Bài giảng Thị trường tài chính - Chương 8: Tài chính công - Nguyễn Vĩnh Hùng

TS Nguyễn Vĩnh Hùng 
1 
TS Nguyễn Vĩnh Hùng 
Tài chính công 
TS Nguyễn Vĩnh Hùng 
2 
Nội dung nghiên cứu: 
NHẬN THỨC VỀ TÀI CHÍNH CÔNG 
NGÂN SÁCH NHÀ N Ư ỚC 
CÁC QUỸ NGOÀI NGÂN SÁCH NHÀ N Ư ỚC 
TS Nguyễn Vĩnh Hùng 
3 
 Tài chính công bao gồm bất kỳ khoản thu và chi đư ợc đư a vào ngân sách chính phủ 
 Tài chính công gắn liền với chủ thể nhà n ư ớc. Các giai đ oạn phát triển: 
 Tài chính công cổ đ iển => Gắn liền với bối cảnh kinh tế - xã hội từ cuối thế kỷ thứ 19 trở về tr ư ớc. 
 Tài chính công hiện đ ại => Từ cuối thế kỷ 19 đ ến nay 
 NHAÄN THÖÙC 
TS Nguyễn Vĩnh Hùng 
4 
 Tài chính công hiện đ ại có đ ặc đ iểm: 
 Quy mô tài chính công có xu h ư ớng ngày càng t ă ng so với GDP. 	 
 Tính phi trung lập của tài chính công. 
 Tài chính công sử dụng nhiều công cụ khác nhau đ ể tạo lập nguồn lực cho nhà n ư ớc. 
 NHAÄN THÖÙC 
TS Nguyễn Vĩnh Hùng 
5 
 Trên ph ươ ng diện quản lý: Tài chính công phản ảnh hoạt đ ộng thu, chi bằng tiền của nhà n ư ớc h ư ớng vào phục vụ lợi ích cộng đ ồng xã hội, không vì mục tiêu lợi nhuận. 
 Trên ph ươ ng diện kinh tế: Tài chính công phản ảnh hành vi của chính phủ thông qua thu – chi ngân sách tác đ ộng vào các hoạt đ ộng kinh tế – xã hội. 
 NHAÄN THÖÙC 
TS Nguyễn Vĩnh Hùng 
6 
 Đặc đ iểm tài chính công: 
 Loại hình tài chính thuộc sở hữu nhà n ư ớc 
 Quyền quyết đ ịnh thu chi tài chính công do nhà n ư ớc 
 Phục vụ cho lợi ích cộng đ ồng. 
 Tạo ra hàng hóa công. 
 Tôn trọng nguyên tắc công khai, minh bạch và có sự tham gia của công chúng. 
 NHAÄN THÖÙC 
TS Nguyễn Vĩnh Hùng 
7 
 Vai trò của tài chính công => nhận thức thông qua trả lời các câu hỏi: 
 Tại sao chính phủ phải can thiệp 
 Can thiệp bằng cách thức gì? 
 Tác đ ộng của sự can thiệp? 
 Khắc phục thất bại thị tr ư ờng 
 Tái phân phối 
 NHAÄN THÖÙC 
TS Nguyễn Vĩnh Hùng 
8 
NGÂN SÁCH NHÀ N Ư ỚC 
Ngân sách nhà n ư ớc đư ợc thiết lập là nhằm mục đ ích ấn đ ịnh con số chi tiêu công trong một n ă m mà nhà n ư ớc phải tìm kiếm nguồn đ ể tài trợ = > NSNN là bảng dự toán thu chi của nhà n ư ớc trong một n ă m. 
 NSNN là đ ạo luật tài chính. 
 Quản lý theo nguyên tắc của khu vực công 
TS Nguyễn Vĩnh Hùng 
9 
Hệ thống ngân sách nhà n ư ớc: là tổng thể các cấp ngân sách có quan hệ hữu c ơ với nhau trong quá trình thực hiện huy đ ộng, quản lý các nguồn thu và nhiệm vụ chi của mỗi cấp ngân sách. 
