Tâm linh và ma thuật: Tìm kiếm an ninh tinh thần trong giao thông ở Việt Nam đương đại

Nghiên cứu Tôn giáo. Số 9&10 - 2016 27 
NGUYỄN ĐĂNG HỰU* 
TÂM LINH VÀ MA THUẬT: TÌM KIẾM AN NINH TINH 
THẦN TRONG GIAO THÔNG Ở VIỆT NAM ĐƯƠNG ĐẠI 
Tóm tắt: Bài viết nghiên cứu những quan niệm và thực hành 
tâm linh trong việc tìm kiếm an toàn giao thông của người Việt. 
Bằng phương pháp tiếp cận nhân học tôn giáo và ma thuật đối 
với vấn đề tâm linh trong đi lại của người Việt ở Miền Trung và 
một vài địa phương khác, bài viết chỉ ra các cách thức tìm kiếm 
an toàn và kiểm soát rủi ro trong bối cảnh giao thông phức tạp 
ở Việt Nam. Từ đó, nghiên cứu làm rõ mục đích và động thái của 
các hành vi tôn giáo và ma thuật đối với vấn đề rủi ro và tìm 
kiếm an ninh tinh thần trong lĩnh vực giao thông ở Việt Nam 
đương đại. 
Từ khóa: Bất an, ma thuật, an ninh, giao thông, tâm linh, tinh thần. 
1. Lịch sử nghiên cứu và lý thuyết 
Báo cáo toàn cầu về an toàn giao thông đường bộ năm 2015 của tổ 
chức Y tế Thế giới cho biết mỗi năm có hơn 1,2 triệu người chết vì tai 
nạn giao thông đường bộ (WHO, 2015: ix). Cái chết do tại nạn giao 
thông được xếp thứ 8 trong những nguyên nhân gây nên cái chết hàng 
đầu trên toàn cầu (WHO, 2015: 1). Kết quả khảo sát của Bộ Giao 
thông Vận tải cho biết mỗi năm Việt Nam có khoảng 35.000 người 
chết vì tại nạn, trong đó tai nạn giao thông là nguyên nhân hàng đầu 
với khoảng 15.000 chết/ năm1. Riêng năm 2015, theo số liệu công bố 
của Tổng cục Thống kê, ở Việt Nam đã xảy ra 22.404 vụ tai nạn giao 
thông, làm 8.671 người chết; 5.984 người bị thương và 14.572 người 
bị thương nhẹ2. 
Báo cáo về tai nạn giao thông của WHO cho rằng: các nước có thu 
nhập thấp và trung bình là nơi có tỷ lệ tai nạn giao thông cao gấp hai 
lần so với các nước có thu nhập cao (WHO, 2015: 4). Nguyên nhân 
chính xuất phát từ tốc độ tăng nhanh của tình trạng cơ giới hóa và 
*
 ThS., Đại học Duy Tân, Đà Nẵng. 
28 Nghiên cứu Tôn giáo. Số 9&10 - 2016 
thiếu sự đầu tư chiến lược an toàn đường bộ và quy hoạch sử dụng đất 
ở nhiều nước đang phát triển (WHO, 2013: 1). Con số tử vong do tại 
nạn giao thông đường bộ gia tăng ở Việt Nam và một vài quốc gia 
Đông Nam Á có quan hệ mật thiết với sự bùng nổ số lượng xe cơ giới 
2 bánh và 3 bánh. (WHO, 2004: 73) 
Những tổn thất to lớn về tài sản và nhân mạng do tai nạn giao 
thông gây ra khiến cho vấn đề tai nạn giao thông trở thành mối quan 
tâm thu hút sự chú ý của nhiều nhà nghiên cứu trong các lĩnh vực khác 
nhau. Các nghiên cứu về tai nạn giao thông xe cơ giới thường tập 
trung vào các vấn đề kỹ thuật xe và hành vi lái xe của người tham gia 
giao thông (Covello, William J. Burns, 1984; Paul Slovic, 2012); hoặc 
chú ý đến nhóm xã hội của người bị tai nạn (Tierney, 1999), hay tâm 
lý của người tham gia giao thông (Talib Rothengatter, 1997), v.v.. Một 
số nghiên cứu khác đã bắt đầu chú ý đến các yếu tố văn hóa trong tai 
nạn và kiểm soát tai nạn (Roni Factor, David Mahalel, Gad Yair,2007; 
Nordfjærna, Simsekoglu, Rundmo, 2014). 
Trong vài thập niên qua, các vấn đề rủi ro và kiểm soát rủi ro cũng 
là vấn đề quan tâm của các nhà nghiên cứu xã hội học và nhân học. 
Nghiên cứu xã hội học của Roni Factor, Gad Yair và David Mahalel 
đã chỉ ra rằng các yếu tố văn hóa ở các nhóm xã hội khác nhau có mức 
độ liên quan khác nhau đến tai nạn giao thông (Roni Factor, Gad Yair, 
David Mahalel, 2010). Nhóm nghiên cứu đưa ra lý giải rằng: một vụ 
tại nạn chịu ảnh hưởng trực tiếp từ đặc điểm môi trường (thiết kế 
đường, thời tiết) và hành vi của lái xe - yếu tố mà vốn chịu ảnh 
hưởng của các đặc điểm cá nhân và văn hóa (Roni Factor,David 
Mahalel, Gad Yair, 2007: 918). Các nghiên cứu về rủi ro khác như 
nghiên cứu của Bourdieu cũng chỉ ra mối quan hệ mật thiết giữa vấn 
đề rủi ro với phong cách sống và đặc điểm tiêu thụ cá nhân (Bourdieu, 
1984) hoặc chỉ mối quan hệ giữa rủi ro với nguồn lực kinh tế của một 
nhóm xã hội (Tierney, 1999). 
