Phân tích hiện trạng và các nhân tố ảnh hưởng đến phát triển công nghệ sinh học trong ngành thủy sản tại tỉnh Đồng Tháp

TẠP CHÍ KHOA HỌC TRƯỜNG ĐẠI HỌC TRÀ VINH, SỐ 27, THÁNG 9 NĂM 2017
104
PHÂN TÍCH HIỆN TRẠNG VÀ CÁC NHÂN TỐ ẢNH HƯỞNG
ĐẾN PHÁT TRIỂN CÔNG NGHỆ SINH HỌC
TRONG NGÀNH THỦY SẢN TẠI TỈNH ĐỒNG THÁP
CURRENT SITUATIONS AND INFLUENTIAL FACTORS
OF BIOTECHNOLOGICAL DEVELOPMENT IN AQUACULTURE
IN DONG THAP PROVINCE
Dương Bảo Việt1, Trần Nhân Dũng2, Lê Thanh Phong3
Tóm tắt – Nghiên cứu “Phân tích hiện trạng
và các nhân tố ảnh hưởng đến phát triển công
nghệ sinh học trong ngành thủy sản tại tỉnh Đồng
Tháp” nhằm mục tiêu đánh giá thực trạng và khả
năng phát triển công nghệ sinh học trong sản
xuất thủy sản, tạo cơ sở khoa học cho việc xây
dựng các chương trình nghiên cứu và ứng dụng
công nghệ sinh học trong ngành thủy sản của tỉnh
Đồng Tháp giai đoạn 2016 đến 2020 và tầm nhìn
đến 2030 bằng việc khảo sát 75 mẫu khảo sát.
Phương pháp phân tích thống kê mô tả, phân tích
nhân tố, phân tích hồi quy và tương quan được
phân tích bằng phần mềm SPSS. Ngoài ra, chúng
tôi còn sử dụng phương pháp phân tích SWOT và
lấy ý kiến chuyên gia tại ba cuộc hội thảo. Kết
quả đã cho thấy các lĩnh vực công nghệ sinh học
cần đẩy mạnh nghiên cứu ứng dụng trong ngành
thủy sản là phòng trị bệnh, kĩ thuật nuôi và xử
lí môi trường. Để phát triển công nghệ sinh học,
chiến lược đột phá cần được triển khai tại tỉnh
Đồng Tháp như sau: (i) tăng cường đầu tư tập
trung một số phòng thí nghiệm trọng điểm; (ii)
phát triển mối liên kết “4 Nhà” trong nghiên cứu,
chuyển giao và ứng dụng công nghệ sinh học;
(iii) phát triển nguồn nhân lực công nghệ sinh
học. Nghiên cứu đề xuất thực thi: (i) xây dựng
trung tâm, viện công nghệ sinh học tại Thành phố
1Sở Khoa học và Công nghệ tỉnh Trà Vinh
Email: dbviet1970@gmail.com
2Viện Nghiên cứu và Phát triển Công nghệ Sinh học,
Trường Đại học Cần Thơ
3Khoa Nông nghiệp và Sinh học Ứng dụng, Trường Đại
học Cần Thơ
Ngày nhận bài: 23/03/2017; Ngày nhận kết quả bình
duyệt: 04/7/2017; Ngày chấp nhận đăng: 07/9/2017
Cao Lãnh; (ii) đào tạo nguồn nhân lực cho lĩnh
vực công nghệ sinh học; (iii) ứng dụng công nghệ
sinh học trong thủy sản để triển khai thực hiện
trong giai đoạn 2016 đến 2020 và tầm nhìn đến
2030 nhằm nâng cao hiệu quả ứng dụng công
nghệ sinh học phục vụ phát triển nông nghiệp
nông thôn và kinh tế - xã hội tỉnh Đồng Tháp
trong tương lai.
Từ khóa: công nghệ sinh học, Đồng Tháp,
thủy sản.
Abstract – Research on "Current state Anal-
ysis and Influential Factors of Biotechnologi-
cal Development in Aquaculture in Dong Thap
Province" aims to evaluate the current situation
and potential of biotechnological development
in aquaculture production in order to make a
scientific basis for the building of research pro-
grams and biotechnological applications in the
aquaculture sector of Dong Thap province from
2016 to 2020 with a vision to 2030 by surveying
75 samples. Methodologies of descriptive statisti-
cal analysis, factor analysis, correlation analysis
and regression analysis were used with SPSS
software. Besides, SWOT analysis and consul-
tancy of experts were made at three workshops.
The results show that the areas of biotechnol-
ogy that needed to promote applied research
in the aquaculture sector were disease preven-
tion, aquacultural technology and environmental
treatment. In order to develop biotechnology, a
breakthrough strategy needed to be implemented
in Dong Thap province as follows: (i) Increased
investment in a number of key laboratories; (ii)
TẠP CHÍ KHOA HỌC TRƯỜNG ĐẠI HỌC TRÀ VINH, SỐ 27, THÁNG 9 NĂM 2017 NÔNG NGHIỆP - THỦY SẢN
Development of "4 Houses" linkages in research,
transfer and application of biotechnology; (iii)
Human resources development in biotechnology.
Proposed action plans: (i) Center construction,
Institute of biotechnology in Cao Lanh city; (ii)
Human resources training for biotechnology; (iii)
Application of biotechnology in aquaculture to
be implemented from 2016 to 2020 with a vision
to 2030 to improve the efficiency of biotechno-
logical application for rural and socio-economic
development in Dong Thap province in the future.
Keywords: biotechnology, Dong Thap, aqua-
culture.
