Bài giảng Tài chính doanh nghiệp căn bản - Chương 5: Lợi nhuận và rủi ro - Hà Minh Phước

LỢI NHUẬN VÀ RỦI RO 
NỘI DUNG 
1. Khái niệm về rủi ro và lợi nhuận 
2 . Đo lường lợi nhuận và rủi ro 
3.Thái độ với rủi ro 
4. Lợi nhuận và rủi ro của danh mục đầu tư 
5.Đa dạng hóa danh mục đầu tư nhằm giảm thiểu rủi ro 
6. Mô hình CAPM 
7.Đo lường rủi ro hệ thống 
8. Lý thuyết thị trường vốn (CML) 
9.Mô hình APT 
10. Mô hình Fama-French 
Trong phần này chúng ta sẽ lần lượt đánh giá rủi ro khi đầu tư vào cổ phần thường. Tuy nhiên, trước khi nghiên cứu rủi ro, chúng ta phải xem xét về tỷ suất lợi nhuận. 
1. KHÁI NIỆM VỀ LỢI NHUẬN VÀ RỦI RO 
1.1 KHÁI NIỆM VỀ LỢI NHUẬN VÀ RỦI RO 
Lợi nhuận là phần thu nhập tăng thêm từ việc đầu tư vào tài sản trong một khoản thời gian nhất định 
Lợi nhuận bao gồm 2 phần: cổ tức và chênh lệch giá (cò gọi là lãi vốn) 
1.1.Khái niệm về lợi nhuận 
Lợi nhuận – Thu nhập từ đầu tư bao gồm: 
Cổ tức – Phần lợi nhuận công ty chia cho nhà đầu tư. 
Lợi vốn – Phần lợi nhuận nhà đầu tư kiếm được từ chênh lệch giữa giá bán và giá mua cổ phiếu 
1. KHÁI NIỆM VỀ LỢI NHUẬN VÀ RỦI RO 
1.1.Khái niệm về lợi nhuận 
Về định tính, rủi ro (risk) là sự không chắc chắn (uncertainty) một tình trạng có thể xảy ra hoặc không xảy ra. 
Về định lượng, rủi ro là sai biệt giữa lợi nhuận thực tế so với lợi nhuận kỳ vọng. 
Chú ý: 
Tài sản nào khi đầu tư không có sự sai biệt giữa lợi nhuận thực tế so với lợi nhuận kỳ vọng gọi là tài sản phi rủi ro. 
1.2.Khái niệm về rùi ro 
1. KHÁI NIỆM VỀ LỢI NHUẬN VÀ RỦI RO 
2. ĐO LƯỜNG LỢI NHUẬN VÀ RỦI RO 
2.1. Đo lường lợi nhuận 
Tỷ suất lợi nhuận đầu tư cổ phiếu 
D t , P t là cổ tức và giá cổ phiếu ở thời điểm t 
P t-1 là giá cổ phiếu ở thời điểm t – 1 
2. ĐO LƯỜNG LỢI NHUẬN VÀ RỦI RO 
2.1. Lợi nhuận kỳ vọng và độ lệch chuẩn 
R i : lợi nhuận ứng với khả năng i 
P i : xác suất xảy ra khả năng i 
n: số khả năng xảy ra 
Độ lệch chuẩn 
Lợi nhuận kỳ vọng 
Hệ số biến đổi 
Lợi nhuận kỳ vọng E(R) – lợi nhuận trung bình có trọng số của các lợi nhuận có thể xảy ra, với trọng số chính là xác suất xảy ra. 
Độ lệch chuẩn ( ) – đo lường sự sai biệt giữa lợi nhuận so với lợi nhuận kỳ vọng, do đó, đo lường rủi ro đầu tư. 
Hệ số biến đổi (CV) – đo lường rủi ro tương đối, tức đo lường sai biệt trên 1 đơn vị lợi nhuận. CV dùng để so sánh rủi ro của dự án này so với rủi ro của dự án kia. 
