Nhu cầu và thực trạng hỗ trợ trẻ em bị ảnh hưởng bởi HIV/ AIDS tại cộng đồng năm 2013

| TOÅNG QUAN & NGHIEÂN CÖÙU |
Taïp chí Y teá Coâng coäng, 3.2017, Soá 43 15
trình phoûng vaán.
2.3. Thieát keá nghieân cöùu: Moâ taû caét ngang
2.4. Côõ maãu vaø caùch choïn maãu
2.4.1. Côõ maãu
Söû duïng coâng thöùc tính côõ maãu cho moät tyû leä ñeå 
xaùc ñònh soá hoä gia ñình coù baø meï coù con döôùi 5 tuoåi: 
Vôùi Z = 1,96 (öùng vôùi = 0,05), p = 0,37 [3],  = 0,14 
tính ñöôïc N = 334. Döï phoøng khoaûng 20% ñoái töôïng töø 
choái traû lôøi, cuoái cuøng côõ maãu laø 409 hoä gia ñình coù con 
döôùi 5 tuoåi.
2.4.2. Caùch choïn maãu: 
Choïn maãu nhieàu giai ñoaïn
Giai ñoaïn 1: moãi mieàn choïn ngaãu nhieân 1 tænh: 
Hoøa Bình-mieàn Baéc, Haø Tónh – Mieàn Trung vaø Kieân 
Giang- Mieàm Nam; 
Giai ñoaïn 2: moãi tænh choïn ngaãu nhieân 3 xaõ bao 
goàm xaõ noâng thoân, thaønh thò (thò traán/phöôøng) vaø khoù 
khaên (mieàn nuùi/haûi ñaûo): toång 9 xaõ; 
Giai ñoaïn 3: moãi xaõ choïn 46 hoä gia ñình coù 
con döôùi 5 tuoåi, choïn ngaãu nhieân hoä gia ñình ñaàu 
tieâu, sau ñoù löïa choïn caùc hoä gia ñình tieáp theo, theo 
phöông phaùp laø “coång lieàn coång”.
2.5. Phöông phaùp, kyõ thuaät thu thaäp soá lieäu
Boä coâng cuï: Phieáu phoûng vaán ñöôïc xaây döïng vaø 
chænh söûa sau khi coù thöû nghieäm taïi Thaïch Thaát, Haø Noäi.
Phöông phaùp thu thaäp soá lieäu: Ñieàu tra vieân 
phoûng vaán tröïc tieáp caùc baø meï coù con döôùi 5 tuoåi.
Sai soá vaø khoáng cheá sai soá: Sai soá do ngöôøi cung 
caáp thoâng tin boû soùt hoaëc coá tình sai thöïc teá, ñeå haïn 
cheá sai soá, ñieàu tra vieân ñöôïc taäp huaán kyõ, coù kinh 
nghieäm trong giao tieáp. Sau khi keát thuùc phoûng vaán, 
ñieàu tra vieân kieåm tra laïi phieáu ngay ñeå khoâng boû 
soùt thoâng tin. Giaùm saùt vieân kieåm tra phieáu khi keát 
thuùc ñeå kòp thôøi phaùt hieän sai soá vaø boå sung kòp thôøi.
2.6. Xöû lyù vaø phaân tích soá lieäu: Soá lieäu ñònh löôïng 
sau khi thu thaäp ñöôïc kieåm tra, laøm saïch, maõ hoaù vaø 
nhaäp baèng phaàn meàm Epidata 3.1, xöû lyù thoáng keâ 
baèng phaàn meàm Stata 11, thoáng keâ moâ taû vôùi tyû leä 
%, thoáng keâ suy luaän vôùi kieåm ñònh 2. 
2.7. Ñaïo ñöùc nghieân cöùu: Nghieân cöùu ñöôïc 
tieán haønh döôùi söï chaáp thuaän cuûa chính quyeàn ñòa 
phöông, laõnh ñaïo cô quan y teá treân ñòa baøn nghieân 
cöùu vaø ñoái töôïng nghieân cöùu. Thoâng tin ñöôïc hoaøn 
toaøn baûo maät vaø keát quaû chæ ñöôïc söû duïng cho muïc 
ñích nghieân cöùu.
3. Keát quaû
3.1. Kieán thöùc cuûa baø meï veà caùch cho treû aên/
buù ñuùng khi bò tieâu chaûy 
Hình 1. Kieán thöùc cuûa baø meï veà caùch cho treû aên/
buù ñuùng khi bò tieâu chaûy phaân theo ñòa dö 
(n=409)
Nhaän xeùt: Gaàn 80% baø meï coù kieán thöùc ñuùng veà 
caùch cho treû aên/buù khi bò tieâu chaûy, tyû leä baø meï ôû 
mieàn nuùi coù kieán thöùc ñuùng veà caùch cho treû buù/aên khi 
bò tieâu chaûy chieám tyû leä cao nhaát vôùi 83,9%, sau ñoù 
ñeán mieàn nuùi vaø thaáp nhaát laø ôû noâng thoân vôùi 74,3%. 