I. GIỚI THIỆU
Trong những năm qua, nông nghiệp luôn đóng
vai trò là ngành sản xuất quan trọng của Việt
Nam với giá trị tăng liên tục qua các năm 2005 -
2010. Năm 2012, trong tổng giá trị 255,2 nghìn
tỉ đồng, tăng 3,4% so với năm 2011 của ngành
nông, lâm nghiệp và thuỷ sản (theo giá so sánh
1994); trồng trọt và chăn nuôi đạt 183,6 nghìn tỉ
đồng, chiếm 71,9% và thuỷ sản đạt 63,3 nghìn tỉ
đồng, 24,8% [1]. Kết quả sản xuất đạt khá nên
xuất khẩu nông, lâm, thủy sản cũng tăng theo.
Theo đánh giá của Hoàng Văn Thắng, tuy trong
năm 2012 giá cả liên tục giảm, song tổng kim
ngạch xuất khẩu toàn ngành vẫn đạt đến 27,5
tỉ USD, tăng gần 10% so với năm 2011 và đạt
thặng dư thương mại gần 10 tỉ USD [2]. Từ đó
cho thấy, trong ngành nông nghiệp, đặc biệt là
nông nghiệp khu vực Đồng bằng sông Cửu Long
(ĐBSCL), những ngành hàng chủ lực như lúa
gạo, cá tra, tôm sú, trái cây, hoa kiểng,... đang
từng bước chuyển dịch sang một nền nông nghiệp
công nghệ cao (NNCNC) và chú trọng xuất khẩu
sản phẩm ra thị trường nước ngoài. Để đạt hiệu
quả kinh tế cao nhất trong sản xuất, việc nghiên
cứu và ứng dụng công nghệ sinh học (CNSH)
vào phát triển nông nghiệp là tất yếu.
CNSH là một tập hợp các ngành khoa học và
công nghệ (KH&CN) (sinh học phân tử, di truyền
học, vi sinh vật học, thống kê sinh học, sinh hóa
học và công nghệ học) nhằm tạo ra các công nghệ
khai thác ở quy mô công nghiệp các hoạt động
sống của vi sinh vật, tế bào thực vật và động
vật để sản xuất các sản phẩm có giá trị phục vụ
đời sống, phát triển kinh tế -xã hội (KTXH) và
bảo vệ môi trường. Hiện nay, CNSH thường bao
gồm các loại công nghệ và kĩ thuật chủ yếu: công
nghệ vi sinh, công nghệ tế bào và mô, công nghệ
enzyme, kĩ thuật di truyền (còn gọi là công nghệ
gen) [3] . Ở Việt Nam, CNSH được nghiên cứu
và phát triển rộng khắp cả nước. Trong lĩnh vực
nông nghiệp, CNSH thường gắn với các ngành
cây trồng, chăn nuôi, thuỷ sản, chủ yếu là những
nghiên cứu về sản xuất vắc xin, công nghệ lên
men vi sinh vật sản xuất kháng sinh, sản xuất
phân bón thuốc trừ sâu vi sinh vật, sản xuất sinh
khối giàu protein, nhân giống vô tính bằng nuôi
cấy mô tế bào, thụ tinh nhân tạo, các chế phẩm
sinh học làm thuốc bổ dưỡng, giải mã gen, tạo
các giống mới, nhân nhanh giống cây trồng,. . .
Theo Bộ Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn
[4], trong giai đoạn 2006 - 2010, một số nghiên
cứu CNSH trong thuỷ sản đã đạt kết quả như sau:
- Đã tạo ra nguồn vật liệu nghiên cứu tạo giống
hầu cửa sông tam bội, dòng cua xanh bố mẹ thế
hệ P, P1, tập đoàn giống vi tảo biển; xây dựng
ngân hàng tinh cá chép, cá tra, cá giò, cá anh
vũ, hầu cửa sông, tôm sú (tỉ lệ thụ tinh đạt trên
40%); một số chỉ thị phân tử phục vụ chọn giống
và bảo tồn quỹ gen cá tra, cá rô phi, tôm sú.
- Đã chế tạo 3 loại thức ăn trong nuôi trồng
thuỷ sản (NTTS) từ sinh khối vi tảo biển quang
tự dưỡng, dị dưỡng; 2 loại nguyên liệu chế biến
thức ăn cho người và động vật thuỷ sản từ tảo
Spirulina platensis; 6 loại thức ăn bổ sung cho
cá, gà, bò từ bã thải trong sản xuất agar; 3 sản
phẩm có giá trị gia tăng cao (Chitin, N-axetyl,
Chitooligosaccharit, Glucosamine, Chondroitin,
Tetrodotoxin) từ nguyên liệu thuỷ sản.
- Đã tạo được 2 chế phẩm sinh học BIO-TS3
làm tăng sức kháng bệnh, tăng khả năng sinh
trưởng của tôm sú; 1 chế phẩm vi sinh đối kháng
Vibrio spp., 1 bộ kít phát hiện vi rút WSSV gây
bệnh đốm trắng trên tôm; 1 bộ kít phát hiện vi
khuẩn Edwardsiella ictaluri gây bệnh gan thận
mủ trên cá tra bằng phương pháp LAMP; 2 chế
phẩm vi sinh phòng bệnh trắng nhũn thân Ice -
Ice disease ở rong sụn Việt Nam.