2. ĐO LƯỜNG LỢI NHUẬN VÀ RỦI RO 
Ý nghĩa 
Ví duï minh hoaï 
Tình traïng 
Neàn kinh teá 
Xaùc suaát 
Lôïi nhuaän kyø voïng CP x (%) 
Lôïi nhuaän kyø voïng CP y (%) 
Taêng tröôûng 
0,30 
20 
40 
Bình thöôøng 
0,40 
10 
10 
Suy thoaùi 
0,30 
-10 
-20 
100,00 
Coå phieáu A: = R 1 P 1 + R 2 P 2 + R 3 P 3 
	 = 0,3(20) + 0,4(10) + 0,3(- 10) = 7 % 
Coå phieáu B: E B (R) = R 1 P 1 + R 2 P 2 + R 3 P 3 
 = 0,3(40) + 0,4(10) + 0,3(-10) = ?% 
Độ lệch chuẩn của cổ phiếu X, Y 
 ĐLC x = = 
 (20-7) 2 x30% + (10-7) 2 x 40% + (-10-7) 2 x 30% = ? 
 (20-7) 2 x30% + (10-7) 2 x 40% + (-10-7) 2 x 30% = ? 
 ĐLC Y = = 
Hệ số biến đổi 
4. Lợi nhuận và rủi ro của danh mục đầu tư 
Danh mục đầu tư (portfolio)– là sự kết hợp của 2 hay nhiều chứng khoán hoặc tài sản trong tổng giá trị đầu tư. 
Tại sao phải đầu tư kết hợp tài sản để hình thành danh mục đầu tư? 
Các loại danh mục đầu tư cần chú ý: 
Danh mục đầu tư thị trường 
Danh mục đầu tư bao gồm một tài sản rủi ro và một tài sản phi rủi ro 
4.1.Lợi nhuận của danh mục đầu tư 
Lợi nhuận kỳ vọng của danh mục đầu tư – bằng lợi nhuận trung bình có trọng số của từng chứng khoán hay tài sản cá biệt trong danh mục đầu tư. 
Công thức tính: 
Trong ñoù: 
W i : tyû troïng cuûa chöùng khoaùn i 
 : lôïi nhuaän kyø voïng cuûa chöùng khoaùn i 
m: toång soá chöùng khoaùn trong danh muïc 
Rủi ro của danh mục đầu tư – đo lường bởi phương sai và độ lệch chuẩn của danh mục đầu tư. 
Công thức tính phương sai của danh mục đầu tư gồm 2 chứng khoán A và B : 
Phương sai của danh mục đầu tư phụ thuộc vào phương sai của từng chứng khoán cá biệt và COV(AB) đồng (hiệp) phương sai (tích sai) giữa 2 chứng khoán đó. 
Độ lệch chuẩn của danh mục đầu tư bằng căn bậc 2 của phương sai của danh mục đầu tư. 
4.2. Rủi ro hay (độ lệch chuẩn) của danh mục đầu tư 
4.2. Rủi ro hay (độ lệch chuẩn) của danh mục đầu tư 
Trong đó: 
COV(AB): Là hiệp phương sai 
 : Hệ số tương quan 
4.2. Rủi ro hay (độ lệch chuẩn) của danh mục đầu tư 
Tình traïng 
Neàn kinh teá 
Xaùc suaát 
Lôïi nhuaän kyø voïng CP A(%) 
Lôïi nhuaän kyø voïng CP B (%) 
Danh mục đầu tư AB 
Suy thoái 
0,30 
20 
-30 
-5 
Bình thöôøng 
0,50 
8 
12 
10 
Taêng tröôûng 
0,20 
-10 
40 
15 
1 
6.5 
Ví duï minh hoaï 
Năm 
Tỷ suất sinh lợi cổ phiếu A 
Tỷ suất sinh lợi cổ phiếu B 
Tỷ suất sinh lợi danh mụcB 
2003 
2004 
2005 
2006 
2007 
-10% 
18% 
38% 
14% 
33% 
-3% 
21% 
44% 
3% 
28% 
TB 
Ví duï minh hoaï 
1. Tính tỷ suất sinh lời bình quân của mỗi cổ phiếu thời kì 2003 - 2007. 
2. Giả sử có một danh mục đầu tư gồm 50% cổ phiếu A và 50% cổ phiếu B. Tính tỷ suất sinh lợi hàng năm và tỷ suất sinh lợi trung bình của danh mục đầu tư? 
