Bài giảng Dẫn luận ngôn ngữ - Chương I: Khái niệm ngôn ngữ học

TRƯỜNG ĐẠI HỌC THƯƠNG MẠI
KHOA TIẾNG ANH
------------
DẪN LUẬN NGÔN NGỮ
CHƯƠNG I
DHTM_TMU
NỘI DUNG
I. Bản chất của ngôn ngữ
II. Chức năng của ngôn ngữ
III. Ngôn ngữ là một hệ thống tín 
hiệu đặc biệt
IV. Nguồn gốc và sự phát triển của 
ngôn ngữ 
DHTM_TMU
CHƯƠNG I
Khái Niệm Ngôn Ngữ Học
1. Khái niệm Ngôn Ngữ: Ngôn ngữ (NN) là một hệ thống các đơn vị
(âm vị, hình vị, từ, câu) và những quy tắc kết hợp để tạo thành lời nói
trong giao tiếp. Những đơn vị NN và quy tắc kết hợp các đơn vị NN để
tạo thành lời nói được cộng đồng sử dụng NN ấy quy ước và được phản
ánh trong ý thức của họ .
2. Đối tượng nghiên cứu của Ngôn ngữ học: Ngôn ngữ học là một
khoa học nghiên cứu về Ngôn ngữ.
3. Ứng dụng của Ngôn Ngữ học: Kết quả nghiên cứu của ngôn ngữ học
trên thế giới được ứng dụng vào quá trình dịch thuật, dạy tiếng mẹ đẻ và
dạy tiếng cho người nước ngoài.
DHTM_TMU
4. Các bộ môn của Ngôn Ngữ học
- Ngữ âm: nghiên cứu các yếu tố ngữ âm, các quy tắc kết hợp
chúng và hệ thống chữ viết của ngôn ngữ
- Từ vựng: nghiên cứu từ về các phương diện: đặc điểm cấu tạo
của các lớp từ theo nguồn gốc, sử dụng, bình diện ngữ nghĩa .
- Ngữ pháp: nghiên cứu cú pháp học và từ pháp học.
- Ngữ nghĩa: nghiên cứu ý nghĩa của ngôn ngữ
- Ngữ dụng: nghiên cứu ngôn ngữ trong sự sử dụng và giao tiếp
DHTM_TMU
I. Bản chất của Ngôn ngữ
1. Ngôn ngữ là một hiện tượng xã hội: Ngôn ngữ (NN)
gắn bó với đời sống con người, đồng thời phát triển
song song với hoạt động và tư duy của con người. Để
khẳng định NN là hiện tượng xã hội, cần khẳng định lại
một số quan điểm sau :
a. Ngôn ngữ không phải là một hiện tượng tự nhiên
b. NN không phải là bản năng sinh vật của con người
c. NN không phải là đặc trưng chủng tộc
d. NN khác với âm thanh
e. NN không phải là hiện tượng cá nhân
DHTM_TMU
2. NN là một hiện tượng xã hội đặc biệt
a. NN và hình thái xã hội: Theo chủ nghĩa Mác xít, NN có vị trí
khác với các hiện tượng xã hội khác. NN là một hiện tượng
xã hội đặc biệt. Tính đặc biệt của nó là ở chỗ phục vụ xã hội,
làm phương tiện giao tiếp giữa các thành viên trong xã hội
loài người. Nếu không có NN thì xã hội không tồn tại và
ngược lại .
b. NN không mang tính giai cấp trong xã hội có giai cấp
NN là tài sản chung của tất cả mọi giai cấp trong xã hội. NN
không mang tính giai cấp, là hiện tượng xã hội xuyên suốt
mọi thời gian, thời đại lịch sử.
DHTM_TMU
II. Chức năng của Ngôn ngữ
1. NN là phương tiện giao tiếp quan trọng nhất của con
người
a. Chức năng của giao tiếp
+ Chức năng thông tin còn gọi là chức năng thông báo
+ Chức năng tạo lập các quan hệ
+ Chức năng giải trí: Qua giao tiếp chuyện trò thân mật,
stress được giải toả.