Những cách thức trấn an và kiểm soát rủi ro trong đời sống hằng 
ngày vốn đã được các nhà nghiên cứu nhân học chú ý. Nghiên cứu của 
Malinowski nhấn mạnh đến chức năng tâm lý của nghi lễ, theo đó 
trong môi trường càng bất trắc và kết quả càng bấp bênh thì con người 
có xu hướng cần đến lễ nghi, phù phép. Malinowski khi nghiên cứu 
Nguyễn Đăng Hựu. Tâm linh và ma thuật... 29 
các hành vi ma thuật cũng đã đưa ra quan điểm rằng: việc trấn an 
trước rủi ro bằng các phương thức ma thuật và tôn giáo là một phương 
thức ứng xử đặc biệt giúp con người nâng cao niềm tin chiến thắng 
được sợ hãi, tự tin, kiên định và lạc quan (Malinowski,1954: 24-90). 
Gần đây, có một số nghiên cứu đáng chú ý về động lực và phương 
thức kiểm soát bất an và rủi ro bằng con đường tâm linh ở Việt Nam 
đương đại. Nghiên cứu của Nguyễn Thị Hiền cho thấy các vấn đề rủi 
ro sức khỏe không chỉ nảy sinh từ sự bất ổn về thể lý mà còn do một 
tác lực tâm linh bên ngoài. Những triệu chứng này được gọi là bệnh 
âm, bệnh lý này“được hiểu trong bối cảnh tôn giáo, văn hóa là khi 
có những triệu chứng bệnh mà nguyên nhân mang tính tâm linh”3. 
Dạng bệnh lý ấy chỉ được trị liệu hiệu quả thông qua các thực hành 
tâm linh, tôn giáo (Nguyễn Thị Hiền, 2007, 2010). Vũ Hồng Thuật 
tiếp cận các phương thức kiểm soát sự bất an thông qua các nghi lễ 
ma thuật và bùa chú, hiệu quả của việc kiểm soát bất an này chỉ đạt 
được khi chủ thể tuân theo đúng những quy trình thiêng và nguyên 
tắc của hiện vật thiêng (Vũ Hồng Thuật, 2002, 2013). Nghiên cứu 
của Philip Taylor chỉ ra vai trò của thực hành tôn giáo trong việc 
giúp con người vượt qua được cảm giác bất lực trên thị trường vốn 
được cho là do sự kiểm soát của các lực lượng vô hình (Taylor, 
2004). Cùng quan điểm với Taylor, một số nhà nghiên cứu khác cũng 
cho rằng những bất an do tình trạng bấp bênh của thị trường cũng là 
động lực cho những thực hành tôn giáo ở Việt Nam đương đại (Lê 
Hồng Lý, 2007; Nguyễn Thị Minh Ngọc, 2007). Những nghiên cứu 
nhân học trên đã chỉ ra vai trò của các hành vi tôn giáo và ma thuật 
trong việc kiểm soát và giải quyết các vấn đề rủi ro, bất an về thể lý, 
tinh thần mà con người gặp phải. 
Những ý tưởng lý thuyết an ninh con người (Human Security) của 
Oscar Salemink và lý thuyết về ma lực (Agency) của Alfed Gell là nền 
tảng để chúng tôi tiếp cận nghiên cứu các hành vi tìm kiếm an ninh 
tinh thần trong giao thông đường bộ ở Việt Nam đương đại. Từ nền 
tảng những lý thuyết trên kết hợp với các kết quả điền dã tại Lào Cai, 
Quảng Trị, Thừa Thiên-Huế, Đà Nẵng, Quảng Nam, bài viết này sẽ 
làm rõ và động thái của những thực hành tôn giáo và ma thuật trong 
mối tương quan với những đe dọa rủi ro và sự mưu cầu an toàn. 
30 Nghiên cứu Tôn giáo. Số 9&10 - 2016 
Khi bàn về mối quan hệ giữa ma thuật và nghệ thuật trong nhân 
học, Alfred Gell cho rằng các phương cách ứng xử trong bối cảnh của 
các mối quan hệ xã hội cụ thể nào đó đều căn cứ trên những chỉ dẫn 
(index). Đây là những thực thể mà từ nó người quan sát có thể suy 
luận nhân quả về một cái gì đó, mà cụ thể trong giới hạn của ông đưa 
ra là những quy kết cho “ma lực” và đặc biệt là “ma lực xã hội”. Gell 
gọi chung đó là sự quy kết cho ma lực (the abduction of agency) thông 
qua những chỉ dẫn hữu hình (Alfred Gell, 1998). Quan điểm của Gell 
khá tương đồng với phương cách suy diễn của dân gian khi gặp phải 
các vấn đề rủi ro, khi những rủi ro xảy ra con người thường quy gán 
nguyên nhân cho một ma lực bên ngoài tác động. Từ những quan niệm 
đó, cá nhân con người có những cách ứng xử tâm linh và ma thuật đặc 
thù để tìm kiếm sự an toàn và kiểm soát rủi ro. Những ứng xử này như 
là một nỗ lực dùng thần linh hoặc những phép màu để tác động vào tự 
nhiên. Ma lực có thể gán vào những người hoặc vật, mà người hoặc 
vật này khởi đầu một chuỗi hành động nhân quả của các sự kiện sinh 
ra do tư duy, lý trí, hoặc dự định, chứ không phải là sự móc nối đơn 
thuần vào nhau của các sự kiện tự nhiên. “Ý định về ma lực như là 
một khuôn mẫu được quy định bởi văn hóa nhằm nghĩ về một nguyên 
nhân, khi cái gì đó diễn ra được cho là có ý định trước của một tác 
nhân là người hay là vật”4. Lý thuyết của Gell nhìn nhận những hành 
vi ma thuật ấy như là “một kỹ thuật “lý tưởng” định hướng cho kỹ 
thuật thực hành và hệ thống hóa quy trình kỹ thuật ở mức độ ý nghĩa 
biểu tượng”5. 