3. Tính độ lệch chuẩn tỷ suất sinh lợi của từng loại cổ phiếu và của danh mục? 
18.6% 
18.6% 
18.6% 
-6.5% 
19.5 
41 
8.5 
30.5 
4.2. Rủi ro hay (độ lệch chuẩn) của danh mục đầu tư 
4.2. Rủi ro hay (độ lệch chuẩn) của danh mục đầu tư 
3. Thaùi ñoä ñoái vôùi ruûi ro 
Xác định thái độ đối với rủi ro của nhà đầu tư 
Giá trị chắc chắn tương đương (certainty equivalent – CE): Giá trị chắc chắn có mà chúng ta sẵn sàng chấp nhận để từ bỏ giá trị kỳ vọng kèm theo rủi ro 
Thái độ đối với rủi ro được xác định và phân chia thành: 
Ngại rủi ro: CE < giá trị kỳ vọng 
Bàng quan với rủi ro: CE = giá trị kỳ vọng 
Thích rủi ro: CE > giá trị kỳ vọng 
Các lý thuyết trong tài chính thường giả định rằng nhà đầu tư là người ngại rủi ro. 
Phaân loaïi ruûi ro 
Ruûi ro toaøn heä thoáng (systematic risk) – coøn goïi laø ruûi ro thò tröôøng hoaëc ruûi ro chung 
Ruûi ro khoâng toaøn heä thoáng (unsystematic risk) – coøn goïi laø ruûi ro coâng ty hoaëc ruûi ro caù bieät 
Toång ruûi ro = Ruûi ro toaøn heä thoáng + Ruûi ro khoâng toaøn heä thoáng 
Đa dạng hoá danh mục đầu tư 
Kết hợp đầu tư vào nhiều loại chứng khoán không có tương quan cùng chiều (tương quan trái chiều) 
Sự sụt giảm lợi nhuận của chứng khoán này được bù đắp bằng sự gia tăng lợi nhuận của chứng khoán kia => cắt giảm rủi ro 
Đa dạng hoá chỉ cắt giảm được rủi ro không toàn hệ thống chứ không cắt giảm được rủi ro toàn hệ thống 
Ña daïng hoaù ñaàu tö giuùp caét giaûm ruûi ro 
Lôïi nhuaän ñaàu tö 
Lôïi nhuaän ñaàu tö 
Lôïi nhuaän ñaàu tö 
Chöùng khoaùn A 
Chöùng khoaùn B 
Danh muïc A vaø B 
Thôøi gian 
Thôøi gian 
Thôøi gian 
Ví duï minh hoaï 
Xem xeùt lôïi nhuaän cuûa CP W, M vaø danh muïc WM (W vaø M coù heä soá töông quan r = - 1) 
Naêm 
CP W 
CP M 
Danh muïc WM 
1997 
40% 
(10%) 
15% 
1998 
(10) 
40 
15 
1999 
35 
(5) 
15 
2000 
(5) 
35 
15 
2001 
15 
15 
15 
LN trung bình 
15 
15 
15 
Ñoä leäch chuaån 
22,6% 
22,6% 
0,0% 
Minh hoaï ruûi ro 
Soá löôïng chöùng khoaùn trong danh muïc ñaàu tö 
Ñoä leäch chuaån cuûa danh muïc 
Ruûi ro toaøn heä thoáng 
Ruûi ro khoâng toaøn heä thoáng 
Toång ruûi ro 
Moâ hình ñònh giaù taøi saûn voán 
Giới thiệu chung 
Những giả định 
Nội dung của mô hình 
Ưu nhược điểm của mô hình 
Ứng dụng mô hình CAPM 
Lý thuyết kinh doanh chênh lệch giá 
1. CAPM: CAPM - mô hình định giá tài sản vốn – do Sharpe đề xuất năm 1963 và được Litlner phát triển năm 1965. Nó được xem là cốt lõi lý thuyết kinh tế tài chính hiện đại. 