Đối với khu vực ĐBSCL, theo Đặng Thị
Hoàng Oanh và cộng sự [5] trích dẫn từ Đặng
Thị Hoàng Oanh và cộng sự [6], Trần Việt Tiên
và cộng sự [7], [8], Nguyễn Hoàng Nhật Uyên
và cộng sự [9]; Khoa Thủy sản - Trường Đại học
Cần Thơ (ĐHCT) đã phát triển, chuẩn hoá và
105
TẠP CHÍ KHOA HỌC TRƯỜNG ĐẠI HỌC TRÀ VINH, SỐ 27, THÁNG 9 NĂM 2017 NÔNG NGHIỆP - THỦY SẢN
ứng dụng nhiều quy trình kĩ thuật phân tử giúp
phát hiện DNA hay RNA của mầm bệnh phổ
biến ở động vật thủy sản nuôi như (1) quy trình
PCR đa mồi phát hiện đồng thời vi rút gây bệnh
đốm trắng (White spot syndrome virus-WSSV)
và vi rút parvo gây bệnh gan tụy (HPV) [4]; (2)
quy trình PCR đa mồi phát hiện đồng thời vi
rút gây bệnh đốm trắng và vi rút gây hoại tử cơ
quan tạo máu và cơ quan lập biểu mô (infectious
hypodermal and hematopoietic-IHHNV) [7] và
(3) quy trình PCR đa mồi phát hiện đồng thời
vi rút gây bệnh đốm trắng và vi rút gây bệnh
còi (Monodon baculovirus-MBV [8]. Nghiên cứu
phát triển vắc xin nhược độc phòng bệnh mủ gan
do vi khuẩn E. ictaluri gây ra ở cá tra được thực
hiện phối hợp với Đại học Quốc gia Gyeongsang,
Hàn Quốc đã tạo chủng E. ictaluri DeltaE3 nhược
độc [9]. Nghiên cứu ứng dụng RNA interference
trong phòng chống lại bệnh do vi-rút gây ra trên
tôm sú. Khoa Sinh học Ứng dụng - Trường Đại
học Tây Đô đã nghiên cứu ảnh hưởng việc bổ
sung vi khuẩn Enterococcus hirae vào thức ăn
lên tăng trưởng và tỉ lệ sống cá tra giống [10].
Thử nghiệm nuôi tôm thẻ chân trắng theo quy
trình công nghệ Biofloc cho kết quả với các tỉ lệ
C:N khác nhau từ nguồn carbohydrate là bột gạo
cho thấy càng tăng lượng carbohydrate thì hàm
lượng đạm độc dạng vô cơ càng giảm [11]. Nhìn
chung, so với các ngành trồng trọt và chăn nuôi,
việc ứng dụng CNSH vào thuỷ sản hiện nay còn
khá khiêm tốn. Chỉ có một số ít các loài thủy sản
là đối tượng của những chương trình cải thiện di
truyền. Mặc dù vậy, trong lĩnh vực này, CNSH
và di truyền lại có tiềm năng rất lớn để tăng sản
lượng và giữ được sự bền vững của hệ sinh thái.
Ngoài ra, nhờ CNSH, tỉ lệ sống của các loài được
tăng lên, tái tạo nguồn lợi thủy sản và duy trì tính
đa dạng sinh học [12].
Tỉnh Đồng Tháp là một trong 13 tỉnh, thành
thuộc khu vực ĐBSCL. Tổng diện tích tự nhiên
toàn tỉnh là 3.378,75 km2 với diện tích đất sản
xuất nông nghiệp là 259.093 ha (chiếm 76,68%).
Tỉnh có dân số là 1.676.313 người, trong đó dân
cư nông thôn là 1.378.572 người (chiếm 82,24%).
Trong năm 2012, giá trị sản xuất toàn khu vực
Nông - Lâm - Thuỷ sản ước đạt 40.439 tỉ đồng
theo giá thực tế và 12.479 tỉ đồng theo giá cố định
1994. Trong đó, về thủy sản, năm 2012 Đồng
Tháp có diện tích nuôi trồng đạt 5.915 ha. Sản
lượng thuỷ sản nuôi trồng nước ngọt 436.700 tấn;
chủ yếu là sản lượng cá tra, cá basa nuôi 386.910
tấn, tôm càng xanh 1.960 tấn. Sản lượng thuỷ sản
khai thác nước ngọt 15.746 tấn [13].
Thực hiện Quyết định số 14/2008/QĐ-TTg
ngày 22 tháng 01 năm 2008 của Thủ tướng Chính
phủ về việc phê duyệt “Kế hoạch tổng thể phát
triển và ứng dụng công nghệ sinh học ở Việt
Nam đến năm 2020” [14], tỉnh Đồng Tháp đã
đẩy mạnh việc phát triển CNSH vào sản xuất
nông nghiệp hàng hoá và bảo vệ môi trường.
Theo Ủy ban Nhân dân tỉnh Đồng Tháp [15],
kể từ năm 2008, ngành thủy sản của tỉnh đã ứng
dụng phương pháp ELISA để chẩn đoán bệnh
cá. Các trại sản xuất giống thuỷ sản trong tỉnh
đã ứng dụng thành công CNSH để sản xuất giống
tôm càng xanh toàn đực và sản xuất giống cá tra
tránh được hiện tượng đồng huyết. Nhìn chung,
công tác nghiên cứu ứng dụng CNSH trong ngành
thủy sản của Đồng Tháp thời gian qua đã đem lại
hiệu quả thiết thực trong sản xuất và đời sống,
góp phần phát triển KTXH trên địa bàn tỉnh. Tuy
nhiên, các kết quả nghiên cứu ứng dụng CNSH
của tỉnh còn khá khiêm tốn, chưa tương xứng
với tiềm năng của tỉnh. Tồn tại này là do những
hạn chế về nguồn nhân lực (NNL) trong lĩnh vực
CNSH, đầu tư cơ sở vật chất (CSVC), khả năng
ứng dụng công nghệ, sự liên kết với các đơn
vị nghiên cứu về CNSH trong khu vực ĐBSCL
và các nhà doanh nghiệp trong việc nghiên cứu,
chuyển giao, ứng dụng các lĩnh vực, kĩ thuật
CNSH phục vụ nông nghiệp và phát triển nông
thôn (NN & PTNT). Trong tình hình đó, nghiên
cứu “Phân tích hiện trạng và các nhân tố ảnh
hưởng đến phát triển CNSH trong ngành thủy
sản tại tỉnh Đồng Tháp” được thực hiện là hết
sức cần thiết.
