Lý giải sự phổ biến của phần mềm xã hội

NGHIÊN CỨU - TRAO ĐỔI
THÔNG TIN VÀ TƯ LIỆU - 3/2016 | 15
Tóm tắt: Phần mềm xã hội đang được ứng dụng sâu rộng trong rất nhiều ngành nghề, 
lĩnh vực khác nhau. Bên cạnh các ưu điểm mà phần mềm này mang lại, cũng còn có 
những hoài nghi về hiệu quả ứng dụng của loại phần mềm này. Việc ý thức rõ các ưu 
điểm sẽ giúp người sử dụng (cá nhân, tổ chức) ứng dụng hiệu quả phần mềm xã hội 
trong cuộc sống và công việc của mình.
Từ khóa: Phần mềm xã hội; Web 2.0.
Explanation for the popularity of social soft wares
Abstract: Social soft wares are widely used in various sectors and businesses. However, 
despite of their benefi ts, there are still doubts in their effi ciency. Th erefore, better 
acknowledgement of their benefi ts will help users (individuals, organizations) to apply 
them more eff ectively in their daily life and work. 
Keywords: Social soft ware; Web 2.0.
LÝ GIẢI SỰ PHỔ BIẾN CỦA PHẦN MỀM XÃ HỘI
Th S Phạm Tiến Toàn
Trường Đại học KHXH&NV Hà Nội
1. Đặt vấn đề
Phần mềm xã hội là các chương trình có 
chức năng giao tiếp và tương tác giữa người 
sử dụng với thông tin và giữa những người 
sử dụng với nhau trên môi trường Internet. 
Đặc điểm bản chất của các ứng dụng phần 
mềm này là tạo lập, duy trì và phát triển 
cộng đồng người dùng thông qua các công 
cụ và dịch vụ khuyến khích người dùng 
tương tác với nhau nhằm đem lại các giá trị 
cho chính họ và cho cả cộng đồng. Có thể 
kể tới một số công cụ phần mềm xã hội phổ 
biến hiện nay như: Wiki, Blog, Mạng xã hội, 
Đánh dấu xã hội, Th ư viện xã hội, 
Công nghệ phần mềm đã, đang và sẽ 
đóng vai trò không thể thiếu đối với cuộc 
sống và công việc của con người trong kỷ 
nguyên thông tin. Với ưu thế hữu dụng và 
tiện lợi, cùng tốc độ phát triển nhanh chóng 
và khả năng thâm nhập mọi lĩnh vực ngành 
nghề, công nghệ phần mềm, đặc biệt là công 
nghệ web đang đóng vai trò cốt yếu trên môi 
trường Internet. Sự phát triển vượt bậc của 
công nghệ phần mềm được đánh dấu bằng 
sự ra đời của loại hình phần mềm cho phép 
tạo ra cộng đồng người dùng mà ở đó, nhiều 
bên tham gia (cá nhân, tổ chức) có thể phối 
hợp, chia sẻ, tương tác để đem đến các giá trị 
có khả năng gia tăng trong cộng đồng người 
dùng, đó chính là phần mềm xã hội. Phần 
mềm xã hội càng trở nên phổ biến và khẳng 
định được ưu thế của mình với sự ra đời của 
công nghệ web 2.0. Th ế hệ web này cho phép 
cộng đồng người dùng tương tác qua lại với 
nhau mà không có sự phân biệt rõ ràng về 
vai trò giữa người tạo lập và người sử dụng 
thông tin [1]. Trong môi trường web này, họ 
được khuyến khích tương tác với nhau và 
tương tác với thông tin. Từ đó, họ có thể tiếp 
cận thông tin mình cần, xử lý, chia sẻ, khai 
thác đồng thời đóng góp cho sự phát triển 
của chính cộng đồng ấy.
Với những ưu điểm của mình, phần mềm 
xã hội không chỉ thay đổi cách thức, thói quen 
16 | THÔNG TIN VÀ TƯ LIỆU - 3/2016
NGHIÊN CỨU - TRAO ĐỔI
tương tác của con người trên môi trường 
Internet mà nó còn được ứng dụng sâu rộng 
trong rất nhiều các ngành nghề, lĩnh vực, và 
công việc khác nhau. Để lý giải cụ thể hơn về 
xu hướng này, bài viết trình bày các đặc điểm 
nổi bật của phần mềm xã hội.