CAPM là mô hình dựa vào tập hợp danh mục đầu tư cho trước để giải thích mối quan hệ giữa rủi ro hệ thống và thu nhập kỳ vọng của danh mục thị trường. 
Mô hình CAPM giả định tất cả rủi ro không hệ thống được loại trừ và vì thế chỉ còn rủi ro hệ thống trong mỗi chứng khoán, do đó thu nhập kỳ vọng của mỗi chứng khoán riêng rẻ có thể quan hệ với thu nhập kỳ vọng của danh mục thị trường và được thể hiện qua beta. 
Giới thiệu chung 
Mô hình CAPM chỉ ra rằng tỷ suất sinh lợi dự kiến của một chứng khoán nào đó phụ thuộc vào ba yếu tố: 
Giá tri thời gian thuần tuý của tiền được đo bằng Tỷ suất sinh lợi ở mức rủi ro thuần túy Rf. Tỷ suất này đơn thuần chỉ đền bù cho sự chờ đợi tiền của nhà đầu tư và không hề có rủi ro. 
Sự đền bù cho rủi ro có hệ thống được đo bằng mức rủi ro của thị trường { R m) - Rf} 
TSSL của một chứng khoán có mối quan hệ với beta của chứng khoán đó 
Mô hình CAPM 
Mô hình định giá tài sản vốn (CAPM): 
Phần bù rủi ro chứng khoán = beta x phần bù rủi ro thị trường. 
Giả định rằng β = 0 => Rj = Rf , nghĩa là tỷ suất sinh lợi chứng khoán bằng với lãi suất phi rủi ro. 
Giả định rằng β = 1 => Rj = Rm, nghĩa là tỷ suất sinh lợi của chứng khoán bằng với tỷ suất sinh lợi của thị trường. 
Mô hình CAPM 
Giaû ñònh 
Thò tröôøng taøi chính hieäu quaû 
Ruûi ro khoâng toaøn heä thoáng coù theå khaéc phuïc ñöoïc nhôø ña daïng hoaù 
Nhaø ñaàu tö coù theå vay vaø cho vay ôû laõi suaát phi ruûi ro 
Noäi dung moâ hình CAPM 
Moâ hình CAPM coù daïng haøm soá y = b + ax 
Quan heä giöõa ruûi ro vaø lôïi nhuaän 
Bieåu dieãn hình hoïc moâ hình CAPM 
M 
Beta cuûa chöùng khoaùn 
Lôïi nhuaän kyø voïng 
cuûa chöùng khoaùn 
R f 
0 
1 
Gia taêng lôïi nhuaän do ruûi ro 
Lôïi nhuaän khoâng ruûi ro 
Ñöôøng thò tröôøng chöùng khoaùn 
Öôùc löôïng Beta treân thöïc teá 
Coâng thöùc tính beta 
Söû duïng moâ hình hoài qui döïa vaøo soá lieäu lòch söû 
Do caùc coâng ty dòch vuï thoâng tin taøi chính thöïc hieän vaø cung caáp, chaúng haïn: 
ÔÛ Myõ: do Value Line cung caáp 
ÔÛ Canada: do Burns Fry Limited cung caáp 
Moät soá keát luaän ruùt ra töø CAPM 
Quan hệ giữa lợi nhuận cổ phiếu và hệ số beta là quan hệ tuyến tính diển tả bởi đường thẳng SML có hệ số góc là: 
 = 0 => lợi nhuận chứng khoán bằng lợi nhuận không rủi ro 
 = 1 => lợi nhuận chứng khoán bằng lợi nhuận thị trường 
Mô hình CAPM vẫn đúng trong trường hợp danh mục đầu tư. Công thức tính beta cho danh mục đầu tư: 
Ví duï minh hoïa 
Cổ phiếu Nike (NKE) và Yahoo (YHOO)có beta lần lượt là 1,01 và 3,32. Lợi nhuận không rủi ro là 7% và lợi nhuận thị trường là 12%. 