NGÂN SÁCH NHÀ N Ư ỚC 
TS Nguyễn Vĩnh Hùng 
10 
HỆ THỐNG NSNN VIỆT NAM 
TS Nguyễn Vĩnh Hùng 
11 
Ngân sách nhà n ư ớc đư ợc quản lý thống nhất theo nguyên tắc tập trung dân chủ, có phân công, phân cấp quản lý. 
 Vai trò chủ đ ạo của ngân sách trung ươ ng. 
 Công bằng giữa các cấp. 
 Trách nhiệm và minh bạch. 
NGUYÊN TẮC QUẢN LÝ NSNN 
TS Nguyễn Vĩnh Hùng 
12 
 Phân cấp thu của các cấp ngân sách: 
 Các khoản thu 100%. 
 Các khoản thu đư ợc phân chia theo tỉ lệ phần tr ă m giữa ngân sách trung ươ ng và ngân sách đ ịa ph ươ ng. 
 Số bổ sung từ ngân sách cấp trên cho ngân sách cấp d ư ới. 
 Vay nợ chính quyền đ ịa ph ươ ng. 
PHÂN CẤP NSNN 
TS Nguyễn Vĩnh Hùng 
13 
 Phân cấp chi của các cấp ngân sách: 
Ngân sách trung ươ ng và ngân sách đ ịa ph ươ ng về c ơ bản đ ảm nhận các khoản chi sau: 
 Chi đ ầu t ư phát triển 
 Chi th ư ờng xuyên. 
Phân cấp chi phải đ áp ứng các yêu cầu: 
 Chất l ư ợng cung cấp hàng hóa công của đ ịa ph ươ ng. 
PHÂN CẤP NSNN 
TS Nguyễn Vĩnh Hùng 
14 
CÂN ĐỐI NSNN 
 Cân đ ối tổng số thu và tổng số chi NSNN 
 Nội dung bao gồm: 
 Cân đ ối s ơ cấp => Thu th ư ờng xuyên – chi th ư ờng xuyên 
 Cân đ ối thứ cấp => Chênh lệch cân đ ối sơ cấp – chi đ ầu t ư 
 Kết quả cân đ ối: 
 NS th ă ng bằng 
 NS thặng d ư 
 NS bội chi 
TS Nguyễn Vĩnh Hùng 
15 
THU THUẾ 
 Thuế là một khoản đ óng góp bắt buộc cho nhà n ư ớc do luật đ ịnh đ ối với các pháp nhân và thể nhân nhằm đ áp ứng nhu cầu chi tiêu của nhà n ư ớc. 
 Tính pháp lý 
 Tính không hoàn trả 
 Điều tiết vĩ mô 
TS Nguyễn Vĩnh Hùng 
16 
Các loại thuế 
	Thuế trực thu (luỹ tiến) 
 Thuế gián thu (luỹ thoái) 
THU THUẾ 
Thu nhập 
Tỷ lệ 
nộp 
thuế/ 
TN 
Đ ư ờng thuế trực thu 
Thu nhập 
Tỷ lệ 
nộp 
thuế/ 
TN 
Đ ư ờng thuế gián thu 
TS Nguyễn Vĩnh Hùng 
17 
 Các yếu tố c ơ bản cấu thành luật thuế 
 Tên gọi của thuế 
 Ng ư ời nộp thuế 
 Đối t ư ợng của thuế 
 Biểu thuế - thuế suất 
 Chế đ ộ ư u đ ãi về thuế 
THU THUẾ 
TS Nguyễn Vĩnh Hùng 
18 
Hệ thống thuế hiện hành ở Việt Nam 
 Thuế giá trị gia t ă ng; 
 Thuế tiêu thụ đ ặc biệt; 
 Thuế xuất khẩu và thuế nhập khẩu; 
 Thuế thu nhập doanh nghiệp; 
 Thuế thu nhập đ ối với ng ư ời có thu nhập cao; 
 Thuế nhà đ ất; 
 Thuế sử dụng đ ất nông nghiệp; 
 Thuế tài nguyên. 