Baûng 1. Lyù do khoâng cho treû aên buù bình thöôøng khi bò 
tieâu chaûy (n=409)
Noäi dung
Thaønh 
thò
Noâng 
thoân
Mieàn nuùi Toång
p
n % n % n % n %
Ngöôøi khaùc khuyeân 1 0,7 6 4,3 0 0 6 1,7
0,006Sôï treû beänh naëng 
theâm
5 3,6 17 12,1 11 8,5 33 8,1
Nhaän xeùt: Veà lyù do khoâng cho treû aên buù bình 
thöôøng khi bò tieâu chaûy, gaàn 10% ngöôøi ñöôïc phoûng 
vaán cho raèng treû bò naëng theâm neáu tieáp tuïc cho aên/buù 
bình thöôøng, trong ñoù, ngöôøi daân ôû noâng thoân chieám 
tyû leä cao nhaát vôùi 12,1%, gaáp gaàn 4 laàn so vôùi thaønh 
thò. Coù 1,7% ngöôøi khoâng cho treû aên/buù bình thöôøng 
do ngöôøi khaùc khuyeân. Söï khaùc bieät naøy coù yù nghóa 
2
21 2
1p P
N x
px
Z D H§ ·¨ ¸© ¹

 
5Tạp chí Y tế Công cộng, Số 45 tháng 6/2018
Nhu cầu và thực trạng hỗ trợ trẻ em bị ảnh hưởng bởi
HIV/ AIDS tại cộng đồng năm 2013
Bùi Thị Tú Quyên1, Vũ Thị Kim Hoa2
Tóm tắt: Trẻ em phải gánh chịu nhiều hậu quả nặng nề do HIV/AIDS gây ra, những nhóm quyền 
cơ bả của trẻ đều bị đại dịch HIV/AIDS tác động. Đây là một nghiên cứu cắt ngang nhằm xác 
định (i) Nhu cầu hỗ trợ của trẻ bị ảnh hưởng với HIV/AIDS (OVC) và gia đình; (ii) Mức độ đáp 
ứng các nhu cầu hỗ trợ mà trẻ OVC và gia đình cần. Nghiên cứu được triển khai tại 4 tỉnh: Phú 
Thọ, Khánh Hoà, Đồng Tháp và Bắc Ninh. Nhà NC sử dụng phương pháp chọn mẫu nhiều giai 
đoạn và đã phỏ vấn trực tiếp 322 người chăm sóc trẻ OVC tại hộ gia đình. Kết quả: Có 17,7% là 
trẻ nhiễm HIV, có tới 50% trẻ bị ốm trong 4 tuần qua và chỉ có 6% trẻ được hỗ trợ khi điều trị. Có 
tới 94% trẻ OVC cần sự hỗ trợ: nhu cầu hỗ trợ sữa/ thực phẩm khoảng 60%; 67% cần hỗ trợ thẻ 
bảo hiểm y tế, 85% cần sự hỗ trợ học phí cho trẻ đi học. Có khoảng 57% trẻ OVC và gia đình đã 
n ậ được sự hỗ trợ dù ít, dù nhiều và chủ yếu từ cán bộ LĐTBXH. Khuyến nghị: Các địa phương 
cần rà soát danh sách trẻ OVC của địa phương cũng như nhu cầu hỗ trợ trẻ cần. Khi chưa đáp ứng 
được hết các nhu cầu thì cần xác định ưu tiên để hỗ trợ những nhu cầu cấp thiết trước. Cần kết 
hợp với các tổ chức/ cơ quan dự án đang có hoạt động hỗ trợ ở địa phương để tận dụng nguồn lực. 
Từ khóa: Trẻ bị ảnh hưởng bởi HIV; nhu cầu hỗ trợ; người chăm sóc trẻ.
Needs and support for children affected by HIV/AIDS 
in the community in 2013
Bui Thi Tu Quyen1, Vu Thi Kim Hoa2
Abstract: Children are increasingly vulnerable to the impacts of HIV/AIDS, and their basic human 
rights, for example the safety and development rights, are threatened. A cross-sectional study was 
conducted with the aim to identify (i) needs for supporting services among orphans and vulnerable 
children affected by HIV/AIDS (OVC) and their families; (ii) levels of service provision that meet 
the needs of these children and their families. This study was implemented in the four provinces, 
namely Phu Tho, Khanh Hoa, Dong Thap, and Bac Ninh. Using the multistage cluster sampling 
method, 322 main caregivers of OVC children at home were selected for interviews. Results: 
17.7% of OVC lived with HIV, abo t 50% of them were ill during the last four weeks, and only 6% 
received treatment. In addition, roughly 94% of the studied children needed support. Specifically, 
children who needed more milk and/or foods, healt insurance cards a d financi l support in the 
form of tuition fees so that they could continue to attend school accounted for 60%, 67% and 85%, 
| TOÅNG QUAN & NGHIEÂN CÖÙU |
14 Taïp chí Y teá Coâng coäng, 3.2017, Soá 43
1. Ñaët vaán ñeà
Tieâu chaûy vaø nhieãm khuaån hoâ haáp caáp ôû treû em 
laø hai beänh coù tyû leä maéc vaø töû vong cao nhaát ôû nhöõng 
nöôùc ñang phaùt trieån. ÔÛ nöôùc ta, 80% töû vong do tieâu 
chaûy xaûy ra ôû treû em döôùi 2 tuoåi, bình quaân 1 treû döôùi 
5 tuoåi moãi naêm maéc töø 0,8-2,2 ñôït tieâu chaûy, öôùc 
tính haøng naêm coù 1100 tröôøng hôïp töû vong [6], [5]. 
Veà NKHH, trung bình moãi naêm moät ñöùa treû maéc 4-9 
laàn, tyû leä töû vong do NKHH chieám 1/3 (30-35%) so 
vôùi töû vong chung [1], [4]. Tyû leä maéc vaø töû vong cuûa 
hai beänh naøy raát cao nhöng hoaøn toaøn coù theå haïn cheá 
baèng caùch chuû ñoäng phoøng traùnh taùc nhaân gaây beänh 
vaø xöû lí kòp thôøi khi bò beänh. Ñeå phoøng choáng beänh, 
ngöôøi daân noùi chung vaø ngöôøi chaêm soùc treû noùi rieâng 
phaûi coù kieán thöùc ñaày ñuû veà phoøng beänh vaø caùch xöû 
lyù khi treû bò maéc beänh ñeå giaûm tyû leä maéc vaø töû vong. 
