Bài giảng Kinh tế chính trị - Chương VIII: Quá độ lên chủ nghĩa xã hội và cơ cấu kinh tế nhiều thành phần trong thời kỳ quá độ lên chủ nghĩa xã hội ở Việt Nam

 NHỮNG VẤN ĐỀ KINH TẾ CHÍNH TRỊ CỦA THỜI KỲ QUÁ ĐỘ  LÊN CHỦ NGHĨA XÃ HỘI Ở VIỆT NAM  
PHẦN THỨ HAI
PHẦN THỨ HAI
QUÁ ĐỘ LÊN CHỦ NGHĨA XÃ HỘI VÀ CƠ CẤU KINH TẾ NHIỀU THÀNH PHẦN TRONG THỜI KỲ QUÁ ĐỘ 	 LÊN CHỦ NGHĨA XÃ HỘI Ở VIỆT NAM 
Chương VIII 
 Chương 8 gồm 3 phần: 
1. 1.THỜI KỲ QUÁ ĐỘ VÀ QUÁ ĐỘ LÊN CHỦ NGHĨA XÃ HỘI Ở VIỆT NAM: 
2 S Ở HỮU VỀ TƯ LIỆU SẢN XUẤT TRONG THỜI KỲ QUÁ ĐỘ LÊN CHỦ NGHĨA XÃ HỘI Ở VIỆT NAM. 3. THÀNH PHẦN KINH TẾ TRONG THỜI KỲ QUÁ ĐỘ LÊN CHỦ NGHĨA XÃ HỘI Ở ViỆT NAM 
1.THỜI KỲ QUÁ ĐỘ VÀ QUÁ ĐỘ LÊN CHỦ NGHĨA XÃ HỘI Ở VIỆT NAM:  1.1) Quan điểm của chủ nghĩa Mác - Lênin về thời kỳ quá độ lên chủ nghĩa xã hội 
111.Khái niệm: 
- Thời kỳ quá độ: là thời kì cải biến cách mạng từ xã hội cũ sang xã hội mới 
+bất kỳ xã hội nào chuyển lên xã hội cao hơn đều phải qua một thời kỳ quá độ 
-Thời kỳ quá độ từ CNTB lên chủ nghĩa xã hội: là thời kỳ cải biến cách mạng sâu sắc, triệt để, toàn diện từ xã hội cũ thành xã hội mới: Chủ nghĩa xã hội. 
+có hai loại quá độ:* quá độ từ chủ nghĩa tư bản lên CNXH 
 * Qúa độ từ các nước tiền tư bản đi lên CNXH 
-Tính tất yếu của thời kỳ quá độ lên chủ nghĩa xã hội được quy định bởi đặc điểm ra đời, phát triển của cách mạng vô sản và những đặc trưng kinh tế, xã hội của chủ nghĩa xã hội. 
+đặc điểm của cách mạng vô sản: là cuộc cách mạng sâu sắc , toàn diện triệt để 
+ đặc trưng kinh tế -xã hội cuả CNXH: 
 *dựa trên cơ sở chế độ công hữu về TLSX 
 *Lực lượng SX phát triển cao 
 * Mọi người lao động đều được bình đẳng 
+TKQĐ từ CNTB lên CNXH là một thời kỳ lịch sử lôu dài 
1.1.2 Đặc điểm kinh tế cơ bản nhất của thời kỳ quá độ: 
-là sự tồn tại nền kinh tế nhiều thành phần 
-có nhiều giai cấp, tầng lớp xã hội khác nhau nhưng vị trí, cơ cấu và tính chất của các giai cấp trong xã hội đã thay đổi một cách sâu sắc. 
1.1.3 Khả năng quá độ lên chủ nghĩa xã hội bỏ qua chế độ tư bản chủ nghĩa. 
Thứ nhất : điều kiện bên trong, có Đảng cộng sản lãnh đạo giành được chính quyền và sử dụng chính quyền Nhà nước làm điều kiện tiên quyết để xây dựng chủ nghĩa xã hội. 
Thứ hai :điều kiện bên ngoài, có sự giúp đỡ của giai cấp vô sản của các nước tiên tiến đã giành thắng lợi trong cách mạng vô sản. 