+ Chức năng tự biểu hiện: Qua giao tiếp, con người tự biểu
hiện mình .
Nếu cuộc giao tiếp có hiệu quả, các chức năng trên đây
đều được phối hợp xem xét đánh giá trong sản phẩm
NN.
b. NN là phương tiện giao tiếp quan trọng nhất
DHTM_TMU
2. NN là phương tiện của tư duy: Chức năng giao tiếp
của NN gắn liền với chức năng thể hiện tư duy. Bởi vì
NN là hiện thực trực tiếp của tư duy.
a. NN là hiện thực trực tiếp của tư duy
b. NN tham gia vào quá trình hình thành tư duy
c. NN thống nhất mà không đồng nhất với tư duy
- NN là vật chất còn tư duy là tinh thần
- Tư duy có tính nhân loại còn NN có tính dân tộc
- Những đơn vị tư duy không đồng nhất với các đơn vị
NN
DHTM_TMU
III. NGÔN NGỮ LÀ HỆ THỐNG TÍN HIỆU ĐẶC BIỆT
1. Hệ thống và Kết cấu (cấu trúc) của NN
a. Khái niệm về hệ thống: Hệ thống là một thể thống nhất bao
gồm các yếu tố có quan hệ và liên hệ lẫn nhau. Nói đến hệ
thống cần có hai điều kiện:
- Tập hợp các yếu tố đồng loại.
- Những mối quan hệ và liên hệ lẫn nhau giữa các yếu tố đó .
b. Khái niệm về kết cấu (cấu trúc): Kết cấu là mạng lưới của
những mối quan hệ và liên hệ giữa các yếu tố khác loại trong
hệ thống.
- NN là một hệ thống vì nó bao gồm nhiều yếu tố được kết cấu
và hoạt động tuân theo những quy tắc nhất định trong một
chỉnh thể có mối quan hệ chặt chẽ. Các yếu tố trong hệ thống
NN chính là đơn vị NN .
DHTM_TMU
2. Các đơn vị chủ yếu trong hệ thống - kết cấu của NN
a. Âm vị là đơn vị ngữ âm nhỏ nhất trong chuỗi lời nói
Ví dụ: Âm / b /, / f /, / v / 
Ví dụ: “màn” có âm thanh khác với “bàn” nhờ có sự đối lập giữa âm vị / b /
và âm vị / m /, do vậy chúng khu biệt nghĩa của hai từ này.
b. Hình vị là chuỗi kết hợp các âm vị tạo thành. Hình vị có chức năng cấu
tạo từ và biểu thị ý nghĩa từ vựng, nghĩa ngữ pháp của từ.
Ví dụ: “Quốc kỳ” được tạo bởi 2 hình vị là “Quốc” và “kỳ” kết cấu với nhau
theo quan hệ chính phụ, kiểu Hán Việt. Hai hình vị này đều biểu thị
nghĩa Quốc: nước, kỳ: cờ.
Trong tiếng Anh, từ “unfair” có 2 hình vị, từ “boxes” có 2 hình vị: 1 hình
vị từ vựng và 1 hình vị ngữ pháp.
c. Từ: Trong tiếng Việt, từ là đơn vị được cấu tạo bằng một hoặc một số từ
tố (hình vị) có chức năng định danh, có khả năng đóng các vai trò khác
nhau trong câu như chủ ngữ, vị ngữ, bổ ngữ ,vv..
d. Câu: Câu là chuổi kết hợp của một hoặc nhiều từ theo quy tắc ngữ pháp
nhất định để thông báo.
