Ngành Bách khoa thư học trên thế giới và ở Việt Nam

Ngành Bách khoa thư học trên thế giới và ở Việt Nam 
 63 
NGÀNH BÁCH KHOA THƯ HỌC 
TRÊN THẾ GIỚI VÀ Ở VIỆT NAM 
KIM NGỌC * 
Tóm tắt: Trong nền kinh tế tri thức, giáo dục và đào tạo đóng vai trò cực kỳ 
quan trọng. Việc biên soạn các Bách khoa toàn thư và Từ điển bách khoa cũng 
có vai trò không kém phần quan trọng trong việc cung cấp cho cộng đồng xã 
hội, cho nhân dân những tri thức cơ bản nhất, những thông tin chuẩn xác nhất 
của nhân loại, của các quốc gia ở mọi thời đại về mọi lĩnh vực khoa học xã hội 
và nhân văn, khoa học tự nhiên, khoa học kỹ thuật và công nghệ, phục vụ mọi 
đối tượng, mọi trình độ trong công tác, trong học tập hàng ngày. Bài viết phân 
tích tổng quan về ngành Bách khoa thư học trên thế giới và ở Việt Nam. 
Từ khóa: Nền kinh tế tri thức; ngành Bách khoa thư học; thế giới; Việt Nam. 
1. Ngành Bách khoa thư học trên 
thế giới 
1.1. Ngành Bách khoa thư học đã có 
lịch sử hơn 2300 năm. Trung Quốc, Hy 
Lạp và La Mã cổ đại là các địa điểm 
phát tích các tác phẩm thuộc dạng Bách 
khoa toàn thư sớm nhất. Song, sự phát 
triển của bách khoa toàn thư cổ đại ở 
phương Đông và phương Tây cũng giống 
như nền văn minh cổ đại ở phương 
Đông và phương Tây, không hề có sự 
dung hợp trong suốt cả một thời kỳ lịch 
sử dài lâu, mà có những truyền thống tự 
hình thành khác nhau. 
Khởi thủy của Bách khoa toàn thư 
được bắt đầu từ ý tưởng tập hợp mọi tri 
thức của thế giới vào trong tầm tay có từ 
thời Thư viện Alexandria Pergamon cổ 
đại và Trung Quốc cổ đại. Ý tưởng ấy 
thường dựa trên 2 nền tảng: (1), ghi 
chép khái quát lại tất cả mọi tri thức mà 
loài người đã có; (2), tiến hành chỉnh lí 
và phân loại những tri thức đã có. Hai 
nền tảng này chính là điều kiện tối thiểu 
cần có để biên soạn tất cả mọi bộ Bách 
khoa toàn thư về sau này, kể cả các bộ 
Bách khoa toàn thư hiện đại. 
Nhìn lại lịch sử hơn 2300 năm hình 
thành và phát triển Bách khoa toàn thư, 
đứng về góc độ mối quan hệ liên kết 
giữa giáo dục và sự nghiệp biên soạn 
bách khoa toàn thư, giữa chức năng giáo 
dục, đào tạo và chức năng tra cứu tìm 
kiếm, giữa nội dung và hình thức biên 
soạn có tính chất sách giáo khoa theo 
chương, mục và nội dung dựa trên phân 
loại khoa học và sắp xếp theo kiểu từ 
điển, có thể phân thành 3 giai đoạn phát 
triển sau:(*) 
Giai đoạn 1, Bách khoa toàn thư cổ 
đại, bắt đầu tư Aristote đến Warro, 
Pliny, the Elder, Saint Isidore of Sevill ở 
thế kỷ thứ VII. Tính chất cơ bản là sách 
(*) Phó giáo sư, tiến sĩ, Viện Hàn lâm Khoa học 
xã hội Việt Nam. 
Tạp chí Khoa học xã hội Việt Nam, số 10(83) - 2014 
 64 
giáo khoa, không phải là sách công cụ. 
Nội dung dựa trên giáo trình giảng dạy 
“Bảy nghề tự do” thời đó, bao gồm: ngữ 
pháp học, logíc học, tu từ học, hình học, 
số học, thiên văn học, âm nhạc. Về sau 
thêm 2 nghề nữa là y học và kiến trúc. 
