Bài giảng Tâm lý học đại cương - Chương 6: Ý chí là hình thức tâm lý điều chỉnh hành vi

CHƯƠNG 6 
Ý CHÍ LÀ HÌNH THỨC
TÂM LÝ 
ĐIỀU CHỈNH HÀNH VI
I.Hành động ý chí
a. Hành động ý chí là gì?
 Hành động ý chí là hành động có ý thức, có chủ tâm, 
đòi hỏi nỗ lực khắc phục khó khăn, thực hiện đến 
cùng mục đích đã đề ra.
b.Đặc điểm của hành động ý chí
 Nguồn kích thích hành động ý chí không trực tiếp 
quyết định hành động bằng cường độ vật lý mà 
thông qua cơ chế động cơ hoá hành động, trong đó 
chủ thể nhận thức ý nghĩa của kích thích để từ đó 
quyết định có hành động hay không?
- Hành động ý chí có tính mục đích rõ ràng và chứa 
đựng nội dung đạo đức.
- Hành động ý chí bao giờ cũng có sự lựa chọn 
phương tiện và biện pháp tiến hành.
- Hành động ý chí luôn có sự điều khiển, điều chỉnh, 
kiểm tra của ý thức, luôn có sự nỗ lực khắc phục 
khó khăn, thực hiện đến cùng mục đích đã đề ra
b. Cấu trúc của hành động ý chí
CẤU TRÚC CỦA HÀNH ĐỘNG Ý CHÍ
Giai đoạn 
chuẩn bị
Giai đoạn
đánh giá kết quả
Giai đoạn
thực hiện
Hành 
động 
bên 
ngoài
Hành 
động 
bên 
trong
Xác 
định 
mục 
đích
Quyết 
định 
hành 
động
Lập kế 
hoạch
Đối 
chiếu
II. Hành động tự động hoá
a. Hành động tự động hoá là gì?
 Hành động tự động hoá là hành động có ý thức, 
nhưng do lặp đi lặp lại nhiều lần, hoặc do luyện tập 
mà nó trở thành tự động hoá, không có sự kiểm soát 
trực tiếp của ý thức mà vẫn thực hiện.
 Có 2 loại hành động tự động hoá:
– Kỹ xảo
– Thói quen
KỸ XẢO THÓI QUEN
Mang tính chất kỹ thuật Mang tính chất nhu cầu, nếp 
sống
Được đánh giá về mặt thao tác Được đánh giá về mặt đạo 
đức
Ít gắn với tình huống Luôn luôn gắn với tình huống 
cụ thể
Ít bền vững nếu không thường 
xuyên luyện tập, củng cố
Bền vững, ăn sâu vào nếp 
sống
Con đường hình thành chủ yếu 
là luyện tập có mục đích và hệ 
thống
Hình thành qua nhiều con 
đường như rèn luyện, bắt 
chước
Phân biệt kỹ xảo và thói quen
Quy luật hình thành kỹ xảo
Mỗi phương pháp luyện tập kỹ xảo chỉ đem lại 1 
kết quả cao nhất có thể đối với nó, gọi là “đỉnh” của
phương pháp đó
tốt, có lợi cho việc hình thành kỹ xảo mới, gọi là sự di chuyển 
Quy luật về sự tác động qua lại giữa kỹ xảo cũ và 
kỹ xảo mới diễn ra theo 2 chiều hướng: kỹ xảo cũ ảnh hưởng
kĩ xảo; kĩ xảo cũ ảnh hưởng xấu, gây trở ngại cho 
việc hình thành kỹ xảo mới, gọi là “giao thoa” kĩ xảo.
Một kĩ xảo đã được hình thành nếu không luyện tập, 
củng cố và sử dụng thường xuyên có thể bị suy yếu 
và cuối cùng bị mất đi
Quy luật về 
sự tiến bộ 
không đều 
của kỹ xảo
Trong quá trình luyện tập kỹ xảo có sự tiến bộ không đồng 
tăng dần
đều: hoặc là khi mới luyện tập thì tiến bộ nhanh, sau đó 
chậm dần, hoặc là ngược lại, cũng có những trường hợp 
khi bắt đầu luyện tập thì sự tiến bộ tạm thời lùi lại, sau đó 
Quy luật 
“đỉnh” của 
phương pháp
luyện tập
Quy luật 
tác động
qua lại
Quy luật 
dập tắt
kỹ xảo
Quá trình hình thành kỹ xảo diễn ra theo các quy luật 
sau đây: 
Quy luật tiến bộ không đồng đều. Nghĩa là:
Có loại kỹ xảo khi mới luyện tập thì tiến bộ rất 
nhanh, sau đó chậm lại. 
 Có những kỹ xảo khi bắt đầu luyện tập sự tiến bộ 
chậm, nhưng đến một giai đoạn nhất định nó lại tăng 
nhanh.
Có những trường hợp khi bắt đầu luyện tập thì sự tiến 
bộ tạm thời lùi lại, sau đó tăng dần. 
 Quy luật “ đỉnh” của phương pháp luyện tập: 
Mỗi phương pháp luyện tập kỹ xảo chỉ đem lại một kết 
quả cao nhất đối với nó, gọi là “ đỉnh “ của phương 
pháp đó.
 Quy luật về sự tác động qua lại giữa kỹ xảo cũ và kỹ 
xảo mới: Sự tác động này diễn ra theo hai chiều 
hướng: 
- Kỹ xảo cũ ảnh hưởng tốt, có lợi cho việc hình thành kỹ xảo 
mới. Đó là sự di chuyển kỹ xảo (còn gọi là “cộng” kỹ xảo). 
- Kỹ xảo cũ ảnh hưởng xấu, gây trở ngại, khó khăn cho sự 
hình thành kỹ xảo mới. Đó là hiện tượng giao thoa kỹ xảo.
Quy luật dập tắt kỹ xảo: 
Một kỹ xảo đã được hình thành nếu không luyện tập củng cố 
và sử dụng thường xuyên có thể bị suy yếu và cuối cùng bị 
mất đi, đó là sự dập tắt kỹ xảo.