Nếu những nghiên cứu của Gell chú ý đến những “ma lực” bên 
ngoài thì Salemink xem nghi lễ và ma thuật như là một sự tìm kiếm 
chủ động bên trong xuất phát từ những mưu cầu về an ninh của con 
người. An ninh con người (Human Security) được hiểu là các cá nhân 
và các cộng đồng được bảo vệ khỏi những mối đe dọa (Conmission on 
Human Security, 2003: 3). Khái niệm này xem cá nhân là tâm điểm 
chủ thể của an ninh, nó không chỉ được tham chiếu với nhưng đe dọa, 
rủi ro hoặc xâm phạm mà còn được mở rộng thông qua những khái 
niệm tích cực. Salemink nhìn nhận an ninh con người trên những khía 
cạnh nhu cầu lo lắng, ham muốn, tham vọng và chủ đích mang tính 
văn hóa xã hội (Salemik, 2007, 2010). Những khía cạnh đó được 
Nguyễn Đăng Hựu. Tâm linh và ma thuật... 31 
Salemink giải thích trong khái niệm an toàn hiện sinh (existential 
security) như là một sự mở rộng cho khái niệm an ninh con người 
truyền thống vốn được định nghĩa từ các khía cạnh kinh tế, chính trị, 
thể lý hay sinh thái học trước đó (Salemink, 2010). Tập trung vào các 
khía cạnh biểu tượng của nghi lễ đối với vấn đề an ninh con người, 
ông đưa ra mối quan hệ giữa an toàn hiện sinh (existential security) 
với an toàn thể lý (physical (heath) security) và an toàn kinh tế 
(economic security). Tìm kiếm an ninh tinh thần trong việc đi lại 
chính là một dạng thức tìm kiếm an toàn hiện sinh trong mối liên hệ 
với mưu cầu an toàn về thể lý. Tìm kiếm an ninh tinh thần qua thực 
hành tôn giáo và ma thuật thường được thực hiện khi những bất an 
không giải quyết được bằng các phương thức khác. 
Dưới lăng kính an ninh con người, Oscar Salemink nghiên cứu các 
hành xử tôn giáo như là một sự xác lập bản sắc cá nhân ở Việt Nam. 
Ông đưa đưa ra bốn dạng thức của sự bất an đòi hỏi cần có sự điều 
chỉnh tinh thần, đó là: 1) Những vấn đề sức khỏe thể lý và tinh thần 
(đòi hỏi chữa trị); 2) Bất an về kinh tế và rủi ro thị trường (tìm kiếm 
vận may); 3) Những bất an hiện sinh liên quan đến cái chết; 4) Chủ ý 
đón nhận rủi ro và quản lý rủi ro (Salemink, 2010: 263). Trong số 
những dạng thức bất an này, vấn đề rủi ro và kiểm soát rủi ro trong 
giao thông là dạng thức bất an đáng chú ý. Những thực hành tâm linh 
nhằm tìm kiếm sự an ninh tinh thần trong đi lại là một chủ đề chưa 
được chú ý nhiều trong nghiên cứu thực hành tôn giáo ở Việt Nam 
đương đại. 
2. Bối cảnh văn hóa của tai nạn và rủi ro 
Người Việt vốn có truyền thống coi trọng sự ổn định trong cư trú, 
“ít có nhu cầu đi lại, di chuyển; có đi thì đi gần nhiều hơn đi xa” (Trần 
Ngọc Thêm, 2004: 935). Với bờ biển dài, hệ thống sông ngòi phân bố 
dày khắp, phương tiện đi lại truyền thống của người Việt Nam xưa chủ 
yếu là thuyền. Mạng lưới giao thông đường bộ và các phương tiện xe 
cộ gắn với chính sách khai thác thuộc địa của thực dân Pháp chỉ bắt 
đầu quen thuộc với người Việt từ đầu thế kỷ XX. Tuy nhiên, trong gần 
2 thập niên gần đây, Việt Nam có bước phát triển nhanh chóng về 
phương tiện đi lại, đặc biệt trong giao thông đường bộ. Nền kinh tế 
quốc gia và đời sống kinh tế cá nhân phát triển đã thúc đẩy cho việc 
32 Nghiên cứu Tôn giáo. Số 9&10 - 2016 
bùng nổ phương tiện đi lại. Sự chênh lệch giữa tốc độ gia tăng phương 
tiện giao thông với cơ sở hạ tầng cũng như kỹ năng, ý thức về giao 
thông của con người đã dẫn đến những hệ lụy về tai nạn và rủi ro 
trong việc đi lại. 