DHTM_TMU
s3. Các quan hệ chủ yếu trong hệ thống kết cấu NN
Sự tồn tại của hệ thống kết cấu NN được xác định không chỉ dựa vào các yếu
tố (các loại đơn vị) mà còn dựa vào những mối quan hệ chung nhất giữa
chúng. Đó là mối quan hệ tồn tại trong hệ thống bao gồm quan hệ ngữ
đoạn, quan hệ hệ hình.
a. Quan hệ ngữ đoạn (quan hệ tuyến tính = quan hệ ngang)
Trên trục hình tuyến chỉ có những đơn vị đồng dạng: Từ kết hợp với từ, hình
vị kết hợp với hình vị, âm vị kết hợp với âm vị .
Ví dụ: Cái cò lặn lội bờ sông .
Gánh gạo nuôi chồng tiếng khóc nỉ non .
b. Quan hệ hệ hình (quan hệ liên tưởng = quan hệ dọc) là quan hệ giữa các
yếu tố cùng nhóm chức năng - ngữ nghĩa có thể thay thế được cho nhau
trong một vị trí của chuỗi lời nói .Chẳng hạn, để diễn đạt hành động đã và
đang diễn ra trong tiếng Anh và tiếng Việt các đơn vị NN được kết hợp
theo quan hệ hệ hình như sau:
- I have been learning English for a long time (1)
- Tôi đã học tiếng Anh lâu rồi . (2)
DHTM_TMU
c. Điểm khác nhau giữa quan hệ ngữ đoạn và quan
hệ hệ hình
- Quan hệ ngữ đoạn là quan hệ giữa các yếu tố hiện hữu
trong chuỗi lời nói còn quan hệ hệ hình là quan hệ với
các yếu tố không hiện hữu mà chỉ tồn tại nhờ sự liên
tưởng của con người.
Tóm lại, toàn bộ hoạt động của hệ thống NN được thể
hiện trên hai mối quan hệ: Quan hệ ngữ đoạn và quan
hệ hệ hình
DHTM_TMU
4. Ngôn ngữ là một hệ thống tín hiệu đặc biệt
4.1. Khái niệm về hệ thống tín hiệu: Tín hiệu NN mang tính xã hội, được con
người quy ước với nhau để biểu thị một nội dung cụ thể nào đó .
4.2 Điều kiện thoả mãn của tín hiệu: Tín hiệu phải là cái vỏ vật chất mà người ta
thường gọi là cái biểu đạt và nội dung biểu đạt của tín hiệu gọi là cái được biểu
đạt. Tín hiệu phải nằm trong một hệ thống nhất định để xác định đặc trưng tín
hiệu của mình với các tín hiệu khác .
4.3 Bản chất tín hiệu của NN: NN là một hệ thống nhưng bản chất tín hiệu của NN
khác biệt về cơ bản với các hệ thống vật chất khác ở một số mặt sau:
a. Tính hai mặt của tín hiệu NN: Tín hiệu NN thống nhất giữa hai mặt: Cái biểu
đạt và cái được biểu đạt. Cái biểu đạt (CBĐ) của tín hiệu NN là âm thanh (trong
NN nói) và chữ viết trong NN viết. Còn cái được biểu đạt (CĐBĐ) của nó là
nghĩa .
Ví dụ: Tín hiệu “ Cây” trong tiếng Việt là sự kết hợp theo lược đồ sau:
Âm thanh: cây (CBĐ)
Ý nghĩa: loài thực vật có lá (CĐBĐ)
(CBĐ) và (CĐBĐ) của tín hiệu NN gắn bó khăn khít với nhau không thể tách rời .
b. Tính võ đoán của tín hiệu NN: Quan hệ giữa CBĐ và CĐBĐ mang tính quy
ước được xã hội chấp nhận .
DHTM_TMU
c. Giá trị khu biệt của tín hiệu NN: Trong một hệ
thống tín hiệu, cái quan trọng là sự khu biệt.
Ví dụ: Các chữ cái trong hệ thống có những nét khu
biệt:
a b c d đ e 
DHTM_TMU
5. Các đặc điểm của hệ thống tín hiệu NN
Ngôn ngữ là một hệ thống tín hiệu đặc biệt.