Chính vì lyù do ñoù, chuùng toâi thöïc hieän nghieân cöùu: 
“Kieán thöùc cuûa caùc baø meï coù con döôùi 5 tuoåi veà 
phoøng choáng tieâu chaûy vaø nhieãm khuaån hoâ haáp caáp 
tính ôû treû em taïi moät soá vuøng/mieàn Vieät Nam”, vôùi 
muïc tieâu moâ taû kieán thöùc cuûa caùc baø meï coù con döôùi 
5 tuoåi veà phoøng choáng tieâu chaûy vaø nhieãm khuaån 
hoâ haáp ôû treû em taïi moät soá vuøng/mieàn Vieät Nam 
naêm 2014. Töø ñoù coù theå ñöa ra moät soá khuyeán nghò 
phuø hôïp vaøo coâng taùc truyeàn thoâng phoøng choáng 
caùc beänh nhieãm khuaån cho treû em trong giai ñoaïn 
hieän nay.
2. Phöông phaùp nghieân cöùu
2.1. Ñòa ñieåm vaø thôøi gian nghieân cöùu
Nghieân cöùu ñöôïc thöïc hieän vaøo naêm 2014 taïi 3 
tænh: Hoøa Bình, Haø Tónh vaø Kieân Giang, ñaïi dieän cho 
3 mieàn Baéc, Trung, Nam cuûa Vieät Nam.
2.2. Ñoái töôïng nghieân cöùu
Caùc baø meï coù con döôùi 5 tuoåi.
Tieâu chuaån löïa choïn: Laø caùc baø meï coù con döôùi 
5 tuoåi, coù tinh thaàn minh maãn, töï nguyeän, hôïp taùc traû 
lôøi phoûng vaán.
Tieâu chuaån loaïi tröø: Tinh thaàn khoâng minh maãn 
hoaëc khoâng coù maët taïi hoä gia ñình trong thôøi gian 
nghieân cöùu hoaëc khoâng töï nguyeän, hôïp taùc trong quaù 
mothers being able to detect some severe signs of diarrhea and ARI was low. Only 6.6% of mothers 
recognized wrinkled skin signs (14.4 % in urban and 2.1% in rural region, respectively); 11 % of 
mothers recognized signs of dyspnea (25.9 % in urban and 1.5% in mountainous region). Mothers’ 
knowledge about prevention of diarrhea and ARI in urban was better than that of mothers in rural and 
mountain regions.
Keywords: Diarrhea, acute respiratory infections, knowledge, under 5-year-old child.
Taùc giaû:
1. Vieän ñaøo taïo Y hoïc döï phoøng vaø Y teá coâng coäng, tröôøng Ñaïi hoïc Y Haø Noäi
Email: thangtcyt@gmail.com
2. Cuïc phoøng choáng HIV/AIDS – Boä Y teá
Email: longmoh@yahoo.com
3. CNYTCC4 naêm hoïc 2015-2016, Vieän ñaøo taïo Y hoïc döï phoøng vaø Y teá coâng coäng, tröôøng Ñaïi hoïc Y Haø Noäi
Email: vietanhmsg1@gmail.com, dinhminhnb01@gmail.com
4. Boä Y teá
Email: dducthien@yahoo.com, trantuananh2000@yahoo.com
56 ạ ế ô ộ , Số 45 tháng 6/2018
respectively. About 57% of the OVC and their families received more or less support from the staffs 
of the Vietnam Ministry of Labours, Invalids, and Social Affairs (MOLISA). Recommendations: 
Reviewing and updating the lists of OVC in local areas i of vital importance. Addition lly, it is 
noted that it is essential to meet the needs in the order of priority in case of a lack of resources. 
Besides, the local child support and protection agency is recommended to collaborate with 
organizations and/or companies in order to use resources from their local projects.
Key words: children affected by HIV/AIDS; child support needs; caregivers.
Tác giả:
1. Đại học Y tế công cộng
2. Cục Chăm sóc và Bả vệ trẻ em, Bộ Lao động thương binh xã hội
có khoảng 16 triệu trẻ em thuộc các nước đang 
phát triển và các nước có thu nhập trung bình 
là trẻ mồ côi do bố mẹ chết vì HIV/AIDS và 
hàng năm có ít nhất 1 triệu trẻ bị ảnh hưởng do 
có cha/ mẹ ốm vì HIV/AIDS[3]. Tại Việt Nam, 
tính đến ngày 31/12/2011, cả nước có 457.691 
trẻ em bị ảnh hưởng bởi HIV/AIDS, trong đó
cao nhất là số trẻ em sống cùng cha mẹ bị nhiễm 
HIV/AIDS, tiếp đến là số trẻ em mồ côi do 
AIDS và số trẻ em bị bỏ rơi do cha mẹ chết do 
AIDS. Tuy nhiên, trên thực tế con số này chắc 
chắn cao hơn rất nhiều do hiện nay việc thu 
thập số liệu về trẻ bị ảnh hưởng bởi HIV/AIDS 
chưa được đầy đủ. Nếu theo ước tính của Bộ Y 
tế thì số trẻ em nhiễm HIV sẽ là 23.400, nhưng 
hiện nay con số trẻ em từ 0-14 tuổi nhiễm HIV 
được báo cáo chỉ chiếm 2,5% số người nhiễm 
HIV/AIDS, tương đương khoảng 4.883 trẻ 
được quản lý. Như vậy có thể thấy nhóm OVC 
thực sự rất hiều, đi cùng với đó là các nhu cầu 
cần đến sự hỗ trợ của nhóm này cũng sẽ rất lớn 
do rất nhiều quyền con người của nhóm OVC 
thường bị chối bỏ, các quyền cơ bản đều bị ảnh 
1. Đặt vấn đề và mục tiêu nghiên cứu
Việc lan truyền đại dịch HIV/AIDS trong 
những năm gần đây đã và đang mang lại những 
hệ quả tất yếu không chỉ cho quá trình phát 
triển kinh tế, tình hình xã hội của mỗi quốc gia 
mà còn ảnh hưởng trực tiếp đến sức khỏe, tinh 
thần những người mang trong mình căn bệnh 
này đặc biệt là trẻ em. 