II. PHẠM VI NỘI DUNG VÀ PHƯƠNG PHÁP
A. Phạm vi nội dung
Nghiên cứu được thực hiện từ tháng 9/2013
đến tháng 3/2014. Vùng nghiên cứu thuộc Thành
phố Cao Lãnh và năm huyện Hồng Ngự, Thanh
Bình, Lấp Vò, Lai Vung, Tam Nông. Điều tra
được thực hiện bằng 75 mẫu khảo sát bao gồm
các nội dung về thông tin cá nhân, những vấn
đề về nghiên cứu, chuyển giao CNSH; NNL và
106
TẠP CHÍ KHOA HỌC TRƯỜNG ĐẠI HỌC TRÀ VINH, SỐ 27, THÁNG 9 NĂM 2017 NÔNG NGHIỆP - THỦY SẢN
CSVC, tình hình phát triển và năng lực đầu tư cho
CNSH; sự liên kết, phối hợp giữa các cơ quan
quản lí, nghiên cứu với những đơn vị, cá nhân
chuyển giao; tình hình ứng dụng CNSH trong
sản xuất,...
B. Phương pháp
Số liệu được thu thập thông qua điều tra
phỏng vấn trực tiếp 75 mẫu khảo sát có liên
quan đến việc phát triển CNSH trong ngành thủy
sản. Trong đó bao gồm 33 tham dự viên là các
giảng viên hoặc cán bộ nghiên cứu, quản lí của
Trường Đại học Đồng Tháp, Trường Cao đẳng
Cộng đồng Đồng Tháp, Sở ban ngành (Viện,
Trường); 12 tham dự viên là các cán bộ quản
lí, sản xuất của các công ty trong các khu công
nghiệp thuộc Thành phố Cao Lãnh, Huyện Thanh
Bình,. . . (doanh nghiệp, công ty) nhằm tìm hiểu
những vấn đề về nghiên cứu, chuyển giao; NNL
và CSVC; tình hình phát triển và năng lực đầu
tư cho CNSH,. . . Ngoài ra, chúng tôi phỏng vấn
30 tham dự viên là các doanh nghiệp cá thể, cơ
sở sản xuất, trang trại, thành viên hợp tác xã sản
xuất giống và nuôi trồng cá tra, tôm càng xanh,
cá điêu hồng,. . . (doanh nghiệp tư nhân) để tìm
hiểu về tình hình ứng dụng CNSH trong sản xuất.
Các bảng câu hỏi phỏng vấn cá nhân được thiết
kế theo thang đo Likert với 5 mức độ từ thấp
nhất (mức 1-1,80) đến cao nhất (mức 4,21-5).
Bên cạnh đó, chúng tôi còn lấy ý kiến chuyên
gia tại ba cuộc hội thảo. Các phương pháp phân
tích thống kê mô tả, phân tích nhân tố, phân tích
hồi quy và tương quan, phân tích SWOT được
sử dụng để mô tả, so sánh, đánh giá hiện trạng
của công tác nghiên cứu, chuyển giao, ứng dụng
CNSH. Phần mềm IBM SPSS 20 được sử dụng
trong phân tích thống kê [16].
III. KẾT QUẢ VÀ THẢO LUẬN
A. Đánh giá thực trạng đội ngũ cán bộ làm công
tác CNSH của tỉnh Đồng Tháp
1) Đặc điểm của đội ngũ cán bộ làm công tác
CNSH: Trong lĩnh vực thủy sản, về đội ngũ cán
bộ làm công tác CNSH, có 45 cán bộ tham gia
phỏng vấn. Kết quả cho thấy, các đối tượng thuộc
viện, trường, cơ quan nhà nước chiếm 73,3%;
doanh nghiệp, công ty chiếm 26,7%. Về giới tính,
nam là 53,3% và nữ 46,7%, gần tương đương
nhau. Đối tượng đáp viên thuộc viện, trường, cơ
quan nhà nước được chọn nhiều do Đồng Tháp
có nhiều đơn vị có chức năng nghiên cứu chuyển
giao CNSH trong ngành thuỷ sản. Đối với độ tuổi
và thâm niên công tác, đa số cán bộ thực hiện
CNSH ở độ tuổi từ 30 tuổi trở xuống có tỉ lệ lớn
(chiếm 60%), do đây là chuyên ngành đang phát
triển nên đã thu hút nhiều cán bộ tham gia trong
thời gian gần đây. Độ tuổi từ 31-40 tuổi chiếm
24,4% và thấp nhất là trên 40 tuổi chiếm 15,6%.
Thâm niên công tác có liên quan đến CNSH của
đội ngũ cán bộ bình quân là 6,36 năm. Đối với
trình độ học vấn, t ... ến CNSH. Trong khi khả năng tạo
thêm NNL bổ sung còn khá chậm.
- Trang thiết bị và phòng thí nghiệm phục vụ
cho công tác nghiên cứu, chuyển giao CNSH còn
thiếu, chậm được đổi mới, chưa đáp ứng nhu cầu
nghiên cứu ngày một tăng của Đồng Tháp hiện
nay. Bên cạnh đó, các nguồn kinh phí đầu tư cho
nghiên cứu triển khai còn thấp, các hồ sơ thủ tục
còn phức tạp và khó khăn làm hạn chế khả năng
nghiên cứu của cán bộ.