Sự phát triển nhanh chóng về phương tiện đi lại được cho là một 
trong những nguyên nhân hàng đầu làm gia tăng số vụ tai nạn. Sự 
bùng nổ này trở thành vấn đề nóng bỏng trong các quyết sách của Nhà 
nước. Trước tình trạng tai nạn giao thông gia tăng nhanh chóng, cùng 
với những chế tài xử phạt nhằm giảm thiểu tai nạn và thương vong, 
Nhà nước đã có nhiều biện pháp tuyên truyền giáo dục người dân chấp 
hành luật lệ giao thông, biết kiểm soát hành vi lái xe, tôn trọng tính 
mạng bản thân và người khác, xây dựng hành vi văn hóa - văn minh 
trong giao thông hiện đại. Thậm chí từ năm 2012, những nghi lễ tôn 
giáo cầu siêu của chính quyền cho những người tử vong vì tai nạn 
giao thông đã trở thành những hoạt động tâm linh phổ biến ở nhiều địa 
phương. Sự kiện tâm linh vừa mới diễn ra trong năm an toàn giao 
thông 2106 là Đại lễ cầu siêu cho các nạn nhân tử vong do tai nạn 
giao thông được tổ chức vào ngày 13/11/2016 tại đền Yên Tử (Quảng 
Ninh) cho thấy nỗ lực của Ủy ban An toàn Giao thông Quốc gia khi đã 
5 lần liên tiếp tổ chức nghi lễ tưởng niệm các nạn nhân tử vong vì tai 
nạn giao thông trên toàn quốc. Tuy nhiên, những nỗ lực của Nhà nước 
trong việc tuyên truyền, giáo dục và kiểm soát số vụ tai nạn dường 
như vẫn không dịch chuyển được quan niệm của người dân rằng tai 
nạn giao thông như là sự rủi ro không tiên lượng trước được và nằm 
ngoài tầm kiểm soát. 
Nguyên nhân gia tăng tai nạn, rủi ro còn phụ thuộc phần lớn vào 
hành vi cá nhân. Đặc tính này vốn được Bourdieu nêu ra trong nghiên 
cứu về mối quan hệ giữa vấn đề rủi ro với phong cách sống, hành vi 
sức khỏe và đặc điểm tiêu thụ6. Mối quan hệ giữa rượu bia và tai nạn 
ở Việt Nam cho thấy rõ mối quan hệ giữa đặc điểm lối sống cá nhân 
với rủi ro giao thông. Đặc điểm tiêu thụ cá nhân còn thể hiện rõ trong 
việc lựa chọn phương tiện đi lại và các phương tiện bảo hộ. Việc xem 
nhẹ các phương tiện bảo hộ và các tiêu chí an toàn của xe cộ là hiện 
trạng khá phổ biến, nhất là ở nhóm xã hội có thu nhập thấp. Nghiên 
cứu của Tierney cho thấy rằng những người có ít nguồn lực kinh tế có 
Nguyễn Đăng Hựu. Tâm linh và ma thuật... 33 
nguy cơ đối mặt cao nhất đối với các rủi ro và thảm họa (Tierney, 
1999). Ở Việt Nam, nhóm xã hội này lại là những người có đời sống 
tâm linh phong phú, phần lớn tập trung ở nông thôn - nơi vốn chịu ảnh 
hưởng sâu sắc đời sống tôn giáo dân gian với nhiều hình thức cúng bái 
và ma thuật trong đời sống. Và những bộ phận dân cư trải qua nhiều 
rủi ro và dễ bị tổn thương về cá nhân, môi trường, vật lý và xã hội thì 
mức mộ đạo cao và niềm tin tôn giáo mạnh mẽ (Norris, Inglehart, 
2004). Điều đó lý giải phần nào sự nở rộ đời sống tâm linh về xe cộ ở 
những cư dân Miền Trung hiện nay. Hiện tượng đó không những cho 
thấy mối quan hệ giữa vấn đề giao thông và tôn giáo mà còn là một 
biểu hiện khác về đời sống tâm linh phong phú của người Việt hiện đại. 
3. Các phương thức tìm kiếm an ninh tinh thần 
3.1. Chiếc xe và sự thiêng hóa 
Đời sống kinh tế phát triển không chỉ làm bùng nổ các phương tiện 
đi lại cá nhân, làm gia tăng mức độ rủi ro mà còn thúc đẩy sự trở lại 
của nhiều hình thái tâm linh truyền thống liên quan đến xe cộ ở Việt 
Nam. Những thực hành tâm linh liên quan đến các phương tiện đi lại 
ngày càng phổ biến, các quan niệm và nghi lễ truyền thống được hồi 
sinh dưới nhiều dạng thức mới. Mua một chiếc xe, dù mới hay cũ, vẫn 
là một đại sự đối với số đông người Việt bởi chiếc xe không chỉ là một 
tài sản lớn mà nó còn là phương tiện gắn với sinh mệnh của chủ nhân. 
