Những hướng dẫn thiết thực về xây dựng hiến pháp (Phần 1)

1N
hững hướng dẫn thiết thực về xây dựng H
iến Pháp
Những hướng dẫn thiết thực 
về xây dựng hiến pháp
Markus Böckenförde
Nora Hedling
Winluck Wahiu
2NHÓM BIÊN DỊCH
Nguyễn Lệ Thu 
Nguyễn Bích Thảo 
Đỗ Giang Nam
HIỆU ĐÍNH
Nguyễn Đức Lam
Dương Thuỳ Dung
3N
hững hướng dẫn thiết thực về xây dựng H
iến PhápNhững hướng dẫn thiết thực về xây dựng hiến pháp 
© Viện Nghiên cứu quốc tế về Dân chủ và Trợ giúp Bầu cử (International Institute for 
Democracy and Electoral Assistance - International IDEA), 2011
Ấn phẩm này không phụ thuộc vào những lợi ích chính trị hay quốc gia. Các quan điểm 
nêu trong ấn phẩm này không nhất thiết phản ánh quan điểm của International IDEA, ban 
lãnh đạo của Viện hoặc Hội đồng các quốc gia thành viên của Viện, hoặc của các nhà tài trợ.
Để xin phép sử dụng tất cả hay một phần của ấn phẩm này, liên hệ với:
Viện quốc tế về Dân chủ và Trợ giúp Bầu cử (International IDEA)
Strömsborg, SE -103 34 Stockholm, Thụy Điển
Tel: +46-8-698 37 00; Fax: +46-8-20 24 22
Email: info@idea.int; Website: www.idea.int
Thiết kế và dàn trang: Turbo Design, Ramallah
Thiết kế bìa: Turbo Design, Ramallah
Minh họa bìa: Sharif Sarhan
This 
This 
4Việc xuất bản cuốn sách này là kết quả của sự phối hợp giữa 
VĂN PHÒNG QUỐC HỘI 
(Trung tâm Thông tin, Thư viện và Nghiên cứu khoa học) 
CHƯƠNG TRÌNH PHÁT TRIỂN LIÊN HỢP QUỐC 
(Dự án tăng cường năng lực cho các cơ quan đại diện ở Việt Nam) 
ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI
(Khoa luật)
VỚI SỰ CHO PHÉP CỦA IDEA
5N
hững hướng dẫn thiết thực về xây dựng H
iến Pháp
LỜI TỰA
Những bản hiến pháp đầu tiên trên thế giới được soạn thảo vào thế kỷ XVII và được 
ví như là những văn kiện có tính cách mạng, bởi chúng đánh dấu sự khởi đầu của các thể 
chế chính trị hoàn toàn mới. Từ đó đến nay, thế giới đã chứng kiến sự ra đời của nhiều kiểu 
hiến pháp khác nhau. Nhiều hiến pháp được xây dựng sau khi chiến tranh lạnh kết thúc vào 
năm 1989 được coi là những bản hiến pháp mang tính chất cải cách, bởi chúng nhằm tới 
mục tiêu hoàn thiện các định chế dân chủ.
Một trong những chức năng cơ bản của bất kỳ một bản hiến pháp nào là thiết kế tổ 
chức các cơ quan trong bộ máy nhà nước và xác định chủ thể nào thực hiện quyền lực nhà 
nước, thực hiện bằng phương thức nào và nhằm mục đích gì. Tuy nhiên, hiến pháp không 
bỗng dưng “từ trên trời rơi xuống” hay “mọc từ dưới đất lên”. Hiến pháp là sản phẩm sáng 
tạo của con người và chịu sự chi phối của tập quán, bối cảnh lịch sử và cuộc đấu tranh chính 
trị ở mỗi quốc gia; nó là sự lựa chọn của bản thân con người.
Trong chế độ dân chủ, cội nguồn của quyền lực xuất phát từ nhân dân. Hiến pháp 
chính là hiện thân của một khế ước xã hội trong đó giới hạn việc sử dụng quyền lực của nhà 
nước nhằm đem lại lợi ích cho nhân dân; đổi lại, nhà nước có được sự trung thành và ủng 
hộ của nhân dân. Toàn bộ ý tưởng về hạn chế quyền lực của nhà nước được gói gọn trong 
thuật ngữ “chủ nghĩa hợp hiến” (constitutionalism).
Tuy nhiên, tầm quan trọng của hiến pháp ngày nay còn vượt xa khỏi ý nghĩa cơ bản 
nói trên. Hiến pháp trở thành mối quan tâm chung của công chúng khi đến lúc cần chuyển 
sang một thể chế chính trị tốt hơn. Mọi người tìm kiếm một bản hiến pháp mà có thể thúc 
đẩy việc giải quyết các vấn đề mới phát sinh của nhà nước và quản trị hiện đại. Ngày nay, 
những vấn đề này ngày càng phức tạp, đa diện và mang tính chất toàn cầu – từ tham nhũng 
đến khủng hoảng tài chính trầm trọng, từ suy thoái môi trường đến di cư trên quy mô lớn. 