Giai đoạn 2, Bách khoa thư trung đại, 
đến thế kỷ XVIII. Tính chất chủ yếu là 
sách giáo dục, chức năng sách công cụ 
mới chỉ thể hiện bước đầu, nội dung 
cũng từng bước chuyển từ biên soạn 
theo 7 nghề sang theo phương pháp 
phân loại khoa học do nhà triết học Anh 
Francis Bacon đề xuất. 
Giai đoạn 3, Bách khoa toàn thư cận 
hiện đại. Tính chất chủ yếu là chức năng 
sách công cụ, có kiêm chức năng giáo 
dục. Nội dung sắp xếp theo phương pháp 
từ điển, chủ yếu theo thứ tự chữ cái. 
Về cơ bản, nội dung Bách khoa toàn 
thư qua các thời kì chỉ rõ những tác 
động cải biến xã hội, thúc đẩy phát triển 
những tư tưởng tiến bộ, chống lại tư 
tưởng phong kiến lạc hậu, phản kháng 
lại ảnh hưởng của nhà thờ, sự thống trị 
của thần quyền và các thế lực phản 
động. Giáo hội và thần học có vị trí nhất 
định trong việc biên soạn Bách khoa 
toàn thư thời cổ trung đại. Đây là đặc 
trưng cơ bản của Bách khoa toàn thư 
Châu Âu thời kì đó. Nhiều tu viện tổ 
chức biên soạn Bách khoa toàn thư do 
các nhà thần học biên soạn để huấn 
luyện bồi dưỡng giới chức thần học. Thế 
kỷ XVII, học giả, đại giáo chủ Cơ đốc 
giáo Tây Ban Nha Saint Isidore of Sevill 
đã biên soạn bộ sách “Từ nguyên học” 
gồm 20 quyển là bộ Bách khoa toàn thư 
đầu tiên sử dụng tranh minh họa. Bộ 
sách có uy tín lớn thời trung cổ và được 
lưu truyền đến ngày nay với hàng nghìn 
bản sao. 
Tiếp theo cả một thời kỳ dài thời 
trung cổ, nhà thờ và thần học đã có ảnh 
hưởng lớn đến Bách khoa toàn thư. Các 
nhà biên soạn nói chung đều cho rằng 
khởi nguồn của trí tuệ, của mọi tri thức 
đều xuất phát từ Thượng đế. Sự giải 
thích các hiện tượng tự nhiên về vật lý, 
địa chất, khí tượng, thiên văn, vũ trụ... 
đều bắt đầu bằng những tiên đề được 
xây dựng trên cơ sở truyền thuyết về 
Thượng Đế, đức Chúa Trời sáng tạo ra 
thế giới. Đầu thế kỷ XVII, với sự ra đời 
của thuyết phân loại khoa học của 
Fransic Bacon, cấu trúc nội dung có sự 
thay đổi tiến bộ, những nội dung phi 
khoa học mang màu sắc tôn giáo mê tín 
dị đoan được khắc phục. Đến nửa sau 
thế kỷ XVIII, sự ra đời của bộ “Bách 
khoa toàn thư Diderot” (1751-1752) và 
“Phái Bách khoa toàn thư” thực sự mở 
ra một giai đoạn mới trong lịch sử phát 
triển Bách khoa toàn thư, làm nền móng 
cho Bách khoa toàn thư hiện đại, đồng 
thời còn truyền bá các môn loại tri thức, 
phản đối giáo hội và các thế lực phản 
động Pháp, tuyên truyền tư tưởng cách 
mạng, thúc đẩy cuộc vận động giải 
phóng tư tưởng, chuẩn bị dư luận cho 
Đại cách mạng Pháp năm 1789. 
Trong lịch sử văn hóa thế giới, hiếm 
thấy trường hợp như Diderot vì tham gia 
chủ biên một cuốn Bách khoa toàn thư 
mà tên tuổi lưu danh hậu thế và bộ sách 
được người đương thời, những thế hệ 
Ngành Bách khoa thư học trên thế giới và ở Việt Nam 
 65 
tiếp theo gọi là “Bách khoa toàn thư 
Diderot”. Bộ sách đã có tác động to lớn 
góp phần thúc đẩy sự cáo chung của hơn 
1.000 năm sống trong tăm tối của thời 
kỳ trung cổ Châu Âu, phục hồi và phát 
triển nền văn minh nhân loại. “Bách 
khoa toàn thư Diderot” và “Phái bách 
khoa toàn thư” đã chọc thủng sự thống 
trị tàn bạo trong ngu muội của phong 
kiến và thần học, đốt lên ngọn lửa của 
phong trào khai sáng. 