5.1. Tính phức tạp, nhiều tầng bậc
Ví dụ: hệ thống từ vựng có thể chia ra hệ thống từ đơn và
hệ thống từ ghép vv
5.2. Tính đa trị của tín hiệu NN
Trong NN có khi một CBĐ tương ứng với nhiều CĐBĐ
khác nhau (hiện tượng đa nghĩa) có khi có một CĐBĐ
tương ứng với nhiều CBĐ khác như các từ đồng nghĩa.
5.3. Tính độc lập của tín hiệu NN
5.4. Tính năng sản của tín hiệu NN
Ví dụ : Dễ -> dễ dàng, dễ dãi.
Đất -> đất đai, đất vườn, đất ruộng.
5.5. Tính bất biến và khả biến của tín hiệu NN
DHTM_TMU
6. Hệ thống cấp độ và cấu trúc
6.1 Hệ thống cấp độ
a. Hệ thống ngữ âm: Đơn vị nhỏ nhất của hệ thống ngữ
âm là Âm vị. Ví dụ: /t/ /d/ có chức năng khu biệt giữa từ
“ta” và “đa”. Cấp độ âm vị chia thành hai hệ thống:
nguyên âm và phụ âm.
c. Hệ thống từ vựng: Các đơn vị từ vựng của một NN tạo
nên hệ thống từ vựng của NN ấy.
6.2 Hệ thống cấu trúc:
Hệ thống và cấu trúc liên quan chặt chẽ nhau.
DHTM_TMU
IV. NGUỒN GỐC VÀ SỰ PHÁT TRIỂN CỦA 
NGÔN NGỮ
1. Nguồn gốc của ngôn ngữ
Nguồn gốc 
của 
ngôn ngữ
Thuyết
tượng thanh
Thuyết
cảm thán
Thuyết
tiếng kêu 
trong LĐ
Thuyết 
khế ước 
xã hội
Thuyết
ngôn ngữ 
cử chỉ
DHTM_TMU
a. Thuyết tượng thanh
- Theo thuyết này, toàn bộ ngôn ngữ nói chung và các từ 
riêng biệt của nó đều là do ý muốn tự giác hay không 
tự giác của con người bắt chước những âm thanh của 
thế giới bao quanh. 
- Cơ sở của thuyết này là: Trong tất cả các ngôn ngữ 
đều có một số lượng nhất định các từ tượng thanh và 
từ sao phỏng. 
- Ví dụ: con mèo kêu meo meo nên gọi là con mèo.....
DHTM_TMU
b. Thuyết cảm thán
- Thuyết cảm thán cho rằng ngôn ngữ loài người bắt 
nguồn từ những âm thanh của mừng, giận, buồn, vui, 
đau đớn ... phát ra lúc tình cảm bị xúc động.
- Cơ sở của thuyết này là trong các ngôn ngữ đều có các 
thán từ và những từ phái sinh từ thán từ. 
- Ví dụ: tiếng Việt có các từ: ối, chao ôi, ái, a ha v.v...
DHTM_TMU
c. Thuyết tiếng kêu trong lao động
- Theo thuyết này, ngôn ngữ đã xuất hiện từ những 
tiếng kêu trong lao động tập thể. Thuyết tiếng kêu 
trong lao động có cơ sở thực tế trong sinh hoạt lao 
động của con người hiện nay.
- Ví dụ: những tiếng hổn hển do hoạt động cơ năng phát 
ra, nhịp theo lao động trở thành tên gọi của động tác 
lao động...
DHTM_TMU
d. Thuyết khế ước xã hội
- Thuyết này cho rằng: ngôn ngữ do con người thỏa 
thuận với nhau mà qui định ra. 
- Tuy nhiên, muốn có khế ước xã hội để tạo ra ngôn 
ngữ thì phải có ngôn ngữ trước đã. Người nguyên 
thủy chưa có ngôn ngữ không thể nào bàn bạc với 
nhau về phương án tạo ra ngôn ngữ được. Muốn qui 
ước với nhau, con người phải có ngôn ngữ và tư duy 
phát triển. 
