Nghiên cứu các thành phần của hệ thống kiểm soát chất lượng kiểm toán của doanh nghiệp kiểm toán Việt Nam

NGHIEÂN CÖÙU TRAO ÑOÅI
NGHIÊN CỨU KHOA HỌC KIỂM TOÁN20 Số 135 - tháng 1/2019
ngHieân cöùu caùc tHaønH pHaàn
cuûa Heä tHoáng kieåm soaùt cHaát löôïng 
kieåm toaùn cuûa doanH ngHieäp 
kieåm toaùn vieät nam
TS. NGUYỄN Tố TâM*
* Trường Đại học Điện lực
Bài viết nghiên cứu các thành phần của hệ thống kiểm soát chất lượng kiểm toán (KSCL) trong các doanh nghiệp kiểm toán độc lập Việt Nam. Nghiên cứu tài liệu nhằm đánh giá thực trạng và quá trình khảo sát về các thành phần của hệ thống kiểm soát chất lượng với các kiểm toán viên. Nhóm tác giả đã đưa ra những kết quả chính: Việc tuân thủ các quy định 
về đạo đức nghề nghiệp cũng như trách nhiệm của Ban giám đốc được đánh giá là có tác động mạnh nhất, 
xếp sau đó lần lượt là chấp nhận duy trì khách hàng, thực hiện hợp đồng dịch vụ, nguồn nhân lực, giám 
sát có mức ảnh hưởng thấp hơn. Các ý kiến được đề xuất theo quan điểm tổng hoà với các thành phần làm 
ảnh hưởng đến KSCL để đạt hiệu quả tốt nhất trong các doanh nghiệp kiểm toán. 
Từ khoá: kiểm soát chất lượng, công ty kiểm toán độc lập.
The components of the control system of quality of audit of Vietnam auditing enterprises
The paper examines the components of the system of audit quality control (QC) of the independent 
auditing firms in Vietnam. Studying the documents to assess the situation and the survey process of 
the components of the quality control system with the auditors. Following results have been produced: 
Compliance with regulations on professional ethics as well as the responsibility of the board of directors is 
judged to have the strongest impact, followed by in turn accepting maintenance. customers, implementing 
service contracts, human resources, and supervision have lower impact levels. Comments are proposed from 
the standpoint of harmonizing with components that affect quality control to achieve the best performance 
in auditing enterprises. 
keywords: Quality controld, independent auditing firms
1. Giới thiệu
Kiểm toán nhằm xác nhận độ tin cậy, trung 
thực của các thông tin thực hiện và là cơ sở để đưa 
ra các kiến nghị, ý kiến tư vấn, hoàn thiện công tác 
quản lý. Nhằm duy trì niềm tin công chúng, chất 
lượng kiểm toán có ý nghĩa đặc biệt quan trọng 
đối với người sử dụng kết quả kiểm toán. Để tương 
xứng với vị trí của hoạt động kiểm toán trong nền 
kinh tế thị trường, vai trò của KSCL kiểm toán 
cũng phải được nhìn nhận một cách thích đáng. 
KSCL trên phương diện công ty và cuộc kiểm 
toán được quy định và có hệ thống đánh giá. Đối 
với một cuộc kiểm toán, các quy định về KSCL 
hoạt động kiểm toán báo cáo tài chính được xác 
định chi tiết, gắn với chức năng kiểm toán; với 
KSCL doanh nghiệp kiểm toán gồm nhiều yếu tố 
gắn với kiểm soát công ty. Các yếu tố đánh giá 
KSCL trong công ty kiểm toán được xác định 
để đảm bảo sự kiểm soát cả nội bộ và bên ngoài 
doanh nghiệp. 