THU THUẾ 
TS Nguyễn Vĩnh Hùng 
19 
THU KHÁC 
 Thu từ hoạt đ ộng kinh tế của nhà n ư ớc 
 Thu từ cổ phần hóa doanh nghiệp nhà n ư ớc . 
 Thu từ thanh lý và nh ư ợng bán các DNNN. 
 Thu từ cho thuê tài sản thuộc sở hữu nhà n ư ớc 
TS Nguyễn Vĩnh Hùng 
20 
THU KHÁC 
 Lệ phí là khoản thu bắt buộc đ ối với các pháp nhân và thể nhân nhằm bù đ ắp chi phí hoạt đ ộng hành chính mà nhà n ư ớc cấp cho các pháp nhân và thể nhân. 
 Phí là khoản thu mang tính bù đ ắp một phần chi phí th ư ờng xuyên và bất th ư ờng về các dịch vụ công cộng hoặc các hoạt đ ộng duy trì, tu bổ các công trình kết cấu hạ tầng kinh tế xã hội phục vụ cho ng ư ời nộp phí. 
TS Nguyễn Vĩnh Hùng 
21 
VAY NỢ VÀ VIỆN TRỢ 
 Vay nợ là nguồn tài chính quan trọng đ ể cân đ ối ngân sách nhà n ư ớc. 
 Cần cân nhắc: 
 Chèn lấn đ ến khu vực t ư nhân. 
 Trách nhiệm giữa các thế hệ 
 Vay nợ gồm: 
Vay trong n ư ớc. 
Vay n ư ớc ngoài. 
TS Nguyễn Vĩnh Hùng 
22 
VAY TRONG N Ư ỚC 
 Vay nợ trong n ư ớc đư ợc thực hiện bằng cách phát hành trái phiếu: 
 Tín phiếu kho bạc. 
 Trái phiếu kho bạc. 
 Trái phiếu đ ầu t ư . 
 Ph ươ ng thức phát hành 
 Ph ươ ng thức đ ấu thầu. 
 Ph ươ ng thức bảo lãnh phát hành. 
 Ph ươ ng thức tiêu thụ qua các đ ại lý . 
 Ph ươ ng thức phát hành trực tiếp . 
TS Nguyễn Vĩnh Hùng 
23 
VAY N Ư ỚC NGOÀI 
 Nguồn vốn ODA 
Vay ư u đ ãi: Lãi suất thấp, kỳ hạn dài, ân hạn 
 Phát hành trái phiếu chính phủ ra n ư ớc ngoài. 
 Vay từ các đ ịnh chế tài chính t ư nhân 
TS Nguyễn Vĩnh Hùng 
24 
CHI NSNN 
 Chi đ ầu t ư phát triển 
 Chi đ ầu t ư xây dựng c ơ bản. 
 Đầu t ư và hỗ trợ vốn cho các doanh nghiệp nhà n ư ớc. 
 Góp vốn cổ phần, vốn liên doanh 
 Chi cho quỹ hỗ trợ phát triển và thực hiện các ch ươ ng trình mục tiêu. 
 Chi dự trữ nhà n ư ớc. 
TS Nguyễn Vĩnh Hùng 
25 
 Chi th ư ờng xuyên 
 Chi sự nghiệp 
 Chi sự nghiệp kinh tế. 
 Chi về sự nghiệp giáo dục, đ ào tạo. 
 Chi sự nghiệp y tế. 
 Chi sự nghiệp v ă n hóa, nghệ thuật, thể thao. 
 Chi sự nghiệp xã hội. 
