ Đà nói chung, việc 
giữ gìn mộc bản kinh sách Hán Nôm do nhà chùa chế tác nói riêng, luôn 
gắn liền với sự quan tâm, đóng góp của nhân dân. Danh tính của hàng 
trăm cá nhân, gia đình, dòng họ ở khắp các làng xã, chùa chiền trong 
vùng hãy còn lưu trên các bản khắc “Danh”, “Phương Danh”, trong các 
bộ kinh sách. Điều này rất có ý nghĩa khi nghiên cứu đời sống văn hóa 
tâm linh người Việt, lịch sử địa danh các làng xã, gia phả các dòng họ 
vùng Kinh Bắc, (tỉnh Bắc Ninh, Bắc Giang), cũng như lịch sử tiền tệ... 
Đặc biệt, mộc bản chùa Bổ Đà có giá trị rất lớn về mặt nhân văn, giáo 
dục người dân và thế hệ trẻ làm điều thiện, tránh điều ác, sống có trách 
nhiệm, sống tốt với mọi người xung quanh. Mộc bản chùa Bổ Đà rất có 
giá trị khi nghiên cứu lịch sử văn hóa, lịch sử Phật giáo Việt Nam. 
Trong những năm gần đây (đặc biệt là từ khi mộc bản chùa Vĩnh 
Nghiêm được UNESCO công nhận là Di sản tư liệu thế giới), mộc bản 
chùa Vĩnh Nghiêm và chùa Bổ Đà đã được lãnh đạo tỉnh, Ban Trị sự 
Giáo hội Phật giáo Việt Nam tỉnh Bắc Giang, các cấp các ngành, các 
Nguyêñ Thế Chıńh. Một sô ́gia ́trị lị ch sử... 43 
doanh nghiệp, các tổ chức trong nước và nước ngoài rất quan tâm trong 
việc bảo tồn và phát huy giá trị hai khối tài liệu đặc biệt này. Tỉnh Bắc 
Giang đã đẩy mạnh công tác tuyên truyền, quảng bá về giá trị của di sản 
mộc bản chùa Vĩnh Nghiêm, chùa Bổ Đà tới cộng đồng dân cư trong và 
ngoài nước bằng nhiều hình thức trên các phương tiện thông tin đại 
chúng, giúp cho người dân hiểu được giá trị của di tích, của các kho mộc 
bản. Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch tỉnh Bắc Giang tổ chức kiểm kê 
đánh giá lại các ván in và phân loại khoa học các kho mộc bản; Tư liệu 
hóa, in dập, phân loại, từng bước ứng dụng công nghệ cao vào quản lý, 
bảo vệ, xử lý kỹ thuật tài liệu để chỉnh lý khoa học, chuẩn dữ liệu số hóa 
để bảo hiểm và phục vụ khai thác, sử dụng. Bước đầu dịch nội dung một 
số tác phẩm tiêu biểu ra tiếng Việt để in, phát hành rộng rãi trong và 
ngoài nước. Ủy ban nhân dân tỉnh Bắc Giang tiếp tục đầu tư mở rộng quy 
hoạch, tu bổ tôn tạo các hạng mục trong khuôn viên chùa Vĩnh Nghiêm, 
chùa Bổ Đà, tạo điều kiện thuận lợi nhất trong việc bảo tồn và phát huy 
những giá trị đặc biệt của kho mộc bản được lưu giữ tại đây, góp phần 
lưu giữ những giá trị di sản văn hóa quý báu cho dân tộc./. 
CHÚ THÍCH: 
1 Đại Nam nhất thống chí, tập 4, Nxb. Khoa học xã hội, Hà Nội: 106. 
TÀI LIỆU THAM KHẢO 
1. Thắng tích Bổ Đà Sơn, Ban Quản lý Di tích tỉnh Bắc Giang, 2014. 
2. Chùa Vĩnh Nghiêm, Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch tỉnh Bắc Giang, 2015. 
3. Kỷ yếu Hội thảo khoa học Chùa Vĩnh Nghiêm, Bắc Giang và Thiền phái Trúc 
Lâm trong quá trình phát triển của Phật giáo Việt Nam, Sở Văn hóa, Thể 
thao và Du lịch tỉnh Bắc Giang, 2011. 
4. Nguyễn Lang (1992), Việt Nam Phật giáo sử luận, Tập 1, Nxb. Văn học, Hà 
Nội. 
5. Đại Nam nhất thống chí , Tập 4, Nxb. Khoa học Xã hội, Hà Nội. 
6. Địa chí Bắc Giang từ điển, Ủy ban nhân dân tỉnh Bắc Giang, 2001. 
7. Báo cáo tổng quan Chương trình Tư liệu hóa Kho Mộc bản chùa Bổ Đà, xã 
Tiên Sơn, huyện Việt Yên, Bảo tàng tỉnh Bắc Giang, 2013. 
44 Nghiên cứu Tôn giáo. Sô ́4 - 2016 
Abstract 
HISTORICAL, BUDDHIST AND CULTURAL 
VALUES OF WOODBLOCKS AT VĨNH NGHIÊM AND BỔ ĐÀ 
BUDDHIST TEMPLES IN BẮC GIANG PROVINCE 
Surveys of Bắc Giang’s Buddhism through relics, local legends and 
official historical texts such as Việt sử lược (Abridged Chronicles of the 
Viet), Đại Nam nhất thống chí (Nguyễn dynasty's official historical 
records of Great Vietnam), Thiền uyển tập anh (Collection of 
Outstanding Figures of the Zen Garden) reveals that Buddhism in Bắc 
Giang province bequeathed to us many valuable heritages. One of them 
are two woodblock archives retained at Vĩnh Nghiêm Pagoda, Yên Dũng 
District and Bổ Đà Pagoda, Việt Yên District. These woodblock archives 
are inventoried, classified and initially evaluated in many dimensions. In 
particular, the woodblocks at Vĩnh Nghiêm Pagoda are recognized by 
UNESCO as Documentary Heritages of the Memory of the World 
Programme. This article presents the historical, Buddhist and cultural 
values of the woodblocks at Vĩnh Nghiêm and Bổ Đà Buddhist temples. 
Keywords: Value, Buddhism, Bắc Giang, Vĩnh Nghiêm, Bổ Đà, 
woodblocks, culture.