NGHIÊN CỨU KHOA HỌC KIỂM TOÁN 21Số 135 - tháng 1/2019
Trong quá trình tìm hiểu, các nghiên cứu tập 
trung vào chất lượng kiểm toán và đứng trên góc 
độ người sử dụng thông tin kiểm toán. Các nghiên 
cứu về KSCL hoạt động kiểm toán báo cáo tài 
chính có một số nghiên cứu, tuy nhiên các nghiên 
cứu về KSCL kiểm toán còn rất khiêm tốn cả trong 
nước và quốc tế. Việc nghiên cứu chủ yếu là các 
quy định và các hướng dẫn thực hiện. Chuẩn mực 
kiểm toán về KSCL doanh nghiệp thực hiện kiểm 
toán, soát xét báo cáo tài chính, dịch vụ đảm bảo và 
các dịch vụ liên quan khác (VSQC1 của Việt Nam 
và ISQC1 quốc tế) được nhóm nghiên cứu sử dụng 
như hướng dẫn chính trong việc đánh giá các yếu 
tố trong hệ thống đánh giá KSCL doanh nghiệp 
kiểm toán.
Với mong muốn tìm hiểu các yếu tố trong hệ 
thống đánh giá KSCL doanh nghiệp kiểm toán, 
nhóm tác giả thực hiện bài viết “Nghiên cứu các 
nhân tố trong hệ thống đánh giá kiểm soát chất 
lượng của doanh nghiệp kiểm toán Việt Nam”. 
Từ đó, xác định những yếu tố nào có ảnh hưởng 
lớn đến chất lượng công ty kiểm toán được nhóm 
nghiên cứu và đưa ra đề xuất làm tăng hiệu quả 
hoạt động kiểm toán, nâng cao uy tín và vị thế cho 
doanh nghiệp kiểm toán.
2. Cơ sở lý thuyết về kiểm soát chất lượng 
doanh nghiệp kiểm toán 
2.1. Kiểm soát chất lượng
Theo AICPA 2016 hệ thống KSCL bao gồm các 
chính sách thiết kế nhằm đạt được các mục tiêu của 
hệ thống và các thủ tục cần thiết để thực hiện và 
giám sát tuân thủ các chính sách. Tính chất, phạm 
vi và hình thức của các chính sách và thủ tục KSCL 
của doanh nghiệp kiểm toán sẽ phụ thuộc vào các 
nhân tố khác nhau như quy mô doanh nghiệp, số 
lượng và đặc điểm hoạt động của các văn phòng, 
chi nhánh, sự trao quyền cho các kiểm toán viên, 
kiến thức và kinh nghiệm của kiểm toán viên và 
tính chất và sự phức tạp của dịch vụ thực hiện.
Kiểm soát chất lượng kiểm toán nhằm nâng 
cao chất lượng dịch vụ của doanh nghiệp kiểm 
toán, bảo đảm độ tin cậy về nghề nghiệp, đảm bảo 
chất lượng tối thiểu trong việc tuân thủ các chuẩn 
mực nghề nghiệp và thúc đẩy hoạt động đào tạo 
và đổi mới.
NGHIEÂN CÖÙU TRAO ÑOÅI
NGHIÊN CỨU KHOA HỌC KIỂM TOÁN22 Số 135 - tháng 1/2019
2.2. Những yếu tố trong hệ thống kiểm soát 
chất lượng của doanh nghiệp kiểm toán
Các yếu tố của KSCL trong doanh nghiệp kiểm 
toán theo ISQC1 2009 và VSQC1 2013 gồm:
(a) Trách nhiệm của Ban Giám đốc về chất 
lượng trong doanh nghiệp kiểm toán;
(b) Chuẩn mực, các quy định về đạo đức nghề 
nghiệp có liên quan;
(c) Chấp nhận và duy trì quan hệ khách hàng và 
các hợp đồng dịch vụ cụ thể;
(d) Nguồn nhân lực;
(e) Thực hiện hợp đồng dịch vụ;
(f) Giám sát.
Các yếu tố được chi tiết như sau:
Trách nhiệm của Ban Giám đốc về chất lượng 
trong doanh nghiệp kiểm toán: Doanh nghiệp 
kiểm toán xây dựng các chính sách và thủ tục để 
đẩy mạnh văn hóa nội bộ trên cơ sở nhận thức rằng 
chất lượng là cốt yếu khi thực hiện các hợp đồng 
dịch vụ.