Một điều dễ hiểu là tại sao người dân đòi hỏi được tham gia vào việc xây dựng các điều 
khoản cụ thể của hiến pháp, đòi hỏi các quy trình soạn thảo hiến pháp phải đảm bảo sự tham 
gia rộng rãi và dân chủ. Thuật ngữ “chủ nghĩa hợp hiến mới” (new constitutionalism) đã 
đi vào từ điển chính trị học như là một bằng chứng rõ ràng về ý nghĩa mới của hiến pháp. 
Thách thức đặt ra là làm thế nào để những nhóm yếu thế nhất trong xã hội được có tiếng 
nói trong quá trình xây dựng hiến pháp như phụ nữ, thanh niên, những nhóm người bị thiệt 
thòi và bị gạt ra ngoài lề xã hội.
6Chiến tranh, xung đột vẫn luôn là kẻ thù của hiến pháp. Các bản hiến pháp cũ là sản 
phẩm của cuộc chiến với chủ nghĩa thực dân; các bản hiến pháp mới nhằm vào mục tiêu 
chấm dứt xung đột, nội chiến bạo lực giữa các phe phái với chính kiến trái ngược nhau về 
nhà nước và chủ nhân của quyền lực nhà nước. Đương nhiên, các bản hiến pháp mới này 
chứa chan sự kỳ vọng rằng chúng sẽ mở ra một kỷ nguyên mới hòa bình và dân chủ, chấm 
dứt chế độ độc tài, chuyên chế và tình trạng bất ổn chính trị. Hiến pháp ngày nay được soạn 
thảo trong bối cảnh các chuẩn mực và các nguyên tắc của quản trị tốt (good governance) 
đã được phổ biến rộng rãi ở khắp các châu lục trên thế giới. Quá trình xây dựng hiến pháp 
sẽ có thể kéo dài hơn nếu thiếu đi vai trò của các tổ chức quốc tế, đặc biệt là Liên Hợp 
Quốc và các tổ chức khác như International IDEA. Một điều đáng chú ý là giảm bớt mức 
độ xung đột bạo lực giữa các quốc gia cũng đồng thời thúc đẩy đối thoại mang tính quốc tế 
về các giá trị chung phổ biến như quyền con người, nhà nước pháp quyền, tự do, chủ nghĩa 
hợp hiến, công lý, minh bạch và tính chịu trách nhiệm. Tất cả các giá trị này đều là thành 
phần quan trọng cấu thành nên bất kỳ một chế độ hiến pháp nào. Các giá trị chung cho 
phép các tổ chức như Liên minh châu Phi (African Union) và Tổ chức các nước châu Mỹ 
(Organization of American States) trở thành các chủ thể có lợi ích liên quan trong một nền 
quản trị dựa trên hiến pháp ở các nước thành viên, và có quyền can thiệp một cách chính 
đáng khi hiến pháp không được tôn trọng, chẳng hạn như trong việc nắm giữ và chuyển 
giao quyền lực sau các cuộc tổng tuyển cử tự do. 
Tôi khuyến khích các nhà soạn thảo hiến pháp nên tận dụng những bài học kinh nghiệm 
và những lựa chọn mà các quốc gia khác và các tổ chức quốc tế đưa ra. Sẽ không cần thiết 
phải làm mới từ đầu khi giải quyết các vấn đề như đưa quyền con người vào hiến pháp, bảo 
đảm tính độc lập của nhánh tư pháp, đặt các lực lượng an ninh dưới sự kiểm soát dân chủ, 
và bảo đảm cho mỗi công dân được thực hiện quyền bỏ phiếu một cách tự do, công bằng và 
đáng tin cậy. Tuy nhiên, một sai lầm thường hay mắc phải là coi những giá trị chung được 
công nhận bởi các quốc gia là đủ để thiết kế một bản hiến pháp theo một khuôn mẫu nhất 
định. Mặc dù các quốc gia đều thừa nhận các chuẩn mực và giá trị chung, nhưng cũng không 
thể bỏ qua một thực tế rằng các nhà soạn thảo hiến pháp ở mỗi quốc gia đã vừa làm vừa học 
hỏi để tìm ra đáp án phù hợp cho quốc gia mình. Mỗi giai đoạn của quá trình xây dựng hiến 
pháp sẽ đặt ra những vấn đề hóc búa cần có lời giải, ví dụ, làm thế nào khi những người cầm 
quyền đương nhiệm từ chối rời bỏ quyền lực và tìm mọi thủ đoạn, phương thức để duy trì địa 
vị thống trị của mình. Gần đây, tập trung quyền lực, sau biến cố trong thập kỷ 1990, thực sự 
là nguy cơ đối với nền dân chủ lập hiến ở khắp nơi trên toàn cầu.