 ... ng 
được làm thiêng bởi các pháp sư hoặc tu sĩ Phật giáo. Bùa xe ngày càng 
được dùng phổ biến bởi được bán rộng rãi trên thị trường, tiện dụng, dễ 
cất dấu không ảnh hưởng đến thẩm mỹ nội thất xe. Theo Malinowski 
thì ma thuật được vận dụng để giải quyết những điều bấp bênh, bất 
kiểm soát mà con người gặp phải trong cuộc sống. Ngày nay, những 
thực hành mang tính tôn giáo và ma thuật “nở rộ” đúng vào thời điểm 
nền kinh tế thị trường trong nước mở cửa hòa nhập với thế giới, cộng 
với sức khỏe con người bất an do ảnh hưởng từ chế độ ăn uống dẫn đến 
bệnh tật, sự bất an về môi trường sống, sự gia tăng về tai nạn giao 
thông12. Sự “nở rộ” của những thực hành tâm linh và ma thuật ấy cho 
thấy sự bất an sâu sắc trước những rủi ro giao thông nằm ngoài tầm 
kiểm soát, khiến con người phải tìm kiếm thêm sự bảo hộ từ những lực 
lượng bên ngoài để mưu cầu được an toàn. 
Nền tảng tâm linh từ tôn giáo truyền thống và các hình thái nghi lễ, 
ma thuật dân gian dường như không phải là khung văn hóa duy nhất 
Nguyễn Đăng Hựu. Tâm linh và ma thuật... 39 
để người Việt tìm kiếm an toàn tâm linh trong giao thông. Điền dã tại 
Lào Cai, chúng tôi thấy rằng việc sử dụng bùa hay các linh vật cầu 
may dùng cho xe cộ đã vượt ra khỏi ranh giới văn hóa và biên giới 
quốc gia. Anh Nguyễn H. - chủ một nhà hàng ở Sapa cho chúng tôi 
biết cái chuông xoay Tây Tạng đặt trong xe anh có nguồn gốc từ Hà 
Khẩu, lá bùa vải anh đặt trước tay lái là do anh nhờ một người bạn đặt 
mua và pháp sư “khai quang” tại Côn Minh, Trung Quốc. Theo anh H., 
việc anh dùng bùa xe mua từ Trung Quốc một phần do ở vùng Lào Cai 
không có nhiều thầy pháp làm bùa xe, chỉ có bùa hộ thân chung chung, 
sợ rằng công hiệu không cao nên anh nhờ một người bạn tìm mua lá 
bùa Trung Quốc để đặt trong xe. Dùng bùa Trung Quốc như là việc 
tìm đến một khuôn mẫu văn hóa khác trong việc tìm kiếm an toàn và 
kiểm soát rủi ro, cái khuôn mẫu mà anh cho rằng có công hiệu hơn 
khuôn mẫu văn hóa địa phương trong việc bảo hộ tính mạng và xe cộ. 
Cũng là câu chuyện lựa chọn một khuôn mẫu văn hóa bên ngoài 
ranh giới quốc gia, nhưng câu chuyện về anh Vương lại cho thấy một 
động thái ngược lại. Anh Vương là một người Việt kiều gốc Hoa quê ở 
Trà Vinh định cư ở California, làm việc cho một công ty lắp ráp đồ 
điện tử, hằng ngày anh mất hơn 1 giờ lái xe đi làm. Trong 5 năm, từ 
năm 2010 đến 2014, anh bị 3 vụ tai nạn xe hơi, sự bất thường đó khiến 
vợ anh điện về Việt Nam tìm một thầy bói để tìm kiếm nguyên nhân. 
Người cháu gái gọi vợ anh bằng cô ruột đã đến trình bày sự việc với 
một tu sĩ Phật giáo nổi tiếng cao tay ấn ở Huế. Vị tu sĩ đó bảo rằng 
anh Vương bị “Bà Cô” quở, phải “làm lễ tạ” mới hết. Tháng 8/2014, 
anh trở về Việt Nam, ghé quê hương Trà Vinh viếng mộ tổ tiên và mộ 
Bà Cô rồi sau đó ra Huế nhờ vị tu sĩ nọ làm lễ cúng. Một lễ tạ được cử 
hành ngay tại thất của vị tu sĩ với vật phẩm chay và vàng mã. Cuối 
buổi lễ, anh Vương đích thân tự tay đốt hết số vàng mã khá lớn để bày 
tỏ lòng thành. Đầu tháng 7/2016, tôi liên lạc lại với anh Vương thì anh 
nói rằng từ sau đợt về Việt Nam cúng lễ đến bây giờ anh chưa gặp lại 
vụ tai nạn nào. Anh tin những thực hành tâm linh của anh ở Việt Nam 
đã đem lại kết quả. Như vậy, mặc dù sinh sống ở Mỹ nhưng anh 
Vương đã trở về khuôn mẫu văn hóa truyền thống của người Việt để 
tìm kiếm nguyên nhân cho việc anh bị tai nạn liên tiếp và giải quyết 
nó bằng một lễ “tạ đến nơi đến chốn” cho tổ tiên và thánh thần theo 
40 Nghiên cứu Tôn giáo. Số 9&10 - 2016 
phương thức truyền thống. Tìm kiếm an ninh bằng sự trở về này được 
Zygmunt Bauman gọi là “vòng tay ấm áp” của những mối liên hệ 
mang đậm tính hoài niệm với “cộng đồng”13, nó cũng tương tự như 
động thái tìm về tính nguyên bản trong thực hành tôn giáo của các ông 
đồng bà đồng San Jose trong nghiên cứu về lên đồng xuyên quốc gia 
của Nguyễn Thị Hiền. Như vậy, việc mưu cầu an toàn và kiểm soát rủi 
ro về mặt tâm linh là hành vi tâm linh tự do và mang tính cá thể. Chủ 
thể có thể tìm về các khuôn mẫu văn hóa có sẵn hoặc dịch chuyển 
theo thiên hướng tâm linh cá nhân đi tìm một khuôn mẫu văn hóa khác 
miễn sao những thực hành ấy giải quyết được sự bất an và giúp họ tìm 
thấy an toàn về mặt tinh thần. 