Theo UNICEF [16] trẻ OVC là những trẻ dưới 
18 tuổi bị nhiễ HIV hoặc có cha/mẹ nhiễm 
hoặc đã tử vong do HIV/AIDS hoặc sống lang 
thang. Tuy nhiên theo quy đinh của Chính phủ 
Việ Nam [1], khái niệm này ở rộng hơ : bao
gồm cả nhóm trẻ có nguy cơ cao nhiễm HIV 
như: trẻ sử dụng ma túy, trẻ bị xâm hại tình dục, 
trẻ là co của người mua dâm/ bán dâm Chí h 
vì khái niệm được dùng ở Việt Nam mở rộng 
n ư vậy nên nhóm trẻ OVC cũng sẽ n iều hơn 
so với cách áp dụng định nghĩa của UNICEF. 
Việc mở rộng khái niệm này cho thấy sự quan 
tâm của Việt Nam đến những ảnh hưởng của
HIV/AIDS cũng bao quát hơn. Trên Thế giới, 
| TOÅNG QUAN & NGHIEÂN CÖÙU |
Taïp chí Y teá Coâng coäng, 3.2017, Soá 43 15
trình phoûng vaán.
2.3. Thieát keá nghieân cöùu: Moâ taû caét ngang
2.4. Côõ maãu vaø caùch choïn maãu
2.4.1. Côõ maãu
Söû duïng coâng thöùc tính côõ maãu cho moät tyû leä ñeå 
xaùc ñònh soá hoä gia ñình coù baø meï coù con döôùi 5 tuoåi: 
Vôùi Z = 1,96 (öùng vôùi = 0,05), p = 0,37 [3],  = 0,14 
tính ñöôïc N = 334. Döï phoøng khoaûng 20% ñoái töôïng töø 
choái traû lôøi, cuoái cuøng côõ maãu laø 409 hoä gia ñình coù con 
döôùi 5 tuoåi.
2.4.2. Caùch choïn maãu: 
Choïn maãu nhieàu giai ñoaïn
Giai ñoaïn 1: moãi mieàn choïn ngaãu nhieân 1 tænh: 
Hoøa Bình-mieàn Baéc, Haø Tónh – Mieàn Trung vaø Kieân 
Giang- Mieàm Nam; 
Giai ñoaïn 2: moãi tænh choïn ngaãu nhieân 3 xaõ bao 
goàm xaõ noâng thoân, thaønh thò (thò traán/phöôøng) vaø khoù 
khaên (mieàn nuùi/haûi ñaûo): toång 9 xaõ; 
Giai ñoaïn 3: moãi xaõ choïn 46 hoä gia ñình coù 
con döôùi 5 tuoåi, choïn ngaãu nhieân hoä gia ñình ñaàu 
tieâu, sau ñoù löïa choïn caùc hoä gia ñình tieáp theo, theo 
phöông phaùp laø “coång lieàn coång”.
2.5. Phöông phaùp, kyõ thuaät thu thaäp soá lieäu
Boä coâng cuï: Phieáu phoûng vaán ñöôïc xaây döïng vaø 
chænh söûa sau khi coù thöû nghieäm taïi Thaïch Thaát, Haø Noäi.
Phöông phaùp thu thaäp soá lieäu: Ñieàu tra vieân 
phoûng vaán tröïc tieáp caùc baø meï coù con döôùi 5 tuoåi.
Sai soá vaø khoáng cheá sai soá: Sai soá do ngöôøi cung 
caáp thoâng tin boû soùt hoaëc coá tình sai thöïc teá, ñeå haïn 
cheá sai soá, ñieàu tra vieân ñöôïc taäp huaán kyõ, coù kinh 
nghieäm trong giao tieáp. Sau khi keát thuùc phoûng vaán, 
ñieàu tra vieân kieåm tra laïi phieáu ngay ñeå khoâng boû 
soùt thoâng tin. Giaùm saùt vieân kieåm tra phieáu khi keát 
thuùc ñeå kòp thôøi phaùt hieän sai soá vaø boå sung kòp thôøi.
2.6. Xöû lyù vaø phaân tích soá lieäu: Soá lieäu ñònh löôïng 
sau khi thu thaäp ñöôïc kieåm tra, laøm saïch, maõ hoaù vaø 
nhaäp baèng phaàn meàm Epidata 3.1, xöû lyù thoáng keâ 
baèng phaàn meàm Stata 11, thoáng keâ moâ taû vôùi tyû leä 
%, thoáng keâ suy luaän vôùi kieåm ñònh 2. 
2.7. Ñaïo ñöùc nghieân cöùu: Nghieân cöùu ñöôïc 
tieán haønh döôùi söï chaáp thuaän cuûa chính quyeàn ñòa 
phöông, laõnh ñaïo cô quan y teá treân ñòa baøn nghieân 
cöùu vaø ñoái töôïng nghieân cöùu. Thoâng tin ñöôïc hoaøn 
toaøn baûo maät vaø keát quaû chæ ñöôïc söû duïng cho muïc 
ñích nghieân cöùu.
3. Keát quaû
3.1. Kieán thöùc cuûa baø meï veà caùch cho treû aên/
buù ñuùng khi bò tieâu chaûy 
Hình 1. Kieán thöùc cuûa baø meï veà caùch cho treû aên/
buù ñuùng khi bò tieâu chaûy phaân theo ñòa dö 
(n=409)
Nhaän xeùt: Gaàn 80% baø meï coù kieán thöùc ñuùng veà 
caùch cho treû aên/buù khi bò tieâu chaûy, tyû leä baø meï ôû 
mieàn nuùi coù kieán thöùc ñuùng veà caùch cho treû buù/aên khi 
bò ...  hỗ trợ này. 