Lợi nhuận kỳ vọng của NKE 
Lợi nhuận của YHOO 
Aùp duïng cho danh muïc ñaàu tö 
Giaû söû nhaø ñaàu tö laäp danh muïc goàm 40% coå phieáu Nike vaø 60% coå phieáu Yahoo 
 Lôïi nhuaän kyø voïng cuûa danh muïc ñaàu tö 
Beta cuûa danh muïc ñaàu tö 
Lôïi nhuaän kyø voïng cuûa danh muïc theo CAPM 
 Ñöôøng thò tröôøng chöùng khoaùn SML coù theå dòch chuyeån do taùc ñoäng cuûa: 
Gia taêng tyû leä laïm phaùt – Khi laïm phaùt gia taêng laøm cho laõi suaát phi ruûi ro (baèng laõi suaát thöïc + tyû leä laïm phaùt) gia taêng khieán cho ñöôøng SML dòch chuyeån leân 
Gia taêng möùc ñoä ngaïi ruûi ro – Möùc ñoä ngaïi ruûi ro ñöôïc buø ñaép baèng phaàn gia taêng lôïi nhuaän: 
Khi gia taêng möùc ñoä ngaïi ruûi ro thì phaàn buø ñaép lôïi nhuaän gia taêng khieán cho SML dòch chuyeån 
Söï dòch chuyeån cuûa SML 
Söï dòch chuyeån cuûa SML do laïm phaùt 
Beta cuûa chöùng khoaùn 
Lôïi nhuaän kyø voïng 
cuûa chöùng khoaùn 
R f0 
M 0 
0 
1 
SML 0 
Laõi suaát thöïc 
Tyû leä laïm phaùt 
Tyû leä laïm phaùt gia taêng 
SML 1 
R f1 
M 1 
Söï dòch chuyeån cuûa SML do möùc ñoä ngaïi ruûi ro taêng 
Beta cuûa chöùng khoaùn 
Lôïi nhuaän kyø voïng 
cuûa chöùng khoaùn 
R f 
M 0 
0 
1 
SML 0 
Phaàn buø ñaép ruûi ro cuõ 
SML 1 
M 1 
Phaàn buø ñaép ruûi ro taêng theo möùc ñoä ngaïi ruûi ro 
Lyù thuyeát ñònh giaù kinh doanh cheânh leäch giaù (APT) 
Moâ hình 2 yeáu toá 
Moâ hình ña yeáu toá 
Trong ñoù: 
R j : Lôïi nhuaän kyø voïng coå phieáu j 
a: haèng soá 
F ij (i=1m): giaù trò yeáu toá 1m aûnh höôûng ñeán coå phieáu j 
b ij : ñoä nhaïy cuûa lôïi nhuaän coå phieáu j döôùi aûnh höôûng cuûa yeáu toá i 
Mô hình Fama-French 
Trong đó: 
 	 : Tổng phần bù rủi ro tại thời điểm t 
 	 : Tung độ góc của phương trình hồi quy 
	 : Phần bù của thị trường (market premium) ở thời điểm t 
 SMB : Phần bù của quy mô công ty (size premium) ở thời điểm t 
 HML : Phần bù của giá trị (value premium) ở thời điểm t 
 	 : Sai số ngẫu nhiên ở thời điểm t 
 : Suất sinh lợi kỳ vọng bình quân của cổ phiếu tại thời điểm t 
Bài 1 Tỷ suất sinh lời của cổ phiếu X và Y trong các năm từ 2009 tới năm 2012 như sau 
Năm 
Cổ phiếu X 
Cổ phiếu Y 
Cổ phiếu Z 
2008 
15% 
20% 
- 5% 
2009 
8% 
14% 
-2% 
2010 
10% 
16% 
10% 
2011 
-2% 
-4% 
16% 
2012 