Ở thời đại trung cổ, tôn giáo và thần 
học quyết định chi phối tư tưởng của 
mọi người. Khoa học (thường được gọi 
là triết học) được nghiên cứu giảng dạy 
trong các tu viện và lệ thuộc thần học, 
những kết quả nghiên cứu thực nghiệm 
ngược với giáo lý đều bị xem là tà 
thuyết, bị xử phạt, thậm chí bị hình phạt 
hỏa thiêu. 
Qua lịch sử hơn 2.300 năm, Bách 
khoa toàn thư đã có những đóng góp 
quan trọng cho sự phát triển của nền văn 
minh nhân loại, xây dựng nền văn hiến 
của các quốc gia và ở những thời điểm 
nhạy cảm, Bách khoa toàn thư còn có 
những tác động đặc biệt như vai trò của 
“Bách khoa toàn thư Diderot” và “Phái 
Bách khoa toàn thư” đối với cuộc cách 
mạng Pháp năm 1789. 
1.2. Trong thời đại ngày nay, khoảng 
cách giữa các quốc gia giàu và nghèo 
chính là khoảng cách về tri thức và việc 
đuổi kịp các nước giàu chủ yếu là bằng 
rút ngắn khoảng cách này. Chiến lược 
phát triển quốc gia phải dựa vào tri thức 
và thông tin. Sức mạnh của các nền kinh 
tế đang chuyển dần từ những quốc gia 
có nhiều vốn sang những quốc gia có 
nhiều tri thức, nhiều thông tin. Trong 
thời đại kinh tế tri thức, lợi thế cạnh 
tranh đang chuyển từ tài nguyên thiên 
nhiên, đất đai, lao động nhiều sang tri 
thức, kỹ năng và tính sáng tạo. Tất cả 
các yếu tố này chỉ có thể tìm thấy trong 
con người, do đó con người trở thành tài 
sản quý nhất của xã hội, miễn là tạo ra 
của cải cho xã hội đó. Công nhân tri thức 
trở thành yếu tố sản xuất hàng đầu quyết 
định sức cạnh tranh của mỗi quốc gia. 
Những quốc gia thu hút được nhiều công 
nhân tri thức sẽ dẫn đầu trong quá trình 
chuyển dịch sang nền kinh tế tri thức. 
1.3. Trong nền kinh tế tri thức, giáo 
dục và đào tạo đóng vai trò cực kỳ quan 
trọng. Việc biên soạn các Bách khoa 
toàn thư và Từ điển bách khoa cũng có 
vai trò không kém phần quan trọng 
trong việc cung cấp cho cộng đồng xã 
hội, cho nhân dân những tri thức cơ bản 
nhất, những thông tin chuẩn xác nhất 
của nhân loại, của các quốc gia ở mọi 
thời đại về mọi lĩnh vực khoa học xã hội 
và nhân văn, khoa học tự nhiên, khoa 
học kỹ thuật và công nghệ, phục vụ mọi 
đối tượng, mọi trình độ trong công tác, 
trong học tập hàng ngày. 
Nhiều nhà nghiên cứu, học giả trên 
thế giới đã đánh giá cao vai trò của Bách 
khoa thư và Từ điển bách khoa đối với 
sự phát triển và truyền bá văn hóa khoa 
học của xã hội loài người, đối với vai trò 
nâng cao trình độ dân trí, năng lực trí 
tuệ, kỹ năng lao động của mỗi con 
người; họ đã ví Bách khoa thư như là 
trường đại học không có tường bao, mở 
Tạp chí Khoa học xã hội Việt Nam, số 10(83) - 2014 
 66 
rộng cửa cho mọi người, nghĩa là cũng 
có chức năng giáo dục, học tập, đào tạo 
nhân lực, bồi dưỡng nhân tài, nâng cao 
dân trí như các trường đại học, các 
trường đào tạo nói chung. 