1.2) Thời kỳ quá độ lên chủ nghĩa xã hội ở Việt Nam . 
 121.Thời kỳ quá độ lên chủ nghĩa xã hội ở Việt Nam là một tất yếu lịch sử . 
 Một là : phát triển theo con đường xã hội chủ 	nghĩa là phù hợp với quy luật khách quan của lịch sử,phù hợp với xu thế của thời đại 
Hai là: phù hợp với đặc điểm của cách mạng Việt Nam: cách mạng dân tộc, dân chủ gắn liền với cách mạng xã hội chủ nghĩa. 
122.Thực chất của thời kì quá độ ở Việt Nam: 
- đặc điểm ,đặc trưng bao trùm nhất của thời kỳ quá độ ở nước ta là bỏ qua chế độ tư bản chủ nghĩa. 
Báo cáo chính trị tại Đại hội Đảng IX Đảng cộng sản Việt Nam đã chỉ rõ bỏ qua chế độ tư bản chủ nghĩa là: 
 "bỏ qua việc xác lập vị trí thống trị của quan hệ sản xuất và kiến trúc thượng tầng tư bản chủ nghĩa, nhưng tiếp thu, kế thừa những thành tựu mà nhân loại đã đạt được dưới chế độ tư bản chủ nghĩa, đặc biệt về khoa học công nghệ, để phát triển nhanh lực lượng sản xuất, xây dựng nền kinh tế hiện đại"  
Bỏ qua chế độ tư bản là phát triển theo con đường "rút ngắn" quá trình lên chủ nghĩa xã hội. Nhưng "rút ngắn" không phải là đốt cháy giai đoạn, duy ý chí, coi thương quy luật. 
- Xây dựng CNXH bỏ qua chế độ TBCN, tạo ra sự chuyển biến về chất của xã hội trên tất cả các lĩnh vực là sự nghiệp khó khăn,lôu dài và phức tạp,cho nên phải trải qua nhiều chặng đường ,nhiều hình thức tổ chức kinh tế,xã hội có tính quá độ  
123.Khả năng, tiền đề để thực hiện con đường rút ngắn: 
Về khả năng khách quan: 
Cuộc cách mạng khoa học - công nghệ hiện đại đang phát triển như vũ bão và toàn cầu hoá kinh tế đang diễn ra mạnh mẽ, mở rộng quan hệ kinh tế quốc tế trở thành tất yếu. 
- Thời đại ngày nay, là thời kỳ quá độ từ chủ nghĩa tư bản lên CNXH. quá độ lên chủ nghĩa xã hội là xu hướng khách quan của loài người. Đi trong dòng chảy đó của lịch sử, chúng ta đã, đang và sẽ nhận được sự đồng tình, ủng hộ ngày càng mạnh mẽ của loài người. 
Về những tiền đề chủ quan: 
-nhân dân ta đã lập nên chính quyền nhà nước dân chủ nhân dân dưới sự lãnh đạo của đảng cộng sản. 
- Nước ta có nguồn lao động dồi dào và truyền thống lao động cần cù và thông minh, trong đó đội ngũ làm khoa học, công nghệ, công nhân lành nghề ... 
-Nước ta có nguồn tài nguyên đa dạng, vị trí địa lý thuận lợi và những cơ sở vật chất - kỹ thuật đã được xây dựng là những yếu tố hết sức quan trọng để tăng trưởng kinh tế. 
1.3) Nhiệm vụ kinh tế cơ bản trong thời kỳ quá độ lên chủ nghĩa xã hội ở Việt Nam 
- Phát triển lực lượng sản xuất, coi công nghiệp hoá, hiện đại hoá đất nước là nhiệm vụ trung tâm của cả thời kỳ quá độ nhằm xây dựng cơ sở vật chất kỹ thuật của chủ nghĩa xã hội. 
- Xây dựng từng bước quan hệ sản xuất mới theo định hướng xã hội chủ nghĩa 
 +quan hệ sản xuất mới được xây dựng phải dựa trên kết quả của sự phát triển lực lượng sản xuất. 