Ngược lại, tỷ lệ trẻ OVC cần hỗ trợ tâm lý cao, 
lên tới 56,9%. Nhóm OVC chịu nhiều thiệt thòi 
cũng như có nhiều hành vi nguy cơ hơn nhóm 
trẻ khác, trong nghiên cứu của Balew và cs tại 
Etiopia [2] cho thấy hầu hết trẻ OVC đều có 
iên qua đến hành vi bạo lực gi đình, 26,9%
trẻ OVC phải làm thuê cho người khác. Đa 
số trẻ OVC hay khó chịu và thể hiện sự hay lo 
lắng và không hạnh phúc, nhóm trẻ OVC cũng 
có tình trạng trầm cảm và sự bất ổn về tâm 
thần/ tâm lý cao hơn nhóm trẻ bình thườn , trẻ
OVC hay tức giận và cũng hay có những giấc 
mơ đáng sợ [9] điều này cũng chứng tỏ nhóm 
OVC cầ có sự hỗ trợ về mặt tâm lý. 
Tuy nhu cầu cần hỗ trợ nói chung của trẻ OVC và 
gia đình trẻ cao như vậy nhưng mới chỉ có khoảng 
½ trẻ OVC và gia đình nhận được hỗ trợ và chủ 
yếu là hỗ trợ do hộ gia đình thuộc diện nghèo, khó
khăn. Trong nhóm đã nhận hỗ trợ thì chỉ đa số cho 
rằng sự hỗ trợ là ít và chỉ đáp ứng một phần nhu 
cầu của họ. Như vậy có thể thấy sự hỗ trợ cho trẻ 
OVC và gia đình ở các địa bàn nghiên cứu còn 
khiêm tốn. Với nguồn lực (cả từ chính phủ và từ 
các tổ chức) có hạn và nhu cầu hỗ trợ thì nhiều nên 
thực trạng này cũng là điều dễ hiểu mặc dù các ban 
ngành đoàn thể cũng đã có sự quan tâm nhất định. 
Trong bối cảnh chung trên Thế giới, sự hỗ trợ 
nhóm OVC ở các nước phát triển cũng tốt hơn 
các nước đang phát triển và nước nghèo, tỷ lệ 
nhóm OVC nhận gói hỗ trợ cơ bản ở Thái Lan 
là 80%; ở Cam-pu-chia là 50% và ở Burkina 
Faso là 55% [15]. Nghiên cứu của Nsagha và cs 
ở Ca eroon [14] cho thấy chỉ có 9% trẻ OVC 
ở Cameroon nhận được một loại hỗ trợ bất kỳ 
trong bối cảnh số OVC tăng nhanh chóng. Ở 
Malawi [8] cũng chỉ có 40% trẻ OVC nhận 
được hỗ trợ từ các nhóm hỗ trợ của cộng đồng, 
31% nhận được sự hỗ trợ tâm lý (tư vấn), 24% 
nhận được hỗ trợ thức ăn hoặc quà; 20% có 
sự hỗ trợ chăm sóc sức khỏe ự ỗ trợ ày
cũng khác nhau giữa các vùng trong cả nước. 
Thậm chí ở Kenya, sự hỗ trợ này còn thấp hơn 
rất nhiều [11], tỷ lệ trẻ được hỗ trợ y tế chỉ là 
3,7%; hỗ trợ tâm lý 4,1%; hỗ trợ xã hội 1,3%; 
hỗ trợ vật chất 6,2% hỗ trợ giáo dục 11,5%. Có 
một thực tế là sự hỗ trợ của chính phủ thường 
rất nhấp [8], vì vậy các nước, các địa phương 
có dự án hay các chương trình triển khai thì sự 
hỗ trợ cũng sẽ tốt hơn những nơi không có dự 
án. Các hỗ trợ cho nhóm OVC đã được thực 
hiện ở một số nước Đông Phi và Nam Phi thông 
qua nguồn kinh phí của PEPFAR (President’s 
Emergency Plan for AIDS Relief) [3] tương đối
phong phú, bao gồm hỗ trợ giáo dục (hỗ trợ học 
phí, đồ dùng học tập, đồng phục); hỗ trợ tâm 
lý; hỗ trợ dinh dưỡng/ thực phẩm; hỗ trợ chăm 
sóc y tế; hỗ trợ pháp lý. Nghiên cứu của 
| TOÅNG QUAN & NGHIEÂN CÖÙU |
Taïp chí Y teá Coâng coäng, 3.2017, Soá 43 15
trình phoûng vaán.
2.3. Thieát keá nghieân cöùu: Moâ taû caét ngang
2.4. Côõ maãu vaø caùch choïn maãu
2.4.1. Côõ maãu
Söû duïng coâng thöùc tính côõ maãu cho moät tyû leä ñeå 
xaùc ñònh soá hoä gia ñình coù baø meï coù con döôùi 5 tuoåi: 
Vôùi Z = 1,96 (öùng vôùi = 0,05), p = 0,37 [3],  = 0,14 
tính ñöôïc N = 334. Döï phoøng khoaûng 20% ñoái töôïng töø 
choái traû lôøi, cuoái cuøng côõ maãu laø 409 hoä gia ñình coù con 
döôùi 5 tuoåi.