Bách khoa toàn thư và Từ điển bách 
khoa được xem là vua của các sách 
công cụ, phục vụ cho việc tra cứu và tự 
học, tự đào tạo cho mọi người, là ngân 
hàng thông tin, tư liệu tại nhà đáng tin 
cậy nhất. Đánh giá nền văn hiến, trình 
độ văn hóa, khoa học của mỗi quốc gia 
có thể thông qua tiêu chí là khối lượng 
và chất lượng các sách Bách khoa toàn 
tư và Từ điển bách khoa mà nước đó 
biên soạn, xuất bản cung cấp cho bạn 
đọc. Có thể nói, Bách khoa thư phản 
ánh khá chính xác nền văn minh và 
trình độ phát triển văn hóa, khoa học 
của một quốc gia, một dân tộc. Lịch sử 
cho thấy, các nước có nền văn hóa, 
khoa học cao nhất là những nước có 
nền bách khoa thư học phát triển nhất. 
Từ cuối thế kỷ XVIII và suốt thế kỷ 
XIX, các nước có nền văn hóa, khoa 
học và công nghệ phát triển đã sản sinh 
ra những bộ Bách khoa thư tiêu biểu, 
nổi tiếng nhất, như Pháp với bộ “Bách 
khoa toàn thư Diderot”, “Đại Bách khoa 
toàn thư” (La Grande Encyclopedia), 
“Đại từ điển tổng hợp thế kỷ XIX” của 
Larousse (Grand dictionaire universel 
du XIX); Đức với bộ “Bách khoa toàn 
thư Mrockhaus”; Anh với bộ “Bách 
khoa toàn thư Britannica” (đầu thế kỳ 
XX bản quyền mới thuộc về công ty 
Bách khoa toàn thư Britannica có trụ sở 
tại Chicago Hoa Kỳ). 
Bước sang thế kỷ XX, các nước Hoa 
Kỳ, Nhật Bản, Nga phát triển mạnh việc 
biên soạn và xuất bản Bách khoa toàn 
thư với các bộ tiêu biểu như: “Bách 
khoa toàn thư Americana”, “Thế giới 
đại bách khoa từ điển” của Nhật Bản và 
“Đại bách khoa toàn thư Xô Viết” của 
Nga. Trung Quốc biên soạn xong trọn 
bộ “Đại Bách khoa toàn thư Trung 
Quốc” (74 quyển, 1978-93) 
Các nước Châu Âu cũng có nền bách 
khoa thư học phát triển sớm. Các nước ở 
Nam Á, Đông Nam Á, khu vực Mỹ 
Latinh... biên soạn và xuất bản Bách 
khoa toàn thư và Từ điển bách khoa 
muộn hơn. 
Cuối thế kỷ XX đánh dấu sự ra đời 
của loại hình Bách khoa toàn thư điện tử 
trên đĩa CD-ROM, như Canadian 
Encyclopedia - 1996; Encarta Africana - 
1999), DVD, như Encarta - 1997 hoặc 
trực tuyến, như phiên bản trực tuyến của 
các bộ Compton’s Encyclopedia, Encyclopedia 
Britannica. So với bản in giấy, phiên 
bản điện tử có nhiều ưu điểm nổi trội 
như: lưu trữ theo kiểu siêu văn bản được 
một lượng thông tin cực lớn với chi phí 
cực rẻ; khả năng tra cứu, tìm kiếm mục 
từ hay chủ đề dễ dàng và nhanh chóng; 
khả năng thông tin đa phương tiện. 
Thế kỷ XXI, đã xuất hiện loại hình 
bách khoa toàn thư mới: Bách khoa toàn 
thư mở. Bách khoa toàn thư mở được 
khởi đầu từ đề nghị về loại hình bách 
khoa toàn thư mạng của Hệ thống thảo 
luận trên internet phân phối toàn cầu 
(USENET), mà bất kì ai cũng có thể 
truy nhập miễn phí và có thể chỉnh sửa 
Ngành Bách khoa thư học trên thế giới và ở Việt Nam 
 67 
nội dung. Năm 2001, Jimmy Wales, 
doanh nhân Internet Hoa Kỳ và Larry 
Sanger, nhà triết học Hoa Kỳ, đồng sáng 
lập Wikipedia - một dự án bách khoa 
toàn thư đa phương tiện mở phi lợi 
nhuận được xây dựng trên trang web 
của Wikimedia Foundation. 