	+ quan hệ sản xuất biểu hiện trên ba mặt: 
 	 *sở hữu tư liệu sản xuất *tổ chức quản lý *phân phối sản phẩm 	 
	 + tiêu chuẩn căn bản để đánh giá tính đúng đắn của quan hệ sản xuất mới theo định hướng xã hội chủ nghĩa là ở hiệu quả của nó: 
*thúc đẩy phát triển lực lượng sản xuất 
	 *cải thiện đời sống nhân dân -*thực hiện công bằng xã hội 
133. Mở rộng và nâng cao hiệu quả của quan hệ kinh tế quốc tế 
S Ở HỮU VỀ TƯ LIỆU SẢN XUẤT TRONG THỜI KỲ QUÁ ĐỘ LÊN CHỦ NGHĨA XÃ HỘI Ở VIỆT NAM. 
2.1)Khái niệm : 
 -Chiếm hữu là quan hệ giữa người với tự nhiên là hành vi tồn tại cùng với sự phát triển của con người, là phạm trù vĩnh viễn. 
- Sở hữu là hình thức lịch sử xã hội của sự chiếm hữu. 
- Đối tượng sở hữu: 
 + Những cái do tự nhiên 
 +Bản thân người lao động 
 + Ruộng đất 
 +Vốn công nghệ, trí tuệ, bản quyền 
- Trình độ sở hữu: 
	+ của ai(trình độ thấp) 
	+ được thực hiện trong một cơ chế nhất định 
 	+ được thực hiện thông qua 1cơ chế nhất định(cao nhất) 
. Chủ thể của sở hữu: 
	 -Tập thể -Tư nhân - Xã hội 
22. Sở hữu là cơ sở nền tảng của chế độ xã hội: 
	-Nó quyết định mục đích của nền SX	 
 -Hình thức tổ chức sản xuất kinh doanh 	-Hình thức phân phối	-Cơ cấu giai tầng xã hội	-Sở hữu gắn liền với quyền lực 
2.3.Sự ra đời phát triển biến đổi, của sở hữu là một quá trình lịch sử tự nhiên. 
-do yêu cầu của quy luật QHSX phải phù hợp với tính chất và trình độ của LLSX 
-Sự xuất hiệncác hình thức sở hữu TLSX do tính chất và trình độ của LLSX quy định 
-LLSX không ngừng vận động biến đổi làm cho QHSX không ngừng vận động biến đổi 
Cộng sảnNT 
Chiếm hữu NL 
Phong kiến 
Tư bản CN 
CNXH 
(giai đoạn thấp củaCNCS ) 
Đối tượng 
Những cái do tự nhiên 
cung cấp 
-người nô lệ 
-đất đai 
-TLSX 
-Vốn 
-Trí tuệ 
-TLSX 
-Vốn 
Thông tin 
Trí tuệ 
Chủ thể 
SH 
Bộ tộc 
Chủ nô 
Điạchủ 
Tư sản 
-Xã hội 
-tập thể 
Các hình thức SH 
Công hữu 
Tư hữu 
Tư hữu 
Tư hữu 
Công hữu 
Trình độ 
SH 
Thấp 
Thấp 
Thấp 
Cao 
cao 
24.các hình thức sở hữu trong thời kỳ quá độ ở nước ta: 
Các hình thức sở hữu 
Trong thời kỳ quá độ 
ở nước ta 
 Sở hữu nhà nước 
Nhà nước là đại biểu của nhân 
Dân sở hữu các: 
 - tài nguyên 	 
-TLSX chủ yếu 
-tài sản,của cải của đất nước 
Sở hữu tập thể 
-chủ thể kinh tế (cá nhân người 
LĐ) tự nguyện tham gia 
Sở hữu tư nhân : 
 -tư nhân TBCN 	 
-tư nhân của những người SX nhỏ 
3. Thành phần kinh tế trong thời kỳ quá độ 
 3.1.Tính tất yếu khách quan 
 a).Khái niệm: thành phần kinh tế là những hình thức tổ chức kinh tế, những khu vực kinh tế dựa trên 1 quan hệ sở hữu nhất định về TLSX 
-trong thời kỳ quá độ ở nước ta có 6 thành phần kinh tế: 
 +thành phần kinh tế nhà nước + " tập thể + cá thể tiểu chủ + tư bản tư nhân + tư bản nhà nước  +thành phần kinhtế có vốn đầu tư nước ngo 
 Các thành phần 
 kinh tế trong 
 thời kỳ quá độ 
 ở nước ta 
TP kinh tế nhà nước 
Tpkinh tế tư bản tư nhân 
TP kinh tế có vốn đầu tư nước ngoài 
TP kinh tế tập thể 
TPkinh tế cá thể ,tiểu chủ 
 TP kinh tế tư bản nhà nước 
b) Tính tất yếu khách quan 
-Một số thành phần kinh tế của phương thức sản xuất cũ vẫn còn tồn tại mà quá trình cải tạo lại tiến hành lôu dài trong suốt thời kỳ quá độ 
- Một số thành phần kinh tế mới hình thành trong quá trình cải tạo và xây dựng quan hệ sản xuất mới 
- Thời kỳ quá độ ở nước ta, do trình độ lực lượng sản xuất còn rất thấp, lại phân bố không đồng đều giữa các ngành, vùng 
c)Tác dụng: 
- có tác dụng thúc đẩy tăng năng suất lao động, tăng trưởng kinh tế, nâng cao hiệu quả kinh tế trong các thành phần kinh tế và trong toàn bộ nền kinh tế quốc dân. 