5% 
8% 
12% 
Yêu cầu: 
Xác định tỷ suất sinh lời kỳ vọng và độ lệch chuẩn tỷ suất sinh lời của từng cổ phiếu 
Xác định hệ số tương quan của từng cặp cổ phiếu 
Xác định tỷ suất sinh lời kỳ vọng và độ lệch chuẩn của danh mục đầu tư gồm 2 cổ phiếu X và Y với tỷ trọng vốn đầu tư vào cổ phiếu X : 40% , Y : 60% 
Xác định tỷ suất sinh lời kỳ vọng và độ lệch chuẩn của danh mục đầu tư gồm 3 cổ phiếu X, Y , Z với tỷ trọng vốn đầu tư vào mỗi cổ phiếu là 33,3% 
Bài 2 Một danh mục đầu tư gồm 2 cổ phiếu M và N với tỷ trọng vốn đầu tư vào cổ phiếu M là 60%, độ lệch chuẩn tỷ suất sinh lời của từng cổ phiếu lần lượt là 8% và 15%, độ lệch chuẩn của danh mục là 6%. 
Yêu cầu : 
Xác định hệ số tương quan giữa tỷ suất sinh lời của 2 cổ phiếu 
Theo bạn với tỷ trọng vốn đầu tư vào cổ phiếu B là bao nhiêu thì độ lệch chuẩn của danh mục đầu tư thấp nhất? 
Xác định hệ số tương quan giữa tỷ suất sinh lời của 2 cổ phiếu 
Theo bạn với tỷ trọng vốn đầu tư vào cổ phiếu B là bao nhiêu thì độ lệch chuẩn của danh mục đầu tư thấp nhất? 
Để độ lệch chuẩn danh mục thấp nhất. Khi hai cổ phiếu có mối tương quan phủ định hoàn toàn tức là hệ số tương quan = -1 
Để độ lệch chuẩn danh mục thấp nhất. Thì đạo hàm = 0 
Bài 3 : Một người đầu tư vào 35.000 USD vào cổ phiếu A có beta =0.8 và 40.000USD vào cổ phiếu B có beta = 1.4. nếu chỉ có hai tài sản này trong danh mục đầu tư thì hệ số beta của danh mục là bao nhiêu 
Cổ phiếu 
Tiền đầu tư 
Beta 
A 
400 
1.5 
B 
600 
-0.5 
C 
1000 
1.25 
D 
2000 
0.75 
Bài 4 : giả sử bạn là giám đốc quản lý quỹ đầu tư có 4 cổ phiếu A, B, C, và D với khối lượng đầu tư và beta như sau: 
Nếu lợi nhuận yêu cầu của thị trường là 14% và lãi suất phi rủi ro là 6% lợi nhuận yêu cầu quỹ đầu tư là bao nhiêu? 
Bài 5 : giả sử lãi suất phi rủi ro là 7.6%, cổ phiếu công ty A có beta =1.7 và lợi nhuận kỳ vọng là 17.6% 
Phần đền bù rủi ro thị trường là bao nhiêu? 
Giả sử bạn quan tâm đến cổ phiếu B. Nếu cổ phiếu B có beta =0.8 thì lợi nhuận kỳ vọng cổ phiếu này bằng bao nhiêu? 
Nếu bạn đầu tư vào 100 triệu đồng vào danh mục gồm hai loại cổ phiếu trên với beta của danh mục = 1.07. bạn phải đầu tư với tỷ trọng là bao nhiêu cho mỗi cổ phiếu. 
Xác định lợi nhuận của danh mục bằng 2 phương pháp.