Hàng triệu mục từ đã được viết ra bởi 
sự hợp tác giữa các tình nguyện viên trên 
khắp thế giới, đồng thời hầu hết các mục 
từ đều có thể được biên tập bởi bất kì ai 
truy nhập vào trang web này. Các mục từ 
cung cấp các đường kết nối đến những 
trang tương ứng, bất cứ ai truy nhập cũng 
có thể viết và chỉnh sửa các mục từ, 
không bắt buộc phải khai tên thật. 
Wikipedia phát triển hết sức nhanh 
chóng và trở thành một trong những 
trang web tham khảo lớn nhất thế giới, 
thu hút hàng chục triệu lượt người truy 
nhập mỗi tháng. Hơn 85.000 cộng tác 
viên làm việc thường xuyên với 14 triệu 
mục từ với trên 260 ngôn ngữ khác 
nhau. Người truy nhập không cần phải 
có những đóng góp ở cấp độ chuyên gia, 
bởi Wikipedia chỉ có ý định biên soạn 
những mục từ bao quát những kiến thức 
hiện có, chứ không phải là tạo ra những 
kiến thức mới. Điều đó có nghĩa là tất cả 
mọi người thuộc mọi độ tuổi và mọi nền 
văn hoá, nền tảng xã hội khác nhau đều 
có thể viết cho Wikipedia, với điều kiện 
là tuân theo chính sách biên tập của 
Wikipedia. Người sử dụng không phải 
băn khoăn lo lắng gì với Wikipedia khi 
bổ sung hoặc nâng cấp các thông tin, bởi 
vì các biên tập viên luôn “có mặt” để tư 
vấn hoặc chỉnh sửa những sai sót hiển 
nhiên, đồng thời phần mềm Wikipedia 
đã được thiết kế cho phép biên tập lật 
ngược được một cách dễ dàng. 
2. Ngành Bách khoa thư học ở Việt Nam 
2.1. Việt Nam là một nước văn hiến. 
Suốt lịch sử lâu dài, dân tộc Việt Nam 
đã tạo ra nền văn hóa, văn minh với bản 
sắc riêng của mình. Những giá trị văn 
hóa to lớn và quý báu của dân tộc cần 
được tổng hợp biên soạn thành các sách 
bách khoa để phổ biến cho nhân dân ta 
và giới thiệu với nhân dân thế giới. 
Đồng thời cần tiếp nhận tri thức của 
nhân loại để ứng dụng vào công cuộc 
bảo vệ và xây dựng đất nước. Những 
nhà lãnh đạo Đảng và Nhà nước ta 
không chỉ là những nhà chính trị, quân 
sự lỗi lạc mà còn là những trí thức lớn. 
Hồ Chí Minh, lãnh tụ vĩ đại của dân tộc, 
là người sáng lập ra Đảng và Nhà nước, 
đồng thời cũng là danh nhân văn hóa thế 
giới. Trường Chinh, Phạm Văn Đồng, 
Võ Nguyên Giáp... cũng là những nhà 
văn hóa lớn có nhiều công trình lưu lại 
đời sau. 
Cách đây hơn 500 năm, các thế hệ 
cha ông chúng ta đã khẳng định vai trò 
to lớn của tri thức: “Hiền tài là nguyên 
khí của quốc gia, nguyên khí thịnh thì 
thế nước mạnh rồi lên cao, nguyên khí 
suy thì thế nước yếu rồi xuống thấp. Vì 
vậy, các bậc thánh đế minh vương chẳng 
ai không lấy việc bồi dưỡng nhân tài, 
kén chọn kẻ sĩ, vun trồng nguyên khí 
làm việc đầu tiên” 
2.2. Tiếp thu truyền thống đó, và sớm 
nhận thấy vai trò của các sách Bách 
khoa trong sự nghiệp nâng cao dân trí, 
Tạp chí Khoa học xã hội Việt Nam, số 10(83) - 2014 
 68 
đào tạo nhân lực, bồi dưỡng nhân tài 
nên Đảng và Nhà nước ta đã sớm có chủ 
trương biên soạn “Từ điển bách khoa 
Việt Nam”. Năm 1978, Bộ Chính trị 
Ban Chấp hành Trung ương Đảng Cộng 
sản Việt Nam, Bộ Văn hóa - Thông tin 
chỉ đạo ngành xuất bản tổ chức biên 
soạn “Từ điển bách khoa Việt Nam”. 