Các quy định về đạo đức nghề nghiệp: Doanh 
nghiệp kiểm toán xây dựng các chính sách và thủ 
tục để có sự đảm bảo hợp lý rằng doanh nghiệp 
kiểm toán và tất cả cán bộ, nhân viên của doanh 
nghiệp tuân thủ chuẩn mực và các quy định về đạo 
đức nghề nghiệp có liên quan.
Các quy định về đạo đức nghề nghiệp được coi 
là nội dung cốt lõi nghề kiểm toán, đặc biệt là tính 
độc lập của kiểm toán viên.
Chấp nhận, duy trì quan hệ khách hàng và các 
hợp đồng dịch vụ, cụ thể: Doanh nghiệp kiểm 
toán xây dựng các chính sách và thủ tục về việc 
chấp nhận, duy trì quan hệ khách hàng và các hợp 
đồng dịch vụ cụ thể để có sự đảm bảo hợp lý rằng 
doanh nghiệp kiểm toán sẽ chỉ chấp nhận hoặc duy 
trì quan hệ khách hàng và các hợp đồng dịch vụ 
nếu doanh nghiệp kiểm toán có: năng lực chuyên 
môn, tuân thủ đạo đức nghề nghiệp, lưu ý các trách 
nhiệm pháp lý, trách nhiệm nghề nghiệp.
Nguồn nhân lực: Doanh nghiệp kiểm toán phải 
xây dựng các chính sách và thủ tục để có sự đảm 
bảo hợp lý rằng doanh nghiệp kiểm toán có đủ 
nhân sự với trình độ chuyên môn, năng lực và cam 
kết tuân thủ các nguyên tắc đạo đức nghề nghiệp 
cần thiết để thực hiện hợp đồng dịch vụ theo các 
chuẩn mực nghề nghiệp, pháp luật và các quy định 
có liên quan; phát hành báo cáo phù hợp.
Thực hiện hợp đồng dịch vụ: Doanh nghiệp 
kiểm toán phải xây dựng các chính sách và thủ tục 
để có sự đảm bảo hợp lý rằng các hợp đồng dịch vụ 
được thực hiện theo các chuẩn mực nghề nghiệp, 
pháp luật và các quy định có liên quan và doanh 
nghiệp kiểm toán phát hành báo cáo phù hợp với 
hoàn cảnh cụ thể. 
Giám sát: Thực hiện giám sát việc tuân thủ các 
chính sách và thủ tục kiểm soát chất lượng của 
doanh nghiệp kiểm toán; đồng thời đánh giá, trao 
đổi và khắc phục các khiếm khuyết phát hiện được.
3. Đánh giá các yếu tố của hệ thống kiểm soát 
chất lượng kiểm toán trong công ty kiểm toán 
độc lập Việt Nam 
3.1. Đánh giá chung
Nhắc đến KSCL doanh nghiệp kiểm toán không 
thể không nhắc đến vụ scandal đã đặt dấu chấm hết 
cho trong trang sử 89 năm oai hùng của Andersen 
- đơn vị kiểm toán Enron - mà còn ít nhiều làm xấu 
đi danh tiếng và uy tín mà Big Five gây dựng hàng 
trăm năm. Các phân tích đã chỉ ra những nguyên 
nhân ảnh hưởng đến chất lượng là: Chất lượng 
nhân sự kiểm toán, vấn đề đạo đức nghề nghiệp 
(đặc biệt những cam kết về tính độc lập, tính thận 
trọng), giám sát yếu kém.
Tại Việt Nam, một số vụ việc liên quan đến 
Công ty TNHH Kiểm toán và Tư vấn A&C (năm 
2009), Công ty TNHH Kiểm toán và Dịch vụ Tin 
học AISC (năm 2009), Công ty TNHH Kiểm toán 
và Kế toán tại Hà Nội (năm 2017) là những ví dụ về 
không đảm bảo KSCLKSCL. Các vụ việc tiêu biểu 
trên đều sai phạm do việc đánh giá và ký phát hành 
báo cáo từ phía Ban giám đốc. Và trách nhiệm này 
thuộc về Ban giám đốc. Hệ thống kiểm soát chất 
lượng công ty kiểm toán còn lỏng lẻo và hoạt động 
không hiệu quả.