2.4.2. Caùch choïn maãu: 
Choïn maãu nhieàu giai ñoaïn
Giai ñoaïn 1: moãi mieàn choïn ngaãu nhieân 1 tænh: 
Hoøa Bình-mieàn Baéc, Haø Tónh – Mieàn Trung vaø Kieân 
Giang- Mieàm Nam; 
Giai ñoaïn 2: moãi tænh choïn ngaãu nhieân 3 xaõ bao 
goàm xaõ noâng thoân, thaønh thò (thò traán/phöôøng) vaø khoù 
khaên (mieàn nuùi/haûi ñaûo): toång 9 xaõ; 
Giai ñoaïn 3: moãi xaõ choïn 46 hoä gia ñình coù 
con döôùi 5 tuoåi, choïn ngaãu nhieân hoä gia ñình ñaàu 
tieâu, sau ñoù löïa choïn caùc hoä gia ñình tieáp theo, theo 
phöông phaùp laø “coång lieàn coång”.
2.5. Phöông phaùp, kyõ thuaät thu thaäp soá lieäu
Boä coâng cuï: Phieáu phoûng vaán ñöôïc xaây döïng vaø 
chænh söûa sau khi coù thöû nghieäm taïi Thaïch Thaát, Haø Noäi.
Phöông phaùp thu thaäp soá lieäu: Ñieàu tra vieân 
phoûng vaán tröïc tieáp caùc baø meï coù con döôùi 5 tuoåi.
Sai soá vaø khoáng cheá sai soá: Sai soá do ngöôøi cung 
caáp thoâng tin boû soùt hoaëc coá tình sai thöïc teá, ñeå haïn 
cheá sai soá, ñieàu tra vieân ñöôïc taäp huaán kyõ, coù kinh 
nghieäm trong giao tieáp. Sau khi keát thuùc phoûng vaán, 
ñieàu tra vieân kieåm tra laïi phieáu ngay ñeå khoâng boû 
soùt thoâng tin. Giaùm saùt vieân kieåm tra phieáu khi keát 
thuùc ñeå kòp thôøi phaùt hieän sai soá vaø boå sung kòp thôøi.
2.6. Xöû lyù vaø phaân tích soá lieäu: Soá lieäu ñònh löôïng 
sau khi thu thaäp ñöôïc kieåm tra, laøm saïch, maõ hoaù vaø 
nhaäp baèng phaàn meàm Epidata 3.1, xöû lyù thoáng keâ 
baèng phaàn meàm Stata 11, thoáng keâ moâ taû vôùi tyû leä 
%, thoáng keâ suy luaän vôùi kieåm ñònh 2. 
2.7. Ñaïo ñöùc nghieân cöùu: Nghieân cöùu ñöôïc 
tieán haønh döôùi söï chaáp thuaän cuûa chính quyeàn ñòa 
phöông, laõnh ñaïo cô quan y teá treân ñòa baøn nghieân 
cöùu vaø ñoái töôïng nghieân cöùu. Thoâng tin ñöôïc hoaøn 
toaøn baûo maät vaø keát quaû chæ ñöôïc söû duïng cho muïc 
ñích nghieân cöùu.
3. Keát quaû
3.1. Kieán thöùc cuûa baø meï veà caùch cho treû aên/
buù ñuùng khi bò tieâu chaûy 
Hình 1. Kieán thöùc cuûa baø meï veà caùch cho treû aên/
buù ñuùng khi bò tieâu chaûy phaân theo ñòa dö 
(n=409)
Nhaän xeùt: Gaàn 80% baø meï coù kieán thöùc ñuùng veà 
caùch cho treû aên/buù khi bò tieâu chaûy, tyû leä baø meï ôû 
mieàn nuùi coù kieán thöùc ñuùng veà caùch cho treû buù/aên khi 
bò tieâu chaûy chieám tyû leä cao nhaát vôùi 83,9%, sau ñoù 
ñeán mieàn nuùi vaø thaáp nhaát laø ôû noâng thoân vôùi 74,3%. 
Baûng 1. Lyù do khoâng cho treû aên buù bình thöôøng khi bò 
tieâu chaûy (n=409)
Noäi dung
Thaønh 
thò
Noâng 
thoân
Mieàn nuùi Toång
p
n % n % n % n %
Ngöôøi khaùc khuyeân 1 0,7 6 4,3 0 0 6 1,7
0,006Sôï treû beänh naëng 
theâm
5 3,6 17 12,1 11 8,5 33 8,1
Nhaän xeùt: Veà lyù do khoâng cho treû aên buù bình 
thöôøng khi bò tieâu chaûy, gaàn 10% ngöôøi ñöôïc phoûng 
vaán cho raèng treû bò naëng theâm neáu tieáp tuïc cho aên/buù 
bình thöôøng, trong ñoù, ngöôøi daân ôû noâng thoân chieám 
tyû leä cao nhaát vôùi 12,1%, gaáp gaàn 4 laàn so vôùi thaønh 
thò. Coù 1,7% ngöôøi khoâng cho treû aên/buù bình thöôøng 
do ngöôøi khaùc khuyeân. Söï khaùc bieät naøy coù yù nghóa 
2
21 2
1p P
N x
px
Z D H§ ·¨ ¸© ¹

 
63Tạp chí Y tế Công cộng, Số 45 tháng 6/2018
Godfrey và cs [6] tại Nigeria cho thấy có nhiều 
tổ chức tham gia hỗ trợ nhóm OVC và họ cũng 
đã tập trung vào các nhu cầu cơ bản của nhóm 
trẻ này. Có 79% tổ chức tại Nigeria tham gia 
hỗ trợ giáo dục 79%; hỗ trợ thực phẩm/ dinh 
dưỡng là 89%; hỗ trợ ở ở và chăm sóc là 73%; 
hỗ trợ tâm lý 90%; bảo vệ trẻ 71% và hỗ trợ y 
tế là 91%. Nghiên cứu cũng cho thấy các hỗ trợ 
tập trung nhiều ở khu vực thành phố hơn nông 
thôn. Tuy vậy nhu cầu của nhóm OVC là rất 
lớn và sự hỗ trợ này cũng là chưa đủ [6].