- sự tồn tại nhiều thành phần kinh tế là cơ sở để phát triển nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa ở nước ta. 
- sự tồn tại nhiều thành phần kinh tế đáp ứng được lợi ích kinh tế của các giai cấp, tầng lớp xã hội, có tác dụng khai thác sử dụng các nguồn lực, tiềm năng của đất nước. 
3.2) Cơ cấu các thành phần kinh tế trong thời kỳ quá độ ở nước ta: 
231.Kinh tế Nhà nước: 
232.Kinh tế tập thể: 
233. Kinh tế cá thể, tiểu chủ 
 234.Kinh tế tư bản tư nhân: 
235.Kinh tế tư bản Nhà nước: 
236.Kinh tế có vốn đầu tư nước ngoài: 
a).Kinh tế Nhà nước: 
Kinh tế Nhà nước bao gồm: 
 + các doanh nghiệp Nhà nước, 
 +các tài nguyên quốc gia và tài sản thuộc sở hữu Nhà nước như đất đai, hầm mỏ, rừng, biển, ngân sách, 
 + quỹ dự trữ quốc gia, hệ thống bảo hiểm, kết cấu hạ tầng kinh tế - xã hội, 
 +phần vốn Nhà nước góp vào các doanh nghiệp thuộc các thành phần kinh tế khác. 
-Kinh tế Nhà nước giữ vai trò chủ đạo. Thể hiện : 
+các doanh nghiệp Nhà nước đi đầu ứng dụng tiến bộ khoa học và công nghệ, nâng cao năng suất lao động, chất lượng, hiệu quả kinh tế - xã hội và chấp hành pháp luật. 
+kinh tế Nhà nước là chỗ dựa để Nhà nước thực hiện chức năng điều tiết, quản lý vĩ mô nền kinh tế theo định hướng xã hội chủ nghĩa, 
+ nó hỗ trợ và lôi cuốn các thành phần kinh tế khác cùng phát triển theo định hướng xã hội chủ nghĩa. 
+kinh tế Nhà nước cùng với kinh tế tập thể dần dần trở thành nền tảng vững chắc của nền kinh tế quốc dân. 
b) Kinh tế tập thể: 
-kinh tế tập thể : là thành phần kinh tế do những người lao động tự nguyện góp vốn, lao động nhằm kết hợp sức mạnh của tập thể và sức mạnh của từng thành viên để giải quyết những vấn đề của sản xuất và đời sống 
- Kinh tế tập thể dựa trên hình thức sở hữu tập thể (các quỹ sử dụng chung trong hợp tác xã) và sở hữu các thành viên. 
- Kinh tế tập thể bao gồm các hình thức: 
 +tổ đoàn kết sx, 
 + tổ đổi công 
 + các hình thức hợp tác xã từ thấp đến cao 
Hợp tác xã được hình thành trên cơ sở đóng góp cổ phần và tham gia lao động trực tiếp của xã viên.-Phân phối trong hợp tác xã theo kết quả lao động, theo vốn góp và mức độ tham gia dịch vụ 
-Hợp tác xã được tổ chức và hoạt động theo các nguyên tắc cơ bản là: tự nguyện, bình đẳng, cùng có lợi và quản lý dân chủ. 