Thế giới đang biến đổi nhanh chóng. Các nhà soạn thảo hiến pháp ngày nay có lợi 
thế hơn hẳn so với những người tiền nhiệm của họ. Hiến pháp của các quốc gia đã trở thành 
một nguồn tư liệu có thể truy cập trên toàn cầu để tìm hiểu các giá trị chung phổ biến của 
nhân loại. Với sự phát triển của công nghệ thông tin hiện nay, chỉ cần một cái nhấp chuột, 
các nhà soạn thảo hiến pháp có thể ngay lập tức tiếp cận với các lựa chọn xây dựng hiến 
7N
hững hướng dẫn thiết thực về xây dựng H
iến Pháp
pháp vô cùng phong phú, đa dạng. Điều mà cuốn sách mới này của International IDEA 
mang đến cho bạn đọc – những người tham gia vào quá trình xây dựng hiến pháp – là sự 
gợi mở ra các phương pháp có hệ thống hơn để xem xét lại hiến pháp. Đồng thời, cuốn sách 
cũng nhấn mạnh rằng không có một thể chế hiến pháp nào mang tính bất biến hay vượt trội 
hơn thể chế khác, và cũng không có một công thức hay mô hình nào phù hợp cho tất cả các 
quốc gia. Cuốn sách đặc biệt lưu ý rằng mỗi quốc gia phải tìm ra con đường riêng cho mình 
trong việc soạn thảo hiến pháp. Ngoài ra, xây dựng hiến pháp không phải là một bài toán 
thuần túy mang tính học thuật trong đó các nhà lập hiến tìm kiếm một giải pháp về mặt kỹ 
thuật tốt nhất cho nước họ. Các nhà thương lượng và soạn thảo hiến pháp đồng thời chính 
là các chủ thể chính trị hướng tới mục tiêu chuyển hóa các chương trình chính sách của 
mình vào ngôn từ của bản hiến pháp. Do vậy, các bản văn hiến pháp hiếm khi là giải pháp 
tốt nhất về mặt kỹ thuật, nhưng lại là sự thỏa hiệp hiến pháp tối ưu nhất có thể đạt được. 
Cuốn sách nhằm thúc đẩy các cuộc tranh luận hiến pháp để tìm kiếm một mô hình phản 
ánh được tốt nhất nhu cầu của một quốc gia trên cơ sở sự thỏa hiệp về chính trị. Hướng tới 
đối tượng độc giả là các nhà soạn thảo hiến pháp trên toàn cầu, cuốn sách sẽ trở nên hữu 
ích nhất nếu được sử dụng ở giai đoạn đầu của quá trình xây dựng hiến pháp. Nó cung cấp 
thông tin phục vụ cho những tranh luận ban đầu về các phương án soạn thảo hiến pháp và 
đặc biệt hữu dụng để bước đầu dẫn dắt người đọc tìm hiểu về lĩnh vực xây dựng hiến pháp 
– một lĩnh vực vô cùng phức tạp.
Thế giới trong tương lai gần có thể sẽ chứng kiến một làn sóng xây dựng hiến pháp 
dân chủ ở cấp độ khu vực sau những biến động gần đây ở thế giới Ả-rập. Vì vậy, cuốn sách 
này được xuất bản rất đúng lúc.
Cassam Uteem,
Cựu Tổng thống Mauritius 
8
9N
hững hướng dẫn thiết thực về xây dựng H
iến Pháp
LỜI NÓI ĐẦU
Trong những thập niên gần đây, các quốc gia ở tất cả các châu lục đều đã tiến hành 
cải cách hiến pháp. Chỉ riêng trong 5 năm trở lại đây, Bolivia, Ecuador, Ai Cập, Iceland, 
Kenya, Myanmar, Nepal, Sri Lanka, Sudan, Thái Lan và Tunisia đã thực hiện ở giai đoạn 
này hay giai đoạn khác của quá trình xây dựng hiến pháp. Sau các cuộc chính biến do nhân 
dân lãnh đạo ở thế giới Ả-rập vào năm 2011, việc xây dựng hiến pháp đóng vai trò nền tảng 
trong việc thiết lập một nền dân chủ bền vững ở khu vực này. Xây dựng hiến pháp thường 
diễn ra trong các bối cảnh biến đổi chính trị rộng hơn, có thể liên quan đến lập lại hòa bình, 
xây dựng nhà nước, cũng như nhu cầu hòa giải dân tộc, tăng cường sự tham gia của nhân 
dân, và phân bổ nguồn lực công bằng ở thời kỳ sau khủng hoảng. Nhiều hiến pháp ngày nay 
không chỉ thuần túy là thiết kế tổ chức quyền lực nhà nước mang tính cơ học như trước đây, 
mà còn là câu trả lời cho các thách thức mới đặt ra theo một cách thức được cho là chính 
đáng và được chấp nhận rộng rãi. Do yêu cầu đối với hiến pháp ngày càng cao, hiến pháp 
đã trở nên ngày càng phức tạp và chứa đựng nhiều nội dung hơn; vì thế, việc xây dựng và 
thực thi hiến pháp cũng càng khó khăn hơn. Bởi vậy, những người tham gia vào việc soạn 
thảo hiến pháp cần phải được tiếp cận tới nguồn tri thức rộng lớn, mang tính chất đa ngành 
và thực tiễn về các quy trình và phương án xây dựng hiến pháp.
Một trong những mảng hoạt động chủ yếu của International IDEA là chia sẻ và phổ 
biến các tri thức về xây dựng hiến pháp dưới góc độ so sánh, và lần đầu tiên các tri thức 
này được tập hợp trong một ấn phẩm mang tên “Hướng dẫn xây dựng hiến pháp một cách 
thực tế”, với sự biên soạn cẩn thận, công phu của các tác giả - các chuyên gia về hiến pháp.