 Chi quản lý nhà n ư ớc 
 Chi quốc phòng, an ninh và an toàn xã hội 
 Chi trả nợ . 
CHI NSNN 
TS Nguyễn Vĩnh Hùng 
26 
CÁC QUỸ NGOÀI NSNN 
Tại sao phải có quỹ ngoài ngân sách nhà n ư ớc? => Thành lập quỹ ngoài ngân sách cần cân nhắc: sự phân tán và kém hiệu quả 
TS Nguyễn Vĩnh Hùng 
27 
QUỸ DỰ TRỮ 
 Mục đ ích: 
Khẩn cấp phòng chống thiên tai, hỏa hoạn, tại nạn trên diện rộng. 
 Khắc phục hậu quả thiên tai, hỏa hoạn trên diện rộng. 
 Thực hiện các nhiệm vụ quan trọng về an ninh quốc phòng; 
 Thực hiện các nhiệm vụ đ ể bình ổn thị tr ư ờng. 
TS Nguyễn Vĩnh Hùng 
28 
Các hình thức dự trữ 
 Hàng hóa chiến l ư ợc 
 Ngoại tệ, vàng bạc, đ á quý... 
Các cấp quản lý: 
Quỹ dự trữ tập trung quốc gia. 
Quỹ dự trữ của các Bộ ngành. 
Quỹ dự trữ của Ngân hàng Nhà n ư ớc. 
 Nguyên tắc quản lý sau: 
Nguyên tắc tập trung thống nhất 
Nguyên tắc bí mật và an toàn 
QUỸ DỰ TRỮ 
TS Nguyễn Vĩnh Hùng 
29 
QUỸ BẢO HIỂM XH 
Bao gồm các nội dung: 
Bảo hiểm h ư u trí, trợ cấp cho gia đ ình ng ư ời lao đ ộng bị chết, bảo hiểm thất nghiệp, bảo hiểm tai nạn lao đ ộng và một số tr ư ờng hợp khó kh ă n do mất khả n ă ng lao đ ộng. 
TS Nguyễn Vĩnh Hùng 
30 
 Về đ ối t ư ợng: 
 Đối t ư ợng của bảo hiểm xã hội là những ng ư ời lao đ ộng trong xã hội. 
Về đ óng góp phí bảo hiểm: 
 Nguồn lực bảo hiểm xã hội đư ợc đ óng góp từ nhiều phía: ng ư ời lao đ ộng; ng ư ời sử dụng lao đ ộng và hỗ trợ từ ngân sách nhà n ư ớc. 
QUỸ BẢO HIỂM XH 
TS Nguyễn Vĩnh Hùng 
31 
 Về mục đ ích của bảo hiểm xã hội: 
 Góp phần đ ạt tới mục tiêu cuối cùng của sự phát triển là ổn đ ịnh đ ời sống dân c ư 
 Về tính chất kỹ thuật của bảo hiểm xã hội 
Thu, chi bảo hiểm xã hội, và tiêu chuẩn trả tiền bảo hiểm đ ều do luật pháp quy đ ịnh. 
QUỸ BẢO HIỂM XH 
TS Nguyễn Vĩnh Hùng 
32 
BẢO HIỂM Y TẾ 
 Hoạt đ ộng nhằm mục đ ích chia sẻ rủi ro với cộng đ ồng dân c ư trong lĩnh vực ch ă m sóc sức khỏe. 
 Giữa bảo hiểm xã hội và bảo hiểm y tế có mối liên kết chặt chẽ với nhau tạo thành hệ thống bảo trợ xã hội. 
TS Nguyễn Vĩnh Hùng 
33 
 Hình thức bảo hiểm y tế, có 2 hình thức: 
 Hình thức bảo hiểm bắt buộc. 
 Hình thức bảo hiểm tự nguyện. 