Có thể thấy rằng, cô hồn và thần thánh là hai đối trọng cơ bản trong 
quan niệm về rủi ro và kiểm soát rủi ro của người Việt ở Miền Trung. 
Cô hồn được xem như một thế lực đe dọa sự an toàn cần được cầu 
cúng qua những nghi lễ mang tính trao đổi hai bên cùng lợi. Hệ thống 
thần linh dân gian và các tôn giáo được toàn năng hóa để đáp ứng nhu 
cầu tìm kiếm bảo hộ và phòng tránh rủi ro trong giao thông. Những 
lực lượng tâm linh này được tìm kiếm ở nhiều khuôn mẫu văn hóa 
khác nhau, nơi mà giới hạn về quyền năng, ranh giới về tôn giáo, hay 
biên giới quốc gia được mở rộng. 
4. Kết luận 
Thông qua việc đề cập đến một số quan niệm, những thực hành tôn 
giáo và ma thuật liên quan đến giao thông, tác giả đã chỉ ra một số 
phương thức kiểm soát rủi ro và tìm kiếm an ninh tinh thần trong việc 
đi lại của người Việt. Theo đó, khác với quan điểm của Tambiah rằng 
khoa học và kỹ thuật xóa bỏ sự cần thiết và nhu cầu tôn giáo, nghi lễ. 
Với người Việt đương đại, trong điều kiện phát triển của kỹ thuật ô tô, 
xe máy và sự thống trị của tư duy khoa học trước ma thuật, thì việc 
tìm kiếm an toàn và kiểm soát rủi ro trong giao thông vẫn tồn tại bằng 
các nghi lễ tôn giáo hay hình thức ma thuật cổ xưa. 
Động thái văn hóa của người Việt trong việc tìm kiếm an toàn và 
kiểm soát rủi ro thực sự đa dạng và nhiều chiều kích về niềm tin cũng 
như mẫu hình văn hóa. Sự bất an trong việc đi lại xuất phát từ việc đề 
phòng những bất trắc không thể đoán trước và nằm ngoài tầm kiểm 
soát đã khiến cho người Việt tìm đến sự bảo hộ của nhiều lực lượng 
Nguyễn Đăng Hựu. Tâm linh và ma thuật... 41 
siêu nhiên bằng thực hành tôn giáo, ma thuật đa dạng và tự do. Người 
Việt tìm kiếm sự bảo hộ an toàn trong một phổ văn hóa tương đối rộng, 
nơi mà trên cơ sở niềm tin tôn giáo họ có thể tự do lựa những khuôn 
mẫu văn hóa riêng tìm kiếm các cảm giác an toàn về tinh thần trong 
một thế giới bất an và không chắc chắn. Chủ thể của sự bảo hộ hiện 
diện khắp nơi, từ những linh hồn lang thang trên đường đi, những vị 
thần ngự trị trước đầu xe, trong cabin cho đến những lực lượng siêu 
nhiên có quyền năng ở đâu đó bên ngoài biên giới quốc gia. Điều đó 
cho thấy vẫn tồn tại một thế giới tâm linh sâu sắc, hiện hữu thường 
trực trong đời sống thường nhật của người Việt đương đại. Nó vận 
động, chuyển hóa mềm dẻo phù hợp và hài hòa trong bối cảnh xã hội 
đang đổi thay hằng ngày. Dù được nhìn nhận đánh giá theo góc độ nào 
thì những thực hành tâm linh vẫn luôn có những giá trị nhất định đối 
với cá nhân hoặc một nhóm xã hội nào đó. Sự tồn tại của nó như là 
một phần của văn hóa người Việt, vẫn rất cần thiết trong một xã hội 
hiện đại. Như nhận định của Malinowski: văn hóa nhất thiết phải đáp 
ứng nhu cầu của xã hội và những thành viên của nó trên bình diện văn 
hóa và tâm lý, nghi thức tôn giáo có công dụng nhất định đối với xã 
hội, đối với cá thể mà nói, ma thuật có thể giúp cá nhân thoát khỏi 
khó khăn gặp phải trong những sinh hoạt trọng yếu hoặc trong những 
thời khắc then chốt14./. 
CHÚ THÍCH: 
1 Lễ công bố kết quả khảo sát tại nạn thương tích ở Việt Nam, Hà Nội, 4/5/1012 
2 Tổng cục Thống kê, “Thông cáo báo chí về tình hình kinh tế- xã hội năm 2015”. 
3 Nguyễn Thị Hiền, “Bệnh âm: chẩn đoán và chữa bệnh trong lên đồng của người 
Việt” trong Lương Văn Hy và các cộng sự (2010), Hiện đại và động thái của 
truyền thống ở Việt Nam: Những cách tiếp cận nhân học, Tập 2, Nxb. Đại học 
Quốc gia Tp. Hồ Chí Minh: 37. 