2. Những ưu điểm của phần mềm xã hội
2.1. Dễ dàng tạo lập và chia sẻ nội dung
Phần mềm xã hội cho phép người dùng 
dễ dàng tạo lập và chia sẻ nội dung thông 
tin trên môi trường Internet. Với thế hệ 
web trước đây, việc sản xuất/tạo lập thông 
tin và đưa lên mạng Internet là công việc 
chuyên môn của các chuyên gia thông tin. 
Còn về phía người dùng tin, họ thường 
tiếp nhận thông tin theo hướng một chiều 
có phần thụ động trong việc thụ hưởng và 
sử dụng giá trị mà thông tin đem lại. Sự 
ra đời của phần mềm xã hội đã thay đổi 
thói quen và vai trò của người sản xuất và 
người tạo lập thông tin. Công cụ phần mềm 
xã hội gắn liền với công nghệ web 2.0, các 
công cụ phần mềm xã hội được xây dựng 
dựa trên nền tảng công nghệ web 2.0. Khi 
bàn về cách thức tương tác với thông tin 
của người dùng, Tim O’reilly (2009) có 
nhận định rằng, thay vì đưa thông tin đến 
với người dùng như thế hệ web trước đây, 
web 2.0 tạo ra bước ngoặt trong việc tương 
tác và trao đổi thông tin của người dùng, 
đó là đưa người dùng đến với thông tin [4]. 
Cách ví von tuy đơn giản nhưng hàm chứa 
nhiều ý nghĩa sâu sắc, phản ánh đặc trưng 
của phần mềm xã hội khi trao cho người 
dùng Internet nói chung (không phân biệt 
chuyên gia hay người dùng thông thường) 
sự chủ động trong tương tác và cơ hội cho 
sự sáng tạo và chia sẻ các sản phẩm, dịch 
vụ thông tin. Các công cụ phần mềm xã hội 
đem đến cho người sử dụng môi trường 
thân thiện và đơn giản trong việc tạo lập, xây 
dựng thông tin và dễ dàng công bố thông 
tin cho cộng đồng. Lúc này vai trò sản xuất 
thông tin vốn là công việc của những người 
có chuyên môn và kỹ năng chuyên biệt dần 
được chuyển hóa và trở nên phổ biến với 
tất cả người dùng khi sử dụng các công cụ 
phần mềm xã hội [1]. Sản phẩm thông tin 
sản sinh ra từ quá trình này rất đa dạng và 
phong phú về chất lượng và số lượng. Đối 
tượng hưởng thụ các giá trị của những sản 
phẩm thông tin này chính là cá nhân mỗi 
người dùng nói riêng và cả cộng đồng người 
dùng nói chung. 
2.2. Giao tiếp linh hoạt theo thời gian 
thực và hợp tác trực tuyến
Với đặc tính khuyến khích cũng như tạo 
cơ hội cho sự tương tác, giao tiếp và chia sẻ 
thông tin trên môi trường mạng Internet, 
phần mềm xã hội cung cấp những công cụ 
hướng tới sự hợp tác giữa các cá nhân/tổ 
chức khi tham gia cộng đồng trực tuyến. Các 
thế hệ web trước đây chỉ cho phép người 
dùng hợp tác và trao đổi trực tuyến thông 
qua việc sử dụng các công cụ như thư điện 
tử, tin nhắn, và đàm thoại trực tuyến qua các 
kênh riêng biệt [1]. Các công cụ này vẫn cho 
thấy hạn chế về loại hình giao tiếp, hình thức 
giao tiếp và phạm vi giao tiếp. Phần mềm xã 
hội ra đời như một giải pháp công nghệ hữu 
hiệu cho vấn đề này. Nhu cầu trao đổi thông 
tin và giao tiếp trên mạng được nâng lên 
một tầm cao mới khi người dùng có thể giao 
tiếp bằng nhiều công cụ với nhiều hình thức 
khác nhau, tùy thuộc vào sở thích cũng như 
cộng đồng họ lựa chọn tham gia. Họ có thể 
tiếp tục sử dụng các phương pháp giao tiếp 
phổ biến đã được sử dụng trước đây như tin 
nhắn, thư điện tử, nhưng họ cũng có nhiều 
lựa chọn giao tiếp theo thời gian thực như: 
đàm thoại trực tuyến, đàm thoại trực tuyến 
có hình ảnh, hoặc kết hợp các loại hình giao 
tiếp khác nhau trong một kênh giao tiếp như 
ký tự, hình ảnh, âm thanh và hình ảnh động. 