- Việc liên kết, phối hợp trong công tác nghiên
cứu, chuyển giao và ứng dụng CNSH chưa được
thực hiện chặt chẽ giữa các đơn vị nghiên cứu
trong tỉnh với các viện, trường ngoài tỉnh và ở
nước ngoài. Cũng như sự liên kết giữa các đơn vị
nghiên cứu với các cơ quan, doanh nghiệp trong
việc chuyển giao các tiến bộ kĩ thuật về CNSH
cho người ứng dụng.
- Việc thực thi quyền sở hữu trí tuệ chưa triệt
để đối với việc tạo ra những sản phẩm trong lĩnh
vực CNSH như quyền tác giả về các phương pháp
nhân giống, lai tạo cây trồng vật nuôi thuỷ sản
mới,... Ngoài ra, quyền lợi của các nhà nghiên
cứu chưa được rõ ràng, hợp lí khi hợp tác với
doanh nghiệp trong sản xuất, phân phối sản phẩm
ra thị trường.
3) Cơ hội (O): Trên thế giới, CNSH đã có
những bước phát triển mạnh mẽ và đóng góp
đáng kể vào sự phát triển KTXH. Trong khi đó,
CNSH trong nước đã có những thành tựu đáng
khích lệ, nhất là trong lĩnh vực nông nghiệp.
- Nhu cầu về các sản phẩm, nông sản sạch,
đảm bảo chất lượng an toàn của người tiêu dùng
ngày càng cao. Để cạnh tranh, đòi hỏi các sản
phẩm, nông sản làm ra phải đạt các tiêu chuẩn
quốc tế như GlobalGAP, VietGAP, HACCP. Từ
đó, ngành nông nghiệp phải được tổ chức theo
hướng NNCNC. Và đây là cơ sở để thúc đẩy
CNSH tỉnh Đồng Tháp phát triển.
- Đảng, Nhà nước và Chính phủ Việt Nam rất
quan tâm đầu tư cho phát triển CNSH nước nhà,
thông qua việc ban hành nhiều văn bản có liên
quan.
- Đồng Tháp nằm kế cận TP Cần Thơ - một
trung tâm nghiên cứu KH&CN lớn về nông
nghiệp, CNSH trong vùng. Do đó, tỉnh hoàn toàn
112
TẠP CHÍ KHOA HỌC TRƯỜNG ĐẠI HỌC TRÀ VINH, SỐ 27, THÁNG 9 NĂM 2017 NÔNG NGHIỆP - THỦY SẢN
có thể thực hiện việc liên kết trong các khâu đào
tạo cán bộ, chuyển giao thành quả nghiên cứu,
hỗ trợ kinh nghiệm,... phù hợp với điều kiện thực
tế nhằm giúp tỉnh triển khai các kế hoạch nghiên
cứu, phát triển CNSH trong ngắn hạn và dài hạn.
- Tỉnh Đồng Tháp đã và đang xây dựng
Chương trình Nông thôn mới, đề án Tái cơ cấu
nông nghiệp, Chương trình phát triển NNCNC
trên cơ sở liên kết, hỗ trợ, giúp đỡ của Chính
phủ Vương quốc Hà Lan.
- Xu thế liên kết “4 Nhà” (Nhà nước, Nhà khoa
học, Nhà doanh nghiệp và Nhà nông) trong sản
xuất nông nghiệp đã hình thành tại Đồng Tháp.
4) Thách thức (T): Các chính sách và giải pháp
đào tạo và thu hút nhân tài chưa được ban hành
đồng bộ và thực hiện hữu hiệu.
- Kinh phí đầu tư cho nghiên cứu khoa học
trong lĩnh vực CNSH còn thiếu, chỉ mang tính
chất ngắn hạn, suất đầu tư thấp, việc phân bổ còn
nhiều bất cập,... Từ đó, việc đầu tư thiếu trọng
điểm, hiệu quả đầu tư không cao vì chỉ giải quyết
những vấn đề trước mắt.
- Cơ sở hạ tầng kĩ thuật thiếu đồng bộ, lạc hậu
và đang xuống cấp. Vốn đầu tư toàn xã hội hằng
năm không nhiều, vốn từ ngân sách quá ít,... dẫn
đến việc đầu tư cho nghiên cứu, phát triển CNSH
còn hạn chế.
- Tình hình ô nhiễm môi trường đất và nước
ngày càng diễn biến phức tạp do việc sử dụng
tràn lan phân bón, thuốc bảo vệ thực vật hoá học
trong trồng trọt. Ngoài ra, việc chăn nuôi gia súc,
nuôi trồng, chế biến thuỷ sản cũng làm tăng nguy
cơ ô nhiễm nguồn nước.
Trên cơ sở đó, cùng với các ý kiến chuyên gia
tại 3 cuộc hội thảo, chúng tôi đã xác định 3 nội
dung phát triển CNSH trong ngành thủy sản thời
gian tới
E. Xây dựng chương trình CNSH trong ngành
thủy sản giai đoạn 2016 - 2020 và tầm nhìn đến
2030 tỉnh Đồng Tháp
1) Xây dựng Trung tâm, Viện Công nghệ sinh
học tại Thành phố Cao Lãnh: Xây dựng Trung
tâm Công nghệ Sinh học trực thuộc Sở Khoa học
& Công nghệ và Viện Công nghệ Sinh học trực
thuộc Trường Đại học Đồng Tháp đặt tại Thành
phố Cao Lãnh. Các Trung tâm, Viện này thực
hiện liên kết với các Viện Nghiên cứu, Trường
Đại học trong khu vực ĐBSCL tạo thành mạng
lưới CNSH ở ĐBSCL. Khai thác tài nguyên,
nguồn lực trong tỉnh và một số tỉnh lân cận để
triển khai các nghiên cứu trọng điểm. Đầu tư cơ
bản và đồng bộ trang thiết bị giai đoạn đầu để
vận hành ít nhất 5 phòng thí nghiệm cơ bản.