- kinh tế nhà nước cùng kinh tế tập thể là nền tảng của nền kinh tế trong thời kỳ quá độ 
c.Kinh tế cá thể, tiểu chủ 
- Kinh tế cá thể: dựa trên chế đô tư hữu nhỏ về tư liệu sản xuất và lao động của bản thân ngươi sản xuất không có bóc lột 
- kinh tế tiểu chủ :có thể thuê mướn lao động nhưng thu nhập chủ yếu do lao động của bản thân và 
Gia đình 
- bao gồm : + nông dân 
 + thợ thủ công 
 + người buôn bán nhỏ 
-Đặc điểm: 
	 	 	+ Quy mô nhỏ bé phân tán 
 + tính tự phát cao,dễ bị phân hóa 	+ kinh doanh trong nhiều lĩnh vực , 
 + địa bàn hoạt động rộng lớn, cả thành thị và nông thôn 
- định hướng phát triển : : 
 +tạo mọi điều kiện để thành phần kinh tế này phat triển 
 + khuyến khích họ đi vào con đường làm ăn tập thể 
d)Kinh tế tư bản tư nhân 
-Kinh tế tư bản tư nhân: dựa trên hình thức sở hữu tư nhân tư bản chủ nghĩa về tư liệu sản xuất và bóc lột lao đồng làm thuê. 
- các hình thức: 
 + doanh nghiệp 1 chủ sở hữu, 
 + doanh nghiệp đồng chủ sở hữu, 
 +công ty ... 
-vai trò : 
 + có tiềm lực về vốn ,khoa học công nghệ 
 +có trình độ tô chức và quảnlý kinh tế 
 + thích nghi nhanh nhạy vớ cơ chế thị trường 
- định hướng phát triển: 
 + Khuyến khích tư bản tư nhân bỏ vốn đầu tư phát triển sản xuất 
 + xóa bỏ định kiến,tạo điều kiện thuận lợi cho thành phần này về tín dụng ,khoa học cộng nghệ,đào tạo cán bộ . 
 + nhà nước bảo hộ quyền sở hữu và thu nhập hợp pháp của họ 
 + được kinh doanh trong một số lĩnh vực mà lưật pháp không cấm 
 + khuyến khích đi vào con đường chủ nghĩa tư bản nhà nước 
e) Kinh tế tư bản Nhà nước 
- Kinh tế tư bản Nhà nước : dựa trên hình thức sở hữu hỗn hợp về vốn giữa Nhà nước với tư bản tư nhân trong nước và ngoài nước dưới các hình thức hợp tác liên doanh 
- các hình thức: 
 +tô nhượng 
 +cho thuê tài sản của nhà nước 
 +gia công đặt hàng 
 +công tư hợp doanh 
f) Kinh tế có vốn đầu tư nước ngoài: 
 - là loại hình kinh tế gồm: những doanh nghiệp sx kinh doanh có vốn của các doanh nghiệp ,cá nhân người nước ngoài tham gia. 
thực chất : là phần vốn của nước ngoài đầu tư vào nước ta.phần vốn đó có thể có mặt ở: 
 + doanh nghiệp 100% vốn nước ngoài 
 + doanh nghiệp liên doanh 
24) Mối quan hệ giữa các thành phần kinh tế và định hướng xã hội chủ nghĩa của nền kinh tế nhiều thành phần 
-Thống nhất: 
 + Tất cả các thành phần kinh tế đều là một bộ phận của nền kinh tế thống nhất,nằm trong hệ thống phân công lao động thống nhất 
 + tất cả các thành phần đều là sản xuất hàng hóa ,đều chịu sự tác động của các quy luật của SX hàng hóa 
 +Tât cả các thành phần KT đều chựu sự quản lý vĩ mô của nhà nước,theo định hướng XHCN 
-Mâu thuẫn : 
 +mâu thuẫn giữa các thành phần 
 + mâu thuẫn trong nội bộ mỗi thành phần 
Hết chương8