Cuốn sách này nhằm góp phần làm phong phú thêm kiến thức của các chính trị gia, 
các nhà hoạch định chính sách và các nhà hoạt động thực tiễn – những chủ thể hiện đang 
trực tiếp tham gia vào việc xây dựng hiến pháp. Mục tiêu chính của cuốn sách là cung cấp 
một công cụ tham khảo tốt nhất trên cơ sở rút ra các bài học từ thực tiễn và xu hướng gần 
đây về xây dựng hiến pháp. Cuốn sách được chia thành các chương, mỗi chương có thể 
được đọc và tham khảo một cách độc lập. Tuy nhiên, việc các tác giả sử dụng một khung 
phân tích nhất quán giữa các chương cung cấp cho người đọc hiểu biết sâu hơn về hàng loạt 
các vấn đề phát sinh trong quá trình xây dựng hiến pháp.
Cuốn sách “Những hướng dẫn thiết thực về xây dựng hiến pháp” phản ánh tầm quan 
trọng của xây dựng hiến pháp đối với việc thiết lập một nền dân chủ bền vững. Xây dựng 
hiến pháp là một quá trình mang tính lịch sử và lâu dài, và không chỉ giới hạn ở khoảng 
10
thời gian thực tế mà hiến pháp được soạn thảo. Mặc dù bản văn hiến pháp là trọng tâm 
được đề cập trong cuốn sách, nhưng các tác giả cũng nhấn mạnh việc tìm hiểu các thể chế 
hiến pháp một cách tổng thể và toàn diện, bao gồm các nguyên tắc cơ bản (chương 2) và 
nhu cầu xây dựng một nền văn hóa quyền con người (chương 3), cũng như các điều khoản 
cụ thể về thiết kế tổ chức nhà nước (từ chương 4 đến chương 6) và các hình thức phi tập 
trung hóa nhà nước (chương 7). Cuốn sách không nhằm cung cấp một bản vẽ thiết kế hay 
mô hình chung cho mọi hiến pháp, mà nhằm rút ra bài học từ thực tiễn gần đây. Một trong 
những bài học đáng lưu ý là hiến pháp có thể quy định rất hay trên giấy, nhưng trong thực 
tiễn lại có thể diễn ra hoàn toàn khác.
Tôi muốn bày tỏ lời cảm ơn chân thành tới các tác giả, các nhà hoạt động thực tiễn 
– những người đã đóng góp những hiểu biết sâu sắc từ chính kinh nghiệm của họ, và tới 
Chính phủ Na Uy về sự hỗ trợ để cuốn sách được xuất bản. Cuốn sách “Hướng dẫn xây 
dựng hiến pháp một cách thực tế” sẽ không thể trở thành hiện thực nếu thiếu họ. 
Vidar Helgesen
Tổng Thư ký, International IDEA
11
N
hững hướng dẫn thiết thực về xây dựng H
iến Pháp
LỜI CÁM ƠN 
Tài liệu này không thể hoàn thành nếu không có sự giúp đỡ và hỗ trợ của một số cá 
nhân và tổ chức.
Chúng tôi chân thành cám ơn sự đóng góp của các tác giả và những người sau 
đây: Markus Böckenförde, Hassen Ebrahim, Nora Hedling, Sakuntala Kadirgamar- 
Rajasingham, Paulos Tesfagiorgis, và Winluck Wahiu.
Chúng tôi cũng bày tỏ sự biết ơn với Bipin Adhikari, Steffan Gomez-Campos, 
Solanda Goyes, Shireen Hassim, Torquato Jardim và Wilfrido Villacorta vì những góp ý 
quan trọng của họ.
Chúng tôi cám ơn Tek Prasad Dhungana, Carlos Alberto Goitia, Noria Mashumba, 
Christina Murray, Jenny Tuhaika and Jayampathy Wickramaratne - những người đã đọc 
bản thảo và cho chúng tôi những ý kiến góp ý toàn diện và chuyên sâu. Chúng tôi đặc biệt 
cám ơn Katia Papagianni vì sự hỗ trợ của cô trong việc hoàn thiện các bản thảo. Chúng tôi 
cũng bày tỏ sự biết ơn tới nhiều cá nhân khác đã đóng góp những bình luận và góp ý sâu 
sắc vào việc xây dựng tài liệu, cụ thể là Raul Avila Ortiz, Andrew Bradley, Andrew Ellis, 
Cheryl Saunders, Leena Rikkilä Tamang và những người khác, bao gồm nhiều cán bộ của 
IDEA mà chúng tôi không thể nêu hết tên ở đây.
Chúng tôi biết ơn đối tác Interpeace vì vai vai trò quan trọng trong dự án này và đánh 
giá cao sự hợp tác với các chuyên gia của Interpeace bao gồm Michele Brandt, Jill Cottrell, 
Yash Ghai và Anthony Regan.
Bên cạnh đó, chúng tôi bày tỏ lòng biết ơn tới Emily Benz, Müge Fazlioglu, Eve 
Grina, Snow Li, Jan Ortgies, Abrak Saati, Ann-Katrin Siekemeier, Katja Stockburger, Ana 
Maria Vargas và Felipe Winsberg – những người đã hỗ trợ chúng tôi trong việc thực hiện 
nghiên cứu này.