DHTM_TMU
e. Thuyết ngôn ngữ cử chỉ
- Thuyết này cho rằng ban đầu con người chưa có ngôn 
ngữ thành tiếng, để giao tiếp với nhau người ta dùng 
tư thế của thân thể và của tay. 
- Việc sử dụng cử chỉ trong giao tiếp là có thật. Tuy 
nhiên, cử chỉ là yếu tố cận ngôn ngữ, đi kèm theo 
ngôn ngữ. Không có cơ sở để nói rằng nó là ngôn ngữ 
đầu tiên của con người. 
DHTM_TMU
2. Nguồn gốc của ngôn ngữ theo ngôn ngữ học MÁCXÍT
a. Điều kiện nảy sinh ngôn ngữ
- Theo Ăngghen, lao động chẳng những là điều kiện 
nảy sinh ra con người mà còn là điều kiện nảy sinh ra 
ngôn ngữ nữa.
Tóm lại, con người cũng như tư duy trừu tượng và 
ngôn ngữ cùng ra đời một lúc dưới tác động của lao 
động. Lao động quyết định nhu cầu tạo ra ngôn ngữ. 
Lao động cũng quyết định khả năng tạo ra ngôn ngữ 
của con người. Lao động đã quyết định sự ra đời của 
ngôn ngữ. 
DHTM_TMU
b. Tiền thân của ngôn ngữ loài người
Một phần sự bắt chước âm thanh, bộ phận tiếng kêu 
trong lao động, tiếng kêu cảm thán có tác dụng giao 
tiếp với tư cách là hệ thống tín hiệu thứ nhất, đều có 
thể trở thành những bộ phận cấu thành ngôn ngữ sau 
này. 
DHTM_TMU
3. SỰ PHÁT TRIỂN CỦA NGÔN NGỮ
a. Ngôn ngữ phát triển từ từ, liên tục, không đột biến, 
nhảy vọt
- Ngôn ngữ không phát triển bằng cách phá hủy ngôn 
ngữ cũ và tạo ra ngôn ngữ mới mà theo con đường cải 
tiến những yếu tố căn bản của ngôn ngữ hiện có. 
- Sự chuyển biến từ tính chất này sang tính chất khác 
của ngôn ngữ có tính tuần tự, lâu dài, tích cóp những 
yếu tố của tính chất mới, của cơ cấu mới và tiêu ma 
dần những yếu tố của tính chất cũ.
b. Ngôn ngữ phát triển không đồng đều giữa các mặt
- Trong các bộ phận của ngôn ngữ, từ vựng là bộ phận 
biến đổi nhiều và nhanh nhất vì nó trực tiếp phản ánh 
đời sống xã hội. Từ vựng của một ngôn ngữ ở trong 
tình trạng biến đổi liên miên. Tuy nhiên, trong từ vựng 
có một vốn từ rất bền vững là từ vựng cơ bản.
DHTM_TMU
- Ngữ âm của ngôn ngữ biến đổi chậm và không đều, do 
đó dẫn đến sự khác biệt về ngữ âm giữa các địa phương.
- Ví dụ, trong tiếng Việt toàn dân đã có các từ: “gạo”, 
“nước”, “gái” nhưng trong tiếng địa phương vùng Nghệ 
Tĩnh, Bình Trị Thiên vẫn giữ nguyên hình thức ngữ âm 
cũ là “cấu”, “nác”, “cấy”.
- Hệ thống ngữ pháp biến đổi chậm nhất. Tuy nhiên, với 
thời gian, hệ thống ngữ pháp cũng biến đổi, cải tiến, tu 
bổ thêm làm cho những qui luật của nó chính xác hơn, 
thậm chí có thể bổ sung thêm những qui luật mới. Tuy 
nhiên, cơ sở của hệ thống ngữ pháp được bảo tồn dài 
lâu, thậm chí còn bền vững hơn cả từ vựng cơ bản. 
DHTM_TMU