Ban Tuyên huấn Trung ương và Bộ Văn 
hóa - Thông tin xin chủ trương Ban Bí 
thư cho phép được hợp tác với Liên Xô 
để dịch và xuất bản cuốn “Từ điển Bách 
khoa Xô Viết” dày 1600 trang, khổ lớn 
và gồm khoảng 8 vạn mục từ. Phía Việt 
Nam chịu trách nhiệm dịch, phía Liên 
Xô tổ chức in và bán lại cho Việt Nam 
với giá ưu đãi. Đây là bước tập dượt cần 
thiết và cũng để có nguồn tài liệu tham 
khảo. Trung Quốc cũng làm tương tự, 
không những chỉ dịch cuốn “Từ điển 
bách khoa Xô Viết” mà còn dịch cả Bộ 
“Bách khoa toàn thư Britannica” bản 
giản minh. 
Tháng 9 năm 1979 tại Matxcơva nhân 
cuộc họp lần thứ 2 tổ công tác thường 
trực hợp tác xuất bản Việt - Xô, phía 
Việt Nam đề xuất chủ trương trên, và 
được phía Liên Xô chấp thuận. Nhà xuất 
bản Sự thật (nay là nhà xuất bản Chính 
trị quốc gia - Sự thật) được giao thực thi 
nhiệm vụ này. 
Ngày 20 tháng 4 năm 1981, Bộ Chính 
trị Ban Chấp hành Trung ương Đảng 
Cộng sản Việt Nam ra nghị quyết về 
việc “Xúc tiến biên soạn từ điển bách 
khoa Việt Nam”, mở ra một thời kỳ mới 
cho việc hình thành và xây dựng ngành 
Bách khoa thư học Việt Nam. Ngày 10 
tháng 10 năm 1983, Hội đồng Bộ trưởng 
đã ban hành Nghị định số 167/HĐBT về 
việc thành lập Viện Từ điển bách khoa 
thuộc Ủy ban Khoa học xã hội Việt 
Nam (nay là Viện Hàn lâm khoa học xã 
hội Viêt Nam). 
2.3. Cũng giống như giáo dục và đào 
tạo, sự nghiệp biên soạn Bách khoa toàn 
thư vừa là mục tiêu nhưng cũng đồng thời 
là động lực thúc đẩy sự phát triển của xã 
hội. Bách khoa toàn thư có mục đích giới 
thiệu tri thức cơ bản nhất, những tư liệu 
chuẩn xác nhất về đất nước, con người, 
lịch sử xã hội, văn hóa, khoa học, công 
nghệ xưa và nay của một quốc gia; giới 
thiệu những tri thức văn hóa, khoa học, kĩ 
thuật của thế giới, chú ý những tri thức 
cần cho độc giả nước mình. 
Nhu cầu sách Bách khoa toàn tư và Từ 
điển bách khoa trên thế giới là rất cao. Ví 
dụ, cuốn “Từ điển bách khoa Larouse” 
của Pháp, xuất bản hàng năm với số 
lượng khoảng 1 triệu bản đều tiêu thụ hết. 
Các bộ “Bách khoa toàn thư Britannica” 
và “Bách khoa toàn thư Americana” 
nhiều tập của Hoa Kỳ, xuất bản mới hàng 
năm với số lượng lớn cùng với các đĩa 
CD-ROM, DVD và các phiên bản điện tử 
trực tuyến trên mạng Internet. 
Nhu cầu Bách khoa thư và Từ điển 
bách khoa ở Việt Nam cũng rất lớn và 
còn lâu mới đáp ứng đủ, nhất là những 
bộ sách có chất lượng. Ví dụ cuốn “Từ 
điển bách khoa Việt Nam” tập 1, xuất 
bản năm 1996 với số lượng phát hành 
khoảng 10000 bản đã tiêu thụ hết chỉ 
trong vòng 1-2 năm. “Từ điển bách khoa 
Việt Nam” tập 2 xuất bản năm 2002 và 
tập 3 xuất bản năm 2003 cơ bản cũng đã 
tiêu thụ hết. 