4 Alfred Gell (2007), “Nghệ thuật và ma lực: Một lý thuyết nhân học” trong Laurel 
Kendall (tuyển chọn) Nguyễn Thị Hiền dịch, Hợp tuyển những phương pháp tiếp 
cận nhân học về tôn giáo, nghi lễ và ma thuật, (Lưu hành nội bộ), Bảo tàng Dân 
tộc học Việt Nam, Hà Nội: 149-150. 
5 Alfred Gell (2007), “Kỹ thuật và ma thuật”, trong Laurel Kendall (tuyển chọn), 
Nguyễn Thị Hiền dịch, Hợp tuyển những phương pháp tiếp cận nhân học về tôn 
giáo, nghi lễ và ma thuật, (Lưu hành nội bộ), Bảo tàng Dân tộc học Việt Nam, 
Hà Nội: 77. 
6 Dẫn theo: Roni Factor, Gad Yair, and David Mahalel (2010), “Who by Accident? 
The Social Morphology of Car Accidents”, Risk Analysis, Vol. 30, No. 9: 1412 
42 Nghiên cứu Tôn giáo. Số 9&10 - 2016 
7 Oscar Salemink (2010), “Tìm kiếm an toàn tinh thần trong xã hội Việt Nam 
đương đại”, trong Hiện đại và động thái của truyền thống ở Việt Nam - Những 
cách tiếp cận nhân học, quyển 2, Nxb. Đại học Quốc gia Tp. Hồ Chí Minh: 15. 
8 Oscar Salemink (2010), “Tìm kiếm an toàn tinh thần trong xã hội Việt Nam 
đương đại”, trong Hiện đại và động thái của truyền thống ở Việt Nam - Những 
cách tiếp cận nhân học, quyển 2, Sđd: 15. 
9 Dẫn theo: Kirsten W. Endres (2010), “Với linh hồn người đã mất: lễ gọi hồn và 
tạo dựng tính hiệu nghiệm qua lực ngôn hành”, trong Hiện đại và động thái của 
truyền thống ở Việt Nam - Những cách tiếp cận nhân học, Sđd: 56. 
10 Sớ Hoàn Nguyện vùng Huế cung thỉnh:上中下分三界天曹地府陽間尊位聖神
炤監( thượng trung hạ phân tam giới thiên tào, địa phủ, dương gian tôn vị thánh 
thần chiếu giám), cùng五方行風行雨道路神官, 侍從部下(Ngũ phương, hành 
phong, hành vũ, đạo lộ thần quan và thuộc hạ theo hầu). 
11 Nhật ký điền dã, phỏng vấn chủ xe Hoàng Nam ngày 16/10/2015. 
12 Vũ Hồng Thuật (2008), “Đời sống tâm linh của chiếc ván in bùa trấn trạch”, 
trong Sự biến đổi của tôn giáo tín ngưỡng ở Việt Nam hiện nay, Nxb. Thế giới, 
Hà Hội: 231. 
13 Oscar Salemink (2010), “Tìm kiếm an toàn tinh thần trong xã hội Việt Nam 
đương đại” trong Hiện đại và động thái của truyền thống ở Việt Nam - Những 
cách tiếp cận nhân học, Sđd: 15. 
14 马林诺夫斯基.:《文化论》.费孝通，译，.北京：华夏出版社，2001: 86. 
(Malinowski, “Văn hóa luận”, Phí Hiếu Thông dịch, Hoa Hạ xuất bản xã, Bắc 
Kinh, 2001, tr. 86) 
TÀI LIỆU THAM KHẢO 
1. Alfred Gell (1998), “Nghệ thuật và ma lực: một lý thuyết nhân học” trong 
Laurel Kendall (tuyển chọn) Nguyễn Thị Hiền dịch, Hợp tuyển những phương 
pháp tiếp cận nhân học về tôn giáo, nghi lễ và ma thuật, (Lưu hành nội bộ), Bảo 
tàng Dân tộc học Việt Nam, Hà Nội, 2007: 140-153 
2. Bronislaw Malinowski (1925, 1954), Magic, Science and Religion and other 
Essays, Doubleday Anchor, New York. 
3. Conmission on Human Security (2003), Human Security Now, New York. 
4. Elizabeth F.Vann (2010), “Năm xe máy Trung Quốc” trong Lương Văn Hy và 
các cộng sự, Hiện đại và động thái của truyền thống ở Việt Nam - Những cách 
tiếp cận nhân học, Quyển 1, Nxb. Đại học Quốc gia Tp. Hồ Chí Minh. 
5. J. Barrow (2008), Một chuyến du hành đến xứ Nam Hà (1792 - 1793), Nxb. Thế 
giới, Hà Nội. 
6. Kirsten W. Endres (2010), “Với linh hồn người đã mất: lễ gọi hồn và tạo dựng 
tính hiệu nghiệm qua lực ngôn hành”, trong Nhiều tác giả, Hiện đại và động thái 
của truyền thống ở Việt Nam - Những cách tiếp cận nhân học, Nxb. Đại học 
Quốc gia Tp. Hồ Chí Minh. 
7. Laurel Kendall (tuyển chọn), Nguyễn Thị Hiền dịch, Hợp tuyển những phương 
pháp tiếp cận nhân học về tôn giáo, nghi lễ và ma thuật, (Lưu hành nội bộ) , 
Bảo tàng Dân tộc học Việt Nam, Hà Nội, 2007. 