NGHIÊN CỨU - TRAO ĐỔI
THÔNG TIN VÀ TƯ LIỆU - 3/2016 | 17
Đặc biệt, số lượng đối tượng giao tiếp không 
giới hạn và diện bao phủ của thông tin trong 
quá trình giao tiếp rất lớn. Điều này giúp 
cho sự giao tiếp của người dùng linh động, 
đa dạng, diện bao phủ lớn và diễn tiến giao 
tiếp gắn liền với thời gian thực.
Hợp tác trực tuyến được coi là một trong 
những thuộc tính bản chất của phần mềm xã 
hội. Nhu cầu cao trong việc phối kết hợp giải 
quyết công việc trong môi trường mạng đã 
được khẳng định ngay từ khi mô hình mạng 
máy tính đầu tiên ra đời. Từ mô hình mạng 
cục bộ (Local Area Network-LAN), mạng 
diện rộng (Wide Area Network-WAN), 
mạng Intranet, việc giao lưu giữa các cá 
nhân, tổ chức để giải quyết công việc luôn 
được được ưu tiên phát triển. Nhu cầu này 
càng được khẳng định khi mạng Internet ra 
đời với công nghệ web. Tuy nhiên, như đã 
đề cập ở trên, ở những giai đoạn đầu, việc 
giao tiếp trên nền tảng web mới chỉ xoay 
quanh các công cụ phổ biến như thư điện 
tử và tin nhắn. Khi phần mềm xã hội xuất 
hiện, người dùng có thêm nhiều công cụ để 
liên kết và hợp tác trực tuyến. 
Mạng xã hội ra đời với nhiều hình thức 
và quy mô khác nhau, tạo điều kiện cho mọi 
người kết nối và giao lưu, đây cũng chính 
là tiền đề cho cộng đồng người dùng hợp 
tác trong môi trường trực tuyến. Khi nhắc 
đến đặc điểm hợp tác trực tuyến của phần 
mềm xã hội, người dùng thường nhắc đến 
wiki như một công cụ tiêu biểu minh họa 
cho đặc điểm này. Wiki mở ra môi trường 
mở trên mạng, ở đó, những người tham gia 
có quyền xây dựng, sửa, xóa, và thay đổi nội 
dung thông tin một cách nhanh chóng và 
dễ dàng tùy thuộc vào quyền hạn mà họ có. 
Để làm được những việc này, người dùng 
không cần phải có kiến thức về lập trình hay 
ngôn ngữ siêu văn bản. Hay nói cách khác, 
wiki cho phép những người tham gia cùng 
tương tác với tài nguyên trực tuyến chung 
để từ đó kết hợp và tận dụng tri thức của số 
đông, hướng tới việc tạo ra nguồn thông tin 
tốt hơn, có giá trị hơn.
2.3. Phát triển cộng đồng
Mức độ bền vững và lớn mạnh của cộng 
đồng người dùng tỷ lệ thuận với sự thành 
công của mỗi công cụ/dịch vụ phần mềm xã 
hội. Giống như tên gọi của mình, hầu hết các 
công cụ phần mềm xã hội đều hướng tới sự 
tương tác và giao lưu trong môi trường mở, 
cho phép người dùng có thể tương tác và kết 
nối với nhau, hình thành những cộng đồng 
có chung mối quan tâm hoặc sở thích [3]. 
Đặc tính của phần mềm xã hội là có sự tham 
gia và tương tác của nhiều người trong cộng 
đồng. Cộng đồng càng lớn, các ứng dụng xã 
hội càng phát triển và đem đến nhiều giá 
trị khác nhau. Có thể nói, sự kết nối và lớn 
mạnh của mạng xã hội dựa vào rất nhiều 
yếu tố, trong đó, số lượng người sử dụng 
tham gia cộng đồng được coi là một trong 
những yếu tố đặc biệt quan trọng. Ý thức 
rõ điều này, các ứng dụng mạng xã hội đều 
được phát triển theo xu hướng mở để người 
dùng có thể dễ dàng giao lưu, kết nối, chia 
sẻ, từ đó dễ dàng hình thành nên các cộng 
đồng nhỏ cho đến những cộng đồng lớn. 
Mạng lưới cộng đồng nhanh chóng được 
nhân rộng và phát triển với tốc độ cao.