Ngành Bách khoa thư học trên thế giới và ở Việt Nam 
 69 
Các sách Bách khoa toàn thư được 
tiêu thụ rộng rãi với chủng loại quy mô 
ngày càng phong phú đa dạng ở nhiều 
quốc gia trên thế giới, trong đó có Việt 
Nam, cho thấy vai trò thực sự cần thiết 
của loại sách này đối với, việc xây dựng 
một xã hội ngày càng văn minh, hiện 
đại, phát triển bền vững trên cơ sở nâng 
cao dân trí, đào tạo nhân lực, bồi dưỡng 
nhân tài. 
Việt Nam với một tiềm lực kinh tế và 
khoa học kỹ thuật còn khiêm tốn bước 
vào thời đại kinh tế tri thức, thời đại 
phát triển cao nhất của xã hội loài 
người. Trong bước chuyển biến đầy 
thách thức này, yếu tố con người là quan 
trọng bậc nhất. Giáo dục và đào tạo có 
vai trò cực kỳ quan trọng trong đào tạo 
nhân lực, bồi dưỡng nhân tài. Bách khoa 
toàn thư với chức năng cung cấp những 
tri thức cơ bản nhất, hoàn chỉnh nhất, 
những tư liệu chính xác nhất, mới nhất 
cho mọi người cũng cần được Đảng, 
Nhà nước và nhân dân đặt vào đúng vị 
trí cần có của nó. Trong lúc có hàng 
triệu giáo viên, giảng viên, giáo sư làm 
nhiệm vụ thứ nhất thì cũng có hàng chục 
nghìn trí thức, trong đó có nhiều người 
đã ở tuổi xưa nay hiếm, sẽ làm nhiệm vụ 
thứ hai. Nếu các giảng viên, giáo viên, 
giáo sư để lại cho đời sau những thế hệ 
con em ưu tú tiếp tục sự nghiệp của cha 
anh, thì những người biên soạn Bách 
khoa toàn thư cũng lưu lại hậu thế 
những tinh hoa của kho tàng tri thức 
nhân loại của thế giới và dân tộc dưới 
dạng chắt lọc, tinh túy nhất. 
Việt Nam đang trong quá trình thực 
hiện công nghiệp hóa, hiện đại hóa và 
hội nhập quốc tế, đồng thời thực hiện 
hai nhiệm vụ cực kỳ to lớn: chuyển biến 
từ kinh tế nông nghiệp sang kinh tế công 
nghiệp và từ kinh tế công nghiệp sang 
kinh tế tri thức. Một trong số những giải 
pháp quan trọng là phải chăm lo phát 
triển nguồn nhân lực, nâng cao dân trí, 
đào tạo nhân tài. Cần tạo cho được một 
xã hội học tập, một nền giáo dục cho 
mọi người và cho suốt đời. Với một 
trình độ học vấn cao, việc sáng tạo tiếp 
thu, sử dụng các công nghệ mới sẽ dễ 
dàng nhanh chóng và có hiệu quả hơn 
đồng thời tăng cường sức cạnh tranh của 
nền kinh tế Việt Nam trong khu vực và 
trên thế giới. 
Tài liệu tham khảo 
1. PGS.TS.Trần Văn Tùng (2001), Nền kinh 
tế tri thức và yêu cầu đổi mới giáo dục Việt 
Nam, Nxb Thế giới, Hà Nội. 
2. GS.TS. Hà Học Trạc (2004), Lịch sử - Lý 
luận và thực tiễn biên soạn Bách khoa toàn thư, 
Nxb Từ điển Bách khoa, Hà Nội. 
3. PGS.TS. Kim Ngọc (2006), Triển vọng kinh 
tế thế giới 2020, Nxb Lý luận Chính trị, Hà Nội. 
4. Nguyễn Trần Quế (2005), “Nền kinh tế tri 
thức ở nước ta”, Thông tin Khoa học Thống kê, 
No 2. 
5. Oxford (2001), Japan’s New Economy – 
Continuity and Change in the Twenty- First 
Century, University Press. 
6. Vi.wikipedia.org/wiki/Kinh_tế_tri_thức 
7. Ngô Thị Thúy Hằng, Những nét cơ bản 
về nền kinh tế tri thức, lib.hunre.edu.vn/Gg-
6926-ggdx 
8.  
Nguyễn Trung Thuần, Lịch sử Bách khoa toàn 
thư ở các nước. 
Tạp chí Khoa học xã hội Việt Nam, số 10(83) - 2014 
 70