- Tiếp tục đầu tư trang thiết bị cho các Trung
tâm, Viện Công nghệ Sinh học của tỉnh trong giai
đoạn 2. Các phòng thí nghiệm CNSH phải có sự
kết hợp hài hòa, hoạt động nhịp nhàng và đồng
bộ với nhau góp phần tăng cường, đẩy mạnh các
hoạt động Khoa học & Công nghệ về CNSH. Xác
định những đề tài trọng điểm CNSH căn cứ vào
các chương trình CNSH quốc gia để phát triển.
- Thu hút nguồn tài trợ, đầu tư từ nguồn khoa
học & công nghệ Trung ương cũng như các quan
hệ quốc tế trong nghiên cứu CNSH. Ban hành
được các cơ chế, chính sách đãi ngộ phù hợp cho
các nhà nghiên cứu trong lĩnh vực CNSH.
- Xây dựng khu NNCNC: Kêu gọi đầu tư của
ngân sách Nhà nước, các công ty lớn trong nước
và nước ngoài xây dựng các trung tâm sản xuất
giống và NTTS ứng dụng công nghệ cao. Xây
dựng khu NNCNC tập trung trong ngành thủy
sản để tạo giá trị gia tăng cao trong sản xuất
nông nghiệp.
2) Đào tạo nguồn nhân lực cho lĩnh vực
CNSH: Tuyển chọn các cử nhân, thạc sĩ CNSH
làm việc tại Trung tâm Công nghệ Sinh học và
Viện Công nghệ Sinh học; gởi các cán bộ kĩ thuật
này đi tập huấn tại các phòng thí nghiệm tiên tiến
trong nước ở những lĩnh vực Đồng Tháp cần đầu
tư. Mời một số chuyên gia giỏi về CNSH đến
làm việc tại Trung tâm, Viện Công nghệ Sinh
học. Thực hiện đầu tư xây dựng cơ bản, trang bị
phòng thí nghiệm, mua sắm máy móc, thiết bị cơ
bản, đồng bộ.
- Phát triển quan hệ hợp tác với các đơn vị hoạt
động về CNSH ở khu vực ĐBSCL và trong nước.
Khai thác hiệu quả các nguồn lực thông qua quá
trình hợp tác. Liên kết với Trường Đại học Cần
Thơ, các Viện Nuôi trồng Thủy sản,. . . để từng
bước nâng cao năng lực cho cán bộ kĩ thuật của
Trung tâm và Viện Công nghệ sinh học.
- Đào tạo trong nước và nước ngoài: Đồng
Tháp tuyển chọn những cử nhân CNSH giỏi gởi
đến các Viện, Trường về CNSH để đào tạo thạc
sĩ, tiến sĩ CNSH. Hằng năm, tỉnh cần tuyển chọn
một số cử nhân, thạc sĩ CNSH giỏi tiếng Anh để
113
TẠP CHÍ KHOA HỌC TRƯỜNG ĐẠI HỌC TRÀ VINH, SỐ 27, THÁNG 9 NĂM 2017 NÔNG NGHIỆP - THỦY SẢN
đào tạo ở nước ngoài.
3) Ứng dụng CNSH trong nuôi trồng thủy sản:
Áp dụng và nhân rộng tiêu chuẩn VietGAP,
GlobalGAP - thực hành canh tác tốt trong NTTS
trong sản xuất đối với cá tra, cá basa, cá điêu
hồng, tôm càng xanh,. . . và các loài thuỷ sản
đặc thù, bản địa của khu vực ĐBSCL.
- Nghiên cứu và ứng dụng CNSH dịch tễ, chẩn
đoán và phòng trị bệnh tôm cá (phương pháp chạy
điện di, kĩ thuật di truyền phân tử, PCR,. . . ); chất
kích thích miễn dịch cho tôm, vắc xin cho cá tra,
cá basa, cá điêu hồng,. . . để hạn chế sử dụng
kháng sinh trong thủy sản.
- Sản xuất thức ăn NTTS có bổ sung probiotic
và enzyme nhằm thúc đẩy sự tăng trưởng của
tôm, cá cũng như tăng khả năng kháng bệnh của
chúng, dẫn đến tăng sản lượng và chất lượng
NTTS.
- Tạo ra được những bộ kít chẩn đoán nhanh
các bệnh nguy hiểm và thường gặp trong NTTS
để người nuôi có thể trực tiếp thực hiện nhanh,
dễ dàng trên ao nuôi.
IV. KẾT LUẬN VÀ ĐỀ XUẤT
A. Kết luận
- Nguồn nhân lực phục vụ cho công tác nghiên
cứu, chuyển giao CNSH trong ngành thủy sản
đã được hình thành và do đang trong giai đoạn
phát triển nên còn thiếu và yếu, trong đó đội ngũ
cán bộ được đào tạo chuyên sâu về CNSH của
tỉnh còn rất ít. Cán bộ có trình độ đại học thực
hiện CNSH chiếm 57,8%. Cơ sở vật chất phục vụ
cho công tác nghiên cứu chuyển giao CNSH còn
thiếu, chậm được đổi mới, chưa đáp ứng nhu cầu
nghiên cứu ngày một tăng của Đồng Tháp hiện
nay. Trong đó, phòng thí nghiệm (chiếm 20,6%)
thiếu hụt nhiều nhất. Các lĩnh vực CNSH cần
đẩy mạnh nghiên cứu ứng dụng trong ngành thủy
sản là phòng trị bệnh, kĩ thuật nuôi và xử lí môi
trường.