Chúng tôi cám ơn J. Matthew Strader và Eve Johansson đã biên tập một cách chuyên 
nghiệp và những nỗ lực của bộ phận xuất bản xuất sắc của IDEA quốc tế, đặc biệt là Nad ... . Trong một nhà nước 
đa dạng về mặt xã hội, chia rẽ sâu sắc và chịu ảnh 
hưởng của xung đột, hiến pháp trở thành khuôn 
khổ cho các quan điểm về cách thức mà xã hội và 
cá nhân sống cuộc sống của mình.
148
Thực tế là các xung đột và chia rẽ sâu sắc có thể làm trầm trọng hơn vấn đề xây 
dựng văn hóa quyền con người với một hiến pháp ổn định. Trải nghiệm về chủ nghĩa độc 
tài, chia rẽ dân tộc, bạo lực, tình trạng khẩn cấp được áp dụng trong thời gian dài với các 
quyền bị đình chỉ, một văn hóa giám sát bằng tư pháp yếu ớt và thiếu kiến thức pháp lý 
trong người dân, thiếu từ các nhóm áp lực mạnh vì không được thừa nhận hoặc khuyến 
khích, các tổ chức liên quan đến quyền chỉ quan tâm ở mức độ vừa đủ để làm sao thu hút 
những người ủng hộ họ, v.v. và vv tất cả các yếu tố này đều cho thấy các khó khăn mà 
nhiều quốc gia phải đối mặt và giải quyết trong quá trình xây dựng hiến pháp. Những 
người xây dựng hiến pháp buộc phải tìm kiếm sự cân bằng, trong khi thừa nhận những 
giới hạn của hiến pháp và quyền con người, nhưng cũng cần xem các khả năng mở ra 
cho những gì chưa xuất hiện trước đó và huy động các nhóm vào công việc công là điều 
không thể trước đây.
Bảng 1: Những vấn đề được đề cập trong chương này
Vấn đề Câu hỏi
1. Định 
nghĩa văn hóa 
quyền con 
người 
• Tại sao hiến pháp nên quy định về quyền con người?
• Hiến pháp sẽ quy định những quyền nào?
• Kinh nghiệm về xung đột và hoàn cảnh thực tiến sẽ xác định như 
thế nào về các quyền sẽ được ghi hoặc không ghi trong hiến pháp? 
• Những quan điểm về văn hóa quyền con người hơn là chỉ tập trung 
vào nội dung quyền con người trong hiến pháp sẽ hỗ trợ nhà lập hiến 
như thế nào trong cách tiếp cận các quyền một cách chính thống và 
toàn diện?
2. Tiến 
trình xây 
dựng hiến 
pháp và văn 
hóa quyền con 
người
• Tiến trình sử dụng để xây dựng hiến pháp liên quan như thế nào 
đến nội dung quyền con người?
• Bản chất hoặc lý lẽ của hiến pháp và loại hình hệ thống chính trị 
tạo ra khung văn bản như thế nào để xác định các nội dung của quyền 
con người?
3. Văn 
hóa quyền con 
người trong 
hoàn cảnh 
xung đột
• Những nhà lập hiến phải coi văn hóa của sự vi phạm quyền con 
người trên diện rộng tỏng quá khứ như thế nào để có thể xây dựng văn 
hóa hiến định về quyền con người?
• Hệ thống phân bổ quyền lực chịu tác động của xung đột xã hội sẽ 
hình thành văn hóa hiến định về quyền con người như thế nào?
• Liệu việc thực thi quyền con người có là vấn đề không nêu hiến 
pháp thúc đẩy đối thoại chính trị hoặc (một cách thay thế) áp dụng 
cách tiếp cận tư pháp và pháp lý như là tiến trình ưu tiên để giải quyết 
xung đột xã hội nghiêm trọng?
• Xung đột giữa luật quốc gia và quyền con người quốc tế sẽ ảnh 
hưởng như thế nào đến văn hóa quyền con người?
149
N
hững hướng dẫn thiết thực về xây dựng H
iến Pháp
4. Quyết 
định về các 
nội dung 
quyền con 
người trong 
hiến pháp
• Các nhà lập hiến dựa vào tiêu chuẩn nào để quyết định về nội dung 
quyền con người ghi nhận trong hiến pháp?
• Sự phân biệt giữa cá nhân, nhóm và người dân có hàm ý gì trong 
ngôn ngữ về quyền con người của hiến pháp?
5. Thực 
thi quyền con 
người
• Tại sao việc các nhà lập hiến phải suy nghĩ cẩn trọng về vấn đề thực 
thi khi đề cập đến nội dung quyền con người trong hiến pháp lại là 
điều đặc biệt quan trọng?
• Những vấn đề sẽ phát sinh liên quan đến thực thi quyền con người
6. Quyền 
con người như 
là yếu tố của 
mâu thuẫn xã 
hội
• * Liệu một bảo đảm hiến định về quyền con người có gây rủi ro về 
việc làm tăng xung đột trong xã hội, thay vì giảm thiểu nó?
• Những loại căng thẳng nào sẽ phát snh trong những thảo luận về 
quyền con người trong xây dựng hiến pháp?