 Nguồn hình thành quỹ bảo hiểm y tế: 
Khoản đ óng góp ng ư ời lao đ ộng và ng ư ời sử dụng lao đ ộng ( đư ợc gọi phí bảo hiểm y tế). 
Sự tài trợ của nhà n ư ớc 
BẢO HIỂM Y TẾ 
TS Nguyễn Vĩnh Hùng 
34 
QUỸ ĐẦU T Ư ĐIẠ PH ƯƠ NG 
Thực hiện đ ầu t ư trực tiếp và gián tiếp phát triển c ơ sở hạ tầng kinh tế-xã hội, các dự án phát triển kinh tế đ ịa ph ươ ng ( đư ờng giao thông, hệ thống cấp n ư ớc, thoát n ư ớc, xử lý chất thải, đư ờng đ iện, tr ư ờng học ) cung cấp các dịch vụ t ư vấn đ ầu t ư và tham gia thị tr ư ờng vốn. 
TS Nguyễn Vĩnh Hùng 
35 
BÀI TẬP 
Sự tái phân phối bao giờ cũng kém hiệu quả nh ư ng tại sao chính phủ bao giờ cũng can thiệp và thực hiện chính sách tái phân phối. 
Vay nợ của chỉnh phủ có làm chèn lấn sự đ ầu t ư khu vực t ư nhân hay không? 
Giáo dục và quốc phòng cùng là hàng hóa công. Bạn cho biết sự đ ặc đ iểm khác nhau giữa hai hàng hóa này. Khu vực t ư có thể tham gia cung cấp 2 loại hàng hóa này hay không? 
TS Nguyễn Vĩnh Hùng 
36 
BÀI TẬP 
Tình hình thu chi ngân sách của một quốc gia trong n ă m tài khóa nh ư sau: 
Thuế: 250 
Phí và lệ phí: 30 
Chi đ ầu t ư CSHT: 150 
Chi hỗ trợ doanh nghiệp: 30 
Chi ch ươ ng trình mục tiêu: 10 
Chi giáo dục: 50 
Chi y tế: 35 
Chi hành chính: 90 
Chi quân sự: 60 
	Tính cân đ ối ngân sách Chính phủ cần vay nợ bao nhiêu đ ể cân bằng ngân sách 
TS Nguyễn Vĩnh Hùng 
37 
BÀI TẬP 
Có ý kiến cho rằng chính sách thu phí và lệ phí hiện nay của Việt Nam gây ra hiệntuong lũy thoái. Bạn nhận xét gì? 
Hiện nay ở Việt Nam có tới 64 tỉnh, thành. N ă m 2005, có khoảng h ơ n 2/3 các đ ịa ph ươ ng không cân đ ối đư ợc ngân sách. Theo bạn, cần thực hiện giải pháp gì đ ể giúp cho các đ ịa ph ươ ng cân đ ối đư ợc ngân sách. 
Khi nền kinh tế bị suy thoái, chính phủ nên đ iều chỉnh chính sách thu chi tài khóa nh ư thế nào đ ể phục hồi nền kinh tế? Ng ư ợc lại, trong tr ư ờng hợp nền t ă ng tr ư ởng “nóng”? 
TS Nguyễn Vĩnh Hùng 
38 
BÀI TẬP 
Chính phủ Việt Nam tạm thời không thực hiện chính sách bảo hiểm y tế cho những đ ối t ư ợng bảo hiểm tự nguyện, vì lý do bảo hiểm y tế Việt Nam mất cân đ ối tài chính đ ể chi trả bảo hiểm cho đ ối t ư ợng này. Có quan đ iểm cho rằng sự thất bại của bảo hiểm y tế là bắt nguồn từ lý do thông tin bất cân xứng. Hãy giải thích? 
Có quan đ iểm cho rằng, mức chi trả bảo hiểm xã hội hiện nay ở Việt Nam còn thấp.Theo bạn đ ể cải thiện tình hình cần thực hiện giải pháp gì?