Từ thực trạng trên, ta nhận thấy hệ thống KSCL 
NGHIÊN CỨU KHOA HỌC KIỂM TOÁN 23Số 135 - tháng 1/2019
trong doanh nghiệp kiểm toán là vô cùng quan 
trọng. Muốn nâng cao hệ thống KSCL cần xác định 
sự ảnh hưởng của các yếu tố trong hệ thống và 
từ đó tìm ra các giải pháp tối ưu giúp cho doanh 
nghiệp kiểm toán tồn tại và phát triển trong thời 
buổi cạnh tranh hiện nay.
3.2. Phương pháp thực hiện
Để đánh giá mức độ ảnh hưởng của các yếu 
tố trong hệ thống KSCL doanh nghiệp kiểm toán, 
các yếu tố được chi tiết thành nhỏ, dựa vào KPMG 
2015, (ISQC1 2009).
Trách nhiệm của Ban Giám đốc về chất lượng 
trong doanh nghiệp Kiểm toán, được chi tiết:
(i) Trách nhiệm của Ban Giám đốc đối với hệ 
thống KSCL.
(ii) Văn hóa doanh nghiệp đối với KSCL.
(iii) Đào tạo truyền đạt thông điệp về KSCL cho 
nhân viên trong công ty.
(iv) Chiến lược kinh doanh của công ty.
Các quy định về đạo đức nghề nghiệp có liên 
quan, được tập trung chi tiết:
(i) Đảm bảo các nguyên tắc về đạo đức nghề 
nghiệp.
(ii) Quan điểm của thành viên Ban Giám đốc 
phụ trách về đạo đức nghề nghiệp.
(iii) Việc duy trì, quảng bá và giám sát các vấn 
đề liên quan đến đạo đức trong tất cả các nhân viên.
Chấp nhận và duy trì quan hệ khách hàng, các 
hợp đồng dịch vụ cụ thể và thủ tục cho việc chấp 
nhận và tiếp nối các mối quan hệ với khách hàng, 
được chi tiết:
(i) Tính độc lập trong quá trình thực hiện 
dịch vụ.
(ii) Yêu cầu bảo mật thông tin trong doanh 
nghiệp kiểm toán.
(iii) Việc thiết lập các chính sách và thủ tục cho 
việc chấp nhận và tiếp nối các mối quan hệ với 
khách hàng.
(iv) Ảnh hưởng của Ban Giám đốc đến việc 
chấp nhận khách hàng. (Mối quan hệ của giám đốc 
với khách hàng).
(v) Tuân thủ các yêu cầu đạo đức liên quan khi 
chấp nhận và duy trì khách hàng.
(vi) Tính chính trực của khách hàng.
Nguồn nhân lực, được chi tiết:
(i) Đảm bảo số lượng nhân sự cuộc kiểm toán.
(ii) Đảm bảo chất lượng nhân sự cuộc kiểm toán.
(iii) Quy trình đánh giá kết quả hoạt động của 
nhân viên hàng năm.
(iv) Sử dụng chuyên gia (bên ngoài doanh 
nghiệp) thực hiện các cuộc kiểm toán.
(v) Số giờ cập nhật kiến thức của nhân viên.
Thực hiện hợp đồng dịch vụ, được chi tiết:
(i) Quy định về tài liệu, hồ sơ về thực hiện hợp 
đồng dịch vụ.
(ii) Việc giám sát, soát xét hợp đồng dịch vụ.
Giám sát, được chi tiết:
(i) Việc giám sát thường xuyên các chính sách 
về thủ tục KSCL bên ngoài.
(ii) Việc xem xét và đánh giá liên tục về hệ thống 
KSCL của doanh nghiệp kiểm toán.
(iii) Ảnh hưởng của việc công ty có nhiều chi 
nhánh.