• Những nội dung nào thường gây nhiều căng thẳng hơn trong xây 
dựng hiến pháp trong hoàn cảnh chia rẽ?
• Những rủi ro nào đi kèm với thực thi hiến pháp khi nó đảm bảo các 
quyền gây nhiều tranh cãi, và làm thế nào để giảm thiểu mâu thuẫn này?
7. Sự 
đồng thuận 
trong văn hóa 
quyền con 
người giữa sự 
chia rẽ trong 
một số quyền 
cụ thể
• Đâu là những quyền thường gây ra sự chia rẽ hơn so với các quyền 
khác?
• Những chia rẽ nào do việc đảm bảo quyền của nhóm thiểu số có thể 
gây nên và các nhà lập hiến có thể làm như thế nào để tăng khả năng 
đồng thuận về các quyền này?
• Những căng thẳng nào do việc đảm bảo quyền của phụ nữ gây nên 
và các nhà lập hiến có thể làm gì để tăng khả năng đồng thuận về các 
quyền này.
• Những căng thẳng nào do việc đảm bảo các quyền kinh tế, xã hội 
và văn hóa gây nên và các nhà lập hiến có thể làm gì để tăng khả năng 
đồng thuận về các quyền này.
8. Kết 
luận
• Khi đi đến việc sử dụng tiến trình xây dựng hiến pháp để xây dựng 
văn hóa quyền con người, các nhà lập hiến phải nhận biết những điều 
quan trọng nào?
Từ khóa:
Quyền con người, Các quyền cơ bản, Tự do dân sự, Tiêu chuẩn quốc tế, Văn hóa 
quyền con người, Các quyền dân sự, Các quyền chính trị, Các quyền văn hóa, Các quyền 
kinh tế, Các quyền xã hội, Các quyền ECOSOC, Tư cách công dân, Hành động khẳng định, 
Phân biệt tích cực, Quyền của phụ nữ, Các quyền tôn giáo, Các quyền của nhóm đa số, 
Nhà nước trong tình trạng nguy cấp, Người kiểm tra, Ủy ban Nhân quyền, Nhóm dễ bị tổn 
150
thương, Cộng đồng bị tụt hậu, Vi phạm diện rộng, Sự ân xã, Miễn trừ trách nhiệm, Công tý 
chuyển giao (transitional justice)
Các nguồn tham khảo bổ sung:
• Văn phòng của Cao ủy LHQ về Quyền con người
Cao Ủy là cơ quan quyền con người chính của LHQ và dẫn đầu các nỗ lực về quyền con 
người bằng cách tiến hành nghiên cứu, giáo dục và truyền bá thông tin cộng đồng. Trang web 
có chương trình thực thi quyền con người và các nguồn lực về quyền con người, cũng như các 
tài liệu tậm huấn và là diễn đàn để giải quyết các thách thức quyền con người hiện nay.
• Hội đồng Nhân quyền LHQ
Hội đồng Nhân quyền là một cơ quan liên chính phủ trong hệ thống LHQ bao gồm 
47 quốc gia có trách nhiệm củng cố sự phát triển và bảo vệ quyền con người trên toàn thế 
giới. Hội đồng được thành lập trong cuộc họp Đại hội đồng LHQ vào ngày 15/3/2006 với 
mục đích chính là đề cập đến tình trạng vi phạm quyền con người và làm các khuyến nghị 
về tình trạng đó.
• Chương trình phát triển Quản trị dân chủ tập trung vào Nhân quyền của 
LHQ
htttp://www.undp.org/governance/focus_human_rights.shtml
Chương trình Phát triển của LHQ (UNDP) hỗ trợ sự phát triển quyền con người bằng 
cách tăng cường khả năng của các hệ thống và thể chế quyền con người, cam kết cùng các tổ 
chức quốc tế, và thúc đẩy ngành tư pháp cấp quốc gia. Trang web của UNDP cung cấp các tài 
liệu và có chương trình hỗ trợ với những người hoạt động trong lĩnh vực quyền con người.
• Ủy ban châu Phi về Con người và Quyền con người
Ủy ban được thành lập theo Hiến chương châu Phi về con người và quyền con người 
nhằm đảm bảo việc tuân thủ Hiến chương của các quốc gia thành viên.
• Hiến chương về các Quyền cơ bản của Liên minh châu Âu
Mọi quốc gia thành viên của Liên minh châu Âu (EU) đều phải tuân thủ Hiến chương 
về các quyền cơ bản, có hiệu lực từ 2007. Các giá trị cốt lõi của EU đều được ghi nhận trong 
Hiệp ước Lisbon và bao gồm nhân phẩm con người, tự do, dân chủ, bình đẳng, pháp quyền 
và tôn trọng quyền con người.
• Danh mục Nhân quyền của Ả Rập
Danh mục Nhân quyền của các nước Ả Rập, được tài trợ bởi Chương trình phát triển 
của LHQ về Quản trị Nhà nước tại vùng Ả Rập (UNDP- POGAR), là nơi lưu trữ toàn bộ 
văn kiện của LHQ liên quan đến quyền con người và các văn bản phúc đáp, bao gồm các 
bảo lưu, do các quốc gia thành viên Ả Rập đệ trình lên ủy ban để điều chỉnh các hiệp ước 
quyền con người quốc tế căn bản.