Có thể thấy những sự hỗ trợ cho trẻ OVC đã 
mang lại cuộc sống tốt đẹp hơn cho trẻ[3,7]. 
Những trẻ OVC nhận được hỗ trợ xã hội thì nguy 
cơ có nhữ g bất ổn/ phiền muộn về mặt tâm lý 
thấp hơn những trẻ không được hỗ trợ, những 
trẻ được hỗ trợ thì được đi học nhiều hơn, được 
chăm sóc y tế tốt hơn và có chế độ dinh dưỡng 
cũng tốt hơn. Chính vì vậy việc xác định nhu 
cầu cần hỗ trợ của trẻ OVC và huy độ nguồn
lực để hỗ trợ cho trẻ là việc làm cần thiết nhằm 
đảm bảo trẻ OVC có điều kiện được hưởng các 
quyền lợi và sự ăm sóc cơ bản, đáp ứng được 
các cam kết về quyền trẻ em mà Việt Nam đã ký.
Hạn chế của nghiên cứu 
Đây là một nghiên cứu cắt ngang và sử dụng 
phương pháp chọn mẫu chủ đích nên tính đại 
diện không cao. Ngoài ra việc đánh giá nhu cầu 
của trẻ và gia đìn trẻ chỉ thông qua phỏng ấ
người chăm sóc trẻ có nhiều sai số tiềm ẩn do 
người chăm sóc chính có thể cung cấp thông 
tin không chính xác. Nhóm nghiên cứu cũng 
đã giải thích cho người chăm sóc trẻ biết mục 
đích của nghiên cứu và trong quá trình t u thập
số liệu cũng đã đến tận hộ gia đình để quan sát 
điều kiện sống của trẻ cũng như đã tham khảo 
thông tin từ các cộng tác viên tại địa phương
5. Kết luận và khuyến nghị
Kết quả nghiên cứu cho thấy trẻ OVC và gia 
đình trẻ có nhu cầu hỗ trợ rất lớn cho cuộc sống 
hà g ngày. Hai n u cầu trẻ OVC và gia đình 
cần hỗ trợ nhiều nhất là chăm sóc sức khỏe và 
hỗ trợ giáo dục. Tỷ lệ trẻ OVC và gia đình đã 
nhận được sự hỗ trợ còn thấp và mới chỉ đáp 
ứng được một phần nhỏ so với nhu cầu. Điều 
này cho thấy những hỗ trợ cho trẻ và gia đình trẻ 
OVC cần được thay đổi theo hướng phù hợp và 
cải thiện về số lượng cũng như chất lượng trong 
thời gian tới. Trẻ OVC và gia đình cần hỗ trợ rất 
nhiều vì vậy khi chưa đáp ứng được hết nhu cầu 
hỗ trợ đó thì cần xác định ưu tiên những nhu cầu 
cấp thiết để hỗ trợ trước cho trẻ và gia đình trẻ. 
Do nguồn lực có hạn nên ngành LĐ-TB-XH nên 
kết hợp với các tổ chức/ cơ quan/ dự án đang có 
các hoạt động hỗ trợ trẻ OVC ở địa phương để 
tăng cường hiệu quả của các hoạt động hỗ trợ.
| TOÅNG QUAN & NGHIEÂN CÖÙU |
14 Taïp chí Y teá Coâng coäng, 3.2017, Soá 43
1. Ñaët vaán ñeà
Tieâu chaûy vaø nhieãm khuaån hoâ haáp caáp ôû treû em 
laø hai beänh coù tyû leä maéc vaø töû vong cao nhaát ôû nhöõng 
nöôùc ñang phaùt trieån. ÔÛ nöôùc ta, 80% töû vong do tieâu 
chaûy xaûy ra ôû treû em döôùi 2 tuoåi, bình quaân 1 treû döôùi 
5 tuoåi moãi naêm maéc töø 0,8-2,2 ñôït tieâu chaûy, öôùc 
tính haøng naêm coù 1100 tröôøng hôïp töû vong [6], [5]. 
Veà NKHH, trung bình moãi naêm moät ñöùa treû maéc 4-9 
laàn, tyû leä töû vong do NKHH chieám 1/3 (30-35%) so 
vôùi töû vong chung [1], [4]. Tyû leä maéc vaø töû vong cuûa 
hai beänh naøy raát cao nhöng hoaøn toaøn coù theå haïn cheá 
baèng caùch chuû ñoäng phoøng traùnh taùc nhaân gaây beänh 
vaø xöû lí kòp thôøi khi bò beänh. Ñeå phoøng choáng beänh, 
ngöôøi daân noùi chung vaø ngöôøi chaêm soùc treû noùi rieâng 
phaûi coù kieán thöùc ñaày ñuû veà phoøng beänh vaø caùch xöû 
lyù khi treû bò maéc beänh ñeå giaûm tyû leä maéc vaø töû vong. 
Chính vì lyù do ñoù, chuùng toâi thöïc hieän nghieân cöùu: 
“Kieán thöùc cuûa caùc baø meï coù con döôùi 5 tuoåi veà 
phoøng choáng tieâu chaûy vaø nhieãm khuaån hoâ haáp caáp 
tính ôû treû em taïi moät soá vuøng/mieàn Vieät Nam”, vôùi 
muïc tieâu moâ taû kieán thöùc cuûa caùc baø meï coù con döôùi 
5 tuoåi veà phoøng choáng tieâu chaûy vaø nhieãm khuaån 
hoâ haáp ôû treû em taïi moät soá vuøng/mieàn Vieät Nam 
naêm 2014. Töø ñoù coù theå ñöa ra moät soá khuyeán nghò 
phuø hôïp vaøo coâng taùc truyeàn thoâng phoøng choáng 
caùc beänh nhieãm khuaån cho treû em trong giai ñoaïn 
hieän nay.