Bảng hỏi được xây dựng trên những khoản mục 
nhỏ và được chi tiết thành 23 câu hỏi. Số phiếu 
khảo sát được gửi đi là 120 phiếu, số phiếu nhận 
được là 52 phiếu (tỷ lệ 43,3%). Trên cơ sở đó, nhóm 
nghiên cứu đã thực hiện. Với 23 biến quan sát cho 
sáu yếu tố của KSCL doanh nghiệp kiểm toán, 
đánh giá ảnh hưởng với biểu điểm từ 1 - 5 với điểm 
rất ảnh hưởng là 5 và điểm không ảnh hưởng là 1.
3.3. Xác định mức độ ảnh hưởng của các yếu tố 
của hệ thống kiểm soát chất lượng doanh nghiệp 
kiểm toán
Kết quả thống kê về các yếu tố của hệ thống 
KSCL doanh nghiệp kiểm toán được chi tiết theo 
bảng sau:
NGHIEÂN CÖÙU TRAO ÑOÅI
NGHIÊN CỨU KHOA HỌC KIỂM TOÁN24 Số 135 - tháng 1/2019
Bảng 1. kết quả thống kê các yếu tố của hệ thống kSCL doanh nghiệp kiểm toán
Mã hóa Nhân tố ảnh hưởng Điểm số
TNBGĐ Trách nhiệm Ban Giám đốc 4,07
1 Trách nhiệm của BGĐ đối với hệ thống KSCL 4,23
2 Văn hóa doanh nghiệp đối với KSCL 4,13
3 Đào tạo truyền đạt thông điệp về KSCL trong công ty 4,09
4 Chiến lược kinh doanh 3,83
YCĐĐNN Yêu cầu đạo đức nghề nghiệp 4,20
1 Đảm bảo các nguyên tắc về đạo đức nghề nghiệp 4,36
2 Quan điểm của thành viên Ban Giám đốc phụ trách về đạo đức nghề 4,29
3
Việc duy trì, quảng bá và giám sát các vấn đề liên quan đến đạo đức 
trong tất cả các nhân viên
4,11
4 Tính độc lập trong suốt quá trình làm dịch vụ 4,13
5 Yêu cầu bảo mật thông tin trong doanh nghiệp kiểm toán 4,09
CNDTQHkH Chấp nhận và duy trì quan hệ khách hàng và các hợp đồng cụ thể 3,89
1
Việc thiết lập các chính sách và thủ tục cho việc chấp nhận và tiếp nối 
các mối quan hệ với khách hàng
3,9
2
Ảnh hưởng của Ban Giám đốc đến việc chấp nhận khách hàng (mối 
quan hệ của Ban Giám đốc với khách hàng)
3,78
3
Tuân thủ các yêu cầu đạo đức liên quan khi chấp nhận và duy trì khách 
hàng
3,9
4 Tính chính trực của khách hàng 3,96
NNL Nguồn nhân lực 3,60
1 Đảm bảo số lượng nhân sự cuộc kiểm toán 3,77
2 Đảm bảo chất lượng nhân sự cuộc kiểm toán 4,04
3 Quy trình đánh giá kết quả hoạt động của nhân viên hàng năm 3,59
4 Sử dụng chuyên gia (bên ngoài doanh nghiệp) thực hiện cuộc kiểm toán 3,19
5 Số giờ cập nhật kiến thức của nhân viên 3,35
THHĐDV Thực hiện hợp đồng dịch vụ 3,67
1 Quy định về tài liệu, hồ sơ về thực hiện hợp đồng dịch vụ 3,67
2 Việc giám sát, soát xét hợp đồng dịch vụ 3,67
GS Giám sát 3,60
1
Giám sát thường xuyên các chính sách về thủ tục kiểm soát chất lượng 
của doanh nghiệp kiểm toán
3,67
2
Việc xem xét và đánh giá liên tục về hệ thống KSCL của doanh nghiệp 
kiểm toán
3,86
3
Ảnh hưởng của việc công ty có nhiều chi nhánh đến việc giám sát chất 
lượng kiểm toán
3,28
(Tổng hợp từ kết quả nghiên cứu)
NGHIÊN CỨU KHOA HỌC KIỂM TOÁN 25Số 135 - tháng 1/2019
Tỷ trọng ảnh hưởng của các yếu tố trong hệ 
thống KSCL doanh nghiệp kiểm toán, được biểu 
đồ hoá:
Hình 1. Trọng số các nhân tố ảnh hưởng đến 
kSCLkT tại công ty kiểm toán
(Tổng hợp từ kết quả nghiên cứu).