151
N
hững hướng dẫn thiết thực về xây dựng H
iến Pháp
• Ủy ban liên Mĩ về Nhan quyền (Inter-American Commission of Human Rights)
Ủy ban Liên Mĩ về quyền con người (IACHR) là một trong hai cơ quan trong hệ 
thống liên Mĩ để thúc đẩy và bảo vệ quyền con người dưới sự ảnh hưởng của Tổ chức các 
quốc gia châu Mĩ ( Ủy ban có trụ sở đặt tại Washington DC. Cơ quan 
quyền con người khác là Tòa án Nhân quyền Liên Mĩ, được đặt tại San Jose, Costa Rica.
• Liên minh Liên Nghị viện
Liên minh Liên Nghị viện (IPU) là một điểm trọng tâm trong các diễn đàn cấp nghị 
viện trên toàn thế giới và làm việc vì hòa bình và hợp tác giữa mọi người và cho sự hình 
thành vững chắc của nền dân chủ đại diện. IPU gánh vác công việc về quyền con người.
• Học viện Thông tin pháp lý toàn cầu
Học viện Thông tin pháp lý toàn cầu chưa đựng danh mục phong phú về hệ thống lập 
pháp và các quyết định tư pháp quan trọng của các quốc gia khác nhau. Danh mục này có 
thể tìm kiếm theo tên nước và vấn đề liên quan.
• Mạng lưới thông tin pháp lý chính phủ
Thư viện Luật của Nghị viện Hoa Kỳ bao gồm mạng lưới onlien có thông tin về 
nhánh lập pháp từ nhiều quốc gia trên thế giới và có thể tìm kiếm theo chủ đề.
• Mạng lưới quốc tế về các quyền Kinh tế, xã hội và văn hóa
ESCR xây dựng mối liên hệ giữa quyền con người và công bằng kinh tế và xã hội 
nhằm giảm thiểu nghèo đói và bất công bằng cách cung cấp nguồn lực cho các nhân tố 
trong nước để đạt được các chuẩn mực quốc tế và tiếp cận đề xuất các nội dung. Tổ chức 
phi lợi nhuận, phi chính phủ cung cấp trong trang web của họ một mạng lưới tương tác giữa 
các chuyên gia và người hoạt động trong việc hỗ trợ phát triển các quyền kinh tế, xã hội văn 
hóa và quyền con người trên toàn thế giới.
• Hội đồng châu Âu
Hội đồng châu Âu nhằm phát triển thông qua các nguyên tắc về một châu Âu chung 
và dân chủ dựa trên Hiệp ước châu Âu về quyền con người và các văn kiện dẫn chiếu khác 
về bảo vệ cá nhân. Trang web này có nguồn dữ liệu, các bài báo, các tài liệu đào tạo nhằm 
củng cố việc thực thi quyền con người.
• HUDOC: Các vụ việc pháp lý của Tòa án Nhân quyền châu Âu
HUDOC là cơ sở dữ liệu về các vụ việc và các quyết định của Tòa án Nhân quyền 
châu Âu và Ủy ban Nhân quyền châu Âu trước đây.
• Trung tâm nguồn luật ASIAN
152
Tổ chức phi chính phủ Trung tâm nguồn luật Asian (ALRC) thúc đẩy các quyền văn 
hóa, kinh tế và xã hội song song cùng kết hợp chặt chẽ vowiis các nhân tố trong và ngoài 
nước và nhấm mạnh và quyền tự trị quốc gia. Trang web này cung cấp nguoonf dữ liệu và 
đào tạo cho các chuyên gia pháp lý nhằm củng cố quyền con người và pháp quyền.
• Trung tâm quốc tế về Công bằng thời kì chuyển giao
Trung tâm quốc tế về Công bằng thời kỳ chuyển giao (ICTJ) là một tổ chức phi lợi 
nhuận quốc tế làm việc nhằm giúp các xã hội đề cập đến vi phạm quyền con người bằng 
cách xây dựng niềm tin và các thể chế nhà nước cũng như những bảo đảm quyền con người. 
Trang web này khuyên các quốc gia và nhà hoạch định chính sách về các vấn đề của công 
lý trong giai đoạn chuyển giao và quyền con người và cung cấp thư viện các tài liệu liên 
quan đến nghiên cứu về cùng nội dung.
• Liên kết vì Nhân quyền
Liên kết vì Nhân quyền (UHR) làm việc ở cấp độ quốc tế, quốc gia và địa phương 
nhằm áp dụng Tuyên ngôn Nhân quyền quốc tế bằng cách cung cấp các tài liệu giáo dục và 
thông tin về lịch sử, các nỗ lực, các thuật ngữ về quyền con người, cùng với cơ sở dữ liệu 
của các tổ chức chuyên biệt về vấn đề quyền con người.