- Các nhân tố tác động đến những kĩ năng
thực hiện và mức độ quan trọng của các lĩnh vực
CNSH cần đẩy mạnh nghiên cứu và ứng dụng
trong ngành thuỷ sản gồm có 3 nhân tố cải thiện
khả năng nghiên cứu chuyển giao, yêu cầu về
nuôi trồng, khai thác thuỷ sản, yêu cầu về dinh
dưỡng, chế biến và quản lí thuỷ sản. Các nhân tố
tác động đến khả năng phối hợp liên kết để thực
hiện các kế hoạch nghiên cứu, chuyển giao và
ứng dụng CNSH gồm có 4 nhân tố định hướng
và hỗ trợ nghiên cứu, giới hạn cơ quan và không
gian phối hợp, yêu cầu về nhân lực và công nghệ
và yêu cầu đầu tư và phối hợp.
- Chiến lược đột phá cần được triển khai để
phát triển CNSH tại tỉnh Đồng Tháp được xác
định như sau: tăng cường đầu tư tập trung một
số phòng thí nghiệm trọng điểm; phát triển mối
liên kết “4 Nhà” trong nghiên cứu, chuyển giao
và ứng dụng CNSH; phát triển nguồn nhân lực
CNSH.
B. Đề xuất
- Cần liên kết, hợp tác chặt chẽ hơn nữa với
các viện, trường, các nhà khoa học trong và ngoài
nước nhằm đào tạo nâng cao trình độ, đủ số lượng
đội ngũ cán bộ khoa học kĩ thuật chuyên sâu về
CNSH ở các cấp trên địa bàn tỉnh. Tăng cường
trang bị về cơ sở vật chất, nghiên cứu và chuyển
giao nhanh chóng các tiến bộ kĩ thuật về CNSH
phù hợp với địa phương.
- Cần xây dựng Viện Công nghệ Sinh học và
Trung tâm Công nghệ Sinh học nhằm liên kết với
các viện, trường ở ĐBSCL tạo thành mạng lưới
CNSH ở ĐBSCL. Xây dựng các khu NNCNC
tập trung để thí điểm phát triển, nhân rộng mô
hình ứng dụng CNSH trong thủy sản. Trước mắt
có thể thực hiện ở huyện Thanh Bình, Tam Nông
đối với lĩnh vực nuôi cá tra, tôm càng xanh.
- Cần có chính sách rõ ràng và cụ thể để thu
hút các nguồn đầu tư trong và ngoài nước cho
nghiên cứu, sản xuất các sản phẩm CNSH tại địa
bàn tỉnh; tạo điều kiện thuận lợi cho các doanh
nghiệp trong và ngoài tỉnh mạnh dạn đầu tư ứng
dụng CNSH vào sản xuất; hỗ trợ mạnh mẽ các
hoạt động phổ biến, chuyển giao, ứng dụng các
tiến bộ kĩ thuật về CNSH vào sản xuất và đời
sống, nhất là các lĩnh vực tỉnh ưu tiên phát triển.
Tăng cường phát triển mối liên kết 4 nhà, đặc
biệt là sự phối hợp giữa các đơn vị nghiên cứu
khoa học với các doanh nghiệp. Bố trí nguồn kinh
phí thích đáng từ kinh phí nghiên cứu khoa học,
khuyến nông, bảo vệ môi trường,. . . hằng năm
để khuyến khích phát triển CNSH.
- Cần lựa chọn ưu tiên các chương trình, đề án,
dự án nghiên cứu CNSH trọng điểm phù hợp với
nhu cầu xã hội và định hướng nghiên cứu trong
114
TẠP CHÍ KHOA HỌC TRƯỜNG ĐẠI HỌC TRÀ VINH, SỐ 27, THÁNG 9 NĂM 2017 NÔNG NGHIỆP - THỦY SẢN
từng giai đoạn phát triển của tỉnh Đồng Tháp,
tham khảo các lĩnh vực trong 3 nội dung: (i) xây
dựng Trung tâm, Viện Công nghệ Sinh học tại
Thành phố Cao Lãnh; (ii) đào tạo nguồn nhân
lực cho lĩnh vực CNSH; (iii) ứng dụng CNSH
trong nuôi trồng thủy sản tại tiểu mục E để xây
dựng kế hoạch triển khai.
TÀI LIỆU THAM KHẢO
[1] Tổng cục Thống kê. Tình hình thực hiện
phát triển kinh tế-xã hội năm 2012. Hà Nội:
Văn phòng Chính phủ; 2012. Truy cập từ:
noidungtinhhinhthuchien?categoryId=10000207
[trích dẫn ngày 15/01/2014].
[2] Văn Nguyễn, Quốc Nhật. Nông nghiệp tiếp tục
là trụ cột của nền kinh tế; 2012. Truy cập từ:
105179/Nong-nghiep-tiep-tuc-la-tru-cot-cua-nen-
kinh-te.aspx [trích dẫn ngày 17/01/2014].
[3] Nguyễn Như Hiền, Nguyễn Như Ất. Công nghệ sinh
học và ứng dụng vào nông nghiệp phát triển nông
thôn; 2001: 282.
[4] Vụ Khoa học Công nghệ và Môi trường Bộ Nông
nghiệp và PTNT. Báo cáo kết quả thực hiện
Chương trình công nghệ sinh học nông nghiệp -
thuỷ sản giai đoạn 2006-2010; 2011. Truy cập từ:
=10862&id=991&Lang=vi-VN [trích dẫn ngày
14/01/2014].