Đánh giá chung, yêu cầu về đạo đức nghề 
nghiệp luôn là nhân tố ảnh hưởng cao nhất, xếp 
sau đó là trách nhiệm của Ban Giám đốc, các chính 
sách duy trì quan hệ khách hàng được xếp tiếp theo 
và cuối cùng có mức ảnh hưởng vừa phải là vấn 
đề thực hiện hợp đồng dịch vụ, nguồn nhân lực và 
giám sát.
4. kết luận
Với cách tiếp cận các kiểm toán viên hành nghề, 
những người trực tiếp thực hiện các cuộc kiểm toán 
và quản lý ở các doanh nghiệp kiểm toán. Chúng 
ta nhận thấy rằng việc xây dựng hệ thống KSCL là 
vô cùng cần thiết và quan trọng trong các doanh 
nghiệp kiểm toán. KSCL với mục tiêu đảm bảo cho 
kiểm toán viên của mình tuân thủ đúng các chuẩn 
mực nghề nghiệp hiện hành và các chuẩn mực chất 
lượng theo quy định đặt ra, nhằm tạo ra những sản 
phẩm kiểm toán đạt tiêu chuẩn chất lượng, đáp ứng 
yêu cầu của các đối tượng sử dụng kết quả kiểm 
toán. Như vậy, việc KSCL giúp các doanh nghệp 
kiểm toán đánh giá tốt hơn và đảm bảo hơn về chất 
lượng của báo cáo kiểm toán, tăng độ tin cậy cho 
người sử dụng thông tin. 
Với phương pháp nghiên cứu các tài liệu liên 
quan, thực hiện khảo sát, nhóm nghiên cứu đã 
thực hiện đánh giá mức độ ảnh hưởng của sáu yếu 
tố của hệ thống KSCL doanh nghiệp kiểm toán. 
Việc tuân thủ các quy định về đạo đức nghề nghiệp 
cũng như trách nhiệm 
của Ban Giám đốc 
được đánh giá là có tác 
động mạnh nhất, tiếp 
đó là chấp nhận duy 
trì khách hàng, thực 
hiện hợp đồng dịch vụ, 
nguồn nhân lực, giám 
sát có mức ảnh hưởng 
thấp hơn. 
Tuy nhiên, kết luận 
trên mới dừng ở mức độ 
với số mẫu nhỏ. Nghiên 
cứu sẽ tiếp tục được mở 
rộng và có thể thêm các 
nội dung về kiểm định 
ảnh hưởng của các yếu tố KSCL đến hiệu quả hoạt 
động của doanh nghiệp kiểm toán.
TÀI LIỆU THAM KHẢO
1. AICPA (2016). Establishing and maintaining 
a system of quality control for a CPA firm’s 
accounting and auditing practice - For small 
and medium sized, American Institute of 
Certifed Public Accountants, Inc. 
2. ISQC1 (2009). Quality Control for Firms that 
Perform Audits and Reviews of Financial 
Statements, and Other Assurance and 
Related Services Engagements, IAAASB.
3. KPMG (2015) Audit quality - Our 
hands-on process of maintaining integrity, 
independence, ethics, objectivity, skepticism 
and quality performance. 
4. VSQC1 (2013). Chuẩn mực kiểm soát chất 
lượng số 1: Kiểm soát chất lượng doanh 
nghiệp thực hiện kiểm toán, soát xét báo 
cáo tài chính, dịch vụ đảm bảo và các dịch 
vụ liên quan khác (VSQC1), Bộ Tài chính.