Danh mục tài liệu tham khảo
Abdullah, F., ‘Chính sách hành động khẳng định tại Malaysia: Để tái cấu trúc xã hội, 
để xóa đói nghèo’, 1997, có thể xem ở < Esr-
Abdullah.PDF> 
Andolina, R., ‘Chủ quyền và cái bóng của nó: Quốc hội lập hiến và các hoạt động của 
người bản địa tại Ecuador’, Báo nghiên cứu châu Mĩ Latin, 35 (2003), trang 721- 50, tải về 
từ Cambridge Journals ngày 18/11/2009, bàn về thể chế hóa của tiến trình xây dựng hiến pháp 
1997-8 giữa những người bản địa Austin, Granville, Làm việc về hiến pháp dân chủ (Oxford 
and New Delhi: Oxford University Press, 1999), trang 99-122, về xung đọt giữa Quốc hội 
và nhánh tư pháp về các quyền cơ bản 
Bajpai, R., ‘Những tranh luận của Quốc hội lập hiến và quyền của nhóm thiểu số’, 
Economic and Political Weekly, 35 (21/22/5 2000), trang 1836-45, được thấy ở JSTOR vaf0 
18/11/2009, về việc thiết lập các biện pháp đặc biệt cho những người chịu thiệt thòi trong quá 
khứ tại Ấn Độ 
Hiến chương Canada về các quyền và tự do, có thể xem được tại 
charterofrights.ca/ en/26_00_01 
Carter Center, ‘Báo cáo cuối cùng về Bầu cử Quốc hội lập hiến ở Ecuador vào 30/9/2007’, 
2007, trang 2, có thể xem được tại  and-territories/
EC/reports/ecuadors-constituent-assembly-elections-2007-fi nal> 
Dower, J. W., Thất bại tương hỗ: Nhật Bản sau Thế chiến II (New York: Norton & 
Co., 2000), trang 364-73, miêu tả tác động của việc soạn thảo Đạo luật về quyền.
Glenny, M., Vùng Balkans 1804-1999: Chủ nghĩa dân tộc, chiến tranh và quyền lực 
tối cao (London:Granta, 2000), trang 32-38 
Hart, H. L. A., Khái niệm của Luật, Clarendon Law Series (Oxford: Oxford University 
Press, 1961), pp. 195-207, về luật tự nhiên, giá trị pháp lý và tinh thần 
153
N
hững hướng dẫn thiết thực về xây dựng H
iến Pháp
Hart, V., Xây dựng hiến pháp dân chủ, Special Report 107 (Washington, DC: United 
States Institute of Peace, 2003), trang 4-11, tải về từ , về cách tiếp cận 
dựa vào quyền trong xây dựng hiến pháp 
Hunt, Lynn, Phát minh ra Nhân quyền: Một lịch sử (New York: Norton & Co., 
1997), trang 26-34, về cách các quyền trở thành “tự chứng minh’. 
Kennedy, David, Mặt trái của tác dụng: Đặt lại vấn đề chủ nghĩa nhân đạo quốc tế 
(Princeton, N.J.: Princeton University Press, 2004), trang 3-35, về nhận định vấn đề nhan 
quyền như là một phần của khó khăn 
McWhinney, E., Xây dựng hiến pháp: Nguyên tắc, Tiến trình và Thực tiễn (Toronto: 
University of Toronto Press, 1981), trang 67-125, về thiết kế các thể chế và tiến trình hiến định 
Mahmoudi, S., ‘Nội dung Shari’a trong Hiến pháp mới của Afganistan: Điểm 
trái ngược hoặc Lời tán dương?, Zeitschrift für ausländisches öffentliches Recht und 
Völkerrecht (Heidelberg Journal of International Law, Học viện Max Planck về Luật công 
và luật quốc tế so sánh), 64 (2004), trang 867-80 (bản PDF thuộc về tác giả) 
Steiner, J. and Alston, P., Nhân quyền quốc tế trong hoàn cảnh thực tiễn: Luật, chính 
sách, tư tưởng, tái bản 2rd (Oxford: Oxford University Press, 2000), trang 243-319, về các 
quyền kinh tế và xã hội, và 324-402 về quyền và chủ nghĩa tương đối văn hóa 
Tully, J., Sự vô số khác lạ: Chủ nghĩa hiến pháp trong giai đoạn đa dạng (Cambridge: 
Cambridge University Press, 1995), trang 183-212, về tổng quan các lập luận ủng hộ và phản 
đối việc hiến pháp ghi nhận đa dạng văn hóa
Các hiến pháp
(Bản tiếng anh có thể tải về từ ) 
Hiến pháp của Brazil, 1988 
Hiến pháp của Colombia, 1991 
Hiến pháp của Cộng hòa Bolivarian của Venezuela, 1999 
Hiến pháp của Ecuador, 2008 
Hiến pháp của Bolivia, 2009 
Hiến pháp của Ấn Độ, 1949 
Hiến pháp của Malaysia, 1957 
Hiến pháp của Đông Timor, 2002 
Hiến pháp của Afghanistan, 2004 
Hiến pháp lâm thời của Nepal, 2007 
Hiến pháp của Iraq, 2005, Điều 20, 30, 37 
Hiến pháp của Hungary, 1949, bản sửa đổi 1989 
Luật cơ bản, Đức, 1949 
Hiến pháp của Hi Lạp, 1975 
Hiến pháp của Tây Ban Nha, 1978 
Hiến pháp của Ai Cập, 1971 
Hiến pháp của Ethiopia, 1994 
Hiến pháp của Nam Phi, 1996 
Hiến pháp của Nigeria, 1996