Mỗi cộng đồng người dùng mạng xã hội 
thường được đặc trưng bởi loại công cụ 
phần mềm xã hội và nội dung thông tin mà 
cộng đồng đó quan tâm.
Dưới góc độ công nghệ, mỗi công cụ 
mạng xã hội cụ thể có tính năng riêng biệt, 
tập trung vào các loại hình dịch vụ cụ thể. 
Có thể hiểu cộng đồng người dùng các dịch 
vụ này (hay sử dụng các công cụ này) có thể 
được phân loại bằng chính công cụ hay dịch 
vụ mà họ sử dụng.
18 | THÔNG TIN VÀ TƯ LIỆU - 3/2016
NGHIÊN CỨU - TRAO ĐỔI
Dưới góc độ nội dung, có thể nhận thấy 
cộng đồng nội dung được hình thành và 
phát triển dựa trên cộng đồng công nghệ. 
Trên cơ sở cộng đồng công nghệ, tức là 
những người có cùng thói quen, sở thích sử 
dụng công nghệ phần mềm xã hội, các cộng 
đồng nội dung nhỏ hơn được hình thành 
và phát triển dựa trên mối quan tâm chung 
của người tham gia về các lĩnh vực hay chủ 
đề nội dung thông tin khác nhau. Các chủ 
đề nội dung rất đa dạng và phong phú, hình 
thành tự phát dựa trên nhu cầu và sở thích 
của các thành viên tham gia. Ta có thể nhận 
thấy điều này qua mô hình dưới đây:
2.4. Tập hợp và tận dụng trí tuệ xã hội
Về bản chất, phần mềm xã hội cho phép 
người dùng chủ động tương tác, tham gia 
vào quá trình tạo lập, chỉnh sửa, và chia sẻ 
thông tin trên cơ sở giao lưu, kết nối, hợp 
tác với cộng đồng, hệ quả tích cực từ những 
thuộc tính này là các ứng dụng phần mềm 
xã hội tập hợp và tận dụng được trí tuệ xã 
hội. Trong thế giới của sự tự do tương tác và 
trao đổi với cộng đồng, người sử dụng công 
cụ mạng xã hội được khuyến khích chia sẻ 
kiến thức, kinh nghiệm, ý tưởng cá nhân. 
Wikis là một ví dụ điển hình minh họa cho 
đặc điểm này. Hàng trăm nghìn người trên 
khắp thế giới, không bị phân biệt bởi bất 
cứ đặc điểm hay tiêu chí gì. Chỉ cần họ có 
khả năng kết nối trực tuyến và tham gia vào 
cộng động wikis mà họ quan tâm, họ đều có 
thể đóng góp kiến thức của cá nhân mình 
vào kho kiến thức chung của cộng đồng. 
Mặt khác, mỗi thành viên tham gia đều có 
thể hưởng lợi từ nguồn tri thức chung mà 
cộng đồng đã xây dựng qua việc khai thác, 
sử dụng, chia sẻ, trao đổi,  Chính vì thế, 
Segaran (2007) đã nhận định: việc chia sẻ 
một mặt giúp ích cho cộng đồng, mặt khác 
còn đón nhận được sự chia sẻ, trao đổi, 
đóng góp để hoàn thiện hơn, từ đó, chính 
những người chia sẻ cũng nhận được lợi ích 
mà cộng đồng đem lại [5]. 
Đặc biệt, các tài nguyên thông tin được 
chia sẻ, trao đổi sẽ có chất lượng tốt hơn, giá 
trị thông tin tăng lên nhiều hơn khi có được 
sự chỉnh sửa, cải thiện và bổ sung của cộng 
đồng. Hơn nữa, các công cụ phần mềm xã 
hội cho phép người dùng thực hiện các dự 
án công việc trực tuyến theo xu hướng tập 
hợp trí tuệ cộng đồng, khuyến khích đóng 
góp thông tin/tri thức của cộng đồng và rồi 
giá trị của các dự án này thường hướng tới 
phục vụ chính cộng đồng người sử dụng.
Hình 1. Mô hình cộng đồng người dùng công cụ mạng xã hội
7ӵQKLrQ
;mKӝL
7{QJLiR
7KӇWKDR
&{QJQJKӋ
&RQQJѭӡL
- ....