[5] Đặng Thị Hoàng Oanh, Trương Quốc Phú, Nguyễn
Thanh Phương. Công nghệ sinh học trong bệnh học
thuỷ sản - Triển vọng trong nghiên cứu, ứng dụng
và đào tạo nhân lực cho vùng Đồng bằng sông Cửu
Long. Trong: Định hướng nghiên cứu và đào tạo công
nghệ sinh học vùng Đồng bằng sông Cửu Long giai
đoạn 2013-2017 và tầm nhìn đến năm 2030. Kỷ yếu
Hội thảo công nghệ sinh học vùng Đồng bằng sông
Cửu Long 2013. 2013;p. 13–18. Nhà Xuất bản Đại
học Cần Thơ.
[6] Đặng Thị Hoàng Oanh, Trần Nguyễn Diễm Tú, Trần
Việt Tiên. Quy trình mPCR phát hiện đồng thời vi-
rút gây bệnh đốm trắng, vi-rút parvo gây bệnh trên
gan tụy tôm sú (Penaeus monodon). Tạp chí Khoa
học, Trường Đại học Cần Thơ. 2010;p. 144–150.
[7] Trần Việt Tiên, Đặng Thị Hoàng Oanh. Phát triển
qui trình multiplex PCR phát hiện đồng thời white
spot syndrome virus và infectious hypodermal and
hematopoietic trên tôm sú (Penaeus monodon) có sử
dụng gen beta actin làm nội chuẩn. Kỷ yếu Hội nghị
khoa học thủy sản toàn quốc. 2009;p. 197–201.
[8] Trần Việt Tiên, Đặng Thị Hoàng Oanh. Phát triển qui
trình mPCR phát hiện đồng thời white spot syndrome
virus và monodon baculovirus ở tôm sú (Penaeus
monodon) sử dụng gen β - actin làm nội chuẩn. Tạp
chí Khoa học, Trường Đại học Cần Thơ. 2011;.
[9] Nguyễn Hoàng Nhật Uyên, Huỳnh Kim Nguyên,
Đặng Thị Hoàng Oanh, Jung Tae Sung. Đáp ứng
miễn dịch của cá tra (Pangasianodon hypophthalmus)
gây ra bởi vi khuẩn Edwardsiella ictaluri. Kỷ yếu Hội
nghị nghiên cứu khoa học thủy sản. 2013;.
[10] Nguyễn Thành Tâm, Đặng Thị Thu Thảo, Danh Thị
Mỹ Dung, Trần Ngọc Huyền, Nguyễn Văn Bá. Tuyển
chọn các dòng vi khuẩn Acid lactic và ứng dụng trong
ương cá Tra giống. Trong: Định hướng nghiên cứu
và đào tạo công nghệ sinh học vùng Đồng bằng sông
Cửu Long giai đoạn 2013-2017 và tầm nhìn đến năm
2030. Kỷ yếu Hội thảo công nghệ sinh học vùng
Đồng bằng sông Cửu Long 2013. 2013;p. 560–565.
Nhà Xuất bản Đại học Cần Thơ.
[11] Tạ Văn Phương, Nguyễn Văn Bá, Nguyễn Văn Hòa.
Thử nghiệm nuôi tôm thẻ chân trắng theo quy trình
công nghệ Biofloc từ giai đoạn PL15-PL45. Trong:
Định hướng nghiên cứu và đào tạo công nghệ sinh
học vùng Đồng bằng sông Cửu Long giai đoạn 2013-
2017 và tầm nhìn đến năm 2030. Kỷ yếu Hội thảo
công nghệ sinh học vùng Đồng bằng sông Cửu Long
2013. 2013;p. 566–572. Nhà Xuất bản Đại học Cần
Thơ.
[12] Trần Nhân Dũng, Trương Trọng Ngôn, Nguyễn
Văn Mười, Lê Ngọc Thạch, Cao Ngọc Điệp, Nguyễn
Trọng Ngữ, et al. Báo cáo tổng hợp kết quả khoa học
công nghệ đề tài/dự án Chương trình công nghệ sinh
học thành phố Cần Thơ giai đoạn 2009-2015 và tầm
nhìn đến 2020. Viện Nghiên cứu và Phát triển Công
nghệ sinh học - Trường Đại học Cần Thơ. 2011;.
[13] Cục Thống kê tỉnh Đồng Tháp. Niên giám thống kê
2012. Công ty TNHH MTV In Thống kê. TP. Hồ
Chí Minh; 2013. 393.
[14] Chính phủ nước Cộng hòa Xã hội Chủ nghĩa
Việt Nam. Quyết định về việc phê duyệt “Kế hoạch
tổng thể phát triển và ứng dụng công nghệ sinh học ở
Việt Nam đến năm 2020”. Hà Nội: Văn phòng Chính
phủ; 2008.
[15] Ủy ban Nhân dân tỉnh Đồng Tháp. Báo cáo “Tình
hình thực hiện Quyết định 14/2008/QĐ-TTg của
Thủ tướng Chính phủ về việc phê duyệt “Kế hoạch
tổng thể phát triển và ứng dụng công nghệ sinh học
ở Việt Nam đến năm 2020””; 2012. Truy cập từ:
noidungtinhhinhthuchien?categoryId=10000207
[trích dẫn ngày 15/01/2014].
[16] Hoàng Trọng, Chu Nguyễn Mộng Ngọc. Phân tích dữ
liệu nghiên cứu với SPSS. Thành phố Hồ Chí Minh:
Nhà Xuất bản Hồng Đức. 295 trang (tập 1), 179 trang
(tập 2); 2008.
115