2. Phöông phaùp nghieân cöùu
2.1. Ñòa ñieåm vaø thôøi gian nghieân cöùu
Nghieân cöùu ñöôïc thöïc hieän vaøo naêm 2014 taïi 3 
tænh: Hoøa Bình, Haø Tónh vaø Kieân Giang, ñaïi dieän cho 
3 mieàn Baéc, Trung, Nam cuûa Vieät Nam.
2.2. Ñoái töôïng nghieân cöùu
Caùc baø meï coù con döôùi 5 tuoåi.
Tieâu chuaån löïa choïn: Laø caùc baø meï coù con döôùi 
5 tuoåi, coù tinh thaàn minh maãn, töï nguyeän, hôïp taùc traû 
lôøi phoûng vaán.
Tieâu chuaån loaïi tröø: Tinh thaàn khoâng minh maãn 
hoaëc khoâng coù maët taïi hoä gia ñình trong thôøi gian 
nghieân cöùu hoaëc khoâng töï nguyeän, hôïp taùc trong quaù 
mothers being able to detect some severe signs of diarrhea and ARI was low. Only 6.6% of mothers 
recognized wrinkled skin signs (14.4 % in urban and 2.1% in rural region, respectively); 11 % of 
mothers recognized signs of dyspnea (25.9 % in urban and 1.5% in mountainous region). Mothers’ 
knowledge about prevention of diarrhea and ARI in urban was better than that of mothers in rural and 
mountain regions.
Keywords: Diarrhea, acute respiratory infections, knowledge, under 5-year-old child.
Taùc giaû:
1. Vieän ñaøo taïo Y hoïc döï phoøng vaø Y teá coâng coäng, tröôøng Ñaïi hoïc Y Haø Noäi
Email: thangtcyt@gmail.com
2. Cuïc phoøng choáng HIV/AIDS – Boä Y teá
Email: longmoh@yahoo.com
3. CNYTCC4 naêm hoïc 2015-2016, Vieän ñaøo taïo Y hoïc döï phoøng vaø Y teá coâng coäng, tröôøng Ñaïi hoïc Y Haø Noäi
Email: vietanhmsg1@gmail.com, dinhminhnb01@gmail.com
4. Boä Y teá
Email: dducthien@yahoo.com, trantuananh2000@yahoo.com
6 ạ ế ô ộ , Số 45 tháng 6/2018
Tài liệu tham khảo
Tiếng Việt
1. Thủ tướng Chính phủ, Kế hoạch hành động 
quốc gia vì trẻ em bị ảnh hưởng bởi HIV/AIDS 
đến năm 2010 và tầm nhìn đến năm 2020, Quyết 
định 84/2009/QĐ-TTg. 2009, Văn phòng Thủ 
tướng: Hà Nội.
Tiếng Anh
2. Balew, G., et al., Assesment of household 
burden of orphaning and oping strategies 
by guardians and families with orphans nd
vulnerable children in Hossana Town, SNNPR. 
Ethiop Med J, 2010. 48(3): p. 219-28.
3. Bryant, M., et al., PEPFAR’s support 
for orphans and vulnerable children: some 
beneficial effects, but too little data, and 
programs spread thin. Health Aff (Millwood), 
2012. 31(7): p. 1508-18.
4. Dlamini, B.N. and C. Chiao, Closing the health 
gap in a generation: exploring the association 
between household characteristics and schooling 
status mong orphans and vulnerable children in
Swaziland. AIDS Care, 2015: p. 1-10.
5. Doku, P.N., J.E. Dotse, and K.A. Mensah,
Perceived social support disparities among children 
affected by HIV/AIDS in Ghana: a cross-sectional 
survey. BMC Public Health, 2015. 15: p. 538.
6. Go frey Biemba, Mary Ebunlomo Walker,
and Jonathon Simon, Nigeria Research 
Situation Analysis on Orphans and Other 
Vulnerable Children. 2009.
7. Hong, Y., et al., Perceived social support and 
psychosocial distress among children affected 
by AIDS in china. Community Ment Health J, 
2010. 46(1): p. 33-43.
8. Ki man, R. and S.J. Heyma n, The extent 
of community and public support available to 
families caring for orphans in Malawi. AIDS 
Care, 2009. 21(4): p. 439-47.
9. Kirkpatrick, S.M., et al., Assessment of emotional 
status of orphans and vulnerable children in Zambia. 
J Nurs Scholarsh, 2012. 44(2): p. 194-201.
10. Kuo, C. and D. Operario, Caring for AIDS-
orphaned children: an exploratory study of 
challenges faced by carers in KwaZulu-Natal, 
South Africa. Vulnerable Child Youth Stud, 
2010. 5(4): p. 344-352.
11. Lee, V.C., et al., Orphans and vulnerable 
children in Kenya: results from a nationally 
representative population-based survey. J Acquir 
Immune Defic Syndr, 2014. 66 Suppl 1: p. S89-97.
12. Marais, L., et al., Community-based mental 
health support f r rphans and vulnerable children 
in South Africa: A triangulation study. Vulnerable 
Child Youth Stud, 2014. 9(2): p. 151-158.
13. Mishra, V., et al., Education and nutritional 
status of orphans and children of HIV-infected 
parents in Keny . AIDS Educ Prev, 2007. 
19(5): p. 383-95.
14. Nsagha, D.S., et al., The Burden of Orphans 
and Vulnerable Children Due to HIV/AIDS in 
Cameroon. Open AIDS J, 2012. 6: p. 245-58.
15. UNAIDS, What conuntries need: 
Investments needed for 2010 targets. Geneva, 
Switzerland: Joint United Nations Programme 
on HIV/AIDS,2009, 2009.
16. UNICEF, Guide to monitoring and evaluation 
of the national response for child e orphaned
and made vulnerable by HIV/AIDS. 2005