/LQNHG,Q
)DFHERRN<RXWXEH
:LNLV
&iFF{QJ
FөNKiF
NGHIÊN CỨU - TRAO ĐỔI
THÔNG TIN VÀ TƯ LIỆU - 3/2016 | 19
2.5. Th ông tin minh bạch
Với môi trường cởi mở, khuyến khích 
cộng đồng xã hội tham gia đóng góp ý kiến, 
đánh giá, bình luận và chia sẻ tài nguyên 
thông tin được tạo ra bởi các công cụ phần 
mềm xã hội, thông tin được tạo lập từ môi 
trường này có nhiều điều kiện để trở nên rõ 
ràng, minh bạch hơn bao giờ hết, bởi thông 
tin được tạo ra từ cộng đồng, có sự kiểm 
định của cộng đồng dưới nhiều lăng kính, 
quan điểm, và nguồn tin khác nhau [2]. 
Các thông tin đa chiều và được đóng góp, 
chia sẻ một cách tích cực và có trách nhiệm 
bởi cộng đồng sẽ giúp thông tin trong cộng 
đồng trở nên minh bạch. Ngày nay, khi 
người dùng Internet sử dụng các công cụ 
phần mềm xã hội khá thường xuyên và phổ 
biến thì các thông tin được trao đổi trong 
cộng đồng mạng xã hội trở nên minh bạch 
được cho là hệ quả tất yếu. Mỗi khi thông 
tin xuất hiện trên các cộng đồng mạng xã 
hội, chúng sẽ được bàn luận, đánh giá, 
điều chỉnh, bổ sung, và cập nhật thông 
tin từ rất nhiều cá nhân và tổ chức khác 
nhau. Một khi những thông tin này được 
xã hội và/hoặc cộng đồng những người 
dùng quan tâm và thẩm định một cách 
nghiêm túc, mức độ minh bạch của thông 
tin sẽ được nâng cao.
2.6. Chi phí thấp
Ở mức độ sử dụng cơ bản, đa số các 
phần mềm xã hội đều cung cấp miễn phí. 
Các dịch vụ được triển khai đi kèm phần 
mềm này cũng được triển khai miễn phí đối 
với những chức năng cơ bản với phương 
châm khuyến khích người dùng sử dụng, 
mở rộng quy mô cộng đồng người dùng. 
Chỉ có những tính năng nâng cao, đa phần 
hướng tới mục đích thương mại, người sử 
dụng sẽ phải trả các khoản phí nhất định. 
Tuy nhiên, thậm chí trong trường hợp sử 
dụng các tính năng nâng cấp phải trả phí thì 
khoản phí này vẫn rất khiêm tốn so với chi 
phí phải trả đối với các loại phần mềm khác 
có cùng tính năng.
3. Kết luận
Có thể thấy, phần mềm xã hội đang 
được sử dụng phổ biến và rộng rãi trên môi 
trường Internet bởi rất nhiều các cá nhân và 
tổ chức khác nhau. Một khi đã tham gia vào 
môi trường Internet, dù muốn hay không, 
các cá nhân/tổ chức đều chịu sự tác động 
nhất định từ quá trình sử dụng các ứng 
dụng phần mềm xã hội của người dùng. 
Do đó, ý thức được ưu điểm của phần mềm 
xã hội sẽ giúp cho người sử dụng (cá nhân 
hoặc tổ chức) phát huy tốt hiệu quả của các 
ứng dụng này trong cuộc sống cũng như 
trong công việc.
----------------------------------------------
TÀI LIỆU THAM KHẢO
1. Farkas M.G. (2007). Social soft ware in 
libraries: building coll aboration, communication, 
and community online, Information Today, Inc.
2. Hoegg, R., Martignoni, R., Meckel, 
M., & Stanoevska-Slabeva, K. (2 006). 
Overview of business models for Web 2.0 
communities.  Proceedings of GeNeMe,  2006, 
23-37.
3. Lai, L. S., & Turban, E. (2008). Groups 
formation and operations i n the Web 2.0 
environment and social networks.  Group 
Decision and Negotiation, 17(5), 387-402.
4. O’Reilly, T. (2009). What is Web 2.0. 
O’Reilly Media. Retrieved fr om https://books.
google.com.vn/books?id=NpEk_WFCMdIC
5. Segaran, T. (2007).  Programming 
collective intelligence: building sma rt web 2.0 
applications. “ O’Reilly Media, Inc.”.
(Ngày Tòa soạn nhận được bài: 5-4-2016; 
Ngày phản biện đánh giá: 16-4-2016; Ngày chấp 
nhận đăng: 6-5-2016).