Nguyễn Đăng Hựu. Tâm linh và ma thuật... 43 
8. Le Hong Ly (2007), “Praying for Profit: The Cult of the Lady of the Treasury”. 
Journal of Southeast Asian Studies, Vol. 38, No.3. 
9. Nguyễn Đăng Hựu, 《当代越南的解冤拔度仪式研究》，云南大学-民族研
究院- 2014 年(Nghiên cứu nghi lễ Bạt Độ Giải Oan ở Việt Nam đương đại, Viện 
nghiên cứu Dân tộc, Đại học Vân Nam, Trung Quốc, 2014). 
10. Nguyễn Thị Hiền (2010), “Bệnh âm: chẩn đoán và chữa bệnh trong lên đồng của 
người Việt” trong Lương Văn Hy và cộng sự, Hiện đại và động thái của truyền 
thống ở Việt Nam: Những cách tiếp cận nhân học, Quyển 2, Nxb. Đại học Quốc 
gia Tp. Hồ Chí Minh, 2010. 
11. Nguyễn Thị Hiền (2008), “Nghiên cứu tôn giáo, tín ngưỡng ở Việt Nam đương 
đại” trong Nhiều tác giả, Sự biến đổi của tôn giáo, tín ngưỡng ở Việt Nam hiện 
nay, Nxb. Thế giới, Hà Nội. 
12. Oscar Salemink (2010), “Ritual Efficay, Spiritual Security and Human Security: 
Spirit Mediumship in Contemporary Vietnam” in Thomas Hylland Eriksen, 
Ellen Bal and Oscar Salemink (ed): A word of Insecurity-Anthropological 
Perspectives On Human Security, Pluto Press, New York: 262-289. 
13. Oscar Salemink (2010), Tìm kiếm an toàn tinh thần trong xã hội Việt Nam 
đương đại, trong Hiện đại và động thái của truyền thống ở Việt Nam-Những 
cách tiếp cận nhân học, Quyển 2, Nxb. Đại học Quốc gia Tp. Hồ Chí Minh. 
14. Roni Factor, Gad Yair, David Mahalel (2010), “Who by Accident? The Social 
Morphology of Car Accidents”, Risk Analysis, Vol. 30, No. 9. 
15. Roni Factor, David Mahalel, Gad Yair (2007), “The social accident: A 
theoretical model and a research agenda for studying the influence of social and 
cultural characteristics on motor vehicle accidents,” Accident Analysis & 
Prevention, Vol. 39, No. 5. 
16. Pippa Norris, Ronald Inglehart (2011), Sacred and Secular：Religion and 
Politics Worldwide, Cambridge University, (second edition published). 
17. Tierney KJ. (1999), “Toward a critical sociology of risk”, Sociological Forum, 
14(2): 215-242. 
18. Tổng cục Thống kê, “Thông cáo báo chí về tình hình kinh tế- xã hội năm 2015” 
19. Trần Ngọc Thêm (2004), Tìm về bản sắc văn hóa Việt Nam, Nxb. Tổng hợp Tp. 
Hồ Chí Minh. 
20. Vu Hong Thuat (2008a), “Amulets and the Marketplace”, Asian Ethnology, Vol. 
67, No.2: 237-255. 
21. Vũ Hồng Thuật (2008b), “Đời sống tâm linh của chiếc ván in bùa trấn trạch”, 
trong Sự biến đổi của tôn giáo tín ngưỡng ở Việt Nam hiện nay, Nxb. Thế giới, 
Hà Nội. 
22. Vu Hong Thuat,“越南北部京族人符咒文化一些特点”，百越研究》第三辑
（张一平，吴春明主编，暨南大学出版社 2012年 (Một số đặc điểm văn hóa 
bùa chú của người Kinh ở miền Bắc Việt Nam, trong Nghiên cứu Bách Việt, tập 
3 (Trương Nhất Bình, Ngô Xuân Minh chủ biên), Nxb. Tế Nam, 2012). 
23. World Health Organization, Global Status Report on Road Safety 2013: 
Supporting a decade of action, WHO Library Cataloguing-in-Publication Data, 
WHO Press, 2013. 
44 Nghiên cứu Tôn giáo. Số 9&10 - 2016 
24. World Health Organization, Global Status Report on Road Safety 2015, WHO 
Library Cataloguing-in-Publication Data, WHO, 2015. 
25. World Health Organization, World Report on Road Traffic in Jury Prevention, 
WHO Press, 2004 
26. 马林诺夫斯基.:《文化论》 .费孝通，译，.北京：华夏出版社，2001:86. 
(Malinowski, “Văn hóa luận”, Phí Hiếu Thông dịch, Hoa Hạ xuất bản xã, Bắc 
Kinh, 2001. 
Abstract 
SPIRITUALITY AND MAGIC: 
 SEARCH FOR SPIRITUAL SECURITY IN TRAFFIC 
OF CONTEMPORARY VIETNAM 
The paper examines spiritual conceptions and practices in the 
search for traffic safety of Vietnamese. Based on anthropological 
approaches to religion, the author researches magic towards 
spirituality in traveling of Vietnamese in the Centre and points out the 
search for safety and risk control in the condition of complex traffic. 
Then, the author clarifies the purpose and behaviour of religious 
activities and magic towards risk and search for spiritual security in 
transport in contemporary Vietnam. 
Keywords: Insecurity, magic, traffic, spirituality.